|
RANA POZITIVISTIČKA KRIMINOLOGIJA
U ovom seminarskom radu pokušat ću pokazati kako je tekao razvoj rane pozitivističke
kriminologije, te njen uticaj na današnju kriminologiju, i ličnosti koje
su zaslužne za krimonologiju kakvu danas poznajemo. Ovu temu sam izabrao
jer me je zanimao historijski razvoj kriminologije, koji je prošao kroz
mnoge faze, od primitivnih mišljenja, kakva su danas neprihvatljiva, ali
moramo uuzeti u obzir vrijeme kad su donesena, pa sve do savremnog shvatanja.
Među najvažnijim ličnostima koje su obilježile ovo razdoblje definitivno
najviše zasluga možemo pripisatu Auguste Comte-u čiji je rad bio preteća
i inspiracija nadolazečim ličnostima. začetnik/osnivač pozitivističke škole,
i pojmu pozitivizam po kojemu ovo razdoblje niosi naziv.
2. POZITIVIZAM I AUGUST COMTE
Pozitivizam (lat. positivus) filozofski pravac u filozofiji i nauci kojem
je polazna tačka samo ono što je pozitivno, činjenični i iskustvom dato,
i koji svoja istraživanja i izlaganja vrši samo u ovim granicama, odbacujući
svaki metafizički put kao potpuno nepotreban i nekoristan; ovim se imenom
naročito zove filozofska i sociološka škola Auguste Comte-a (1798
– 1857.), tvorca ovoga izraza, koja, odbacujući metafiziku, ograničava
ljudsko znanje samo na odnose i zakone, na pozitivne nauke: matematiku,
astronomiju, fiziku, hemiju, biologiju i sociologiju. Pozitivizam se javio
kao reakcija na dotadašnje metafizičko shvatanje koje je zastupala klasična
škola, koja je nastala pod uticajem prosvjetiteljstva. Za razliku od klasične
škole, pozitivistička škola se razvila iz realističkog usmjerenja u kriminologiji.
Auguste Comte (Montpellier, 19. siječnja 1798. - Pariz,
5. rujna 1857.), francuski matematičar i filozof, ujedno i začetnik/osnivač
pozitivističke škole, i naziva pozitivizam po kojemu ovo razdoblje nosi
naziv.Jedina ispravna metoda po Comte-u je metoda empirijske nauke, u
kojoj mogu da postoje samo empirijski provjerive tvrdnje o realnosti.Na
taj način pozitivizam nastavlja sa odbacivanjem metafizike i odbacivanjem
mogućnosti da u svom razumu, preko ideja o bogu i viječnim istinama, imamo
prečicu pomoću koje možemo doći do saznanja svijeta. Comte je napisao
knjigu "Kurs pozitivne filozofije". Već iz naslova
ove knjige se vidi novi ton u filozofiji koji ukazuje na to da se pitanja
kojima se bavila filozofija mogu rešiti na jednostavan način, jednim kratkim
kursom koji će proglasiti da od sada za pravo saznanje treba smatrati
empirijsku nauku, a da dosadašnji način mišljenja treba smatrati za nešto
što je čovječanstvo preraslo i što spada u njegovo djetinjstvo i mladost.
Comte je ambiciozno pokušao upotrebljivati naučne metode kod proučavanja
društvenih pojava. Metode kojima je pokušao proučiti društvene pojave
nazvao je „društvena fizika“, no međutim nakon sto je belgijski statističar,
Adolphe Quetelet, upotrijebio isti naziv za svoje metode, Comte ga je
napustio. Comte je upotrijebio ujedinjene pojmove iz latinskog i grčkog
jezika i novu nauku nazvao saciologija, da bi njome imenovao svoju metodologiju.
Konture pozivitizma postavio je francuski filozof Auguste Comte, koji
je od Saint-Simona preuzeo ideju o tri razdoblja ili stupnja kroz koja
čovječanstvo prolazi u potrazi za izvjesnom spoznajom:
1. Teološki - u kome prirodne pojave objašnjavamo natprirodnim
silama kojima pripisujemo ljudske osobine i pretvaramo ih u božanstva
2. Metafizički - u kome ove sile postaju apstraktni pojmovi
koji nam služe da opišemo pretpostavljenu i logičnu strukturu sveta, karakterističan
za klasicizam, i
3. Pozitivni - U kome odustajemo od ovakvih subjektivnih
upisivanja u stvarnost i prihvatamo da do istine možemo doći samo sistematskim
ispitivanjem iskustva kroz naučna posmatranja i eksperimente. Pozitivistički
pristup posebno stavlja naglasak na ponašanje koje se može izravno opažati.
Tvrdi da faktori koje se ne može izravno opažati, poput osjećaja, nisu
posebno važni i mogu zavaravati. Comte je smatrao da je sve probleme u
društvu moguće riješiti naučnom metodom i istraživanjem i da proučavanje
većih grupa ljudi pomaže formiranju određenih društvenih zakonitosti.
Tako se rodio empiricizam, koji označava mišljenje da se sve društvene
nauke moraju baviti empirijskim istraživanjem uz upotrebu naučnih metoda,
a ne sa apstraktnom intuitivnom filozofijom, koja je bila osnova za rad
klasičnih mislilaca. Empirizam (gr.iskustvo) filozofija iskustva, gnoseološki
pravac koji cjelokupno saznanje izvodi iz iskustva; u metodološkom pogledu;
princip da se nauke trebaju osnivati na iskustvu (osnivač gnoseološkog
empirizma je Džon Lok, a metodološkog Frensis Bejkon); supr. racionalizam.
2.1 POZITIVISTI
Za pozitiviste je bilo značajno naučno proučavanje zločina i utvrđivanje
njihovih uzroka i socijalno-determinističko razmišljanje o uzrocima kriminaliteta.
Oni su vjerovali, da je prestupnik bolestan, manje sposoban i zbog toga
su branili obradu (tretman) pred kažnjavanjem. A za kaznu su smatrali
da svaka kazna mora biti individualno određena, kako bi uzela u obzir
potrebe učinitelja. Pozitivističko mišljenje je značilo preokret klasičnog
mišljenja, a značenje slobodne volje su zamijenili sa deterministikim
konceptom. Determinizam (lat. determmare) učenje o određenosti ljudskog
delanja i htjenja i uslovljenosti njihovoj spoljnim i unutarnjim uzrocima
i motivima, pobudama, prema čemu ni čovječja volja ne može biti slobodna,
nego određena i uslovljena tim uzrocima i motivima; supr. Indeterminizam.
Dakle, on se temelji na pretpostavci, da je čovjekovo ponašanje posljedica
tjelesnih, duševnih, ekoloških, i društvenih faktora, koje prestupnik
ne može savladati. Deterministi su zastupali i stajalište, da nasljednost
utiče na kriminalno ponašanje, tj. da je određena osoba predodređena da
li će postati kriminalac ili ne.
3. KRIMINOLOGIJA
Kriminologija (lat. Crimen-zločin, gr. Logos-nauka);
nauka o zločinu s obzirom na okolnosti od kojima je izvršen i na unutarnje,
psihološke, uzroke koji su ga izazvali.
I prije nego se konstituisala kao samostalna nauka kriminološka problematika
obrađivana je od strane raznih drugih nauka kao što su psihologija, filozofija,
krivično pravo i drugih srodnih nauka. Problem i etiologiju su obrađivali
i grčki mislioci Aristotel
i Platon. Međutim,
kriminologija svoje ime prvi put dobija tek u 19. stoljeću. Naime, pojam
kriminologije prvi put je upotrijebljen od strane francuskog antropologa
Paul Topinard u njegovom djelu "Antropologie". Italijanski pravnik,
jedan od začetnika italijanske antropološke škole, Raffaele Garofalo preuzima
pojam kriminologije i svom djelu daje naziv "Kriminologija".
U početku razvoja kriminologije njen glavni zadatak je bio izučavanje
ličnosti delikventa. Tek kasnije se počela više obraćati pažnja i na samo
krivično djelo. Ove dvije pojave izučavane su sa različitih aspekata:
biološkog, psihološkog,sociološkog i psihopatološkog što je dovelo do
razvoja različitih kriminoloških disciplina kao što su: kriminalna antropologija,
kriminalna psihologija, kriminalna biologija i druge.
Postoji nekoliko pravaca u historijskom razvoju kriminologije i kriminološke
misli. Neke od škola su:
• Klasična škola
• Pozitivistička škola
• Sociološka škola
• Čikaška škola
4. POZITIVIZAM U KRIMINOLOGIJI
Za pozitivizam je zanačajno da preovladava nauka, sljedbenici pozitivizma
tzv. Pozitivisti su negirali prava definiranja kriminaliteta, koja su
poticala od klasičnih kriminologa. Oni su svu pažnju usmjerili prema utvrđenju
bolesti ili nedostatka kod učinitelja krivičnih djela. Pozitivisti su
bili pristaše determinizma i bili su skeptici da postoji slobodna volja
pojedinca. Obrada učinitelja krivičnih djela je koncept, koji proizlazi
iz pozitivizma. Prije je bilo važno samo kazniti učinitelja, nije bilo
bitno zašto je to uradio. Pozitivisti su unijeli promjenu jer su uz kažnjavanje
dodali i obradu, i tvrdili su da je glavni cilj kazne izliječiti učinitelja.
Još jedna pojava koja potiče iz pozitvizma je vremenski neodređeno kažnjavanje,
koje je sadržavalo poruku da učinitelj mora biti zatvoren dok se ne izliječi.
Glavne dogme pozitivizma su slijedeće:
1. Nauka i eksperiment će odgovoriti na pitanja, koja se tiču kriminaliteta
2. društveni determinizam- ljudi postupaju prema društvenim zakonitostima,
koje je moguće otkriti naučnim istraživanjem
3. Dobrobit pojedinca je značajnija kao dobrobit društva ( ako će biti
pojedinac zadovoljan/ dobar, bit će i cijelo društvo).
Odnos između klasične kriminološke škole i pozitivizma u kriminologiji
Sinonim pozitivističke kriminološke škole je italijanska kriminološka
škola, koja je povezana sa djelima Cesara Lombrosa, Enrica Ferrija i Raffaela
Garofala. Ovu trojicu nazvali su jos i „ Nesveta trojica“ jer su se u
svojim djelima suprotstavljali biblijskom obrazloženju izvora ljudi. Ali
ujedno zvali su ih još i sveta trojica kriminologije, zbog njihovog iznimno
velikog doprinosa, zasnovali su naučni pristup u proučavanju kriminaliteta
i kriminalaca.
4.1. Cesare Lombroso
Cesare
Lombroso (otac moderne kriminologije), iako je danas većina njegovih
ideja neprihvatljiva. On je prihvatio Darwinovu evolucijsku teoriju ili
teoriju evolucije organizama, koja je uticala na prihvatanje i uspjeh
Lombrosove teorije. U 19. St. Biologija je imala jak uticaj na razvoj
sociologije, a taj uticaj se odražavao u :
a) upotrebi analogija i terminologiji,
b) upotrebi načela evolucije
Društvo je označeno kao organizam, i za njegovo proučavanje je uporebljeno
načelo organske evolucije. Lombroso je upotrebljivao darwinovu evolucijsku
teoriju za obrazloženje prirode učinitelja. Tvrdio je, da se učinitelji
kao ljudska bića razvijaju iz životinjskih vrsta i da zbog nedovršenog
razvoja ostanu primitivni, atavistički, zaostali ili mutanti, koji se
nikad u potpunosti ne razviju. Ovo mišljenje je dans neprihvatljivo, jer
savremena biologija je došla do saznanja da svi ljudi potiču od iste vrste,
pračovjeka. Lombroso je tvrdio da je nemoguće promijeniti „rođenog kriminalca“,
i da je on predodređen da to postane, jer smatra da je to nasljedno prenosiva
„bolest“. Masters i Roberson su kritikovali Lombrosa, te konstatirali
da njegova teorija u bilo kojem drugom vremenu ne bi zaživjela i da se
za mjesto oca moderne kriminologije treba zahvaliti Darwinu.
1. Teroja o atavizmu- atavizam
sličnost sa precima; slučaj kada se kod potomaka pojave izvesne duševne
i fizičke osobine njihovih predaka, nasleđe osobina predaka. Za učinitelje
krivičnih djela Lombroso je smatrao da su evolucijsko primitivni ili subhumni
individui, koji posjeduju određene nedostatke u tjelesnom i duševnom karakteru.
Tjelesne karakteristike je moguće utvrditi i mjeriti. Veliki dio svog
naučnog života je poklonio proučavanju „bioloških nedostataka“ i identifikaciji
vanjskih (vidljivih) tjelesnih karakteristika zlikovaca.
2. Upotreba eksperimentalnog ili naučnog metoda za proučavanje učinitelja
krivičnih djela. Lombroso je prvi klinički kriminolog, koji je imao
„prljave ruke“ zbog pregledavanja, mjerenja i ocjenjivanja lubanja kriminalaca.
Neki su ga imenovali Kristofer Kolumbom nauke.
3. Razvoj kriminalne tipologije.
Iako je Lombrosov rad i sistem klasifikacije učinitelja krivičnih djela
prevaziđen u savremenoj nauci, iako i danas postoje znanstveni krugovi
koji podržaju njegovu teoriju. Njegov doprinos na tom području je velik,
jer se radi o jednom između prvih sistematičnih eksperimenata kategorizacije
kriminalaca. Lobroso je učinitelje krivičnih djela kategorizirao u : a)
epileptične kriminalce, b) duševno bolesne kriminalce, c) rođene kriminalce,
d) prigodne kriminalce.
Lombroso je posebno proučava ženske i utvrdio da je prostitucija atavistička
pojava.
4. Ubijeđenost o vremenski neodređenoj kazni.
Lombroso je tvrsio da kazna ne bi smjela biti vremenski oodređena, jer
nije moguće ocijeniti, hoće li se prestupnik u tom vremenu izlijčiti,
a pored toga je u tom slučaju najveći problem kažnjavanje rođenih zlikovaca.
5. Upotreba statičkih metoda u kriminologiji. Lombroso je upotrebljavao
statičke tehnike za prognoziranje ponašanja prestupnika.
4.2 Gabriel Tarde
Za
razliku od Lombrosa koji je nalašavao značaj bioloških i tjelsenih činitelja
kriminaliteta, Gabriel Tarde je naglašavao značaj socijalno-psiholoških
faktora. Zastupao je mišljenje, da društvo ima značajnu ulogu u formiranju
ponašanja kod prestupnika, a naravno značajne su i mogućnosti pojedinca
i odluka za učinjenje krivičnog djela. Najznačajniji njegov doprinos u
kriminologiji je ideja o profesionalnom učinitelju krivičnih djela. Tarde
je utvrdio, da svaki učinitelj mora proći kroz postupak pripravništva,
prije nego bude primljen u svijet kriminala. Pokušao je i klasificirati
kriminalna djela. Analizirao je seljačke i gradske okoline i snažno napao
Lombrosovu ideju o rođenom kriminalcu. Biološki i tjelesni faktori prema
Tardeovom mišljenju mogu uticati na prestupnika, ali su manje značajniji
i mogu služiti kao izgovor neodgovornosti za krivična djela.
Tarde je predložio nekoliko radikalnih reformi:
a) Potrebno je ustanoviti odbor stručnjaka (u kojem se ljekari i psiholozi),
koji će se baviti ocjenom odgovornosti optuženog za krivično djelo.
b) Kazna mora biti određena prema psihološkoj ocjeni. Smatrao je da osuđenik
mora osjetiti prikraćenost, a u svakom slučaju da su 2 učinitelja osuđena
za isto djelo, kazna mora biti izrečena tako da se „uravnoteži i izjednači
prikraćenost“. Za učinitelja sa sela zatvorska kazna je mnogo teža, nego
za učinitelja iz grada, zato treba temeljito razmisliti, kako kazniti
seoskog, a kako gradskog učinitelja, da bi kazna imala na oba jednak učinak.
c) Ukidanje porote. Porotnici su nespremni odnosno nesposobni stručno
odlučivati u vezi krivice i kažnjavanja optuženih,
d) Posebne škole za sudije su nužda za bolji rad sudova i provođenje krivičnog
zakonodavstva.
e) Podupirao je ideju o uvjetnom otpustu ili „uvjetnoj slobodi“
4.3 Raffaele Garofalo
Garofalova
krminološka teorija se odražavala u slijedećim idejama:
a) Učinitelj krivičnog djela ima moralnu smetnju, koja ima organsku
osnovu i prenosi se nasljeđem. Vjerovao je u biološko prenošenje krimogenih
dispozicija, a ne u atavizam, kao Lobroso.
b) Dijelio je učinitelje na: ubice, nasilne kriminalce i kradljivce
c) Garofalo je bio pristaša Darwinove teorje o preživljavanju najsposobnijih,
Smatrao je da se učinitelji krivičnih djela nisu sposobni prilagoditi
društvu i da moraju biti zbog toga eliminirani ili onemogućeni. Bio je
pristaša smrtne kazne i zatvorske kazne do smrti za one, koji nisu bili
sposobi prilagoditi se društvu.
d) Garofalo je, slično kao Lambroso shvatao kriminalitet kao nešto što
je organsko i prirođeno, a nije vjerovao da je kriminalce moguće upoznati
prema vanjskom izgledu. Njegovi pregledi su se razlikovali od Tardeovih,
jer je Tarde proučavao kriminalitet prije svega sa društvenog vidika.
4.4 Enrico Ferri
Enrico
Ferri je jedan od najznačajnijih kriminologa ranog pozitivizma, koji
je u svom djelu negirao ideju o postojanju slobodne volje. Zastuao je
stanovište, da za slobodnu volju nema prostora u krivičnom pravu. Pratio
je ideju o društvenom determinizmu kao prvobitnom uzroku kriminaliteta.
Utvrdio je da pojedinci nose u sebi nasljedne gene za kriminalno ponašanje
i imenovo ih rođenim kriminacima. Ferri je kategorizirao učinitelje krivičnih
djela u pet grupa: rođeni kriminalci, duševno bolesni kriminalci, kriminalci
iz strasti, prigodni kriminalci i kriminalci iz navike.
Ferri je bio društveni reformista. Smatrao je, da ljudi koji rade u krivičnom
pravosuđu, moraju biti obrazovani, Posebno osposobljavanje je namjenio
sudijama, poput njegovog prethodnika Gabriel-a Tarde-a. Kao i ukidanje
porote i branio ukidanje bivanja osuđenika u ćelijama preko dana. Ferri
je najviše uticao na popularnost pozitivizma u kriminologiji, ukinuo je
uske osnovne koncepte i proširio ih po dubini u obimu obrade kriminaliteta
kao društvene i individualne pojave. Njegov način obrade kriminalaca je
bio aktuelan u Sjedinjenim Američkim Državama i u europi do sedamdesetih
godina dvadesetog stoljeća.
Ferri je zasnovao 4 koncepcije kriminaliteta koje je iznio u svom djelu
„Sociologia criminale“ (1886): naučnu, filozofsku, kriminalnopolitičku,
i krivičnopravnu, predstavljajući tako cjelovit pogled na kriminalitet
kao realnu društvenu pojavu. Osporavajući monističko objasnjenje kriminaliteta
razradio je teoriju faktorskog pluralizma, dijeleći faktore kriminaliteta
na antropološke, kosmičke i socijalne.
1. Antropološki (individualni) faktori su: a) organska konstitucija
kriminalaca (anomalije lobanje mozga, senzibiliteta i sve tjelesne osobenosti,
među kojima anomalije fizionomije) b) psihička konstitucija kriminalaca
( anomalije intelgencije, emocija, socijalnih osjećanja) c) lične osobine
kriminalaca (rasne osobenosti, pol, uzrast, građansko stanje, profesija,
domicil, dobrazovanje, odgoj)
2. Kosmički (fizički) faktori su: a) klima, konfiguracija zemljišta, godišnja
doba, temperaturne varijacije, atmosferski pritisak, itd.
3. Socijalni faktori su: gustina naseljenosti, stanje javnog mnijenja
i religije, uređenje porodice i sistem vaspitanja, industrijska proizvodnja,
alkoholizam, ekonomska i politička organizacija, organizacija javne administracije,
pravosuđa i policije, kao i sistem građanskog i krivičnog zakonodavstva.
Ferri polazi od nužnoti djelovanja svih faktora, tj. da je krivično djelo
uvijek produkt međusobnog djelovanja antropoloških, kosmičkih i socijalnih
faktora. Prio tome, on nastoji sintetizirati individualno sa socijalnim,
konstitucionalno sa stečenim, statičko sa dogmatskim. Ova Ferrijeva koncepcija
o prirodnoj i socijalnoj kauzalnosti ljudskih radnji predstavlja okosnicu
doktrine pozitivne škole.
ZAKLJUČAK
Pozitivistička kriminološka škola je bila vodeća škola u drugoj polovici
19. Stoljeća. Pozitivizam je nastao kao reakcija na klasičnu kriminološku
misao i strogo kažnjavanje kriminalaca. Lombarosa možemo imenovati ocem
moderne kriminologije, a Comte-a osnivačem pozitivističke škole. Sve ličnosti
koje su pripadale ovom razdoblju imale su snažan uticaj na razvitak kriminologije
kakvu danas poznajemo.
LITERATURA
1. B. Petrović, G. Meško, „Kriminologija“, Pravni fakultet Univerziteta
u Sarajevu, Sarajevo, 2004., str. 55
2. E. Muratbegović, „Kriminalistička prognostika i prevencija- hrestomatija“,
Sarajevo,2010
3. http://www.vokabular.org/?search=pozitivizam&lang=sr-lat
4. http://www.filozofijainfo.com/da4_pozitivizam.html
5. http://filozofskitekstovi.wordpress.com/2011/01/10/pozitivizam-ogist-kont/
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski
Radovi
SEMINARSKI RAD
|
|