Pojam bezbjednosti datira prije nastanka države. U najranijim oblicima
organizovanja društva bila je jasno definisana obaveza gospodara da podređenima
obezbijedi zadovoljavanje određenih potreba kao i potrebnu bezbjednost.
Riječ bezbjednost je višeznačna i njome se imenuju i označavaju razni
elementi i odnosi.
Postoji veliki broj definicija bezbjednosti. Najčešće se koriste dva termina:
sigurnost i bezbjednost. Riječ sigurnost potiče od latinske riječi securitas,
što znači sigurnost, odsustvo opasnosti i izvesnosti, samopouzdanje i
slično. Termini sigurnost i bezbjednost imaju gotovo isto značenje. Bezbjednost
se izvodi iz riječi bezbjedno što u suštini predstavlja bezopasnost, obezbjeđenje
sa najvećim pouzdanjem, čvrsto, odlučno bez kolebanja, a na drugoj strani
pojam sigurnost implicira stanje, odnosno onoga koji je siguran.
Iz pojma bezbjednosti se može zaključiti da su postojale mnoge bezbjednosne
dileme i da još uvijek postoje. Dileme 21. vijeka možemo podijeliti na
više grupa u zavisnosti o teritoriji na koju gledamo: globalne dileme,
evro-azijske dileme, evropske dileme, balkanske dileme i mnoge druge.
2. Istorijski osvrt od hladnog rata
Hladni rat je bio politički sukob između zapadnih sila predvođenih SAD-om
i istočnih sila predvođenih SSSR-om koji se vodio od 1945. do 1991.
godine. Mnoge države se nisu željele pridružiti nijednom bloku, zato
su one, predvođene Egiptom, Indijom i Jugoslavijom, 1961. godine utemeljile
pokret nesvrstanih. Hladni rat je vođen, tada, svim mogućim sredstvima,
ali globalno nikada nije prerastao u masivni oružani sukob svjetskih
razmjera. Hladni rat je primarno obilježen ekonomskim, političkim i
propagandnim "sukobima" između Zapada i Istoka, s ciljem suzbijanja
uticaja neprijateljskog bloka. Glavno obilježje rata je utrka u naoružanju,
no donio je i znatne napretke na području kulture, sporta, nauke i tehnologije,
od kojih je najznačajnija svemirska trka čiji je rezultat bio odlazak
čovjeka u svemir.
Godine 1949. osnovan je Sjeveroatlantski savez – NATO i osnovni zadatak
bio je da spriječi prodor Sovjetskog Saveza u zapadnu Evropu. Iste godine
Sovjetski Savez je objavio da posjeduje atomsku bombu, a u Kini su na
vlast došli komunisti. Poslije Staljinove smrti malo je popustila napetost
u međunarodnim odnosima, ali su ipak 1955. godine SSSR i zemlje istočne
Evrope stvorili Varšavski pakt. Godina 1953. u političkom vodstvu na
obe strane promijenila je dinamiku Hladnog rata. U SAD, u januaru 1953.
za predsjednika je oložio zakletvu Dvaj Ajzenhauer. Tokom zadnjih 18
mjeseci Trumanove administracije američki budžet za odbranu povećao
se četiri puta. Ajzenhauer se odlučio na smanjivanje troškova za vojsku
tako što je prijetio američkom nuklearnom superiornošću nastavljajući
efektivno voditi SAD kroz Hladni rat. Dana 5. 3. 1953. Josif Staljin
umro je od posljedica srčanog
udara, a naslijedio ga je Georgij Malenkov. Staljinistički nastrojen
Malenkov na vlasti je izdržao samo 6 mjeseci, kada ga je naslijedio
Nikita Sergejevič Hruščov. S dolaskom Hruščova na vlast u SSSR-u je
započeo proces destaljnizacije i javnog osuđivanja Staljinove vladavine.
Tokom 1950. SSSR i SAD su započeli nuklearno naoružavanje i izradu dalekometnih
nuklearnih projektila kojima bi mogli raketirati teritorije jedni drugih.
Fizičar Andrej Saharov je 1953. izradio prvu sovjetsku hidrogensku bombu
poznatu kao „Tzar bomba“. No, nakon 1956. stvari nisu išle najboljim
putem za Sovjetski Savez, a najbolji primjer toga je Sovjetsko-kineski
sukob. Sukob je počeo 1950-ih, a vrhunac je dostigao na kraju 1960-ih.
Najznačajniji uzrok sukoba bili su različiti nacionalni interesi dvaju
zemalja i razlika u komunističkim ideologijama u zemljama. Sve do 1964.,
kada je Hruščov bio prisiljen dati ostavku, SSSR i Kina su bili u oštrom
sukobu oko toga ko će voditi komunističke zemlje.
Utrka u nuklearnom naoružanju dovela je dvije sile do ruba nuklearnog
rata. Hruščov je sklopio savez sa Fidelom Kastrom nakon kubanske revolucije
1959. u kojoj je Kastro došao na vlast. Kada je Kuba počela instalirati
nuklearne projektile američki predsjednik Džon Ficdžerald Kenedi je
1962. uzvratio pomorskom blokadom. Taj događaj označio je početak najveće
hladnoratovske krize - kubanske raketne krize.
Tokom
1980-ih, vojska SSSR-a bila je najveća na svijetu po mnogim mjerilima.
Bila je najveća po kvantitetu, po broju i vrsti oružja koje su posjedovali,
te po veličini i broju vojnoindustrijskih baza. Ali ta kvantitativna
nadmoć često je prikrivala polja u kojima je Istočni blok daleko zaostajao
za Zapadom. To je dovelo do toga da Zapad uveliko precijeni SSSR.Iako
tokom ovog perioda nije bilo velikih vojnih intervencija, vojska je
i dalje imala važnu ulogu. Na početku kraja Hladnog rata, američki predsjednik
Regan je osvojio svoj drugi mandat, a preminulog Černjenka je naslijedio
Mihail Sergejevič Gorbačov. Ovaj period označio je novi put u spoljnoj
politici dvaju zemalja jer je sam Reagan pozvao Gorbačova u SAD (slika
1 ), i to neslužbeno, te je time Gorbačov postao prvi sovjetski zvaničnik
koji je neslužbeno posjetio SAD. I pored poboljšavanja odnosa sa SAD-om,
Gorbačov se morao suočiti sa ekonomskom krizom u svojoj zemlji. Ta kriza
ponajviše je uslovljena padom cijena nafte. Gorbačov je tada započeo
sa reformama poznatim kao perestrojka i glasnost.
Perestrojka je predstavljala reformu koja je trebala
podići sovjetsku privredu, koja je već od početka osamdesetih godina
počela stagnirati. Plan je bio da se promijeni neefikasno vođena
ekonomija i da se uvede decentralisana, tržišno orijentisana ekonomija.
Već 1990. godine, perestrojka je počela slabiti i privredna situacija
je ponovo bila kritična. Godina 1988. postaje vrijeme glasnosti kojom
se dopušta kritiziranje partije i njenih čelnika putem javnih glasila.
Takođe se, u nastavku ekonomskih reformi, donosi novi zakon kojim se
omogućuje osnivanje privatnih kompanija. Kako bi ova drastična promjena
prošla među komunističkim čelnicima, u ovaj zakon je umetnuta uredba
da privatnici moraju plaćati neuobičajeno visoke poreze. Nedugo nakon
prolaska zakona ovi nenormalni porezi će biti smanjeni na normalni nivo
tako da se stvori preduzetnička klima. U junu ove godine na partijskom
kongresu Gorbačov objavljuje svoje daljnje želje za stvaranjem jakog
predsjedničkog sistema i drastičnog smanjivanja uticaja partije na politički
život države. Ove reforme i kriza bili su jedni od glavnih razloga za
kasniji raspad Sovjetskog Saveza.
2. 1. Pad Berlinskog zida
Mađarska je 23. Avgusta 1989. godine uklonila pogranična ograničenja
sa Austrijom i u septembru je više od 13.000 Istočnih Njemaca pobjeglo
kroz Mađarsku. Masovne demonstracije protiv vlade u Istočnoj Njemačkoj
su počele u jesen 1989. godine. Dugogodišnji vođa Istočne Njemačke,
Erih Honeker, je podnio ostavku 18. oktobra 1989. i zamijenio ga je
Egon Krenc nekoliko dana kasnije. Honeker je prorekao januara 1989.
da će zid stojati “još sto godina”.
Nova
Krencova vlada je odlučila da dozvoli građanima Istočnog Berlina da
traže vize da bi putovali u Zapadnu Njemačku. Ginter Šabovski, ministar
propagande Demokratske Republike Njemačke, je imao zadatak da objavi
to. Ipak, on je bio na odmoru prije nego što je donijeta ova odluka
i nije bio u potpunosti obavješten o njoj. Kratko prije novinarske konferencije
9. novembra, baratao je notom koja je kazivala da će građanima Istočnog
Berlina biti dozvoljeno da prelaze granicu sa propisnom dozvolom, ali
nije dao nikakve dodatne informacije. Pravila su završena nekoliko sati
prije konferencije i trebalo je da postanu važeća slijedećeg dana, time
dajući vremena da se prvo informišu stražari na granici. Ipak niko o
tome nije obavestio Šabovskog. On je glasno pročitao notu na kraju konferencije.
Kada je upitan kada će pravila stupiti na snagu, on je pretpostavio
da će to biti istog dana na osnovu teksta note i odgovorio je: “Koliko
ja znam, trenutno stupaju, upravo sada”.
Desetina hiljada stanovnika Istočnog Berlina je čulo izjavu Šabovskog
i pohrlilo ka zidu tražeći ulaz u Zapadni Berlin (Slika 2 ). Iznenađeni
i nadjačani graničari su obavili mnogo grozničavih telefonskih poziva
sa svojim pretpostavljenima, ali je postalo jasno da ne postoji način
da zadrže veliku masu građana Istočne Njemačke bez upotrebe vojske i
smrtne sile, a značajno malobrojniji stražari su bili opremljeni samo
za redovne stražarske dužnosti. Stražari i vlada Istočne Njemačke nisu
željeli da koriste silu, pa je u susret masi straža na kraju popustila,
otvorivši prolaze i dozvolila ljudima kroz njih sa malo ili bez provjere
identiteta. Ushićene Istočne Berlince su uskoro pozdravili Zapadni Berlinci
sa druge strane u slavljeničkoj atmosferi. Zato se 9. novembar smatra
danom pada zida. U danima i nedeljama koje su slijedile, ljudi su dolazili
do zida sa maljevima da pokupe suvenire, uništivši dugačke dijelove
zida u tom procesu.
Pad zida je bio prvi korak ka ujedinjenju Njemačke, koje je zvanično
okončano 3. oktobra1990. godine.
2. 2. Raspad SSSR-a
Rumunska revolucija je bila niz protesta u decembru 1989. godine, koja
je zbacila komunistički režim koji je predvodio Nikolae Čaušesku. Demonstracije
su brojčano i nasilno kulminirale na suđenju i pogubljenju Čaušeskua
i njegove žene, Elene. Dok se revolucija još zahuktavala, u drugim zemljama
centralne i istočne Evrope nacije su mirno pravile prelaske u nekomunističke,
multipartijske i demokratske države. Rumunija je bila jedina zemlja
Istočnog bloka koja je nasilno srušila komunistički režim i pri tom
pogubila njegovog vođu.
Tokom dugog niza decenija razvoj SSSR-a je bio usporavan. Forsiranje
teške industrije dovelo je do lošeg kvaliteta robe i niskog životnog
standarda. Unutrašnje i ekonomsko loše stanje, kao i uticaj velikog
broja revolucija u istočnoj Evropi, opšte slabljenje Sovjetskog Saveza,
i Gorbačovljeve reforme glasnost i perestrojka, doveli su i do njegovog
konačnog raspada. Komunistička partija Sovjetskog Saveza odriče se monopola
moći i svoje vlasti 1990. godine. Litvanija 11. Marta 1990. godine proglašava
svoju nezavisnost, mada je sovjetska vojska ostala na njenoj teritoriji
i SSSR organizovao ekonomsku blokadu zemlje. Iste godine, 30. marta,
Vrhovno veće Estonije proglašava da je sovjetska vlast u ovoj zemlji
od 1940. godine nelegalna i započinje proces proglašavanja Estonije
nezavisnom državom. Tokom 1991. godine vojska SSSR-a je organizovala
više napada na Litvaniju koji su se završili loše po sam SSSR. Referendum,
održan 17. marta 1991. na kome je 78% glasača odabralo celovitost i
neraspadanje SSSR-a, baltičke zemlje, Jermenija, Moldavija i Gruzija
su bojkotovale. Gorbačov se trudio da održi zemlje SSSR-a na jednom
mestu pa je 20. avgusta 1991. trebao biti potpisan novi sporazum zemalja
u kome bi zemlje prihvatile federaciju i savez koji bi imao zajedničkog
predsednika, vojsku i stranu politiku. Međutim, dan pre potpisivanja,
visoki funkcionari SSSR-a su stavili Gorbačova u kućni pritvor u njegovoj
rezidenciji na Krimu kako bi sprečili potpisivanje sporazuma. Oni su
očekivali masovnu podršku naroda, ali se dogodilo upravo suprotno; narod
je bio protiv njih. Posle tri dana, 21. avgusta, puč je doživeo kolaps
i Gorbačov se vratio na poziciju predsednika SSSR-a. Ali, njegova vlast
je propadala jer ga ni ruska ni sovjetska vlada nisu slušale, pa je
ruska vlada, sa Borisom Jeljcinom na čelu, počela da preuzima sovjetsku,
ministarstvo po ministarstvo. Gorbačov nije uspeo da održi SSSR u celini
jer nije uspeo da napravi kompromis između želje za demokratijom i želje
za starim Sovjetskim Savezom. Posle puča, sovjetske republike ubrzavaju
procese ka nezavisnosti. Tako je 6. Septembra 1991. sovjetska vlada
priznala nezavisnost tri baltičke države, a 1. decembra Ukrajina proglašava
nezavisnost posle referenduma na kome se 90% građana odlučilo za nezavisnost.
Zatim, 17. decembra dvanaest od petnaest sovjetskih republika potpisuje
u Hagu sporazum sa 28 evropskih zemalja, Evropskom zajednicom i četiri
neevropske zemlje, kao da su nezavisne republike. I 25. decembra 1991.
Gorbačov daje ostavku i sve sovjetske zemlje preuzimaju uloge kao individualne
republike. To je predstavljalo raspad SSSR-a i kraj komunizma u Evropi,
kao i sam kraj Hladnog rata.
2. 3. Raspad SFRJ
Raspad SFRJ obilježava niz
ratnih sukoba na teritoriji bivše Jugoslavije od 1991. do 2001. Ratovi
se odlikuju žestokim etničkim sukobima između naroda bivše Jugoslavije,
uglavnom između Srba sa jedne i Hrvata, Bošnjaka i/ili Albanaca sa druge,
ali takođe i između Bošnjaka i Hrvata u Bosni i Hercegovini i Makedonaca
i Albanaca u Makedoniji. Ovi sukobi su imali svoje političke, etničke,
ekonomske i religijske korjene.
Generalno raspad SFRJ je okončan Dejtonskim sporazumom a od SFRJ je
nastalo 5 novih država: Slovenija, Hrvatska, Makedonija, Bosna i Hercegovina
i Savezna Republika Jugoslavija. Kasnije je nekadašnja srpska pokrajina
Kosovo i Metohija postala međunarodni protektorat Ujedinjenih nacija
nakon NATO bombardovanja Srbije. Savezna Republika Jugoslavija je 4.
Februara 2003. preuređena i preimenovana u Državnu zajednicu Srbije
i Crne Gore, a nakon referenduma 21. Maja 2006. Crna Gora je postala
nezavisna država i 3. Juna 2006. zvanično proglasila nezavisnost.
Rezultat ratova u bivšoj Jugoslaviji je imao za posljedicu osiromašenje
velikog dela Jugoslavije, masovne ekonomske poremećaje i stalnu nestabilnost
na područjima gdje se vodio rat. Ratovi u bivšoj Jugoslaviji smatraju
se najkravijim sukobima u Evropi nakon Drugog svjetskog rata. Međunarodni
krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju, koga su osnovale Ujedinjene
nacije, optužio je mnoge učesnike rata za ratne zločine
3. NATO
Organizacija
Sjevernoatlantskog ugovora, naziva se još i Sjevernoatlantski savez,
poznatiji po kratici NATO (od engleskog naziva North Atlantic Treaty
Organisation), međunarodna je organizacija vojno-političke prirode,
osnovana je 1949. godine potpisivanjem Sjevernoatlantskog ugovora (Vašingtonski
ugovor) između dvanaest država tadašnjeg zapadnog bloka. Danas ovu organizaciju
čini 28 članica, i to: Belgija, Kanada, Danska, Francuska, Island, Italija,
Luksenburg, Holandija, Norveška, Portugal, Velika Britanija, SAD, Grčka,
Turska, Njemačka, Španija, Češka, Poljska, Mađarska, Bugarska, Estonija,
Latvija, Litva, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Hrvatska i Albanija.
Ključna odredba u Sjevernoatlantskom ugovoru glasi: „Stranke su
saglasne da će se oružani napad na jednu ili više njih u Evropi ili
u Sjevernoj Americi smatrati napadom na sve njih“
Osnova Sjevernoatlantskog saveza Ugovor je država članica, koji je po
svojoj prirodi međunarodni ugovor. Ugovor priznaje i podržava njihova
pojedinačna prava, kao i njihove međunarodne obaveze u skladu s Poveljom
Ujedinjenih naroda. Obavezuje svaku državu članicu da učestvuje u rizicima
i odgovornostima, uspostavlja sistem zajedničke odbrane te zahtijeva
od svake od njih da ne prihvata nikakve međunarodne obaveze koje bi
mogle biti u suprotnosti s Ugovorom.Političko središte Organizacije
i trajno sjedište Sjevernoatlantskog Savjeta je u Briselu (Belgija).
3. 1. Partnerstvo za mir
Partnerstvo za mir je političko-vojni program NATO saveza usmjeren ka
stvaranju povjerenja imeđu NATO-a i drugih zemalja Evrope i nekadašnjeg
Sovjetskog Saveza, uspostavljanju međusobne vojne saradnje i regionalne
stabilnosti. Osnovan je 1994. godine, nakon pada Istočnog bloka.
Obim saradnje pri tom zasebno određuje svaka država potpisnica Pojedinačnim
partnerskim programom (Integrated Product Policy ili IPP). Najčešće
se radi o zajedničkim manevrima i ispunjavanju NATO-standarda pri nabavci
nove vojne opreme, ili se oficiri zemalja članica mogu školovati u drugim
zemljama. Moguće je i učešće zemalja članica Partnerstva u mirovnim
misijama NATO-saveza. U slučaju pretnje napada na neku od zemalja potpisnica,
predviđena je konsultacija NATO-a. Međutim, Partnerstvo za mir nije
eksplicitni odbrambeni savez i države članice NATO-a mogu zasebno da
odluče hoće li eventualno uputiti pomoć u odbrani.
Partnerstvom za mir upravlja Savjet evroatlantskog partnerstva, koje
se sastoji od 26 članica NATO-saveza i 23 članice Partnerstva za mir.
Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina su programu Partnerstvo za mir
pristupile 14. decembra 2006, nakon što ih je NATO na sastanku u Rigi
29. novembra 2006. pozvao da se priključe.
Prema NATO-savezu, cilj Partnerstva za mir, koje je zasnovano na posvećenosti
demokratskim principima na kojima se temelji i sama alijansa, jeste
da poveća stabilnost, umanji opasnosti za mir i izgradi ojačane bezbjednosne
veze između partnerskih zemalja i NATO-saveza, kao i između samih partnerskih
zemalja. Okvirnim dokumentom, svaka zemlja preuzima značajan broj dalekosežnih
političkih obaveza: da čuva demokratsko društvo, poštuje principe međunarodnog
prava, ispunjava obaveze prema Povelji Ujedinjenih nacija, Opštoj deklaraciji
o ljudskim pravima, Završnom aktu iz Helsinkija i međunarodnim dogovorima
o razoružanju i kontroli naoružanja, da se uzdržava od pretnje silom
usmjerene ka drugim zemljama, da poštuje postojeće granice i rješava
sporove mirnim putem. Osim toga, ustanovljavaju se i konkretna posvećenja
da se promoviše transparentnost u planiranju nacionalne odbrane i budžeta,
da se uspostavi demokratska kontrola nad oružanim snagama, i da se razviju
sposobnosti za zajedničko dejstvo sa NATO u humanitarnim i operacijama
održavanja mira. Saveznici se Okvirnim dokumentom obavezuju da se konsultuju
sa partnerskom zemljom ako ona smatra da su joj neposredno ugroženi
teritorijalni integritet, politička nezavisnost ili sigurnost. Ovom
odredbom su se koristile Albanija i Makedonija tokom rata na Kosovu
i Metohiji.
Članstvo u Partnerstvu za mir jeste prije svega bilateralni ugovor između
pojedinačne zemlje partnera i NATO-saveza. Zemlje potpisnice biraju
pojedinačne aktivnosti prema svojim ambicijama, potrebama i mogućnostima
i svoj izbor predstavljaju NATO-savezu u tzv. Prezentacionom dokumentu.
Nakon ovoga, Savez i zemlja partner zajednički razvijaju i dogovaraju
dvogodišnji Pojedinačni partnerski program. Saradnja se posebno usredsređuje
na reformu odbrane i upravljanje posljedicama reforme, ali dopire do
velikog broja aktivnosti NATO-a, uključujući odbrambenu politiku i planiranje,
odnose između građanske države i vojske, obrazovanje i obuku, vazdušnu
odbranu, komunikacije i informacione sisteme, upravljanje krizama i
planiranje za (civilne) vanredne situacije.
4. ODKB
Organizacija
Ugovora o zajedničkoj bezbjednosti ili ODKB je međuvladin vojni savez
koji je potpisan 15. maja 1992. Dana 7. oktobra 2002, predsednici Jermenije,
Bjelorusije, Kazahstana, Kirgistana, Rusije i Tadžikistanau Taškentusu
potpisali povelju o osnivanju ODKB. Nikolaj Bordjuza je imenovan zageneralnog
sekretara nove organizacije. Dana 23. juna 2006, Uzbekistan je postao
punopravni učesnik u ODKB, a članstvo je formalno ratifikovao Uzbekistanski
parlament 28. marta 2008. ODKB je trenutno posmatrač u Generalnoj skupštini
Ujedinjenih nacija. ODKB-poveljom je izražena želja svih zemalja članica
da se uzdrže od upotrebe sile ili pretnje silom. Potpisnici ne bi mogli
da se pridruže drugim vojnim savezima ili grupama država, dok bi se
agresija protiv jednog potpisnika shvatila kao agresija protiv svih.
Najveća vojna vježba do sad je održana u Jermeniji gdje ukupno 4.000
vojnika iz svih 7 članica ODKB-a sprovodi operativni, strateški i taktički
trening sa naglaskom ka unapređenju efikasnosti kolektivne bezbednosti
partnerstva.
5. Trenutne bezbjednosne dileme
5. 1. Gruzijsko-Osetinski sukob
Napetosti u regiji počele su rasti rastom nacionalizma kod Gruzijaca
i Osetina 1989. godine. Prije ovih napetosti, obje zajednice živjele
su u miru, izuzetak je 1920. godina, te je u društvu postojao veliki
broj bračnih zajednica između dva naroda. Iste godine, Južnoosetinski
narodni front (Ademon Nikhas) počeo je zahtijevati ujedinjenje sa Sjevernom
Osetijom kao mjeru zaštite osetijske autonomije. Dana 10. novembra 1989,
Južnoosetijsko vrhovno vijeće odobrilo je ujedinjenje Južne Osetije
s ASSR (Autonomnom Sovjetskom Socijalističkom Republikom) Sjevernom
Osetijom, koja je dio Rusije. Dan kasnije, gruzijski parlament je iz
revolta ukinuo autonomiju Južnoj Osetiji, te zabranio novine i demonstracije.
Nakon
nezavisnosti Gruzije 1991, pod vodstvom nacionalističkog vođe Zviada
Gamsahurdije, gruzijska vlada proglasila je gruzijski jezik kao jedini
službeni jezik u zemlji. U sovjetsko vrijeme je uz gruzijski, službeni
jezik bio i ruski, što je istaknuto ustavima iz 1936. i 1979. godine.
Ovo je izazvalo veliku uzbunu u Južnoj Osetiji , čije vođe su zahtijevale
i upotrebu osetinskog u njihovoj zemlji. Osetinska manjina je i dalje
zahtijevala veću autonomiju, što nije odobravala gruzijska vlast. Tokom
1991. godine, izbili su razni nasilni incidenti tokom kojih su napadnuta
mnoga južnoosetijska sela, te gruzijske kuće i škole u Chinvaliju. Crni
bilans ovih sukoba čini oko 1000 poginulih te od 60000 do 100000 izbjeglica
koji su pobjegli ili u Sjevernu Osetiju ili u Gruziju. Mnogi Osetini
iz Južne Osetije su se naselili u nenaseljena područja Sjeverne Osetije
iz kojih je 1944. Staljin izbacio Inguše, što je dovelo do sukobao boravku
na bivšem inguškom području između Oseta i Inguša. Samo 15% ukupne populacije
Osetina danas živi u Južnoj Osetiji.
Godine 1992, Gruzija je pristala na prekid vatre kako bi izbjegla veće
sukobe s Rusijom. Gruzijska i južnoosetijska vlada su pristale na sporazum
kojim se izbjegava nasilje, a Gruzija je pristala ne uvoditi sankcije
protiv Južne Osetije. Tada su osnovane osetijske, ruske i gruzijske
mirotvorne snage. 6. novembra 1992. godine, OSCE je pokrenuo misiju
u Gruziji kojom se nadziru mirotvorne operacije. U razdoblju do sredine
2004. godine, situacija u Južnoj Osetiji je bila relativno mirna. U
junu 2004. započele su nove napetosti uzrokovane gruzijskim akcijama
protiv švercovanja u regiji. Događali su se razni slučaji napada, bombardovanja
i uzimanja taoca u kojima su poginuli ili ranjeni desetine ljudi. Prekid
nasilja je ponovno dogovoren 13. avgusta, ali je često bio narušavan.
Trenutna situacija u regiji je mirna, iako napeta, budući da je Gruzija
od Makedonije, Bugarske i Ukrajine kupila znatan ratni arsenal, a jedan
dio njezine vojske obučavaju marinci iz SAD-a.
Gruzijska vojska je 07. 08. 2008. u cilju preuzimanja kontrole nad otcijepljenim
dijelom napala teritoriju Južne Osetije,a ruski tenkovi su već sutradan
krenuli u odbarnu stanovnika Južne Osetije (koji većinom imaju rusko
državljanstvo) i svojih mirovnih trupa. Ruska vojska je je preuzela
kontrolu nad većinom teritorije uključujući i glavni grad Chinvali.
Nedugo po završetku sukoba, Rusija je 26. 8. priznala Južnu Osetiju
kao nezavisnu državu.
5. 2. Čečenija
Godine
1783. Rusija pod Katarinom Velikom pripaja Gruziju stičući tako formalno
i vlast nad Čečenijom . Prvi sukob Rusa i Čečena zbiva se 1830. kada
ruski car Nikola I. pokušava osvojiti Kavkaz. Slijede Kavkaski ratovi
okončani 1864. Pod vodstvom Imama Šamila, kojemu je bio cilj osnovati
islamsku državu, Čečeni se uspješno odupiru ruskoj invaziji sve do 1859.
kada je njihov vođa Šamil uhvaćen. Manji sukobi traju tokom 1860-ih,
uglavnom oko rijeke Terek. Od 1859. Čečeni su deportirani ili sami bježe
u Osmansko Carstvo.
Tokom ruske revolucije 1917. šeik Uzun Hadži osnovao je 1919. Sjevernokavkaski
emirat. Čečenija proglašava nezavisnost, ali je boljševička vojska zauzima
i 1920. osniva Čečensku autonomnu oblast. U januaru 1921. u Vladikavkazu
je zasjedao kongres te je ustanovljena autonomna planinska republika
iz koje se Čečenija izdvojila u novembru 1922. Čečenija se 1934. spaja
sa Inguškom autonomnom oblašću u Čečensko-ingušku autonomnu oblast koja
pak 1936. postaje Čečensko-inguška Autonomna Sovjetska Socijalistička
Republika. U novembru 1940. njemačke su trupe bile nadomak Čečenije,
ali su se povukle. Staljin je deportirao oko 400.000 Čečena i Inguša.
Dana 23. i 24. februara 1944. ruske trupe su ih sistemski trpale u kamione
i prebacivale na istok. Čečeni i Inguši su 1957. vraćeni iz Kazahstana
i Kirgistana u svoju domovinu na inicijativu Hruščova.
Nakon raspada Sovjetskog Saveza Džohar Dudajev, čečenski političar i
bivši sovjetski general izabran je za predsjednika Čečenije te u novembru
1991. proglašava nezavisnost. Dana 11. 12. 1994. predsjednik Jeljcin
šalje trupe u Grozni. Poginulo je 70 - 80 hiljada ljudi, uglavnom čečenskih
civila. Uz velike gubitke Rusi oslobađaju Grozni i dvije trećine Čečenije.
U junu 1995. Čečeni zarobljavaju stotine talaca u bolnici u Budenovsku,
u južnoj Rusiji. Ruski komandosi su riješili krizu uz velike gubitke.
U aprilu 1996. Dudajev je ubijen projektilom dok je telefonirao satelitskim
telefonom. Jeljcin je nakon neuspjelih pokušaja potpisivanja primirja
poslao generala Aleksandra Ljebeda da s Mashadovim dogovori povlačenje
ruskih jedinica te se Rusija 1996. povlači poražena. U prvoj vojnoj
kampanji poginulo je 3826 ruskih vojnika i između 60.000 i 100.000 civila.
Čečeni 1996. uspijevaju ponovo uspostaviti nadzor nad Groznim, mirovni
ugovor s Rusijom službeno je potpisan u maju 1997, kojim je predviđeno
da Čečenija i Rusija u razdoblju od pet godina postignu politički dogovor
o konačnom statusu Čečenije.
Tako 1997. Čečenija stiče de fakto nezavisnost pošto je Rusija priznala
Mashadovljevu vladu. Na tome bi ostalo, ali početkom 1999. Mashadov
je prisiljen uvesti šerijatski zakon. Naime učestali su zločini i otmice,
jača islam i snage Šamila Basajeva napadaju Dagestan. Mashadov ne podržava
napad. Ipak, Rusija prekida pregovore sa Čečenijom i odlučuje upravljati
njome iz Moskve. Predsjednik Jeljcin naglo daje ostavku, a vlast preuzima
Vladimir Putin (sadašnji premijer Rusije).
Dana 13. februara 2004. u Dohi u Kataru ubijen je tada bivši čečenski
predsjednik Zelimhan Jandarbijev, a na drugom frontu ubijen je Ahmad
Kadirov u ekspoziji na stadionu 9. maja 2004. Mashadov je ubijen 8.
marta 2005. Njegovo tijelo nije predano porodici, nego je pokopan na
tajnom mjestu. Šamilu Basajevu ne uspijeva, međutim nitko doskočiti
sve dok 10. jula 2006. nije poginuo u eksploziji vagona ispunjenog eksplozivom.
Nedugo zatim, čečenski su pobunjenici objavili da ne odustaju od daljnje
borbe.
5. 3. Ukrajina
Krajem 2004. godine su iz raznih dijelova Ukrajine dolazila upozorenja
da bi se država mogla raspoloviti ako se ne riješi spor oko predsjedničkih
izbora. Vodstvo najvažnijeg zapadnog grada Lavova obznanilo je da će
slušati samo Juščenka, kojeg smatra legitimnim pobjednikom izbora. To
su objavile vlasti u još nekim zapadnim oblastima. Kad se učinilo da
će zbog pritiska Juščenkovih pristaša, koji su masovno demonstrirali
u Kijevu, na kraju ipak prevagnuti Juščenko, slična su upozorenja počela
dolaziti iz istočnih i južnih dijelova zemlje, ali s obratnim političkim
predznakom. Oblast lučkog grada Odese objavila je da će proglasiti autonomiju
bude li Juščenko proglašen pobjednikom.
Ako nezadovoljni ukrajinski Rusi i drugi stanovnici istočne Ukrajine
koji prijete autonomijom počnu ostvarivati separatističke prijetnje,
to bi moglo donijeti katastrofu. Ukrajina nije višenacionalna federacija
sastavljena od teritorijalno definisanih istorijskih entiteta pa se
razlaz ne može obaviti mirno, kao između Češke i Slovačke ili republika
SSSR-a. Današnjoj Ukrajini komplikovano, dugotrajno i nekonzistentno
pridruživani su razni njeni dijelovi. Referendum neće biti dovoljan
da se tako složena Ukrajina mirno razdruži.
5. 4. Iran
Revolucionarni režim u Iranu kojeg je započeo ajatolah Homeini radikalno
je promijenio spoljnu politiku te zemlje u odnosu na onu koju je provodio
šah, to se posebno odnosi na dotadašnju prozapadnjačku politiku. Nakon
teške postrevolucionarne spoljne politike i iračko-iranskog rata, Iran
je racionalizovao svoju vanjsku politiku i usredotočio se na njezine
gospodarske ciljeve. Ipak, ova politika je daleko od normalizacije.
U novije doba, Iran se trudi poboljšati svoje odnose sa okružnim državama,
pogotovo s Saudijskom Arabijom. Ciljevi vanjske politike uključuju nenametljivo
preuzimanje vodeće uloge u regiji, smanjiti i prekinuti američki uticaj
i uticaj drugih sila u regiji, te zasnivanje kvalitetnih trgovačkih
odnosa.Uopšte se može reći da su osnovna načela iranske vanjske politike:
djelovanje protiv SAD-a i Izraela u smislu ukidanja njihove vojne dominacije
u Persijskom zalivu i podršku stvaranju palestinske države, smanjenje
uticaja vanjskih sila (kao SAD i UK) u zalivu i povećanje svoje regionalne
uloge, te razvoj diplomatskih odnosa s drugim zemljama u razvoju.
Iranski nuklearni program postao je predmet velike rasprave između Irana
i zapadnih zemalja. Uzrok je bio veliki jaz u političkim pogledima na
program između Irana i zapadnih zemalja. Iranska javnost gleda na nuklearni
program kao na način kojim bi se uvela raznolikost u iranske izvore
energije, te kao način kojim bi se pojačala iranska međunarodna uloga.
Iranska javnost, praktično svi političari i vlada ujedinjeni su u tome
da Iran mora razviti svoju nuklearnu industriju, jer ne može prihvatiti
činjenicu da druge zemlje, kao Izrael, Indija ili Pakistan imaju atomsku
energiju, a Iran je ne može imati. Vlade zapadnih zemalja imaju mišljenje
da ovaj nuklearni program u civilne svrhe ima skrivene namjere, te da
će možda biti iskorišten za proizvodnju nuklearnog oružja. Iran je ratificirao
sporazum o neširenju nuklearnog oružja 1970. godine, prema kojim je
obvezan ne proizvoditi i ne pokušavati nabaviti nuklearno oružje. Ipak,
Međunarodna agencija za atomsku energiju vjeruje da je zbog iranske
nesaradnje nemoguće provesti inspekcije tehnologije i ustvrditi radi
li se tehnologija u vojne svrhe, što stoji u izvještaju direktora agencije
od 31. avgusta 2006.
Zaključak
Savremena zbivanja u svijetu pružaju nam priliku za veliki broj različitih
istraživanjameđunarodnih i geopolitičkih odnosa na globalnom nivou i
na nivoima nižim od globalnog. Savremeni međunarodni i geopolitički
odnosi toliko su kompleksno i sadržajem veliko područje da je na globalnom
nivou moguće prikazati samo vrlo uopštene tendencije i značaje međunarodnih
i geopolitičkih odnosa. Geopolitički odnosi više su usmjereni na odnose
među državama kao glavnim geopolitičkim akterima, te na njih utiču temeljni
i dugoročni nacionalni interesi. Međunarodni odnosi obuhvataju i manje
važne aktere svjetskog poretka i nemaju toliko izraženu nacionalnu i
teritorijalnu komponentu. Na globalne međunarodne i geopolitičke odnose,
obilježene nastajanjem i transformacijama novog svjetskog poretka, sve
više utiču unipolarizam i globalizacija s jedne, te lokalizacija i fragmentacija
s druge strane. Uz globalizaciju i internacionalizaciju politike, borba
protiv terorizma poprima globalne razmjere i postaje jedno od glavnih
obilježja savremenih međunarodnih odnosa. Odnos najvažnijih svjetskih
centara moći glavni je čimbenik koji određuje i određivaće svjetski
poredak. Najvažniji svjetski centar moći, Sjedinjene Američke Države,
imaju najveći uticaj na razvoj novog svjetskog poretka. Osim SAD-a,
najveći uticaj na svjetski poredak imaju ostali centri moći prvog reda
važnosti – Kina, Rusija i Evropska unija. No, kod Evropske unije moramo
biti oprezni jer se ne radi o jedinstvenoj državi, pa su zbog toga njene
mogućnosti djelovanja smanjene. Kina je država koja predstavlja budućnost
svjetskog poretka, te vrijeme njene pune afirmacije tek dolazi. Rusija
je nakon raspada hladnoratovskog poretka i uspostave nezavisne Rusije,
krenula drugačijim putem od Kine, te je danas prisiljena tražiti opstanak
na globalnoj sceni i biti de facto subordinisana nekim drugim svjetskim
centrima moći. U centre moći drugog reda važnosti ubrajamo Japan i Indiju.
Njihov uticaj na svjetski poredak takođe je značajan. Kod Indije se
zapaža tendencija porasta tog uticaja, a kod Japana zapaža se lagani
pad uticaja na svjetski poredak. Svjetski poredak bliske budućnosti
biće vjerovatno američki geopolitički poredak, pa ćemo ga tako moći
i zvati. U poretku budućnosti prevladaće borba između unipolarizma i
multipolarizma. Reakcije najvažnijih svjetskih centara moći zavisiće
o vanjskoj politici SAD-a. SAD, kao jedina globalna supersila imaju
moć presudnog uticaja na svjetski poredak. O vanjskoj politici SAD-a
zavisiće nastanak budućih savezništava među ostalim centrima moći, koji
mogu dovesti do nove ravnoteže u sistemu. Ali i pored tako velikih supersila,
problema u svijetu ima mnogo.
LITERATURA
1.Keserović, D.: Sistem bezbjednosti Evropske unije, Fakultet za
bezbjednost i zaštitu, Banja Luka, 2009.
2. Čehulić, L.: NATO i novi međunarodni odnosi, Politička kultura,
Zagreb, 2004.
3. Đurašković, Đ.: SSSR – zemlja Oktobra, Novinskoizdavačko preduzeće„Komunist“,
Beograd, 1967.
4. Štavljanin D.: Uvod u hladni rat, Slobodna Evropa, 9. decembar
2010.,
http://www.slobodnaevropa.org/content/hladni_mir_uvod/1878784.html,
(27. 11. 2010.)
5. Bilandžić, D.:Što je bila Jugoslavija?, HercegBosna, 18. 02. 2010.,
http://www.hercegbosna.org/povijest/raspad-i-smrt-jugoslavije/5-epilog-sto-je-bila-
%20jugoslavija-217.html, (27. 11. 2010.)
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|