Morfologija se bavi oblicima reči. Prema tome da li i samostalno upotrebljene
mogu nešto označavati, ili svoje značenje dobivaju tek u vezi s drugim
rečima ili pojmovima koje druge reči označavaju, sve reči delimo na
dve velike grupe – na samostalne i nesamostalne reči. Imenice su samostalne
reči i u ovom seminarskom radu čija je tema „Imenice“ analiziraće se
način opisa imenica u različitim gramatikama i drugim izvorima srpskog
jezika. Za analizu su odabrane sledeće knige: Dobrila Letić, Jovan Vuksanović:
„Srpski jezik i književnost“, Dr Stevan Konstantinović: „Srpski jezik“,
Časlav Đorđević, mr Predrag Lučić: „Književnost i srpski jezik“ i izvori
sa neta: wikipedia-imenice.
Analiza imenica
Imenice u jeziku upotrebljavamo da njima označimo neki predmet (ili
pojam uopšte) kao skup bitnih osobina koje ga čine onim što jeste. Njima
imenujemo pojave spoljašnjeg sveta i našeg unutrašnjeg doživljaja.
Imenice u srpskom jeziku se razlikuju po rodu, broju i padežu.
Zavisno od broja koji označava da li ima jedan objekat ili više njih,
imenice mogu da imaju jedninu i množinu.
Neke imenice imaju samo jedninu a neke imenice imaju samo množinu.
Postoje imenice koje u jednini imaju jedan oblik a množini drugi,
npr: čovek - ljudi
Jednina (množina) imenica :
kuća – kuće
oko – oči
majka – majke
brat – braća
Množina imenica :
usta
vrata
makaze
merdevine
Prema gramatičkoj kategoriji roda imenice se dele na imenice:
muškog, ženskog i srednjeg roda.Rod se određuje jednostavno( u odnosu
npr. na nemački jezik), imenice koje označavaju muško biće su muškog
roda, a isto važi i za ženski i srednji rod, mada postoje i one koje
imaju različiti gramatički i prirodni rod.
Imenice kao što su: petao, mladić, drug, brat imaju prirodni muški rod,
jer označavaju bića muškog pola.
Imenice ženskog roda su: devojka, majka, drugarica i one su ženskog
prirodnog roda jer označavaju bića ženskog pola.
Srednji rod u prirodi ne postoji, medjutim kod mladunaca nisu uočljivo
razvijene spoljne odlike muškog ili ženskog pola, pa se zato imenice
koje označavaju mlada bića svrstavaju u imenice srednjeg roda: dete,
pile, lane, pero.
Imenice muškog roda završavaju se suglasnikom, imenice ženskog roda
završavaju na a, a imenice srednjeg roda završavaju
se na o ili e.
Pluralia tantum se pojavljuje u obliku množine, a označavaju samo jedan
predmet.
Semantički većina takvih predmeta se sastoji od dva dela koji čine jednu
celinu. Takve imenice zahtevaju glagole i prideve u množini. One propadaju
množini ženskog ili srednjeg roda.
Oblik množine ženskog roda završavaju se na
e (pantalone, novine, makaze), ili ponekad na i (vesti)
Oblik množine srednjeg roda završavaju se na a
(leđa, pluća, vrata, kola, nosila). Sve ove imenice označavaju
predmete u jednini a u deklinaciji se ponašaju kao: jezero, more...
U mnogo slučajeva živa bića muškog i ženskog roda označavaju se jednom
imenicom.
To su obično imenice koje znače vrstu: riba, kornjača, ptica.
A zatim i imenice koje označavaju zanimanje ljudi, dužnost ili zvanje:sekretar,
pisac, pesnik.
I jednim i drugim, ovim imenicama označavaju se bića i muškog i ženskog
pola, a u jeziku su u jednom slučaju muškog a u drugom ženskog roda.
One dakle, nemaju prirodni već gramatički rod.
A to znači da se rod kod njih ne određuje prema prirodi onoga što označavaju,
već prema njihovom obliku i nekim drugim gramatičkim osobinama.
Prema gramatičkom značenju, imenice se dele na:
- vlastite
- zbirne
- zajedničke
- gradivne
- glagolske
- misaone
VLASTITE IMENICE
— označavaju posebna imena i nadimke ljudi: Gordana, Aleksandar,
Saša, Goca..
— različita geografska imena: Evropa, Srbija, Barselona, Dunav...
— imena nebeskih tela: Mesec, Sunce, Zemlja...
— posebna imena životinja: Aska, Reks, Aida....
Vlastite imenice nemaju množinu jer označavaju pojmove koji su jedini.
Izuzetak čine samo malobrojni geografski pojmovi sa istim imenima (Amerike
– južna, severna, srednja).
ZBIRNE IMENICE označavaju više bića ili predmeta koji
se nalaze u nekom neodređenom zbiru. Ovakve su: klasje, granje, guščad,
unučad, braća...
Zbirne imenice oblikom jednine označavaju množinu što se može videti
iz sledećeg primera: selo, leđa, perje, usta.
ZAJEDNIČKE IMENICE označavaju imena bića, predmeta
i pojava sa zajedničkim osobinama kao npr:prijatelj, njiva, kruška...
Zajedničke imenice imaju i oblike množine za označavanje većeg broja
tih predmeta kao npr: zub-zubi; pismo-pisma.
GRADIVNE IMENICE su imenice koje istim oblikom označavaju
svaku količinumaterije, najmanju kao i najveću. Ovakve imenice: vino,
mleko, nafta...
GLAGOLSKE IMENICE su nastale od glagola i označavaju
radnju, stanje ili zbivanje, kao na primer: pisanje, ležanje, kopanje...
MISAONE IMENICE su one koje imenuju nešto što se ne
može opipati, ustvari ono što se zamišlja, kao na primer: bol, ljubav...
Brojne imenice su one imenice gde spadaju brojevi: stotina, hiljada,
milion.
Brojnim imenicama se takođe označava i broj muških osoba kao na primer:
petorica, desetorica, a i naziv ocena: četvorka, petica, devetka.
Imenice se još dele na:
- konkretne (stvarne) koje označavaju sve ono što je opipljivo (bića,
predmeti)
- apstraktne (nestvarne) koje označavaju osobine, osećaje, stanja fizičke
i duhovne moći i prirodne i društvene pojave.
Gramatičkom kategorijom padeža označavaju se različiti oblici
imenice koje zavise od njene službe u rečenici. Padežima se, prema tome,
označavaju različiti odnosi u koje imenica stupa u rečenici. Za obeležavanje
tih odnosa u srpskom jeziku ima sedam padeža:
- nominativ
- genitiv
- dativ
- akuzativ
- vokativ
- instrumental
- lokativ
Promena imenica po padežima je raznolika i zavisi od roda imenice i
njenog oblika u nominativu.
Menjaju se u zavisnosti od funkcije koju imaju u rečenici. Sve imenice
se po tipu imenske promene mogu podeliti u tri grupe:
1. Promena imenice prve grupe:
Muški rod
Srednji rod
2. Promena imenice druge grupe:
Ženski ili muški rod, nastavak -a.
3. Promena imenice treće grupe:
Ženski rod i nulti nastavak
Ako uporedimo nastavke za oblik (padežne nastavke), možemo zaključiti
da sve imenice u dativu, instrumentalu i lokativu množine imaju isti
nastavak. Možemo, takođe, zaključiti da se imenice srednjeg roda tipa
polje po nastavcima ne razlikuju mnogo od imenica muškog roda.
Zaključak
Imenice su promenljive reči koje označavaju (imenuju) predmete, bića,
pojave i uopšte pojmove. Imenice su samostalne reči. To znači da se
mogu samostalno upotrebiti kao imena onoga što znače (stolica, kuća,
knjiga ,tuga) i da se druge reči u rečenici naslanjaju na imenice, tj.
zavise od imenica.
Literatura