SEMINARSKI RAD IZ SOCIOLOGIJE
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Feminizam i prava žena
1. Položaj žena kroz istorijuPočeću od 19.veka, jer je tema rada feminizam a ne istorijat položaja žena u društvu. Savršena žena je prema Starom zavetu “odevena snagom i dostojanstvom”. Hvaljena je pre svega zato što je bogobojazna. Dobra je žena vrlo poštovana, smatrana darom od Boga. Osim što rađa i podiže decu, idealna žena upravljala je svojim domaćinstvom. Područje njene delatnosti nije bilo usko ograničeno i moglo se proširiti van ograničenja domaćinstva. U izraelskom društvu su žene cenili prema njihovoj ulozi rađateljica dece. Žena koja nije mogla imati dece bila je stigmatizovana. Ponekad je znala posegnuti za očajničkim rešenjem, npr. poslati muža drugoj ženi kako bi se pobrinula da on sigurno dobije sina. Izraelska je žena kao majka zahtevala čast i poštovanje. Deca su vaspitavana tako da poštuju oca i majku. U 19. veku, za žene radnika, koje nisu mogle doći do bilo kakvog vlasništva, ostao je rad u fabrici, uvek osporavan i najlošije plaćen. U tim uslovima, ideologija o „ženi za šporetom“ dostigla je vrhunac, jer su je svi koristili ili su barem verovali da je koriste. U 16. veku vodila se rasprava o „radu žena“, u 19. veku su se svi jednoglasno izjasnili protiv njega. Uporno se zaboravlja da je 40 do 50% žena koje su živele u gradu bile neudate i da su samo pomoću svoje radne snage mogle da opstanu. U nedostatku posla, mnoge od njih su se odavale prostituciji. Uopšte ne iznenađuje što su se u ovakvim uslovima žene svih društvenih slojeva pobunile: radnice protiv niskih plata, nezaposlenosti, trajanja poslova koje su im davali, a žene iz buržoaske klase protiv oduzimanja svih političkih i ekonomskih prava. Uprkos preprekama, žene iz svih društenih sredina izražavaju i praktično i verbalno, nezadovoljstvo zbog uništenja koje im preti. U 20. veku, Međunarodni savet žena (ICW) nastavio je borbu za ekonomska, porodična i politička prava žena. Lokalni ogranci saveta ICW stvoreni su u svakoj zemlji. Međunarodni kongresi su se održavali periodično. U Francuskoj, Nacionalni savet francuskih žena (CNFF) (april 1901.) obuhvatao je „četrdesetak ženskih udruženja i radova koji imaju za cilj poboljšanje položaja žene u pogledu obrazovanja, društva i morala“. Tokom Prvog svetskog rata, veliki broj žena je bio zaposlen u fabrikama oružja u Francuskoj, Engleskoj, itd, kako bi zamenile muškarce koji su mobilisani. Tada je i zaboravljena razlika između uloga žena i muškaraca i princip majke domaćice; otvoreno je obdanište kako bi se ženama omogućilo da ispune svoju profesionalnu dužnost. Žene iz građanske klase prijavljivale su se za rad u obaveštajnim biroima, za brigu o teškim bolesnicima, traženje nestalih, pomoć zarobljenicima, itd. One su u prvi plan postavile borbu za mir. 1.1 Period između dva rataPosle Prvog svetskog rata, žene su imale pravo glasa u 21 zemlji. Velike feminističke organizacije kao IAW i savet ICW posvetile su se uvođenju preventivnih mera za sprečavanje rata i odbrani prava radnica i žena: položaj radnika, dečiji dodatak, jednaki uslovi rada za oba pola, zaštita vanbračne dece, pravo udate žene da zadrži svoje prezime i nacionalnost. Ova dva udruženja su se spojila u Ženevi u Ujedinjenu Komisiju organizacija koje predstavljaju žene; ona je obuhvatala i Međunarodnu Ligu Žena za Mir i Slobodu, Umereno hrišćansko žensko udruženje, Svetsko hrišćansko udruženje mladih žena,... Francuske feministkinje su imale manje sreće kada su u pitanju politička prava jer su, uprkos tome što je Narodna Skupština prihvatila pravo žena na glasanje, naišle na protivljenje udružene opozicije, u zemlji i Senatu, katolika reakcionara, Hitlerovih učenika koji su tada počeli da se organizuju u Francuskoj i na protivljenje stare masonske lože koja je verovala da davanje prava glasa ženama povećava uticaj ispovedaonice na glasanje. Što se braka tiče, prvi uspeh postignut je 1932. kada je usvojeno pravo žene udate za strance da zadrži svoju nacionalnost. Stidljiva reforma statuta o braku iz 1938. nije zadovoljila Francuskinje, zato što su muževima i dalje ostavljena preterana prava. Francuskinje su tek tada dobile pravo na ličnu kartu bez pristanka muža. Tekovine žena u Sovjetskom Savezu pre 1940. godine: Dok su feministkinje na Zapadu borile za dobijanje ekonomskih, političkih i građanskih prava, ruske žene su se zajedno sa muškarcima pripremale za komunističku Revoluciju 1917. koja će ih do tih prava dovesti. Što se političkih prava tiče, proglašena je jednakost žena i muškaraca, ali su Ruskinje, od najbogatijih plemkinja do najsiromašnijih radnica, izmenile uloge muškaraca i žena u mnogo većoj meri nego što je bilo određeno ovim zakonima o jednakosti. Uprkos govorima o ravnopravnosti, znalo se mesto žene u porodici, na poslu i u društvu. 2 Period obnove feminizmaBorba za razdvajanje seksualnosti od rađanja na Zapadu: Razvoj hemije i medicinske tehnike omogućilo je da se započne proizvodnja efikasnih sredstava za kontacepciju i, zahvaljujući njima, žene su po prvi put mogle da ostvare ono što su hiljadama godina pokušavale: da razdvoje seksualnost od rađanja. Abortus je odobren 1967. u Engleskoj, zatim slede Sjedinjene Države 1973, Francuska 1975, Italija 1978. i Belgija 1990. godine. U oblasti „privatnog života“, feministkinje su se takođe pokazale kao inovatori, jer su odbijale da u svakodnevnom životu priznaju postojanje granice između privatnog i javnog života i između svakodnevnih ideoloških i praktičnih aktivnosti. Statistike iz svih zapadnih zemalja potvrđuju da se broj venčanja smanjio, da je natalitet opao, a da se broj razvoda, naročito na zahtev žena, povećao, što pokazuje da žene više ne hrle u brak kao što su to činile njihove majke. Statistike pokazuju da što je nivo obrazovanja viši, to se ređe udaju i češće razvode. Veliki broj slobodnih veza i porodica sa jednim roditeljem, isprobavanje ljubavnog života mimo odnosa među suprotnim polovima predstavljaju zamenu za tradicionalni brak. U oblasti kulture, žene sa upornošću progone seksizam prisutan u oslikavanju i predstavljanju žena u književnosti, mas-medijima, publicistici. Žene su svuda osnovale izdavačke kuće koje, zahvaljujući objavljivanju brojnih radova o ženama, šire feminističke ideje. 2.1 Položaj žena u zemljama istočne Evrope od 1945. godineU zemljama sa planskom ekonomijom na istoku Evrope, žene su imale nešto
bolji položaj što se tiče zaposlenja i socijalnih službi. Stopa njihove
aktivnosti bila je viša nego na zapadu. Prostitucija i pornografija nisu
bile uzdignute na nivo institucije. Jedno uporedno istraživanje obavljeno
između 1980. i 1985. u 14 evropskih zemalja, pokazalo je, na Istoku kao
i na Zapadu: U sociologiji je ženama mesto bilo jasno određeno - njima je pripadala sociologija porodice. U porodici žene dolaze na svoje, jer one jesu porodica. Činjenica da sociologija ženi i odnosu polova posvećuje pažnju isključivo u okviru sociologije porodice jasno govori o tome da je sociologija kao nauka organizacijom svoje discipline zapravo kopirala postojeću društveneu strukturu i da polazi i zaustavlja se na tome da je ženi mesto u porodici. Status sociologije porodice istorijski je povezan sa položajem žene u društvu i teorijskim statusom ženoskog pitanja. Socijologija porodice iz svoje ograničenosti može izaći tek onda ako se njen subjekt - žena i u njen predmet - porodica, prestanu tumačiti izolovano od svih ostalih društvenih subjekata i područja. Žena kao majka mora biti potpuno odana, ne samo svojoj deci već i svojoj ulozi. Mora biti majka koja razume svoju decu, koja ih voli i mnogo daje, mora biti sposobna za ogromnu žrtvu. A sama je najbolji primer svojoj deci. Pre nekog vremena, posebno kolonijalne Amerike, očevi su učeni da su oni najbolje osobe za odgajanje dece, a ne majke. Danas briga za djecu virtualno i isključivo još uvijek pripada majci. Ali je mnogo teže nego pre. Odgovornosti su se udvostručile. Odgovorna je za dečju emocionalnu stabilnost i psihički razvoj. Uprkos tome što se veća odgovornost pripisuje majci, smatram da bi ona trebala biti jednaka za oba roditelja. Upravo zbog te reči “roditelji”. Detetu su potrebni i majka i otac, jer svako nečim drugim doprinosi gradnji i usavršavanju detetove ličnosti. Feministkinja Naomi Woff govori da žene ništa ne sprečava osim njihova vlastita mentaliteta žrtve. 1997. BBC je u emisiji Panorama pokazao kako se djeca osjećaju loše za vrijeme dok su im majke na poslu. A celo vrijeme odgovornost očeva nije bila ni pomenuta u komentaru. Po vijestima, sudskim dokumentima i podacima njujorškog centra za reproduktivno pravo vidi se da je najmanje 200 žena u 30 država bilo uhapšeno i optuženo za nemarno ponašanje tijekom trudnoće. Žene čija je novorođenčad testirana pozitivno na kokain su optužene i za napad smrtonosnim oružjem. Jasno je da i muškarci i žene još uvijek vide majku kao centralnu osobu u životu dece i iako je 64% majki sada u radnom odnosu, od njih se očekuje da se žrtvuju za upotpunjavanje obveza. Kada žena i njene funkcije rađanja i brige o djeci ostanu u sferi prirodne determinacije, tada i porodica lako poprima karakteristike “prirodne” institucije u kojoj su po nekom davno sročenom biološkom scenariju za sva vremena utemeljena i suprotstavljena dva sveta - svet muškarca i svet žena. 3 Novi feministički pokretNovi feministički pokret je nastao u vrieme najvećeg prosperiteta zapadnih društava. Pokazao je da i dalje ostaje nerešen problem odnosa polova i njihove ravnopravnosti. Pitanje odosa polova, korena njihove hijerarhijske asimetrije u društvu postaje jedno od sve značajnijih pitanja koje sociologija sebi postavlja. Ženski pokret pokazuje delić nepoverenja prema teorijskom mišljenju. Tako je ženski pokret pokazivao to nepoverenje i prema sociolozima koji su pretvarali žene u objekte svojih proučavanja. Na organizacionom planu se osnivaju sekcije za pitanja odnosa među polovima. Uvodi se novi predmet koji se naziva “Women´s studies”. Na organizacijskom planu, u nacionalnim sociološkim udruženjima do promene je prvo došlo u Sjedinjenim Američkim Državama. Talas ženskog pokreta se krajem 60.-ih i početkom. 70.-ih i začeo u ovoj sredini. Intelektualna motivacija žena da odgovore na pitanja neravnopravnosti žene su nazvale “Women´s studies” ili “ženske studije”. S jedne strane su to učenja o ženi i kritička proučavanja svih aspekata društvenog odnosa polova, društvene podele rada, prirode i istorije gde analiza žene zauzima središnje mesto. S druge strane su to učenja za ženu, a ne samo o ženi. To su “Studije žena o ženama za žene”. Ženske studije su po mišljenju većine autora nastale pod direktnim uticajem i zahvaljujući rastu ženskog pokreta. Ženske studije su deo i posljednji odbljesak studentskog pokreta iz 60-ih godina. Studentski pokret je kao glavni cilj postavio reformu univerziteta i pokušao se suprotstaviti monopolu univerziteta nad strukturom i definicijom znanja, nad formom i sadržajem visokog obrazovanja. Motivi organizovanja kurseva ženskih studija su slični impulsima koji su doveli do rasnih i etičkih studija. U središtu je bio pokušaj reinterpretacije društvenih fenomena uključivanjem zanemarenih i “nerelevantnih” tema kao što su pol i rasa i korigiranje društvene teorije u svetlu nove kritičke svesti. Najznačajniji trenutak u teorijskom sazrijevanju i osvajanju akademskog statusa ženskih studija je osnivanje časopisa The Signs - Journal of Women in Culture and Society, 1975.g. koji uređuje grupa akademskih feministkinja. Cilj je da problem odnosa polova postane relevantno pitanje svih društvenih nauka, ali da istovremeno zadrži izvesnu nezavisnost kojom bi se omogućio razvoj i teorijska elaboracija ovog problema sa interdiscipliniranog stanovišta. Ravnotežu između integracije i nezavisnosti je teško postići u praksi. Pored silne želje za postizanjem i jednog i drugog, ipak se vidi težnja ka jednom od toga. Sarah Hoagland smatra da bi kursevi ženskih studija trebali biti u poziciji da se suprotstavljaju tradiciji, a ne da od nje budu ignoriani. Da bi ženske studije bile moguće bilo je neophodno da problem položaja žene i odnosa polova prestane biti mali deo velikih problema. Želim da postanem osoba koja je i samosvojna i oslonjena, osoba koja nije ni odvojena ni asimilirana, osoba koja je u zajednici jedna među mnogima, to ja nazivam samooblikovanjem“. Nejednakost polova je prvi oblik društvenog antagonizma. Oslobođenje žene, njeno izjednačavanje sa muškarcem jeste i ostaje nemogućnost dok je god žena isključena iz društvenog proizvodnog rada i ograničena na kućni privatni rad. Sociološko razumevanje sposobnosti pokazatelj je stepena razumevanja ljudske društvenosti - najbitnije kategorije u sociološkom razmišljanju i tumačenju. Seksizam, kao i rasizam, predstavlja interpretaciju ljudske različitosti biološkog porekla kao nepromenljive i nepobitne osnove društvene nejednakosti. On je sastavni deo konzervativne kolektivne svesti kojom se opravdavaju nejednaki odnosi među ljudima kao odnosi među nejednakim prirodama. Seksizam je ideološki izraz društvenog odnosa neravnopravnosti polova. Tokom samih početaka drugog talasa ženskog pokreta, sa svojom prijateljicom A. Posećivala sam nedeljna okupljanja jedne grupe za podizanje svesti. Nedavno smo upoređivale naše zabeleške: šta se po tebi tamo dešavalo? Šta je po tvom mišljenju trebalo da se promeni u našim životima? A. je rekla: 'Sada mogu da budem žena, to mi više ne deluje tako ponižavajuće. Mogu prestati da potajno fantaziram da sam muškarac, što sam činila ranije, pre nego što sam dobila decu. Sada mogu da nađem vrednost u onome od čega sam se ranije stidela'. Njen odgovor me je zaprepastio. Moje su misli, proizišle sa istih okupljanja tih godina, bile gotovo sasvim suprotne: 'Sada više ne moram da budem žena. Nikada ne moram da postanem majka. Činjenica da sam žena oduvek je bila ponižavajuća, ali sam mislila da odatle nema izlaza. Sada sa samom idejom 'žene' možemo činiti šta nam je volja. 'Žena' je moje ropsko ime; feminizam će mi pružiti slobodu da pronađem neki sasvim drugačiji identitet, 4 Feminizam i prava žena u SrbijiKada se u Srbiji kaže feminizam, misli se na vremenski i prostorno razbacane i neretko razjedinjene napore pojedinki i grupa da konstruišu i ostvare bolje i jednakije uslove za život žena širom planete. Neki od tih pokušaja bili su uspeliji, prihvatljiviji i razdraganiji po svom karakteru od ostalih. Neki, pak, direktno doprinose nerazumevanju, stereotipizaciji i „strahu od feminizma“ koji osećaju i muškarci i žene. Kako gornji navod pokazuje, očekivanja od feminizma se od žene do žene razlikuje, u onoj meri u kojoj se i feministkinje međusobno razlikuju, i te razlike po sebi nisu nešto što feminizam iznutra razjeda, već upravo ono što omogućuje da u njegovoj širini i raznovrsnosti toliko različitih osoba nađe okrilje. Da, najzad, za sebe može reći „Ja sam feministkinja“, a da se pritom ne skriva iza nekog skučenog kolektivnog identiteta. Feminizam nije fenomen koji je izdvojen iz svakodnevnog života, nije, dakle, nešto što zanima odabranu manjinu – bilo da je reč o aktivistkinjama ili o teoretičarkama. U poslednjih sto godina, a osobito u poslednjih četrdeset godina, feminizam kao globalni pokret i globalna svest ostavlja traga na svaku kulturu, u različitim režimima, u različitim sredinama koje odlikuju različite (manje ili više patrijarhalne) tradicije. Autorke čiji su tekstovi sabrani u knjizi „Neko je rekao feminizam?“ dele duboko uverenje da u 2007. godini ne postoji nijedan aspekt svakodnevnog života, života žena, ali i života muškaraca, koji nije zahvaćen ili bar na neki način obeležen feminizmom. Žene su zaista živele drugačije pre sto, pre pedeset i pre dvadeset godina. Način na koji živimo danas, uživajući sve ili većinu privilegija koje su našim prethodnicama bile nezamislive ili su se za njih postepeno borile (navešću samo pet ključnih prava – glas, rad, obrazovanje, abortus i razvod), temeljno se razlikuje od onoga što je obeležilo prošlost žena. Tekstovi se bave pravima i slobodama (glas, rad, obrazovanje, razvod i abortus), presekom ličnog i političkog (brak i porodica, religija, žensko zdravlje, prostitucija), identitetima i razlikama (lezbejke, Romkinje, pitanje rase i roda), predstavljanjem žena (jezik, mediji i popularna kultura), umetnošću (književnost, pozorište i vizuelne umetnosti), teorijom i aktivizmom (mirovna politika, globalizacija feminizma, antropologija i psihologija), i istorijskim presecima (privatno/javno, presek kroz istoriju feminizma). Cilj ovog zbornika je da načini presek kroz istoriju i pokaže kako je bilo pre pojave feminizma, i kako je posle njega. Taj presek predstavlja osnovnu nit među svim tekstovima u knjizi. On istovremeno teži tome da se pokaže i kao poprečni presek kroz našu svakodnevicu – budući da tekstovi treba da pokažu različite aspekte naših života koje svakoga dana vodimo u privatnoj i javnoj sferi. Autorkama je data sloboda da same odluče u kojoj vremenskoj tački lociraju početak istorije o kojoj pišu. Žene su i danas utopljene u patrijarhalni sistem čije zastrašujuće posledice
trpe. Istorija žena nije samo istorija njihovog ugnjetavanja, već i istorija
ništa manje skrivanog otpora koji su one vekovima pružale tom ugnjetavanju
i zatvaranju. Istorija protesta koji je poprimio šire razmere kada su
ideje o emancipaciji pojedince, nastale u doba renesanse, prodrle postepeno
u sve socijalne slojeve. Ta pobuna danas dostiže vrhunac u pokretima za
oslobađanje žena, ma kako se oni zvali. Dok su u severnim zemljama ovi
pokreti, nastali početkom sedamdesetih godina prošlog veka. - pošto se neo-feminizam sedamdesetih godina na zapadu prvenstveno borio
za seksualne slobode žena i pravo na kontrolu rađanja, tekovine ovih borbi
omogućile su mlađim generacijama da posvete više pažnje drugim vidovima
seksizma koji koče emancipaciju žena; U svom delu „Politika“, Andrew Heywood razmatra feminizam u trećem poglavlju „Političke ideologije“ . Ovo delo složenoj i dobro poznatoj temi pristupa na sasvim svež i intuitivan način. Ovo istinski stimulativno, koncizno i razumljivo štivo predstavlja potpun uvod u izučavanje politike. Sačinjeno je tako da bude od koristi ne samo studentima koji pohađaju predmete u okviru ove discipline već i širem čitalaštvu. Pod originalnim naslovom „Feminism as an ideology committed to promoting the social role of women and, in most cases, dedicated to the goal of gender equality , autor tumači feminizam kao ideologiju koja je posvećena pozitivnoj promociji socijalne uloge žene kao i postizanju polne jednakosti. Mlađe žene – posebno one koje su rođene tokom poslednjih godina Titovog života, odnosno one koje su odrastale u tzv. postkomunističkom razdoblju – nemaju doživljaj da im je to omogućio bilo kakav sistem ili ideologija, a svet u kojem je i najbliža istorija uvek već daleka, onemogućuje im da vlastite mogućnosti sagledaju kao učinke nekih ranijih borbi i stremljenja. Iako je to u izvesnom smislu obeležje svakog 'postfeminizma', žene su danas više nego ikada uverene da su za sve što jesu same zaslužne. Utoliko, ako je za feminizam ikada i bilo mesta, on je sada izlišan, i poput drugih kolektivnih i potencijalno opresivnih identiteta i njega treba odbaciti. Izraz 'treća scena' koji sam izabrala kao oznaku za feministkinje rođene između 1971. i 1986. godine u Srbiji (u kom se starosnom rasponu pojavljuju u knjizi), treba da asocira na treći talas feminizma, ali treba i da načini jasan odmak od njega. Naime, iako u generacijskom smislu spadamo u pripadnice 'trećeg talasa', ono o čemu pišemo nije kritički, dekonstruktivni osvrt na postojeće stanje stvari, već je po svemu drugotalasni pokušaj ponovnog čitanja istorije u kojoj su žene/feministkinje vidljive. Predstavnice onog što bi generacijski moglo da odgovara drugom talasu u globalnim razmerama, u Srbiji iza sebe naprosto nisu ostavile jedan obuhvatni pregled koji bi ovdašnjoj publici razjasnio kako je feminizam uticao na žene. Takvih je pokušaja, dakako, bilo, ali su oni bili fragmentarniji i opterećeniji nekim drugim obzirima i uzusima. Tokom poslednje dve decenije feministička teorija se uključila u tokove i kretanja savremene filozofije. U tom kontekstu feministička teorija je pokušala da nadoknadi ono što je propustila u procesu konstituisanja modernog političkog subjekta, ali, istovremeno, i da odgovori na izazove postmoderne filozofije u kojoj se taj subjekt dovodi u pitanje, gde se, za razliku od priče o Jednom, postavlja i pitanje Drugog/ Druge. Prema tome, paralelno sa uspostavljanjem identiteta, otvarale su se teorijske mogućnosti za razlike. Međutim, ovaj prostor za razlike ugrozio bi učinkovitost ženskog političkog subjekta. Jedan od najznačajnijih doprinosa savremenoj feminističkoj političkoj filozofiji predstavlja rasprava Kerol Pejtman (Carole Pateman), Polni ugovor (Sexual Contract). Ova rasprava je najozbiljnije preispitivanje teorija društvenog ugovora sa feminističke tačke gledišta. Ona objašnjava kako društveni ugovor kao izraz patrijarhata, ali u obnovljenom, modernom obliku opstaje i danas, lažno se predstavljajući kao njegovo prevazilaženje. Kerol Pejtman razlikuje tradicionalni, klasični i moderni patrijarhat. Međutim, ključna je razlika između prva dva, koji se oslanjaju na očinsko pravo (prvi na očinsko pravo kao na model za upravljanje državom, dok drugi izjednačava očinsku i državnu vlast), i trećeg. Jer, činjenica je da se prelaskom u moderni patrijarhat poriče očinsko pravo, ali patrijarhat se, tvrdi K. Pejtman, ne napušta, već se samo transformiše u bratstvo. Društveni ugovor jeste bio neophodan, jer otac ostaje razvlašćen, ali tim ugovorom vlast dele samo braća, dakle muškarci. Oslanjajući se i na fikciju kao onu koja nudi uverljiva objašnjenja K. Pejtman nas upućuje na Frojda (Freud): "On završava Totem i tabu rečima, 'u početku beše delo'. Ali, koje delo? Pre nego što oca mogu ubiti sinovi, žena mora postati majka: da li je to delo povezano sa 'strašnim zločinom'?". Društveni ugovor, dakle, ne osporava izvorno patrijarhalno pravo: "pravo muškarca na seksualni pristup ženi". Otac, naime, mora prvo postati muž, da bi na osnovu toga, stekao očinsko pravo. Prema tome, pitanje savremene feminističke političke teorije glasi: kako obezbediti legitimitet i autonomiju ženskom subjektu u njegovom/njenom političkom delovanju. Taj politički subjekt se konstituiše prepoznajući sopstvenu razliku u odnosu na već utemeljeni jaki subjekt koji je u posedu političke moći; istovremeno, žena, jer o njoj je reč, tek time zadobija sopstveni identitet, koji joj je upravo potreban. Živo osećanje razlike ostaje. I to je, po svoj prilici, najozbiljniji doprinos feminističke teorije savremenoj filozofiji. Međutim, tamo gde je postmoderna filozofija uglavnom samo pričala priču o razlikama, feministička teorija je tu priču živela obnavljajući takozvanu filozofiju glavnoga toka, kojoj bi, da nije osvežavanja sa margina, povremeno pretilo da bude samozadovoljna i isušena. Ali, naš problem nije filozofija glavnoga toka. Feministička filozofija je primorana na dalje usložnjavanje sopstvene pozicije. Naime, u stalnom podsećanju na razlike ona nema izbora, osim da i sama sebe razlikama obnavlja, ili da dovede u pitanje svoje temeljne pretpostavke i time zapadne u ćorsokak. Ako već okolnosti koje (više) ne možemo da biramo, pokušamo da na trenutak posmatramo iz drugog ugla, da li je moguće da to bude - skupo - plaćena mogućnost nekog novog početka.
Na neki čudnovat način, gotovo se po pravilu događa da kada se neke velike
bitke u istoriji čovečanstva okončaju, potonje generacije doslovno zaborave
da su one ikada i bile vođene. Nataloženost istorijskih dostignuća koja
su svakoj novoj generaciji u sve većem obimu dostupna, previše često se
posmatra kao nešto razumljivo samo po sebi. Danas, štaviše, postoji toliko
„dostupnih“ dostignuća – osvojenih prava, razvijenih ideologija, političkih
uverenja i principa delovanja – koje po volji možemo slagati i razmeštati,
zaboravljajući kako i kada (pod kojim uslovima) oni počinju da važe. Sadašnjost
toliko obiluje raznovrsnim sadržajima, da se bez istorije, reklo bi se,
sasvim lagodno može živeti. Međutim, taj zaborav, a neretko i izvestan
prezir prema istoriji koja je oblikovala sadašnjost koju živimo, može
proizvesti suprotne učinke onome za šta se zalažemo i u šta verujemo.
preuzmi seminarski rad u wordu » » » |