SEMINARSKI RAD IZ PRAVA
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ANGLOSAKSONSKO PRAVOAnglosaksonski tip prava se iz Engleske, u kojoj je
ponikao, proširio, ne bez izuzetka, u zemlje engleskog govornog područja,
kao i u većinu zemalja koje su bile, ili su to još uvijek, pod političkim
uticajem Engleske . Valja istaći to da su zemlje čiji sitemi prava pripadaju
ovom tipu čuvale i njegovale sopstvenu tradiciju, ali da je u domenu procesnih
prava, organizacije sudstva, a naročito u praksi konkretnog odlučivanja,
engleski uticaj, ipak, preovlađujući . Sistem engleskog prava obilježen
je drugačijim kvalitetima nego što je tip sistema prava zemalja evropskog
kontinenta. Najdublje je obilježen ubažavanjem historije pravnih institucija
i uglavnom otuda proisteklim načinom pravničkog rezonovanja. Zahvaljujući
ostrvskoj izolovanosti, uticaj iz Evrope bio je ograničen, pa tako englesko
pravo ne poznaje ni recepciju rimskog prava ni proces kodifikacije. Zato
ovo pravo izgleda kao proizvod potresima neprekidane, smirene evolucije,
u kojoj sačuvana tradicija predstavlja osnov njegove vrijednosti. Nasuprot
logičkoj uređenosti prava, hijerarhiji njegovih izvora i deduktivnom zaključivanju,
koji odlikuju kontinetalno prava, u anglosaksonskom sistemu izvori prava
imaju uporednu vrijednost, a konkretna rješenja donose se na osnovu poznavanja
činjenica - a posteriori, u kontradiktornom postupku što ga odlikuje zaštita
ličnih prava uopšte, a naročito pravo odbrane okrivljenog . Pozivanje
presuda iz prošlosti nužno je ne samo zato što omogućava razumjevanje
savremenih sudskih odluka, već poglavito zbog toga što već izrečene presude
predstavljaju važeće, pozitivno pravo. Jer, jednom slučajevima, pa tako
predstavlja izbor prava. Ovo praksom ustanovljeno pravilo poznato je kao
„zakon precedenta" ili doktrina stare decisis - držati se onog što
je već presuđeno („neka odluka važi!"). 2. Anglosaksonsko pravoRazličiti autori, razumije se, imaju drugačiji pristup, što navodi na
zaključak, ne mnogo određen, pa otuda ni upotrebljiv, da se pod izvorima
izvorima prava razumiju pojave raličite prirode. Tako se izvorima prava
označavaju, rekosmo, najrazličitiji spisi iz kojih se mogu dobiti obavještenja
o noramtivnom sadržaju prava. Smisao izvora odnosi se i na porijeklo važećeg
prava - ideje i činjenice iz kojih pravo stvarno nastaje i neprekidno
„teče" - kao što običaj, moral, religija, filozofse ideje, ugovori,
naučne rasprave, logika, čak gramatika, priroda stvari, razum, načela
pravde, individulana pravičnost, aktuelna politika i društvena kretanja.
Pored „neformalnih izvora prava" ili „osnovnih pravaca izvođenja
prava", kako se metapravno porijeklo prava ovdje označava, izvori
prava još i označavaju autorativne forme prava (authoritative sources).
Edvin Paterson (Patterson) ih određuje kao „akte i izjave (... ) zvaničnih
autoritateta(...) što imaju vrijednost prava ili kojima se daje pravno
priznanje pravilima što tu vrstu autoritateta nisu imala". S obzirom
na političku podjelu moći, u moderno doba ovaj autoritet imaju zakonodavstvo
i sudstvo. Još određenije, Edgar Bodenhajmer (Bodenheimer) izjednačava
izvore prava sa „zvaničnim, autoritativnim tekstovima iz kojih formalisana
pravna pravila obično izvode svoju snagu". Ovi, pravni izvori (legal
sources), kako ih naziva Džon Salmond, jesu u stvari, zakoni, ratifikovani
međunarodni ugovori i drugi konsezualni sporazumi, naredbe izvršene vlasti
i dekreti, sudijsko mišljenje, procedulana sudska pravila i, prema nekim
mišljenjima, običaji. Ostavljajući naučne rasprave po strani, za naše
potrebe i ne određujući bliže značenje riječi izvor, zakon i običaj. Zbog
pretežnog značaja sudske prakse i običaja, ovaj se sistem kvalifikuje
kao običajno ili precedentno pravo (common law). 3. Common lawVilijem Blekstone (Blackstone) određuje common law kao zajedničke
običaje kraljevstva. „Ovo nepisano ili opšte pravo" - piše - „pogodno
je podijeljeno u tri vrste: 4. Zakonsko pravoPisano pravo na snazi (lex scripta, statute law, legislation) obuhvata
zakone koje donosi Parlament, akte Parlamenta koji nisu zakoni i pisane
akte upravnih i drugih državnih organa. U pisane zakone kraljevstva Blekston
ubraja „zakone, odluke i ukaze koje donosi kravljesko visočanstvo uz pristanak
Gornjeg i Donjeg doma u okupljenom parlamentu". Zakonodavstvo(legislation),
izraz koji ima šire značenje nego li riječ statute, Edvin Paterson upotrebljava
za označavanje „svih pravni normi koje promišljeno, i u tako mnogo izraza,
stvaraju autoriteti ovlašteni za takvu vrstu stvaranja". 5. PravičnostPravično pravo (equity) predstavlja skup pravila koja je prije reforme
iz 1873. donosio i primjenjivao sud lorda kancelara (Lord Chancellors
court, court of chancery, court of equity). Djelatnost posebnih sudova
ustanovljena je početkom XV vijeka, kada se pojavila potreba da se pravila
common law-a dopune ublaže ili usavrše. Prema riječima engleskog srednjovjekovnog
pravnika Kristofora Džermana (Germain), „u nekim slučajevima neophodno
je ostaviti po strani slovo zakona i slijediti ono što razum i pravda
zahtijevaju, pa je zarad toga pravičnost naložena(...) da omekša i ublaži
strogost prava". Uostalom, već je Ciceron uobličio maksimu, udomaćenu
u primjeni prava, Summum ius, summa iniuria, koja sadrži ideju da striktna
primjena izričitih i nepromjenjivih pravnih pravila, neublaženih pravičnošću,
vremenom može proizvesti veliku nepravdu. Budući da je kralj, zaštitnik
pravde, nadležnost ovih specijalizovanih sudova obuhvatila je poništavanje
očigledno nepravednih odluka sudova koji promjenjuju opšte pravo, kao
i lokalnih sudova, odlučivanje o osnovanosti uskraćivanja pravosuđa, davanja
pomilovanja i rješenje slučajeva koji nisu bili predviđeni „pravom zemlje",
odnosno za koje nije nije bio predviđen sudski nalog. Molbe i žalbe su
se podnosile kralju, odnosno kancelaru, uglavnom ona lica koja zbog strogo
formalizovanog postupka pred sudovima što su primjenjivali „pravo zemlje"
nisu dobili zaštitu svojih prava. Budući da se radilo o presudama donijetim
po pravilima common law sistema, kancelar, kraljev zastupnik za pravna
pitanja, ovlašćen je da, kada utvrdi osnovanost zahtjeva moliočevog, odlučuje
prema načelu ars aequi et boni. Cjeneći okolnosti konkretnog slučaja i
duh vremena, osnov za rješenje sporne situacije kancelar je nalazio u
sopstvenom shvatanju pravdei prirodnog prava, ali i u odredbama zabranjenog
rimskog prava. Tako su se rješavanjem po savjesti i pravičnosti katkad
ispravljale odredbe opšteg prava, a katkad stvarale nove i tako popunjavale
praznine u njegovom sistemu. Pravila pravičnosti danas predstavljaju poseban,
i skoro isključivo tehnički, sistem prava, tako da više nije moguće, kako
piše Alen, misliti o razlici između common law i equity u Engleskoj na
istovjetan način kao o razlici između ius strictum i aequitas u pravu
zemalja evropskog kontinent. Zaključak Kao i što sam spomenuo više puta u ovom radu, anglosaksonski tip prava potiče na školi engleskog pravnog sistema, te tako se širi nevezano za uticaj rimskog prava. Anglosaksonski tip prava do svog punog izražaja dolazi stvaranjem SAD i njenim političkim utjecajem na druge zemlje. Jedna od osnovnih karakteristika ovog sistema je što sudije imaju znatno veću slobodu u donošenju odluke i izboru sankcija. U SAD je bila i ostala cijenjena uloga suda tako da se ponekad govori i o sudokratiji. Zabilježeno je dosta slučajeva kada je Vrhovni sud donio odluku da neki akt predsjednika SAD nije u skladu sa ustavom ili zakonom pa ga je stavio van snage što nam jasno ilustruje nezavisnost suda. U Engleskoj i SAD za sudije se biraju najugledniji dugogodišnji pravnici i njihov moralni i drugi uticaj je nemjerljiv. U anglosaksonskom sistemu profesionalni sudija je odvojen od porote, odnosno žirija kako ga oni nazivaju, i imaju različite uloge. Razvojem tehnologije, posebno masovnih medija, satelitski TV programa, masovna kompjuterizacija, interneta, engleski jezik je postao jezik kojim se koristi cijeli svijet i on nam pomaže pri stvaranju „globalnog sela", dovodi do toga da tehnološko snažniji uveliko to koriste i utiču u više smjerova na slabije. To se može vidjeti iz teksta Statuta Haškog tribunala, Dejtonskog sporazuma te mnogih drugih ustava i zakona. Literatura
preuzmi seminarski rad u wordu » » » Besplatni Seminarski Radovi |