|
MARKSIZAM
O Marksizmu
Marksizam je filozovski pravac, odnosno politička ideologija temeljena
na spisima njemačkog filozofa Karla Marksa ( po kojoj je dobio
ime ) i Marksovog prijatelja i saradnika Fridriha Engelsa. Od
svih tih spisa najvažnija je Marksova nedovršena knjiga Das Kapital.
Marksizam, koji se temelji na engleskoj političkoj ekonomiji, francuskom
utopijskom socijalizmu i njemačkoj idealističkoj filozofiji iz prve polovine
19. vijeka, nastoji dati kritiku društva koja je istovremeno naučna i
revolucionarna. Marksizam istoriju tumači kroz sukob povlaštenih i potlačenih
društveni klasa, te smatra da će svi društveni problemi biti riješeni
stvaranjem besklasnog društva zvanog komunizam. Kao prijelazna faza između
kapitalizma (koga marksisti smatraju poslijednjim stadijem klasnog društva)
i komunizma bi se trebao uspostaviti socijalizam u kome bi postepeno trebalo
biti ukinuto privatno vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju.
Marksizam se danas uglavnom povezuje sa revolucionarnim socijalizmom,
odnosno raznim komunističkim pokretima i državama, iako su sve do 20.
vijeka među marksiste spadali i umjereni socijalisti od kojih će kasnije
nastati moderna socijaldemokratija.
Nakon pada Berlinskog zida i propasti komunistički režima u Istočnoj Evropi,
marksizam ( koji je bio njihova službena ideologija ) je izgubio dosta
pristalica.
Postoje i druga određenja marksizma, kao što su:
1. marksizam je istorijski i dijalektički materijalizam;
2. marksizam je teorija socijalizma;
3. marksizam je mišljenje revolucije;
4. marksizam je filozofija revolucije;
5. marksizam je teorija komunističke revolucije;
6. marksizam je kritička teorija istorije;
7. marksizam je najopštija koncepcija svijeta;
8. marksizam je kritička teorija društva;
9. marksizam je “Weltanschaung“, tj. osnova stvaranja nove “integralne
civilizacije“;
10. marksizam je “cjelovito shvatanje“;
11. marksizam je “nauka o istoriji i društvu“;
12. marksizam je “filozofski sistem“;
13. marksizam je “filozofsko shvatanje istorije“;
14. marksizam je “teorija o istorijskom procesu“;
15. marksizam je “filozofija slobode“;
16. marksizam je “rukovodstvo za akciju“, itd.
Kao što smo mogli vidjeti, postoje različita određenja pojma “marksizma“.
Svako od njih je manje ili više marksističko, isvako od njih je manje
ili više kontroverzno.
Osnovna društveno – ekonomska postavka marksizma je: “U društvenoj proizvodnji
svoga života ljudi stupaju u određene, nužne, od njihove volje nezavisne
odnose – odnose proizvodnje, koje odgovaraju određenom stepenu razvitka
njihovih materijalnih proizvodni snaga. Cjelokupnost tih odnosa proizvodnje
sačinjava ekonomsku strukturu društva, realnu osnovu na kojoj se diže
pravna i politička nadgradnja i kojoj odgovaraju određeni oblici društvene
svijesti. Način proizvodnje materijalnog života uslovljava društveni,
politički i duhovni proces života uopšte. Ne određuje svijest ljudi njihovo
biće, već obrnuto, njihovo društveno biće određuje njihovu svijest. Na
izvjesnom stepenu svoga razvitka materijalne proizvodne snage društva
dolaze u protivriječnost sa postojećim odnosima proizvodnje, ili ( što
je samo pravni izraz za to ) sa odnosima svojine u kojima su se dotle
razvijale. Iz oblika razvitka proizvodnih snaga ti se odnosi pretvaraju
u njihove okove. Tada nastupa epoha socijalne revolucije. Sa promjenom
ekonomske osnove vrši se brži ili sporiji prevrat u čitavoj ogromnoj nadgradnji...
U opštim crtama mogu se azijatski, antički, feudalni i savremeni buržoaski
način proizvodnje označiti kao naredne epohe ekonomske društvene formacije“.
( Marks )
ISTAKNUTI MARKSISTI
Karl Marks
Karl Hajnrih Marks (1818 – 1883) je bio uticajan njemački
filozof, ekonomista i revolucionar. Iako je imao dosta uspjeha kao novinar
i kao filozof, poznat je po istorijskim analizama međuklasnih odnosa i
konflikata.
Karl
Marks je bio Njemac, iz bogate jevrejske porodice. Njegov otac, koji je
bio advokat, poslao ga je da studira pravo, međutim Marks je nakon prve
godine napustio pravo i prešao na filozofiju.
Najznačajnija djela su mu Kapital, u kojem praktično uspostavlja političku
ekonomiju kao, nauku, i Komunistički manifest u čijem je pisanju učestvovao
i Fridrih Engels. Komunistički manifest postavlja osnovne ideje koje će
kasnije uticati na formiranje i širenje komunističkog pokreta u svijetu.
Još u svojoj mladosti, Marks raskida sa svojom hegelijanskom prošlošću
i spekulativnom filozofijom i prelazi na materijalističko shvatanje društva.
Počinju da ga interesuju oblici društvene prakse, jer njegova težnja nije
da tumači svijet već da ga promjeni. Glavni akcenat u svom radu Marks
stavlja na ekonomiju. On zapravo dolazi do zaključka da su proizvodne
snage temelj društvenog života i istorijskog kretanja svakog društva.
Štaviše, način proizvodnje materijalnog života uslovljava društveni, politički
i intelektualni život. Ovakva materijalistička percepcija društva vodi
nas do Marksovog tumačenja istorije kao niza načina proizvodnje koji se
dijalektički nadovezuju jedni na druge. Proizvodni odnosi čine ekonomsku
bazu koja se reflektuje i vrši ogroman uticaj na društvenu nadgradnju:
državu, religiju, porodicu...
Za Marksa istorija svakog dosadašnjeg društva je zapravo istorija klasnih
borbi. Ako napravimo jedan istorijski pregled razvoja dosadašnjih društava
uočićemo da je čovječanstvo uvjek bilo podjeljeno na klase. Od drevnih
civilizacija pa do danas postojali su klasni antagonizmi koji su, kako
to Marks primjećuje, gurali točak istorije unapred. Upravo je tu, on video
polugu čitavog društvenog razvoja.
Za kapitalističko društvo karakteristično je to što je pojednostavilo
klasne antagonizme i čovječanstvo podjelilo u dve glavne klase: klasu
buržuja i klasu proletera. Marks je podjelu izvršio na osnovu odnosa prema
sredstvima za proizvodnju. Buržuji posjeduju sredstva na kojima rade proleteri.
Rad proletera stvara višak vrijednosti – profit, koji prisvajaju buržuji.
Marks je isticao ugroženost i potrebu za samoorganizovanjem radničke klase.
Marksovo djelo uticalo je na brojne kasnije, pa i savremene autore poput
Gramšija, Froma, Sartra, Altiesera i drugih. Marks se smatra jednim od
klasika i temelja modernih društvenih nauka.
Fridrih Engels
Fridrih Engels (Barmen, 28. septembra 1820. – London,
5. avgusta 1895.) je bio njemački sociolog, filozof i revolucionar poznat
kao bliski saradnik Karla Marksa i jedan od suosnivača filozofskog pravca
i ideologije zvane marksizam.
Porijeklom
je bio iz izrazito religiozne i bogate trgovačke porodice. Gimnaziju je
u rodnom mjestu, nakon čega odlazi u Bremen 1838. godine gdje se posvećuje
trgovini. Humanističke i slobodarske ideje u Njemačkoj krče put, te ostavljaju
dubok trag na njemu. Tada štampa prve pjesme i kritičke prikaze o raznim
njemačkim piscima u hamburškom časopisu “Telegraph“.
Na Engelsa naročito djeluje Štrausovo djelo Život Isusov, koje ga osvaja.
U jesen 1841. odlazi u Berlin na odsluženje vojnog roka gdje se upoznaje
sa mladohegelijancima i postaje njihov oduševljeni pristaša. Krajem 1842
upoznaje se sa socijalizmom i komunizmom. Ka komunizmu će se usmjeriti
u Engleskoj gdje radi (zahvaljujući očevim vezama) u firmi Erment i Engels.
U periodu od 1845. do 1849. Engels se najviše zadržava u “Bruxellu“ (gdje
je Marks morao emigrirati iz Pariza) i Parizu te sa Marksom osniva komunističke
dopisničke komitete i agitira među radnicima šireći socijalističke ideje.
Nakon izbijanja revolucije u Njemačkoj (1848.) Engels se vraća u domovinu,
gdje zajedno sa Karl Marksom stoji na krajnje lijevom krilu revolucionarnih
snaga i učestvuje u osnivanju lista Nove rajnske novine. Gušenjem revolucije,
kao i prestankom izlaženja spomenutih novina 19.maja 1849. Engels se pridružuje
ustanku Falačkoj i kao ađutant “Wilichova“ dobrovoljačkog odreda, nakon
sloma ustanka i revolucije, emigrira u Švicarsku, a odatle u London. Poslije
propasti revolucije dolazi do sukoba u njemačkom komunističkom pokretu
u kojem Engels i Marks slikovito rečeno izvlače deblji kraj. Marks odlučujuje
završiti ekonomske studije, a Engels ponovo počinje raditi u firmi svoga
oca u Mančesteru te materijalno pomaže Marksa kako bi ovaj mogao završiti
svoju knjigu Kapital. Engelsova pomoć Marksu ogledala se i na drugi način.
Kako je Marks početkom 1850. – ih još uvijek slabo vladao engleskim jezikom,
Engels za njega piše članke za časopis “New York Tribune“, a kasnije (1857.
– 1858.) pomaže mu i u saradnji u jednoj američkoj eciklopediji. Engels
je boravak u Mančesteru iskoristio i za studij prirodnih i društvenih
nauka. Krajem 1870. godine Engels se definizivno preselio u London i odmah
se uključio u rad Internacionale (Čiji je jedan od osnivača) te postao
član njenog Generalnog vijeća. U okviru Internacionale bio je oštar kritičar
anarhiste Bakunjina i tražio je da se on isključi iz te organizacije.
Nakon Marksove smrti 1883. godine Engels intezivno radi na izdanju drugog
i trećeg sveska Kapitala. Drugi svezak završava 1884., a treći 1894. godine.
Zanimljivo je spomenuti da je Engels tečno čitao i pisao na dvadeset jezika.
Vladimir Iljič Uljanov “Lenjin“
Vladimir Iljič Uljanov “Lenjin“ ( Simbirsk,
22. aprila 1870 – Gorki kraj Moskve, 21. januara 1924 ), ruski revolucionar,
državnik, filozof i publicist; predvodnik Oktobarske revolucuje 1917.
u Rusiji; osnivač prve Komunističke partije i Komiterne; utemeljitelj
Ruske Socijalističke Federacije Sovjetskih Republika i Sovjetskog saveza.
Potekao
je iz ugledne i dobro stojeće buržoaske porodice, a otac mu je, štaviše,
za svoje zasluge bio nagrdđen od cara naslednim plemstvom ( kao advokatski
pripravnik Lenjin se, čak i potopisivao kao "nasledni plemić").
Briljantan đak, obrazovan i inteligentan studira i diplomira prava iako
je morao mjenjati univerzitet, zato što je imao neprilika zbog umešanosti
brata Aleksandra u pripremanje atentata na cara (Aleksandar je obejšen
kada je Vladimir imao dvadeset godina, ali taj događaj, uprkos legendi
nije, izgleda, uticao na Lenjinovo revolucionarno opredjeljenje). Po diplomiranju
odlazi u Petrograd gde boravi dve godine kao advokatski pripravnik i,
u svojoj dvadeset i petoj godini, upoznaje Nadezdu Krupskaju, takodje
plemićkog porekla, koja ce ga povezati s revolucionarnim krugovima i mlobrojnim
ruskim socijal-demokratima marksističke orijentacije. U dvadeset petoj
godini, 1895, odlazi prvi put u inostranstvo gde, u Švajcarskoj, upoznaje
velike figure ruskog marksizma toga doba - Plehanova, Akselroda i Veru
Zasulic . Niko njime nije naročito impresioniran, vraca se u Petrograd,
postaje "aktivni revolucionar", biva uhapšen i osuđen i poslan
u dvogodišnje progonstvo u Sibir, na obale reke Lene. Tamo ce se oženiti
Krupskajom, koja će mu ostati saputnica i saradnica čitavog života, a
po reci Leni je uzeo i svoj pseudonim, Lenjin. Tokom dve godine progonstva
čita, lovi, šeta i piše svoje prve radove. To progonstvo je dobar primjer
kako se "krvavi carski rezim" odnosio prema svojim neprijateljima
- Lenjin je sam otputovao Transsibirskom željeznicom u mjesto prinudnog
boravka, tamo ne samo da je živeo slobodno, vec je radio i čitao sta je
hteo, a i viđao se bez problema sa svojim istomišljenicima, takođe prognanicima.
Poučeni, valjda, tim iskustvom Lenjinovi saborci su i stvorili Gulag s
malo drugačijim režimom za "narodne neprijatelje". Početkom
1900, pošto je "odslužio kaznu" Lenjin, dakako s urednim pasošem,
odlazi u inostranstvo gde će, praktično i s malim prekidima, boraviti
sve do 1917. Privatno, Lenjin je krasan, pristojan čovek, privržen porodici,
koji živi bez materijalnih problema (najpre se izdržava od očeve imovine,
pomažu ga majka i sestra Ana, a potom će tašta, majka Nadežde Krupskaje
da mu obezbjeđuje egzistenciju, čudeci se kako jedan tko pametan čovjek
može da živi a da "ne radi"). Sa svojom velikom ljubavi, takođe
revolucionarkom Inesom Arman, je prekinuo iz obzira prema supruzi i bio
je veliki protivnik tzv. "slobodne ljubavi" za koju se zalagala
Aleksandra Kolontaj. Malobrojnim prijateljima - ukoliko se u prijateljstvo
nije umešala politika - ostao je vjeran i privržen do kraja života. Živeo
je uvek komforno, upravo mlograđanski, bez pravih materijalnih problema,
pa i kad je postao diktator nikakav preteran luksuz ga nije zanimao, niti
je grabio nekakve materijalne prednosti, privilegije ili slično.
U politici, međutim, to je potpuno drugi čovjek - beskrupulozan, do krajnosti
menoralan, pragmatičan, surov i krajnje nemilosrdan prema svakom ko mu
se usprotivi. "Neradnik" on je zapravo veliki radnik, koji je
dobar deo svog boravka u inostranstvu proveo po bibliotekama, čitajuci
i pišući iako njegov doprinos teoriji marksizma nije, izgleda, posebno
značajan kako zaključuje Elen Dankos ( autor ovog djela ), a ovo stoga
što je doktrina za njega "politički instrument" kako doći na
vlast i očuvati je. Boreći se, od samog početka, za prevlast u malobrojnoj
ruskoj socijldemokratskoj partiji čiji je "krem" u inostranstvu,
dolazi do zaključka da je i radnička klasa zapravo jedna primitivna, neobrazovana
gomila, sklona zbog "stihijnosti", kompromisu kroz sindikalizam
s buržoazijom i kapitalom. On tu gomilu, a seljake posebno, prezire i
1902. Objavljuje svoj čuveni tekst šta da se radi? u kome se zalaže za
stvaranje čvrste, vojnički organizovane, centralizovane partije profesionalnih
revolucionara koja će oteloviti "klasnu svijest" i biti "avangarda"
radničke klase. Brže pameti, sjajan polemičar, on cjepa na kongresima
socijaldemokratije svoju partiju na "menjševike" (koji su, zapravo,
većina) i "boljševike" na čije se čelo uzdiže. U politici, zaista,
ne poznaje prijatelja, niti je zlopamtilo pa i dugogodišnje saradnike
odbacuje ako se s njim ne slažu, a bez prekora prima u redove svoje partije
dojučerašnje protivnike samo ako mu se priklone. U svjetskom ratu vidi
šansu revolucije ukoliko Rusija pretrpi poraz. Dolazi u Rusiju kad je,
zahvaljujući Februarskoj revoluciji, sve zapravo gotovo i tačno je da
koristi njemačke pare i čuveni "plombirani voz" da bi stigao
u Rusiju. Ali taj novac nije nikakvo "mito", već naprosto sredstvo
da se, propagandom, sruši privremena vlada, kao sto ni "njemački
voz"nije pomoć neprijatelju već sredstvo da se, pomoću jednih "kapitalista"
sruše oni "domaći". Kao sto ni Brest-Litovski mir nije nikakva
izdaja zemlje, već naprosto nužnost da se očuva Revolucija.
Što se samog Oktobarskog prevrata tiče, jer tu nikakve "revolucije
narodnih masa" nije ni bilo, Lenjinove šanse da uspije bile su objektivno
zaista ravne nuli, ali je tu on ispoljio svoj politički genije. Godine
1917. U cijloj mnogomilionskoj Rusiji bilo je svega 24000 članova boljševičke
partije, bez ikakkvog uticaja na mase, petrogradski garnizon je brojao
oko 200000 vojnika, a svega je oko 20000 bilo boljševicki nastrojeno.
Medjutim, Lenjin je imao hrabrosti da pokuša i uspio je.
Naime, pripremajući “Oktobar” Lenjin je, iako je stigao u Petrogrtad tek
marta 1917, da bi se odmah bojeći se hapšenja, sklonio u Finsku tada još
deo imperije odakle je i poslao svoje čuvene Aprilske teze, ispravno je
procenio situaciju. Iako se skoro dvadeset godina borio protiv "stihijnosti"
neukih masa, ocenio je da će mu upravo stanje haosa i stihije omogućiti
da se dočepa vlasti. Izbezumljene mase, iznurene ratom, glađu i nesposobnom
vlašću, želele su mir, seljaci zemlju i svi su bili nezadovoljni haosom
u celoj zemlji. Lenjin, nameran da razori postojeću vlast, izbacio je
parolu "Sva vlast sovjetima!" i, preuzevši preko dojučerašnjeg
menjševika Trockog kontrolu nad Petrogradskim sovjetom, obećao mir, zemlju
i samoopredeljenje potlačenim neruskim narodima imperije i to odmah. Kerenski,
koji je potcenjivao malu grupicu boljsevika i mnogo se više plašio generala
Kornilova i eventualne restauracije monarhije, nije uspeo da spreči puč
i privremena vlada je rasturena, a članovi pohapšeni. Istorija teškog
i krvavog ovladavanja Rusijom kroz gradjanski rat i surov teror nad protivnicima
svih boja, odbacivanje kao "burzoaskog relikta" Ustavotvorne
skupštine za koju su se boljševici do juče zalagali, "ratni komunizam"
i pobune seljaka i mornara u Kronstatu, rekvizicije hrane, streljanje
i uzimanje talaca, E.Karer Dankos opisuje i potkrepljuje uverljivim argumentima
baziranim na dokumentima i izvorima, dokazujući da je u svemu tome Lenjinova
uloga ključna. Jednom na vlasti Lenjinovi saborci, Kamenjev, Buharin,
Zinovjev i drugi, kao i Staljin, doduše u senci, ali nikad u opoziciji
vodji, zdušno su ga, posle početnih kolebanja uoči puča, podrzali u svemu.
Tuhačevski je bio taj koji je nemilosrdno ugušio u krvi pobunu kronstatskih
mornara koji su na svojim plećima izneli "Veliki Oktobar", a
s jednakom odrutnošću je nemilice ubijao pobunjene seljake i njihove porodice
u Tambovskoj guberniji. Iako se čovek grozi "sudske farse" u
kojoj je Staljin skoro sve te ljude pobio dvadeset godina kasnije, kada
se sve ovo pročita oni su, očigledno, itekako bili krivi za sve patnje
ruskog i ostalih naroda sovjetske imperije. Kao da se kroz njihovu sudbinu
ispunila ona poznata biblijska - "Ko mac trgne, od mača ce poginuti!"
Bez ikakvog iskustva u upravljanju državom Lenjin je bio namislio da od
imperijalne Rusije stvori nekakvu ogromnu zajednicu tipa “Pariske komune”
što je i opisao u svom najkonfuznijem delu Država i revolucija, pisanom
u Finskoj s proleća 1917. Jednako je bio ubeđen da će ruska revolucija
biti samo “iskra” koja će zapaliti pre svega Zapadnu Evropu, gde je radnička
klasa najbrojnija. Ali je računao da će, s pozivom na pravo na samoopredeljenje,
u tom globalnom podhvatu rušenja kapitalizma učestvovati i narodi pod
kolonijalnom igom. Kada su pokušaji revolucije u Nemackoj, Bavarskoj,
Madjarskoj i Austriji propali, odlučio je da bar očuva tu “iskru” za neka
bolja vremena. Za svega pet godina svoje vladavine stvorio je stravican
državni “Levijatan”, skršivsi nezavisnost koju su, u ime prava na samoopredeljenje
za koje se sam bučno zalagao, izvojevali azijski narodi carske Rusije,
tako da je u nasleđe Staljinu ostavio obnovljenu rusku imperiju. Otišao
je relativno rano, tek prevalivši pedesetu godinu životai ostaće zapamćen
kao humanista u teoriji i na recima, a jedan od najnehumanijih “vladara”
modernog doba. I prema njegovim poslednjim spisima i pismima, umro je
bez trunke griže savesti u odnosu na tolike žrtve vlastite utopije. U
istoriji će ostati zapamćen po tome sto je uspeo da postavi temelje jednoj
potpunoj utopiji koja će ipak potrajati skoro čitav vek.
Josif Visarionovič Džugašvili Staljin
Josif Visarionovič Džugašvili Staljin (Gori, Gruzija
21. decembra 1879. – Moskva, 5. mart 1953.), boljševički revolucionar
i posle doživotni diktator SSSR-a.
Godine
1912. Staljin je na partijskoj konferenciji u Pragu izabran u boljševički
Centralni komitet. 1917. god. bio je urednik lista Pravda dok su Lenjin
i najveći deo boljševičkog rukovodstva bili u izgnanstvu. Nakon Februarske
revolucije Staljin i odbor urednika Pravde pružili su podršku privremenoj
vladi Kerenjskog i navodno odbili da objave Lenjinov članak u kome je
pozivao na njeno rušenje. Kada se Lenjin vratio iz izgnanstva objavio
je Aprilske teze koje su dodatno učrvstile njegov položaj. U aprilu 1917.
godine Staljin je izabran za člana Centralnog komiteta kao treći po redu
po broju glasova partije, da bi u maju iste godine bio izabran za člana
Politbiroa Centralnog komiteta; na ovoj funkciji ostao je do kraja života.
Prema svedočenjima mnogih očevidaca Staljin je imao minornu ulogu u revoluciji
od 7. novembra koju je uveličao po dolasku na vlast. Međutim, mnogi pisci
kao što je Adam Ulam naglašavaju da je svaki čovek u Centralnom komitetu
imao svoje zaduženje. Tokom građanskog rata u Rusiji i Poljsko-Sovjetskog
rata Staljin je bio politički komesar u Crvenoj armiji. Njegov prvi položaj
u vladi bila je funkcija Narodnog komesara za nacionalna pitanja (1917-23).
Takođe, bio je Narodni komesar za radničku i seljačku inspekciju (1920-23)
i član Centralnog izvršnog komiteta Skupštine Sovjeta (1917). U aprilu
1922. god. Staljin je postao generalni sekretar vladajuće Komunističke
partije, funkcija koja će vremenom postati najznačajnija u zemlji. Ova
pozicija nije bila previše omiljena u partiji ali je Staljin u njoj video
odličnu osnovu za sticanje uticaja i moći. Ova funkcija imala je značajnog
uticaja na donošenje odluke ko sme da pristupi partiji što mu je omogućilo
da partijske redove popuni svojim pristalicama. Sticanje širokih ovlašćenja
u Staljinovim rukama izazvalo je zabrinutost kod umirućeg Lenjina koji
je u svom političkom testamentu pozvao na njegovo uklanjanje. Međutim,
ovaj dokument je ostao u tajnosti zahvaljujući članovima Centralnog komiteta
od kojih su mnogi takođe bili kritikovani u testamentu. Posle Lenjinove
smrti u 21.1. 1924. god. Staljin, Kamenjev i Zinovjev su zajedno preuzeli
upravljanje partijom ideološki se pozicionirajući između Trockog (predstavnika
levog krila partije) i Bukharina (na desnom krilu partije). Tokom ovog
perioda Staljin se odrekao tradicionalne boljševičke doktrine o sprovođenju
internacionalne revolucije u korist politike izgradnje socijalizma u jednoj
zemlji što je bilo u direktnoj suprotnosti sa teorijom Permanentne revolucije
čiji je tvorac bio Trocki. Staljin će uskoro promeniti stranu i prikloniti
se Bukharinu. Zajedno su se suprotstavili opoziciji koju su činili Trocki,
Kamenjev i Zinovjev. Do 1928. god. (prva godina petogodišnjeg plana) Staljin
je postao vrhovni vođa, a Trocki je sledeće godine prognan. Uspevši da
izmanevriše Buharinovo desno krilo partije Staljin je zagovarao kolektivizaciju
i industrijalizaciju i može se reći da je u potpunosti preuzeo kontrolu
nad partijom i državom. Ipak popularnosti pojedinih lidera kao što su
Sergej Kirov i tzv. Ruitin Afer onemogućavala je Staljinu da ostvari potpunu
vlast sve do velike čistke koja je sprovedena u periodu od 1936. do 1938.
god.
Prvi svetski rat i građanski rat imali su katastrofalne posledice za ekonomiju
Rusije. Industrijska proizvodnja je 1922. god. iznosila samo 13% od ukupne
industrijske proizvodnje iz 1914. god. Pod Staljinovim rukovodstvom nova
ekonomska politika koja je dozvoljavala određeni stepen slobode tržišta
u kontekstu socijalizma, zamenjena je krajem 1920. god. centralizovanim
sistemom industrijskog razvoja podeljenim na petogodišnje planove. Ovim
planovima bila je predviđena brza industrijalizacija i kolektivizacija
poljoprivrede kojom je upravljao državni vrh. Uprkos prvobitnim lomovima
i neuspesima prvi Petogodišnji plan postigao je veoma brzu industrijalizaciju.
Sovjetski Savez, generalno označen kao najsiromašnija zemlja u Evropi
je tokom 1922. god. realizovao industrijalizaciju tempom koji je daleko
nadmašivao tempo industrijalizacije Nemačke u 19. veku i Japana u 20.
veku.
Bez ikakvog početnog kapitala, bedne spoljne trgovine i skoro bez ikakve
moderne industrije Staljinova vlada finansirala je industrijalizaciju
putem ograničavanja društvene potrošnje da bi ostvarila višak vrednost
za ponovno investiranje u industriju i putem surove eksploatacije imućnog
seljaštva. U najvećem broju slučajeva industrijski radnici su bili nedovoljno
plaćeni. Prvo, zarobljenici u gulazima su korišćeni kao besplatna radna
snaga. Drugo, česte su bile mobilizacije komunista i Komsomolaca kako
bi učestvovali na realizaciji velikih građevinskih projekata. Staljinov
režim pokrenuo je prisilnu kolektivizaciju poljoprivrede. Teorija na osnovu
koje je kolektivizacija sprovedena smatrala je da će se proizvodnja prehrambenih
proizvoda poboljšati ukoliko se male i neefikasne farme zamene velikim
farmama za čiju obradu bi se obezbedila moderna mehanizacija.
Kolektivizacija je značila i značajne društvene promene u obimu koji nije
višen još od ukidanja feudalizma u Rusiji 1861. god. i odvajanja države
od vršenja direktne kontrole nad zemljom i njenim proizvodima. Kolektivizacija
je takođe prouzrokovala i značajan pad životnog standarda seljaštva (ali
ne svog; standard najsiromašnijeg sloja seljaštva se popravio), što je
prouzrokovalo žestog otpor ovog sloja stanovništva koji je poprimao i
nasilne elemente. U prvoj godini kolektivizacije poljoprivredna proizvodnja
je opala. Staljin je krivicu za loše rezultate svalio na "kulake"
(bogate seljake) koji su se opirali kolektivizaciji. Zbog toga je kulake,
njihove pomagače i nekadašnje kulake trebalo streljati, zatvoriti u gulage
ili proterati u udaljene krajeve zemlje, u zavisnosti od težine njihove
krivice. Mnogi istoričari se slažu u stavu da su poremećaji u društvu
koje je izazvala prisilna kolektivizacija bili glavni uzrok velike gladi
zbog koje je samo u Ukrajini i oblasti donje Volge tokom 1932-33. god.
umrlo pet miliona ljudi.
Staljinova vlada je glavno težište svojih socijalnih delatnosti usmerila
na uspostavljanje sistema besplatne zdravstvene zaštite. Sprovedene su
obimne kampanje suzbijanja zaraznih bolesti kao što su tifus, kolera i
malarija; broj doktora je rapidno povećavan brzinom kojom je to dozvoljavao
postojeći obrazovni sistem; ukupan procenat smrtnosti kao i smrtnost odojčadi
je bio u stalnom opadanju. Celokupno obrazovanje je bilo besplatno i dostupno
svim slojevima stanovništva. Sprovođeno je masovno opismenjavanje. Obrazovni
sistem je značajno proširen i otvoreni su brojni novi univerziteti. Generacija
koja je rasla pod Staljinom bila je svedok otvaranja novih poslovnih mogućnosti
naročito za žene.
Za vreme Staljinove vladavine zvanični životni stil nazvan Real-socijalizam
dobio je svoj izraz i u umetnosti kroz umetničko slikarstvo, vajarstvo,
muziku, dramu i književnost. Do tada popularni pravci u umetnosti kao
što su revolucionarni ekspresionizam, abstraktna umetnost i ekeperimentalna
avangarda bili su obeshrabrivani i odbačeni kao formalistički. Staljinov
odnos prema značajnim ruskim umetnicima razlikovao se od slučaja do slučaja.
Neki su pogubljeni ili poslati u radne logore, dok su drugi uprkos stalnim
pritiscima i proganjanjima nastavili da stvaraju.
Za trideset godina vladavine Josif Staljin je ubio više ljudi nego carevi
u toku četiri veka. Preokrenuo je narodnu revoluciju zasnovanu na idealima
o slobodi i jednakosti u totalitarnu diktaturu, koju je održavao isključivo
terorom. Iako je, uz to, načinio Sovjetski Savez jednom od dve svetske
supersile i proširio njegovu imperiju mnogo dalje od granica koje su postavili
carevi, čak su i komunisti koji su ga nasledili potvrdili njegovu preteranumonstruoznost.
Lenjin je na samrti upozorio na Staljina, obućarevog sina koji je u rodnoj
Gruziji pljačkao banke da bi prikupio novac za boljševike, a uzdigao se
do partijskog generalnog sekretara 1922. Partijska hijerarhija učinila
je šta je mogla, postavivši Zinovjeva i Kamenjeva da dele liderstvo sa
Staljinom, ali je on već bio suviše moćan da bi bio zauzdan. Do 1928.
bio je neprikosnoveni gospodar Moskve. Nikolaj Buharin, jedan od najbližih
Lenjinovih saradnika, poverio se prijatelju kad je bio proteran: "Staljin
je DŽingis-kan koji će nas sve poubijati."
Staljin je Rusiju odveo od drvenog pluga do nuklearnog doba za samo tri
decenije. Nadoknadio je napredak koji su napredne države ostvarile tokom
više vekova, ali u vreme tog procesa životi više od 20 miliona ljudi bili
su žrtvovani.
Poznatiji Staljinovi citati:
“Smrt jednog čovjeka je tragedija, smrt miliona - statistika.“
“U deset godina mi moramo dostići Europu ili nas neće biti.“
Rosa Luksemburg
Rosa Luksemburg ( 5. marta 1870. – 15. januara 1919
) je njemačka političarka, filozofkinja i revolucionarni vođa.
Rođena je kao dijete židovske familije u ruskom dijelu Poljske, gdje je
u mladosti učestvovala u revolucionarnom pokretu.
Nakon što su njeni drugovi stradali od ruskih carski vlasti, emigrirala
je Švajcarsku gdje je nastavila školovanje. Godine 1899. došla je Njemačku
gdje se pridružila lijevom krilu njemačke Socijaldemokratske partije (SPD).
Tamo se zalagala za revolucionarni nasuprot revizionističkom marksizmu.
S približavanjem Prvog svjetskog rata zalagala se za protivljenje militarizmu.
Kada su SPD-ovi poslanici u “Reichstagu“ glasali za ratne kredite, to
je smatrala ličnim porazom. Godine 1916. se odmetnula od SPD-a i sa Karlom
Liebknechtom osnovala tzv. Spartakovsku ligu, koja će poslije postati
jezgrom KP Njemačke. Nakon poraza Njemačke u ratu i proglašenja republike,
Luksemburg se protivila nastanku revolucije po ruskom boljševičkom modelu,
smatrajući da zato nisu stvoreni uslovi. Kada je došlo do nemira početkom1919,
Lksemburg je uhvaćena od desničarske “Freikorps“ milicije, mučena i nasmrt
pretučena kundacima.
Poslije je dobila titulu jednog od najvećih komunističkih mučenika.
Partija, napredna garda radničke klase, treba samo da da uvid radničkim
masama da je socijalizam neizbiježan, i da pokrene socijalističku revoluciju.
Unutrašnje kontradikcije kapitalizma, antagonizma između kapitala i rada,
će pdržavati revoluciju. Revolucija će, međutim, obrazovati mase, i načiniće
revolucionare od njih, smatrala je Rosa Luksemburg. Ona je još smatrala
da je zadatak da samo obrazuje zaostale mase ka nezavisnosti, da im omogući,
da preuzmu moć sa sobom. Učenje o subjektivnom elementu revolucije, je
svijest radničke klase o svojoj istorijskoj misli, koju partija može da
ostvari. Do same revolucije može doći samo kroz radničku klasu. Partija
kojha govori u ime radnika, ’predstavlja’ ih – na primjer u parlamentima
– i djeluje umjesto njih, će se zaplesti, i sama postati instrument kontrarevolucije.
Njen verovatno najpoznatiji citat je: "Sloboda je uvjek sloboda za
disidente" (Freiheit ist immer Freiheit der Andersdenkenden, koji
se obično citira kao "Sloboda je uvjek i isključivo sloboda za onoga
koji misli drugačije").
Lev Trocki
Lev
Davidovič Bronštajn, poznatiji kao Lev Davidovič Trocki (26.
oktobra1879. – 21. avgusta 1940.) je ruski političar, državnik, vojskovođa
i revolucionarni vođa poznat kao osnivač Crvene armije i smrtni neprijatelj
Staljina.
Rođen u židovskoj familiji, Trocki je odmalena bio sklon buntovništvu,
a u mladosti je prihvatio marksizam zbog čega je bio uhapšen i prognan
u Sibir, odakle je pobjegao. U Londonu se povezao s Lenjinom, ali vrlo
brzo i razišao, prihvativši frakciju menjševika među ruskim socijaldemokratima.
S Lenjinom se pomirio uoči Oktobarske revolucije, gdje je uzeo aktivno
učešće.
Nakon revolucije je Trocki uzimao važne položaje u boljševičkoj vlasti.
Vodio je resor vanjskih poslova sve dok zbog protivljenja miru u Brest-Litovsku
nije podnio ostavku. Nakon toga je imenovan za narodnog komesara za vojsku
i mornaricu gdje se istakao u stvaranju Crvene armije te se smatra jednim
od najzaslužnijih za boljševičku pobjedu u ruskom građanskom ratu.
Nakon Lenjinove smrti u SSSR-u je započela borba za vlast i određivanje
kursa kojim će krenuti kako nova država tako i radnički pokret. Trocki,
koji se zalagao za permanentnu revoluciju, izgubio je u okršaju sa Staljinom
te je izbačen iz Partije i protjeran iz SSSR-a.
Ostatak života Trocki je proveo u izgnanstvu, koristeći svaku priliku
za žestoku kritiku Staljina i njegove politike kao izdaje marksizma. Godine
1940. Staljinov agent Ramon Mercarder ga je ubio u Meksiku.
Po Trockom je nazvana ideologija trockizam.
Komunistički manifest
Manifest Komunističke Partije, poznat i pod imenom Komunistički
manifest, prvi put je objavljen 21. februara 1848, predstavlja jedan od
najuticajnijih svjetskih političkih trakata. Instaliran od strane Komunističkog
saveza i napisan od strane osnivača teorije komunizma Karla Marksa i Fridriha
Engelsa, postavio je ciljeve i program Saveza. Manifest predlaže pravac
djelovanja radi podizanja proleterske revolucije i svrgavanja kapitalizma,
i konačno kreiranje besklasnog društva.
Program opisan u Manifestu je izražen kao socijalizam ili komunizam. Ova
politika uključuje, između ostalog, ukidanje zemljišne svojine i pravo
nasleđivanja, napredne pridloške poreze, i nacionalizaciju proizvidnih
dobara i saobraćaja. Manifest takođe pominje i kontroverznu politiku ukidanja
tradicionalne (buržoaske) porodice i uvođenje zajednice žena. Ova politika,
koju bi ostvarila revolucionarna vlada (“diktatura proletarijata”), bi
predhodila državnom i besklasnom društvu koje predviđaju socijalisti.
Termin “komunizam” se takođe koristi da označi vjerovanje i praksu Komunističke
partije, imajući u vidu različitost Sovjetskog Saveza od osnova koncepcije
Marksa i Engelsa.
Korištena literatura
- Kriza marksizma i kraj socijalizma od Brace Kovačevića
- Internet starnice Wikipedije
- Internet stranice znanja - www.znanje.org
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|
|