NACIONALIZAM
Pod nacionalizmom u njegovom “pozitivnom” smislu se najčešće podrazumeva
sinonim za pripadnost i patriotsku lojalnost određenoj naciji, zalaganje
za slobodu, nezavisnost, politicko samoodređenje i suverenost svoje nacije.
”Pozitivnim” nacionalizmom najčešće se izražava pozitivan odnos pojedinaca
prema slobodi i vrednostima nacije, odnosno nacionalne države kojoj pripada.
Može se osnovano predpostaviti da ”pozitivni” nacionalizam izražava najmanje
ravnodusan, ako ne i pozitivan odnos prema drugim nacijama. Jednom rečju
”pozitivni” nacionalizam treba da označi uobičajeno, normalno izražavanje
nacionalnog.
Dva osnovna oblika nacionalizma kod nas: separatistički i unitaristički
U jugoslovenskoj teoriji i praksi postoji razlikovanje separatističkog
i unitarističkog oblika nacionalizma.
Separatističkim nacionalizmom se naziva ona vrsta nacionalizma koja apsolutizuje
istorijsku i društvenu ulogu nacije i nacionalne države. On se temelji
na nacionalnoj mržnji, isključivosti i uskogrudnosti, kao i veličanju
istorijske misije vlastite, a negiranju istorijske uloge drugih nacija.
Separatistički nacionalizmi kod nas počivaju na ideji ”Velike Srbije”,
”Nezavisne Države Hrvatske”, ”Velike Albanije” i sl, kao zameni za federativnu,
socijalističku, samoupravu i nesvrstanu Jugoslaviju. Pored apsolutizovanja
vlastitog nacionalnog interesa i negiranja tuđeg kao i težnji ka formiranju
nacionalne drzave ”u etnickim granicama”, ovu vrstu nacionalizma karakteriše
isticanje u prvi plan onoga što razdvaja narode i narodnosti Jugoslavije.
Separatistički nacionalizam svim sredstvima radi na razbijanju ekonomskog
i političkog jedinstva Jugoslavije, podstičući sveopšte nacionalno i republičko
– pokrajinsko, etatističko zatvaranje u sopstvene granice. Krajnji cilj
mu je razbijanje federativne Jugoslavije, odnosno njeno pretvaranje u
labavu konfederaciju. Počiva na ideju razbijanja saveznog etatizma u ime
stvaranja pluralizma njegovih regionalnih oblika ( šir. vid. Sociološka
hrestomatija sa komentarima, 1999. str. 227 ).
Potiskivanje demokratije nacionalizmom i naconalizma
demokratijom
Misli se da je nacionalizam bio uzrok svih posleratnih jugoslovenskih
društvenih kriza. Pre bi se moglo reći da su nacionalističke snage javno
i agresivno nastupale u svim prelomnim momentima, na svim raskršćima jugoslovenskog
društvenog razvoja, u svim situacijama kada je jugoslovensko društvo,
iz krize privrednog rasta i zastoja u razvoju društvenih odnosa, pokušavalo
da izađe daljim razvojem demokratije. U tim prelomnim trenucima, nacionalizam
se javno oglašavao nudeći svoja konzervativna, etatistička rešenja ne
samo nacionalnog pitanja već i koncepta ukupnog društvenog razvoja. Nacionalizam
se uvek javlja sa prvenstvenim ciljem da predupredi pokušaje daljeg razvoja
demokratskih odnosa.
Istorijski koreni nacionalizma
Negativno istorijsko nasleđe kao objektivan izvor nacionalizma su u
stvari istorijski nasleđene razlike u ekonomskom, političkom i kulturnom
nivou razvoja, kao i na različita istorijska opterećenja u odnosima pripadnika
pojedinih nacija, koja se osobito potenciraju u vreme nacionalističkih
euforija ( poput one od 1970-71. i nastupa albanskog nacionalizma na Kosovu
1981.). Istorijski gledano, jugoslovenski narodi su pripadali različitim
religijama i živeli kao pripadnici različitih imperija, od Otomanske,
preko Mletačke, do Napoleonove i Austrougarske. Oni koji su želeli da
vladaju Balkanom potrudili su se da istaknu te razlike i da, kad god je
to bilo moguće, međusobno zavade jugoslovenske narode, imajući u vidu
interese različitih velikih sila. Posledice te politike osećaju se i danas
u idejama i ponašanju nacionalističkih snaga ( šir. vid. Sociološka hrestomatija
sa komentarima, 1999. str. 229 ).
Socijalno – psihološki koreni nacionalizma
Kod nacionalističkih, kao i kod svih drugih fašizoidnih ideologija i
pokreta, moraju se razlikovati njegovi izvorni, originerni nosioci u liku
privilegovanih socijalnih grupa – klasa i slojeva – od ogromne mase izmanipulisanih
i zavedenih pristalica ( pre svega, u liku omladine, nesigurnih srednjih
slojeva i radništva i seljaštva ). Agresivni, javni nastupi nacionalističkih
snaga u Jugoslaviji, poput onih na Kosovu, pokazuju da je omladina, studentska
i srednjoškolska, najmasovniji objekt i žrtva nacionalističke manipulacije.
Govoreći o socijalno – psihološkim korenima nacionalizma, mislimo najčešće
na one psihološke karakteristike čovekove ličnosti na koje se oslanjaju
izvorni nacionalisti pri širenju svojih ideja.
Nekoliko napomena o tezi da je “samoupravljanje porodilo
nacionalizam”
Nacionalizam je najpogodniji oblik za odbranu birokratsko – etatističkih
odnosa u regionalnim, republičko – pokrajinskim granicama. I kao što je
federalna biokratija u odbrani saveznog etatizma upotrebljavala terminologiju
i ideologiju unitarizma, republička nacionalna biokratija je blagonaklona
prema nacionalizmu, koketira sa njima, ima oportunistički stav prema njemu,
a u nekim slučajevima i prelazi na pozicije nacionalizma. Birokratija
koristi svako sredstvo, pa i nacionalizam u odbrani svog monopola vlasti.
Svejedno da li brani federalni ili nacionalni, ona uvek brani otuđeni
birokratski monopol vladanja. Ona brani svoje pravo da posreduje i reprezentuje.
Kada se deklariše kao nacionalna, birokratija ne mora biti i nacionalistička.
Samim tim što potencira ulogu nacionalne države, sudbinu nacije stavlja
u ruke državnog aparata i nacionalne političke elite, ona objektivno otvara
vrata za jačanje nacionalističkih snaga. Poslednji nastup nacionalističkih
i separatističkih snaga širom Jugoslavije pokazao je da su politička i
privredna birokratija svojim oportunističkim stavom prema nacionalizmu
objektivno omogućile njegovo delovanje. A jedan njen deo je – objektivno
prešao na pozicije nacionalizma. Republički etatizam, kao i pokrajinski,
upravo u potenciranju nacionalnih sporova vidi mogućnost za snaženje svog
uticaja.
Društveno – ekonomski koreni nacionalizma
Nacija je društveno – ekonomski kolektivitet, sa naglašenim ekonomskim
funkcijama, tako da mogući nacionalizam svoje najdublje objektivne korene
ima upravo u sveri društveno – ekonomskih odnosa. Nije reč samo o nacionalističkim
pojavama u ekonomiji nego već i o ekonomiji kao krajnjem uzročniku međunacionalnih
nesporazuma i agresivnih antagonizama. Treba imati na umu da „ ekonomski
nacionalizam “ nije neki specifikum Jugoslavije, već pojava koja je u
različitim oblicima prisutna u savremenom svetu.
Koje pojave u jugoslovenskoj ekonomiji možemo smatrati ekonomskim izvorima,
onosno podlogom za ispoljavanje nacionalizma? Ima ih više, ali smatramo
da je važno da naznačimo sledeće najvažnije: 1) neravnomeran ekonomski
razvitak pojedinih nacionalnih regiona; 2) prelivanje viška rada iz jednih
nacionalnih regiona u druge nacionalne regione; 3) presudnu ulogu države
i drugih otuđenih centara ekonomske moći na raspolaganje viškom rada i
na utvrđivanje instrumenata ekonomske politike; 4) protivrečnosti u funkcionisanju
jedinstvenog jugoslovenskog tržišta.
Specifičnosti modela raspada i uloga nacionalizma u državnoj
dezintegraciji Čehoslovačke, Sovjetskog Saveza i Jugoslavije – kratak
osvrt
Pored nekih važnih zajedničkih karakteristika raspad i uloga nacionalizma
u svakoj od pomenutih bivših socijalističkih federacija bio je specifičan.
Prvi je model mirnog razlaza karakterističan za čehoslovačku federaciju.
U Čehoslovačkoj je raspad istočnog bloka doveo do pojave partikularističkog
nacionalizma. Ali raspad Čehoslovačke je ostvaren mirno i tolerantno,
čini se pre svega zahvaljujući relativno visokom nivou političke kulture
češkog i slovačkog naroda, njihovom tradicionalno neratobornom mentalitetu,
kao i nepostojanju ozbiljnih istorijskih sukoba sa tragičnim posledicama,
između dva naroda.
Drugi je model raspada Sovjetskog Saveza u kome su slabost i istrošenost
modela razvoja imale primarnu ulogu, a nacionalizam je taj raspad samo
potpomagao i ubrzavao. To je model relativno mirnog raspada. Sovjetski
Savez formalno se raspao ugovorom iz decembra 1991. formiranjem Zajednice
nezavisnih država ( ZND ).
Treci je jugoslovenski model raspada putem rata i oružanih sukoba ( šir.
vid. Ciljevi i putevi društva u tranziciji, 1995. str. 316 ). Neki od
najbitnijih unutrašnjih faktora koji su doprineli kolapsu druge Jugoslavije
su:
1) Strukturalna ekonomska, politicka, kulturna i moralna kriza društvenog
sistema u kojoj ekonomski razvijeni delovi prvi ističu želju za secesijom
i izlaskom iz zajedničke države.
2) Nepostojanje stabilnosti demokratskih institucija političkog, ekonomskog
i kulturnog života ( koji takođe stimuliše raspad države i želju za secesijom).
3) Nepostojanje stabilnih demokratskih institucija stvara vakuum u koji
ulazi ultra – nacionalizam, koji podstiče etno – mobilizaciju, etnicki
identitet proglašava primarnim, za sve probleme vlastite nacije krivca
traži u drugim nacijama i njihovim pripadnicima, a vlastite pripadnike
zavodi na neku vrstu smanjene uračunljivosti ( kako je to definisao A.
Kunzli – „ Opijum nacionalizma „ – „ Praxis „ , br. 4/1968. ).
4) Nepostojanje državotvornih političkih partija u državi kojoj preti
raspad.
5) Nepostojanje Armije sposobne da izvrši svoju ustavnu ulogu zaštite
teritorijalne celine države u slučaju nasilnog pokušaja secesije.
6) Odsustvo stimulacije tolerancije različitih kultura, pripadnosti i
shvatanja i demokratskog duha kod naroda.
Neravnomeran ekonomski razvitak pojedinih regiona ( republika
i pokrajina )
U visenacionalnoj zajednici, poput jugoslovenske, neravnomeran ekonomski
razvoj republika i pokrajina, odnosno ekonomsko zastajanje jednih i brži
razvoj drugih, može imati direktne posledice i negativan efekat u domenu
međunacionalnih odnosa. Disproporcije u razvitku pojedinih krajeva Jugoslavije
mogu poslužiti otuđenim upravljačkim slojevima kao osnov nacionalističke
manipulacije i podgrevanja međunacionalnih sporova stavljanjem u prvi
plan međunacionalnih, a u drugi plan stvarnih ljudskih problema i protivrečnosti.
Razlike u razvitku pojedinih krajeva Jugoslavije su istorijski nasleđene.
Zahvaljujući istorijskim okolnostima, došlo je do regionalne ekonomske
diferencijacije ( šir. vid. Sociološka hrestomatija sa komentarima, 1999.
str. 237 ). Odatle je jedan od osnovnih ciljeva jugoslovenske posleratne
politike postizanje ekonomske ravnopravnosti, obezbeđenje ravnomernog
ekonomskog razvitka svih, uz višu stopu rasta nerazvijenih područja, kako
bi se postepeno smanjile i u perspektivi otklonile postojeće razlike.
Međutim, i pored velikih napora zajednice, da se ove razlike smanje, direktnim
investicionim ulaganjima u nerazvijiene krajeve i preko Fonda za kreditiranje
nedovoljno razvijenih republika i pokrajina, ipak nije došlo do smanjenja
razlika između razvijenih i nerazvijenih republika i pokrajina. Te razlike
su velike ako se mere, kao kod službenog razvrstavanja na razvijena i
nerazvijena područja, kretanjem drušvenog proizvoda po glavi stanovnika
u pojedinim republikama i pokrajinama.
Literatura:
- Dr.Živko Surčulija, Dr. Predrag Radenović – Sociološka hrestomatija
sa komentarima, VII izmenjeno i dopunjeno izdanje, Zavod za udžbenike
i nastavna sredstva, Beograd 1999.
- Dr.Živko Surčulija, Ciljevi i putevi društva u tranziciji – zbornik
radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Beogradu od 09-12. oktobra
1995., Univerzitet u Beogradu – Institut društvenih nauka
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|