|
ARGUMENTI ZA I PROTIV KAZNE ZATVORA
Smatra se da je kazna zatvora odnosno ograničenje slobode prestupnika
odlukom suda u postupku u kome je utvrđeno da se radi o učiniocu krivičnog
djela, nastala negdje na prelazu iz Srednjeg u Novi vijek.
I
prije ovoga je postojao način kažnjavanja lišenjem slobode. Mnogi srednjovjekovni
gradovi su imali lokalne tamnice, po pravilu veoma male, u koje se moglo
smjestiti do 34 lica. Ovakav način zatvaranja lica je imao veoma veliki
značaj u doba dominacije inkvizitorskog postupka, jer su zatočenici izlagani
raznim oblicima mučenja i torture kako bi se od njih iznudilo priznanje.
Ovakvo zatvaranje se koristilo i kao supsidijarna mjera za neplaćeni dug
ili novčanu kaznu, a izuzetno se koristilo za zatvaranje jeretika i političkih
protivnika. Današnje kaznene ustanove potiču upravo od takvih tamnica,
u koje su zatvarana lica, koja je po tadašnjim shvatanjima trebalo „popraviti“.
U Engleskoj su u XVII vijeku postojali takozvani radni domovi (workhouses)
u kojima su boravila lica o kojima se niko nije želio starati, skitnice,
radnici otjerani sa drugih imanja, duševno i tjelesno bolesna lica, koja
su tu dobijala hranu, ali nisu smjeli napuštati te domove i morali su
veoma naporno da rade.
Krajem XVIII i početkom XIX vijeka kazna lišenja slobode se javlja kao
posebna mjera u registru krivičnih sankcija, a sa njom i kazneni zavodi
kao ustanove za njeno izvršenje. Razlozi za pojavljivanje kazne lišenja
slobode su razni, a tradicionalno se navode sledeći:
1. Humanistička nastojanja da se nađe zamjena za brutalne smrtne i
tjelesne kazne
2. Promjene u skali društvenih vrijednosti (samo oduzimanje slobode se
smatra dovoljnom kaznom za većinu krivičnih djela)
3. Promjena, od strane urbanizacije i industrijalizacije, odnosa prema
kažnjavanju koji je imao seoski čovjek: umjesto ubijanja ili sakaćenja,
traži se njegovo zatvaranje kako bi bio kontrolisan i disciplinovan.
Neki teoretičari koji su podržavali ovaj tradicionalistički pristup su
navodili kao glavni razlog pojave kazne lišenja slobode to da se vremenom
brutalno kažnjavanje za imovinske pretupe pokazalo kao pretjerano, a bilo
je takođe jasno je smrtna kazna nije odgovarajuća za sitnija imovinska
djela, te su sudije zbog toga počele da oslobađaju prestupnike, a poslovni
ljudi, uplašeni za svoju imovinu su počeli da opsjedaju britanski Parlament
da se iznađe neko prikladno rješenje, neki novi način kažnjavanja koji
će pomoći da krivci ne izbjegnu kažnjavanje.
Radikalni kriminolozi su, s druge strane, pokušali da nađu neki dublji
razlog pojave kazne lišenja slobode, pa su nastanak te kazne povezali
sa uspostavljanjem novog društveog poretka u XIX vijeku, koji je raskinuo
dotadašnje stege lokalizma, te doveo do porasta gradskog stanovništva
i uspostavljanja novog ( „kapitalističkog“) modela društvenih odnosa.
Oni jos ističu da je od tri modela kažnjavanja koja su u to vrijeme društvu
stajala na raspolaganju:
1. infamiranja-koji nastoji da osramoti, obešćasti lice
2. odmazde- odnosno uzvraćanja učiniocu kaznom iste vrste i težine kakav
je i zločin bio
3. zatvaranja,
društvo izabralo onaj koji je po njima imao najmanje šanse da opstane
(zatvaranje). Međutim, i pored brojnih kritika i osporavanja, kazneni
zavod je kao institucija dubokko ukorjenjen u društvo i zbog toga je i
opstao do današnjih dana.
CILJ KAZNE ZATVORA
Član 8. Zakona o izvršenju krivičnih i prekršajnih sankcija Republike
Srpske kaže: «Svrha izvršenja kazne zatvora je da osuđena lica primjenom
savremenih, pedagoških, penološko-andragoških oblika, metoda i sadržaja
rada tokom izdržavanja kazne zatvora usvoje društveno prihvatljive vrednosti
u cilju lakšeg uključivanja u život na slobodi i da se ponašaju u skladu
sa opšteprihvaćenim normama ponašanja.»
Kazna zatvora je od svog nastanka, pa do danas prošla razne faze transformacije,
ali se bez obzira na deklatorni cilj kažnjavanja, izdvajaju još neki ciljevi,
a to su:
-Zaštita društva izolacijom prestupnika – ovaj cilj pokazuje
da se sve vrijeme nastojalo zaštiti od učinioca najtežih djela, makar
na ono vrijeme koje bi proveli u kaznenim ustanovama. Smatralo se čak
da što duže kazna traje, zbog starenja prestupnika, manje su šanse da
od njega postane recidivista. Međutim, komunikacija tih lica sa vanjskim
svijetom nije prekinuta, pa čak i najteži prestupnici mogu vršiti određene
kriminalne aktivnosti i dok su u zatvoru, a takođe žrtve krivičnih djela
mogu da budu i drugi zatvorenici unutar ustanove, pa recidivizam nije
nemoguć;
-Kažnjavanje – zatvaranjem se sankcioniše nedopušteno
ponašanje prestupnika, time što mu se oduzima pravo slobode kretanja i
ovaj cilj kazne zatvora je nesporen bez obzira na model izvršenja kazne;
-Resocijalizacija – kao cilj kazne zatvora se ističe
tek poslednjih decenija, a shvaćena je kao ideja da je cilj kazne zatvora
prevaspitanje prestupnika i njegovo osposobljavanje da poštuje društvene
norme, da bi se na toj osnovi ponovo uključio u zajednicu i postao njen
koristan član.
-Neki teoretičari kao što je Nick Flyn navode još jedan cilj kazne zatvora,
a to je: obezbjeđenje da neke druge kazne budu izvršene
– na primjer, lica osuđena na smrtne ili tjelesne kazne često se zatvaraju
do izvršenja tih kazni. Takođe, lice koje je bilo obavezno da plati novčanu
kaznu, a to ne učini, ta kazna mu može biti zamjenjena kaznom zatvora
itd.
ARGUMENTI PROTIV KAZNE ZATVORA
Osporavanja kazne zatvora
Kazna lišenja slobode je poslednjih decenija pretrpila brojne kritike
i najrazličitija negiranja, koja polaze od njenog karaktera i suštine
ove mjere, pa sve do isticanja u prvi plan resocijalizacije kao svrhe
kažnjavanja.
Već sami nagovještaji uvođenja ove vrste sankcije su u prvi plan stavili
nabrajanje njenih konceptualnih nedostataka i problema koje ti nedostaci
mogu izazvati:
- Zatvaranje sprječava sudsku vlast da kontroliše i provjerava primjenu
kazni
- Mješajući osuđenike, koji su u isti mah različiti i izolovani, izvršenje
ove kazne uspostavlja jednu homogenu zajednicu zločinaca koji postaju
međusobno solidarni dok izvršavaju kaznu, a takvi ostaju i napolju. Upravo
na taj način se stvara armija unutrašnjih neprijatelja.
- Dajući osuđenicima sklonište, hranu, odjeću, a često i posao, kazna
zatvaranja omogućava osuđenicima životne uslove bolje od onih koje imaju
radnici: njome ne samo što se ne mogu ljudi odvratiti od prestupništva,
nego ga naprotiv čine privlačnim, i
- Iz kaznionica izlaze ljudi čije navike i beščašće kojim su obilježeni,
ih zauvijek osuđuju na kriminal.
Lišavanje slobode kao kazna u našem vremenu trpi brojne prigovore, koji
se tiču veoma različitih stvari:
- Negativnog uticaja na zatvorenike
- Stvaranja zatvoreničkih zajednica
- Dovođenja do pretrpanosti zavoda i velikih troškova izvršenja
- Dovođenja do zavodskih pobuna i nasilja među zatvorenicima i brojnih
drugih
Negativan uticaj na zatvorenike
U relativno davnoj prošlosti je primjećeno da kazna zatvora
ima veoma negativan uticaj na lica koja su osuđena da je izdržavaju. Još
na Drugom kriminološkom kongresu, koji je održan u Parizu 1950. godine,
je skrenuta pažnja da boravak u zatvoru štetno djeluje na tjelesno zdravlje
i psihu osuđenog lica, kao i na njegov socijalni status i to:
- U fizičkom pogledu
- U psihološkom pogledu
- U društvenom pogledu
U fizičkom pogledu su istraživanja sprovedena u prošlom
vijeku pokazala kako nedostatak kretanja, vazduha i svjetlosti, te sanitarne
i higijenske prilike u penitencijarnim ustanovama dovode do niza bolesti,
a naročito do tuberkuloze, od koje je smrtnost osuđenika bila 3 puta viša
nego kod populacije na slobodi. Danas je situacija nešto povoljnija, mada
ima podataka da u odeđenim ustanovama osuđenici još uvijek nemaju elementarne
higijenske uslove u ćelijama, te da nedostaju prostori za šetnju i rekreaciju.
Međutim, problem koji mnogo više zabrinjava je taj što osnovnih higijenskih
uslova nema u ustanovama gdje se smještaju pritvorena lica, što dovodi
do apsurdnog zaključka da oni koji su osuđeni za izvršenje krivičnih djela
uživaju povoljniji tretman od lica koja su samo osumnjičena.
Takođe, jedan od velikih zdravstvenih problema sa kojima se zatvorske
jedinice danas susreću jeste HIV/AIDS, koji je među zatvorskom populacijom
višestruko raširen. Ovo se objašnjava brojem narkomana i seksualno aberantnih
osoba koje su smještene u ustanovama. Podaci ogovre da je procenat HIV
pozitivnih među osuđenicima viši (3,4%) nego među muškarcima (2,1%), i
da je bolest raširenija među latinoamerikancima i crncima, nego među bjelcima
(podaci iz USA). Interesantno je i to da je u kaznenim ustanovama veliki
broj narkomana među muškarcima, ali i među ženama. Podaci o uhapšenima
u gradovima SAD govore da je, na primjer, u Nju Orleansu procenat takvih
muškaraca 74%, a žena 59%, dok je u Vašingtonu čak 74% žena, a 64% muškaraca.
U svim ostalim gradovima preko polovine uhapšenih oba pola spada u tu
populaciju.
U psihološkom pogledu kazna zatvora ima višetruk negativni
uticaj na osuđenika zbog mnogobrojnih neugodnosti. Ograničenje životnih
aktivnosti, skučen prostor boravka, ograničenje slobode kretanja se doživljava
kao poniženje i degradacija, te ugrožavanje sopstvenog „ja“ tih lica.
To ima za posledicu gubitak samopouzdanja, dovođenja do emocionalne napetosti
koju mnoga od tih lica ne mogu da savladaju. Režim koji do sitnica reguliše
svaki trenutak osuđenikovog života dovodi do stvaranja nesnosne monotonije,
koja opet izaziva sklonost fantazijama, irealnim događajima, kao odbrambenom
mehanizmu takvih lica, zbog čega se zatvori s pravom nazivaju „Kraljevstvom
opsena, iluzija i obmana“. Takođe, dolazi i do stvaranja ravnodušnosti
i otupljivanja intelektualne sfere ličnosti. Osuđenicima narčito teško
pada prekid veza sa spoljnim svijetom, prije svega porodičnih, zatim ridbinskih
i prijateljskih. Kod jednih dovodi prvo do teškog šoka, a zatim do emocionalne
atrofije, tačnije neke vrste okamenjenosti. Kod drugih opet, zbog slabljenja
vjere u budućnost i moralne snage, izaziva strah od života na slobodi
koji se više ne želi – prizonizam ili institucionalizacija. Pored ovih
navedenih, osuđenici su izloženi i brojnim drugim deprivacijama (lišavanjima),
kao što su:
- Lišavanje heteroseksualnih odnosa koje izaziva čitav niz seksualnih
devijacija, koje se objašnjavaju činjenicom da je zajednica sastavljena
od više lica istog pola;
- Nemogućnost korištenja mnogih drugih materijalnih dobara, što posebno
teško pada licima koja su naučila da je posjedovanje određeni simbol društvenog
statusa.
- Lišavanja osjećaja sigurnosti, kako zbog napada drugih osuđenika, tako
i zbog napetosti u kojoj osuđenici žive da bi bili spremni oduprjeti se
tim napadima.
- Čitav niz zatvorskih procedura koje znače ponižavanje ličnosti- uniforma,
identifikovanje pomoću brojeva, zaključavanje i otključavanje ćelija pri
svakom njenom napuštanju i ulasku...
Ovo sve dovodi i do određenih mehanizama prilagođavanja zatvorenika na
teške uslove zavodskog režima:
- Bjekstvo iz ustanove
- Psihičko povlačenje
- Inovacija ( pokušaj da se mirnim putem izmene životni uslovi)
- Konformizam
- Ritualizam
- Manipulacija....
Novija istraživanja su pokazala da zatvorska izolacija dovodi do psihoze,
teških depresivnih stanja, inhibirajuće tjeskobe, povlaćenja u sebe...
Takođe, trenutna stanja u penitencijarnim zavodima još dodatno pojačavaju
ovaj negativan uticaj kazne zatvora na psihičko stanje zatvorenika.
U društvenom pogledu negativan uticaj kazne zatvora se
ogleda kroz probleme sa kojima se susreće prvenstveno porodica osuđenog
lica. Podaci govore da se brakovi bez djece osuđenih lica razvode u 70%
slučajeva. Takođe, izaziva emocionalne probleme kod djece, koji su posledica
odnosa sredine prema osuđenom licu i članovima njegove porodice. Još od
samoga nastanka kazne zatvora u javnom mnjenju, tj. u jednom značajnom
dijelu javnog mnjenja, se formirao stav da je lišenje slobode samo po
sebi nečasno i da je sam dodir sa kaznenom ustavonom biljeg koji nanosi
ljagu za cijeli život. Time se ne samo otežava povratak osuđenih lica
u društvo, nego se prenosi i na članove njihovih porodica. Apsurd je to
što se nečasnim ne smatra sãmo krivično djelo, nego upravo izdržavanje
kazne zatvora.
Zatvorenička zajednica
Usled proučavanja uslova života u penitencijarnim ustanovama teoretičari
su došli do zaključka da tu u stvari postoje zatvoreničke zajednice, odnosno
tzv. „osuđeničke zajednice“. Ti autori su ustanovili postojanje 2 sistema
u zavodima:
Formalni – koji je oličen zakonskim i pravilima sadržanim
u pravilnicima o kućnom redu koji uređuju organizaciju zavoda i prava
i obaveze osuđenika, i
Neformalni – koji podrazumjeva ukupnost odnosa između
samih osuđenih lica, koja su primorana da protiv svoje volje borave u
jednoj vještački stvorenoj sredini.
Ovaj neformalni sistem podrazumjeva postojanje paralelnih centara moći
koji uvode svoja vlastita pravila, u okviru kojih je naznačajnija disciplina
zatvorenika koji ne pripadajutoj „eliti“.
Upravo ovakvi sistemi regulisanja u zavodima su dovodili do neviđenih
zlostavljanja i brojnih teških djela u zavodima između samih zatvorenika.
U nekim zavodima ta „elita“ ili „povjerenici“ nije oskudjevala bukvalno
ni u čemu.
U novijoj teoriji se ističu shvatanja o postojanju osuđeničke podkulture,
koja je uređena sopstvenim pravilima, od kojih su ključna sledeća:
- Nikada ne ugrožavaj interese drugih osuđenika (ne potkopavaj gazdu,
ne budi razmetljiv);
- Nikada se ne svađaj sa „kolegama“ (budi pribran, ne gubi glavu);
- Ne eksploatiši druge;
- Drži do sebe (riječ ne smiješ pogaziti);
- Nikada ne vjeruj zavodskom osoblju ( ne budi cinkaroš, osoblje nikada
nije u pravu, osuđenici su to uvijek).
Prenatrpanost zavoda i cijena izvršenja
Jedan od velikih problema sa kojima se suočavaju penitencijarne ustanove
jeste porast broja osuđenih lica. Rast stope kriminaliteta s jedne i ograničenost
smještajnih kapaciteta s druge strane su razlozi zašto se sve češće govori
o prenatrpanosti kaznenih zavoda kao jednom od navjećih problema penitencijarnog
sistema danas.
Američka literatura dajje najbolji primjer ovog problema kroz podatke
o osuđenim licima na kaznu zatvora u zemljama SAD-a: 1870 je u SAD bio
32.901 osuđenik, 1890. je njihov broj porastao na 45.233, a 1904. na 53.292
osuđenika. U periodu od 1974-78 broj osuđenika smještenih u kaznene ustanove
se povećao za više od 20.000 godišnje, tako da je došlo do situacije da
stopa osuđenika smještenih u federalne i ustanove država članica sa oko
100 lica 1975. godine, dosegne čak preko 450 u 1997. godini.
Jedan od velikih problema jesu i troškovi, koji su takođe enormni: prije
10 godna zavodski sistem je koštao više od 1,4 milijarde funti sterlinga.
Negdje oko 438 funti košta državu jedna nedelja boravka jednog lica u
zatvoru. Koliki je porast troškova, može se vidjeti iz činjenice da iako
je veliki broj novih ustanova izgrađen, još uvijek su u upotrebi stari
zatvori, koji su i dalje pretrpani.
Stopa osuđenih lica je jedan od velikih pokazatelja razmjera zatvorske
populacije. Najnoviji podaci pokazuju da najvišu stopu osuđenih lica danas
ima SAD ( 737 lica na 100.000 stanovnika), zatim Rusija ( 613),.....Poljska
(232), Češka (181)... Srbija sa 104 lica na 100.000 stanovnika se nalazi
negdje na sredini tabele, dok se Island sa njih 40 na 100.000 nalazi na
samom dnu tabele.
Zavodske pobune i nasilje među zatvorenicima
Uslovi u kojima osuđena lica borave u zavodima, te karakteristike zavodske
populacije su neki od ključnih i odlučujućih faktora koji dovode do pobuna
i smrti zatvorenika.
Prije
svega, mora se napraviti razlika između pobune i odbijanja poslušnosti.
Pobuna postoji kada osuđenici nastoje da nasiljem preuzmu upravljanje
ustanovom, a odbijanje poslušnosti postoji kada odbijaju da se pokoravaju
pravilima formalnog sistema. Odbijanje poslušnosti ne mora biti praćeno
nasiljem, i mnogo češće uključuje autodestruktivno ponašanje- samopovrjeđivanje.
Zavodske pobune se vrlo teško mogu sakriti, jer navala nasilja, te odlučnost
koju vrlo često pokazuju zatvorenici privlači pažnju javnog mnjenja. Iako
pbunjenici ističu da na ovaj način žele samo da skrenu pažnju javnosti
na neke probleme sa kojima se susreću u ustanovama, na svoj položaj i
uslove života u ustanovama, u tome uglavnom ne uspjevaju, jer se javnost
zadovoljava samo osudom nasilja ne želeći ni da sasluša razloge pobune.
Jedna od najtežih zavodskih pobuna se desila 1971. godine u Njujorku,
u kojoj je poginulo 43 ljudi, od kojih je 32 zatvorenika i 11 zaposlenih
radnika ustanove. Federalna komisija koja je vodila istragu povodom ovog
slučaja, je izjavila da je to bio „najkrvaviji bilans sukoba među Amerikancima
posle građanskog rata“.
Engleska iskustva govore o tome da je oko 70% najtežih pobuna izvedeno
u najbolje obezbjeđenim kaznenim zavodima; samo u 5 % u ovakve situacije
su bili upleteni politički osuđenici; najveći broj ovakvih incidenata
se događa u kancelariji ili ćeliji, a krošćena sredstva su nož ili makaze;
ogromna većina učesnika u ovakvim incidentima su osuđenici na dugotrajne
kazne.
Što se tiče naše literature, veoma su oskudni podaci o ovakvim događajima
u kaznenim zavodima. Postoji samo jedna knjiga koja se bavi događajima
koji su se dogodili prije nekoliko godina u nekoliko kaznenih ustanova
u Srbiji. Ono što je zanimljivo je to što su se pobunama osuđenika priključili
i radnici zavoda, i to je jedan veoma rijedak slučaj te vrste u svijetu
uopšte. Još jedna interesantna stvar je to što je ova pobuna bar dijelom
bila vođena od strane lica koja uopšte nisu bila u zavodu, nego su to
bili subjekti van zavoda. Upravo ovo je pokazatelj jedne od navjećih zloupotreba
kazni zatvora, a to je manipulacija osuđenim licima, što je i pravno i
moralno neprihvatljivo.
Nasilje u zavodima se ispoljava i prema samim zatvorenicima, ali i prema
sopstvenom životu. U Američkim zavodima je registrovano 1987. godine 87
ubistava i čak 135 samoubistava. Lica koja su počinila samoubistva nisu
bili prosječni zatvorenici: oni su bili mladi, nisu imali raniji kriminalni
dosije, nisu bili ranije zatvarani, niti su bili registrovani narkomani.
U zavodima se poseban tretman primjenjuje na lica koja su pokušala sa
izvršenjem samoubistva, među kojima je znatan broj muškaraca žrtava seksualnog
nasilja, tj. silovanja.
Istraživanja koja su provedena između 1987. i 1992. godine su pokazala
da između osuđenika koji u pokušali samoubistvo i onih koji su ga izvršili
postoje određene razlike. Oni koji su pokušali samoubistvo mnogo teže
doživljavaju svoj nepovoljan položaj, nasilje, porodične nevolje, zbog
toga su upravo mnogo češće kontaktirali socijalne službe. Jedna još značajnija
razlika je to što su sãm život u zavodima podnosli mnogo teže od ostalih
zatvorenika. Za razliku od njih, samoubice među osuđenicima na dugotrajne
kazne zatvora je karakterisao osjećaj krivice, gubljenja vjere u budućnost
i to stanje se kod takvih lica moglo ocijeniti kao hronično.
Alternative kazni zatvora
Iako se o alternativama kazni zatvora govori više od dvije decenije
i što su već duži vremenski period, naročito u Evropi, našle veliku primjenu
u praksi, još uvijek ne postoji precizna definicija, koja bi na adekvatan
način odredila njihov pojam.
Još na petom kongresu UN je preporučeno državama da smanje povjerenje
u kaznu zatvora i da povećaju primjenu alternative za one prestupnike
koji ne moraju biti zatvarani. Došlo se, naime, do zaključka da ova kazna
treba da bude ograničena samo na one prestupnike koje je potrebno neutralisati
zarad javne bezbjednosti i zaštite društva.
U literaturi postoji veliki broj pokušaja da se definiše pojam alternativnih
mjera. Jedan od uvaženih profesora sa naših prostora, professor Šeparović,
smatra da su alternativne mjere, sankcije ili kazne sve one mjere kojima
se postupa prema delikventu tako da ga se ne upućuje u zatvor. S obzirom
na broj i vrste ovih alternativa, u pojedinim krivičnim zakonodavstvima
u svijetu, a naročito u Evropi, vrlo je teško povući jasnu crtu između
alternativnih mjera i već postojećih vidova sankcionisanja, koje se do
tada nisu prepoznavale kao takve. Međutim, isti ti vidovi sancionisanja
su do sada najrasprostanjenije alternative kazni zatvora, kao što je slučaj
u Bosni i Hercegovini, koja je i ograničenjia samo na te sankcije: novčana
kazna, mjere bezbjednosti, rad u korist društvene zajednice, uslovna osuda
i vaspitne mjere, dok neka druga evropska, ali i svjetska zakonodavstva
predviđaju veći broj alternativa kazni zatvora.
Bilo kako bilo, nesporno je da moderna zakonodavstva sve više preferiraju
altrernativne vidove sankcionisanja te mnoge države uvode nove, modificiraju
i usavršavaju već postojeće alternative i na taj način im daju veoma značajno
mjesto u sistemu krivičnih sankcija.
Kada se govori o vrstama alternativnih mjera kazni zatvora, u teoriji
ne postoji jedno jedinstveno mišljenje o tome šta uzeti za kriterijum
podjele i koliko grupa tih podjela ima. Tako prema jednoj grupi teoretičara,
postoje 3 grupe alternativnih mjeta, i to:
PRVA – mjere koje se tiču zatvorskih kazni:
- polusloboda
- otpuštanje na posao
- zadržavanje za vrijeme vikenda
- kućni zatvor
- izdržavanje kazne u nekoj vanjskoj instituciji
DRUGA – nezatvorske kazne/sankcije:
- novčana kazna
- sankcija kojom se samo oduzima ili ograničava neko pravo – zabrana upravljanja
motornim vozilom,
- mjere prokušnje – probacija ili zaštitni nadzor
- rad u korist društvene zajednice
TREĆA – mjere kojma se izbjegava izricanje kazne:
- oslobađanje od kazne
- odgađanje izvršenja kazne – uslovna osuda
Druga grupa teoretičara smatra da se alternativne mjere mogu podjeliti
samo u 2 grupe:
- Prvu grupu čine prave alternativne mjere, i tu spadaju:
- naknada imovinske štete i poravnanje učinilac – žrtva
- društveno koristan rad
-ambijentalni socijalno-pedagoški tretman
- mjere pojačanog nadzora na slobodi ili u kućnom pritvoru
- Drugu grupu čine alternativne mjere koje se koriste kao alternative
kazni zatvora:
- novčana kazna
- mjere upozorenja
- mjere bezbjednosti
Treća grupa teoretičara pod alternativnim mjerama podrazumjeva sve mjere
kojima se mjenja kazna zatvora da bi se na taj način izbjegli negativni
efekti ove kazne, ali pod uslovom da ta mjera odgovara prirodi i težini
djela, ličnosti učinioca i stepenu opasnosti koji je nastao njegovim izvršenjem.
Naše zakonodavstvo poznaje sledeće vrste alternativnih mjera:
- Uslovnu osudu
- Mjere bezbjednosti
- Vaspitne mjere i
- Novčanu kaznu.
Postavlja se pitanje da li se mjere bezbjednosti, s obzirom na njihovu
različitu prirodu u odnosu na kazne, uopšte mogu smatrati alternativnim
mjerama, a zamjera se činjenica da se izleda bezrazložno iz klasifikacije
izostavila sudska opomena.
Jedna od veoma rasprostranjenih alternativnih mjera u brojnim zakonodavstvima
je i rad u korist društvene zajednice, pa će i o toj alternativnoj mjeri
i još nekim, biti riječi u narednom izlaganju.
Uslovna osuda
Naše zakonodavstvo ovu sankciju svrstava i u alternativne mjere kazni
zatvora, ali je posmatra i kao samostalnu sankciju.
Krivični zakon republike Srpske uslovnu osudu definiše na sledeći način:
„ Uslovnom osudom sud učiniocu krivičnog djela utvrđuje kaznu i istovremeno
određuje da se ona neće izvršiti ako osuđeni za vrijeme, koje odredi sud,
a koje ne može biti kraće od jedne, ni duže od 5 godina (vrijeme provjeravanja),
ne učini novo krivično djelo.“
Prilikom ocjene hoće li izreći uslovnu osudu sud uzima u obzir okolnosti
koje se odnose na ličnost učinioca, činjenicu da li se tom sankcijom može
postići svrha kažnjavanja, tj. generalna ili specijalna prevencija i da
li je u interesu žrtve krivičnog djela.
KZRS u članu 47., propisuje uslove za izricanje uslovne osude i to:
- Učiniocu se uslovnom osudom može utvrditi samo kazna zatvora do
dvije godine ili novčana kazna
- Pri odluci, sud će ocjeniti da li se od učinioca sa osnovom može očekivati
da ubuduće neće vršiti krivična djela
- Ako je učiniocu utvrđena i kazna zatvora i novčana kazna, uslovna osuda
može da zamjeni obje kazne ili samo kaznu zatvora.
Uz uslovnu osudu učiniocu se mogu izreći i određene obaveze, koje on mora
izvršiti u okviru vremena provjeravanja, a one mogu biti:
- Da vrati imovinsku korist pribaljvenu krivičnim djelom
- Da nadoknadi štetu, koju je prouzrokovao krivičnim djelom
- Ispunjenje druge obaveze predviđene krivičnim zakonodavstvom BiH.
Ovaj poslednji stav je postavljem izgleda malo široko, ali kada je u pitanju
krivično zakonodavstvo BiH, pod tim se podrazumjevaju mjere bezbjednosti.
Takođe, uz uslovu osudu se mogu izreći i sve mjere sigurnosti koje se
po pravnosnažnosti presude izvršavaju, nezavisno od sudbine uslovne osude.
Kao što postoje uslovi za propisivanje uslovne osude, tako postoje i uslovi
koji se moraju ispuniti da bi se uslovna osuda opozvala. KZRS ove uslove
propisuje u članovima 48., 49. i 50. Sud može opozvati uslovnu osudu u
slučajevima:
- Kada uslovno osuđeni u vremenu provjeravanja učini novo krivično
djelo,
- Ako se u toku vremena provjeravanja utvrdi da je učinio krivično djelo,
prije nego što je uslovno osuđen,
- Ako u vremenu provjeravanja nije izvršio određenu obavezu
Što se tiče rokova opozivanja uslovne osude KZRS ih propisuje u članu
51, koji glasi:
- Uslovna osuda može se opozvati u toku vremena provjeravanja. Ako
osuđeni u tom vremenu učini krivično djelo koje povlači opozivanje osude,
a to je presudom utvrđeno tek posle isteka vremena provjeravanja, uslovna
osuda se može opozvati najkasnije u roku od jedne godine od dana kad je
proteklo vrijeme provjeravanja.
- Ako osuđeni u određenom roku ne ispuni neku obavezu iz člana 46. stav
2. ovog zakona, sud može, najkasnije u roku od jedne godine od dana kada
je proteklo vrijeme provjeravanja, odrediti da se izvrši utvrđena kazna
u uslovnoj osudi.
- Odluka kojom se opoziva uslovna osuda mora postati pravnosnažna u rokovima
iz stavova 1. i 2. ovog zakona.
Uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom
Ova sankcija nije samostalna, već je samo jedan vid uslovne osude, tako
da se traži postojanje istih uslova kao i kod uslovne osude da bi se ova
sankcija mogla propisati. Uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom ima poseban
cilj, a to je da je ta sankcija namjenjena onim osobama čije lične prilike,
sklonosti i navike, kao i porodične i socijalne prilike u kojima žive
mogu podsticajno djelovati na to da ta lica ponovo vrše krivična djela,
tako da samo upozorenje uz prijetnju kaznom nije dovoljno.
Zaštitni nadzor može obuhvatiti sledeće obaveze:
- Liječenje u odgovarajućoj ustanovi,
- Suzdržavanje od upotrebe alkoholnih piće ili opojnih droga,
- Posjećivanje psihijatrijskih, psiholoških i drugih savjetovališta i
postupanje po njihovim savjetima,
- Osposobljavanje za određeno zanimanje,
- Prihvatanje zaposlenja koje odgovara stručnoj spremi i sposobnosti učinioca,
- Raspolaganje platom i drugim prihodima ili imovinom na primjeren način
i u skladu sa bračnim i porodičnim obavezama.
Cilj izvršenja mjera zaštitnog nadzora jeste da se pružanjem pomoći, staranja,
nadzora i zaštite za vrijeme uslovne osude (vremena provjeravanja) pomogne
društveno prilagođavanje učinioca krivičnog djela.
Mjere bezbjednosti
Mjere bezbjednosti su mjere koje se preduzimaju da bi se otklonila stanja
ili uslovi koji mogu da budu od uticaja da učinilac ubuduće vrši krivična
djela. KZRS sadrži propise o svrsi mjera bezbjednosti, vrstama i njihovom
izricanju u članovima 55.- 62.
Postoje različite vrste mjera bezbjednosti, a naše zakonodavstvo poznaje
sledeće:
- Obavezno psihijatrijsko liječenje;
- Obavezno liječenje od zavisnosti;
- Zabrana vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti;
- Zabrana upravljanja motornim vozilom;
- Oduzimanje predmeta.
Sud može učiniocu krivičnnog djela izreći jednu ili više mjera bezbjednosti,
u zavisnosti od ostvarenih uslova za njihovo izricanje, predviđenih zakonom.
Učiniocu krivičnog djela koji je to djelo učinio u stanju bitno smanjene
uračunljivosti, sud će izreći obavezno psihijatrijsko liječenje, ako na
osnovu težine izvršenog krivičnog djela i stepena učiniočeve duševne poremećenosti
utvrdi da postoji opasnost da bi mogao izvršiti isto ili teže krivično
djelo i da je radi otklanjanja ove opasnosti potrebno njegovo liječenje.
Ova mjera se može izvršiti i uz izdržavanje kazne zatvora ili uz rad za
opšte dobro na slobodi ili uz uslovnu osudu. Ova mjera traje sve dok ne
prestanu razlozi njenog izricanja, ali najduže do isteka izdržavanja kazne
zatvora ili izvršenja rada za opšte dobro na slobodi ili isteka vremena
provjeravanja uz uslovnu osudu. Ukoliko je ova mjera izrečena uz uslovnu
osudu, ova mjera se može nastaviti izvan medicinske ustanove nakon što
je osuđeni uslovno otpušten, a ako osuđeni ne nastavi liječenje, uslovni
otpust će biti opozvan.
Mjera obaveznog liječenja od zavisnosti se može izreći učiniocu koji je
krivično djelo učinio pod odlučujućim djelovanjem zavisnosti od alkohola
ili opojnih droga, ako postoji opasnost da će zbog te zavisnosti i ubuduće
činiti krivična djela. U slučaju da je ova mjera izrečena uz neku od alternativnih
sankcija kazni zatvora (rad za opšte dobro na slobodi, uslovna osuda...),
ukoliko se osuđeni ne podvrgne toj mjeri, dolazi do opoziva alternativne
sankcije i do izvršenja kazne zatvora.
Mjera zabrane vršenja određenog poziva, djelatnosti ili dužnosti može
se izreći učiniocu koji je izvršio krivično djeli u vezi imovine koja
mu je bila povjerena ili kojoj je imao pristup zahvaljujući pozivu, djelatnosti
ili dužnosti, ako postoji opasnost da bi takvo obavljanje moglo podsticajno
uticati da učini novo krivično djelo zloupotrebom svog poziva, djelatnosti
ili dužnosti u vezi imovine koja mu je povjerena ili kojoj ima prostup.
Trajanje ove mjere bezbjednosti određuje sud, a ono ne može biti kraće
od jedne ni duže od 10 godina, računajući od dana pravnosnažnosti odluke,
s tim što se vrijeme provedeno u zatvoru, odnosno u zdravstvenoj ustanovi
za čuvanje i liječenje ne uračunava u vrijeme trajanja ove mjere. Učiniocu
koji prekrši zabranu vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti, tokom vremena
provjeravanja u uslovnoj osudi, dolazi do opoziva uslovne osude i izvršavanja
kazne zatvora.
Mjera zabrane upravljanja motornim vozilom se izriče učiniocu krivičnog
djela protiv bezbjednosti saobraćaja kada postoji opasnost da će upravljajući
motornim vozilom ponovo učiniti takvo ktivično djelo. Trajanje ove mjere
ne može biti kraće od 3 mjeseca, ni duže od 5 godina, računajući od dana
pravnosnažnosti odluke, s tim što se vrijeme provedeno u zatvoru, odnosno
u zdravstvenoj ustanovi za čuvanje ii liječenje ne uračunava u vrijeme
trajanja zabrane. Ako lice postupi suprotno ovoj zabrani, a mjera mu je
izrečena uz zamjenu za kaznu zatvora ili uslovnu osudu, dolazi do opoziva
i izvršenja kazne zatvora.
Ukoliko su predmeti koji su upotrjebljeni ili su bili namjenjeni za izvršenje
krivičnog djela ili koji su nastali izvršenjem krivičnog djela, a u vlasništvu
su učinioca, mogu mu se oduzeti.
Novčana kazna
Najstarija nezatvorska sankcija je novčana kazna. To je kazna imovinskog
karaktera, što znači da pogađa ne ličnost učinioca nego njegovu imovinu.
Novčana kazna se sastoji od plaćanja određene sume novca, u određenom
roku koji sud odlukom odredi, a plaća se u korist države.
Ova sankcija se može izreći kao glavna ili kao sporedna u kombinaciji
sa kaznom zatvora, odnosno uslovnom osudom. Ona je uglavnom predviđena
za lakša, odnosno srednje teška krivična djela, tačnije za djela za koja
se kroz praksu kazna zatvora pokazala kao neefikasna. Novčana kazna ima
brojne prednosti u odnosu na kaznu zatvora. Osim što sprječava negativne
efekte koje kazna zatvora ima, novčana kazna je dosta humanija, ne izaziva
deprivaciju osuđenika, nema stigmatizacije učinioca kao kriminalca...
Danas je novčana kazna veoma zastupljena sankcija u svim krivičnim zakonodavstvima.
Međutim, ono po čemu se države međusobno razlikuju jeste sistem izricanja
ove alternativne sankcije. Generalno govoreći, postoji nekoliko takvih
sistema:
PRVI – SISTEM FIKSNIH IZNOSA – novčana kazna se izriče
u okviru zakonskog minimuma i maksimuma, odnosno minimalnog i maksimalnog
iznosa
DRUGI – SISTEM DNEVNIH IZNOSA – kazna se određuje u više
dnevnih iznosa čija visina se određuje na osnovu ukupnog imovnog stanja
učinioca;
TREĆI – PROPORCIONALNI SISTEM – visina kazne se određuje
tako što se u konkretnom slučaju u okviru zakonskog minimuma i maksimuma,
visina kazne formira kao proporcionalna vrijednost imovinske koristi stečene
krivičnim djelom ili vrijednosti nastale štete tim djelom.
Danas se primjenjuje jedan od mješovitih sistema, čiji se oblici razlikuju
samo po tome koji je sistem glavni, a koji je dopunski. I naš KZBiH spada
u grupu zakona koji koriste mješoviti sistem i to sistem dnevnih iznosa
kao glavni, a sistem fiksnih kao sporedni, dopunski sitem. Zakon predviđa
da kada je upitanju kazna u dnevnim iznosima ona se kreće u okviru najmanje
5, a najviše 360 dnevnih iznosa, a ako je riječ o krivičnom djelu iz koristoljublja
onda se gornja granica pomjera na 1500 dnevnih iznosa. Kada je u pitanju
kazna u fiksnom iznosu, najniži fiksni iznos je prema KZBiH 150km, a prema
KZRS 50km, dok je prema oba zakona najveći fiksni izos 50.000km, dok je
za djelo iz koristoljublja najveći iznos 1.000.000km.
Izricanje novčane kazne u sistemu dnevnih iznosa se odvija kroz 2 faze:
- Prvo se određuje broj dana, odnosno dnevnih iznosa novčane kazne
primjenom pravila o odmjeravanju kazne
- Pa se utvrđuje vrijednost jednog dana, tj. visinu dnevnog iznosa za
tog učinioca. Uzima se u obzir visina dnevnog dohodka učinioca na osnaovu
podataka o tromjesečnoj plati, dodatnih primanja i porodičnim obavezama.
Okvir u kojem se određuje visina dnevnog iznosa ne može po zakonu biti
manji od 1/60 odnosno više od 1/3 zadnje zvanično objavljene prosječne
neto plate zaposlenih u RS, koje objavljuje Zavod za statistiku RS. Ovako
dobijen dnevni iznos se množi sa brojem dana i tako se dobije visina novčane
kazne konkretnom slučaju.
Rok za plaćanje novčane kazne po zakonu ne smije biti kraći od 15 dana,
ni duži od 6 mjeseci. Izuzetno, zakon dopušta iz opravdanih razloga, izvršenje
novčane kazne u otplatama, ali rok isplate ne može biti duži od 2 godine.
Prema pravilima o odmjeravanju kazne, osnovni princip koji se prati prilikom
naplate kazne je princip dobrovoljnosti. Kazna se ne može naplatiti prisilno.
Ako osuđeni ne plati kaznu u roku, onda mu se ona zamjenjuje kaznom zatvora
i to na način da svakih započetih 50km, novčane kazne u fiksnom iznosu
zamjenjuje 1 dan zatvora, ali da taj zatvor ne može trajati duže od 6
mjeseci.
S obzirom da je novčana kazna jedna od najznačajnijih alretnativnih sankcija
u BiH, a pri tome i jedina sankcija koja znači prihod državi, njen značaj
je bez sumnje veliki.
Sudska opomena
Sudska opomena je samostalna krivična sankcija koja se izriče učiniocima
lakših krivičnih djela i ona nema represivni karakter, već je osnovna
svrha ove sankcije da se učiniocu krivičnog djela uputi upozorenje ako
se na taj način može ostvariti opšta svrha sankcionisanja, bez da se ta
osoba kazni.
Da bi se sudska opomena mogla izreći moraju biti ispunjeni određeni uslovi.
Prema KZRS sudska opomena se može izreći:
- Za djela za koja je propisan zatvor do jedne godine ili novčana
kazna, a učinjeno je pod takvim okolnostima koje ga čine osobito lakim.
- Sud sudsku opomenu može izreći i za određena krivična djela za koja
je propisana kazna zatvora do 3 godine, uz ispunjenje posebnih uslova
koje zakon predviđa.
- Može se izreći i za više krivičnih djela u sticaju, ako se za svako
djelo posebno može izreći sudska opomena, tj. da su ispunjeni uslovi iz
prethodna 2 stava,
- Pri odlučivanju da li će izreći sudsku opomenu sud će, vodeći računa,
o svrsi sudske opomene, posebno uzeti u obzir ličnost učinioca, njegov
raniji život, njegovo ponašanje poslije izvršenog krivičnog djela, stepen
krivične odgovornosti i druge okolnosti pod kojima je djelo učinjeno.
Postoje i situacije u kojima se ne može izreći sudska opomena, a to su:
- Maloljetnici,
- Vojna lica, za krivična djela protiv Vojske RS.
Sudska opomena povlači osuđivanje, tako da se smatra da je učinilac krivičnog
djela kome je izrečena sudska opomena osuđivan.
Rad u korist zajednice
Rad za opšte dobro na slobodi je alernativna mjera za koju bi se moglo
reći da je jedna od najperspektivnijih, bar kada je u pitanju Bosna i
Hercegovina. U krivično zakonodavstvo je uvedena tek reformama iz 2003.
godine.
Ova alternativna mjera se može izreći optuženom samo uz njegov pristanak
i to u 2 slučaja:
- Ako je optuženom izrečena kazna zatvora i to najviše 6 mjeeci;
- Ako mu je izrečena novčana kazna zamjenjuje kaznom zatvora, koja se
onda mjenja radom za opšte dobro na slobodi.
Suština mjere se sastoji u tome da se lice osudi da određeni broj sati
provede u neplaćenom radu u korist društva, čime bi se izbjegli brojni
negativni efekti koje ima kazna zatvora. Za razliku od zatvaranja koje
dovodi do teške izolovanosti od društva, rad za opšte dobro na slobodi
je mjera koja upravo nastoji da održi vezu prestupnika sa glavnim tokovima
društva. Pri izricanju ove sankcije sud vodi računa o svim okolnostima
koje utiču i određuju vrstu i mjeru sankcije:
- Da je optuženi pristao na izricanje ove sankcije tj. zamjene kazne
zatvora,
- Da o zamjeni kazne sud odlučuje istovremeno prilikom njenog izricanja,
- Da nije rijeko potrebno izvršenje kazne zatvora radi ostvarivanja svrhe
kažnjavanja, i
- A istovremeno uslovna osuda ne bi bila dovoljna za ostvarivanje opšte
svrhe krivičnopravnih sankcija.
Krivični zakon Republike Srpske određuje uslove i način izricanja i određivanja
ove sankcije u članu 34., ali njegova rješenja se dosta razlikuju od rješenja
Krivičnog zakona BiH, u kojem se kaže da vrijeme trajanja sankcije mora
da bude srazmjerno izrečenoj kazni, pa se tu u stvari ostavlja sudu prostora
da sam, po svom uvjerenju, procjeni koje je to vrijeme srazmjerno izrečenoj
kazni zatvora. Međutim, ako se uzme u obzir činjenica da osuđenik na rad
za opšte dobro na slobodi može da radi maksimalno 60 dana, dolazi se do
zaključka da je tu odnos 1:10, tj. da se 10 dana zatvora mijenja u 1 dan
rada za opšte dobro na slobodi. Ako se sada pogledaju ova različita rješenja
koja sadrže KZRS i KZBiH , dolazi se do zaključka da ako se, na primjer,
posmatra osuđenik na kaznu zatvora od 4 mjeseca, po KZRS ta kazna bi bila
zamjenjena radom za opšte dobro na slobodiu trajanju takođe 4 mjeseca,
dok bi po KZBiH ta ista alternativna sankcija trajala 10 puta manje. Ovdje
se postavlja pitanje koje je rješenje bolje i koje je pravičnije?
Što se tiče rokova za izvršenje ove sankcije, ona se mora preduzeti namjanje
za 1 mjesec dana, a najviše za godinu dana. KZRS ništa ne govori o rokovima
za preduzimanje ove sankcije.
Prilikom ocjene suda koliko dana treba da traje ova sankcija, on uzima
u obzir:
- Vrijeme trajanja izrečene kazne zatvora,
- Mogućnosti osuđenog, i
- Njegovo lično stanje i zaposlenje.
Ukoliko osuđeni u određenom roku, koji mu je sud odredio, ne izvrši alternativnu
sankciju ili je samo djelimično izvrši, sud će po isteku roka, tu sankciju
automatski zamjeniti kaznom zatvora ili u cjelosti ili samo djelimično
onaj dio vremena koji osuđenik nije odradio.
Jedina negativna strana ove sankcije je to što još uvijek nije u primjeni
u praksi kod nas. Razlog za ovo je jednostavan, ali nije opravdan. Naime,
kod nas još uvijek nema adekvatnih propisa koji bi regulisali oblast izvršenja
ove sankcije. ZIKSBiH ima određene norme koje samo djelimično regulišu
ovu oblast, dok entitetski ZIKS-ovi i ZIKSBDBIH nemaju odredbe ovog tipa.
Kućno zatvaranje
Kućno zatvaranje je mjera, koja postoji u neki državama Amerike i u
italijanskom zakonodavstvu. Zastupnici, koji su se zalagali za ovu mjeru
su isticali da se njenim uvođenjem mogu ne samo smanjiti zavodska populacija,
nego i znatno umanjiti troškovi izvršenja kazni, ali i omogućiti razne
oblike vaninsitucionalnog tretmana određenih lica.
Ideja ove alternative se ogledala u tome da se ona primjeni prema učiniocima
lakših krivičnih djela, naročito prema vozačima koji su upravljali vozilima
pod uticajem alkohola. Sve se svodilo na to da im se ograniči kretanje
u određenom krugu koji je u blizini njihovog stana ( nešto više od 45,5m).
Smatralo se da kontrolu ne treba da vrši osoblje zaduženo za probaciju
iz 2 razloga:
- Prvi je praktični, da se ne bi time dodatno opteretili,
- Drugi je načelni razlog, a ogleda se u tome da bi ta kontrola ometala
osnovni, savjetodavni karakter njihovog djelovanja.
Upravo iz ovih razloga je ta kontrola bila povjerena „volonterima“ iz
okoline tog lica, koja su bila zadužena da javljaju ukoliko to lice pokuša
da napusti taj dozvoljeni prostor. Posledica prijave bi bilo smještanje
tog lica u kazneni zavod.
Ovaj način kontrole je u početku pokazivao brojne mane tako da su ga neki
smatrali „Trojanskim konjem za zadiranje u privatnost“ kao jedno od osnovnih
prava čovjeka.
Međutim, vremenom se ovaj način pokazao kao veoma efikasan. Tako je u
Italiji u oktobru 1986. godine uvedena mjera kućnog zatvaranja i to kao
alternative kazni zavora ne dužoj od 2 godine ili kao način izdržavanja
ostatka zatvorske kazne istog trajanja, ukoliko osuđeniku nije izrečena
mjera „povjeravanje nadzoru socijalne službe“, a izdržava se u sopstvenom
stanu ili nekom drugom prikladnom mjestu, ukoliko se radi o:
- Trudnoj ženi, dojilji sopstvenog djeteta ili majci potomka mlađeg
od 3 godine koji živi sa njom,
- Licu koje je u tako teškom zdravstvenom stanju da mu je neophodan stalni
kontakt sa lokalnim zdravstvenim organima
- Licu starijem od 65 godina nesposobnom, čak i djelimično,
- I licu mlađem od 21 godinu zbog dokazanih potreba zdravlja, učenja rada
ili porodičnih razloga.
Prema ovim propisima ova mjera se ne može izreći osuđenom licu za koje
je ustanovljena veza sa organizovanim kriminalitetom ili je djelo plod
kriminalnog izbora.
Pisci Komentara ukazuju na to da ova mjera ima nekoliko bitnih karakteristika,
a to su:
- Njome se izbjegava primjena zatvorskog režima, ali se radi o licu
čija je sloboda ograničena;
- Licu kome je određena ova mjera nije potpuno zabranjeno da napušta kuću
– na primjer, zbog odlaska na rad ili liječenje,
- Nije predviđen nikakav resocijalizacioni tretman, što znači da je u
pitanju jedna od rijetkih alternativnih mjera koja ne predviđa niakakv
vaninstitucionalni tretman-postupanje.
Elektronski nadzor
Elektronski nadzor je alternativna mjera, koja je veoma slična kućnom
zatvaranju. Ovdje se radi o nadzoru putem računarskog sistema, koji je
preko telefonske linije bio povezan sa odašiljačem koji je „osuđenik“
bio dužan neprestano da nosi.
Pomoću ovakvog načina kontrole, „osuđenik“ nije trpio zadiranje u privatnost,
a ukoliko je pokušao da napusti krug u kome mu je dozvoljeno kretanje,
došlo bi do reakcije lokalnih organa vlasti i posledica toga bi bilo zatvaranje
tog lica u kaznenu ustanovu.
Jedna od osnovnih mana koja se prigovarala ovakvom sistemu kontrole, u
početku, je bilo to što se elektronski nadzor pokazao kao veoma skup –
u Nju Meksiku troškovi eksperimenata sa 25 lica koja su bila pod elektronskim
nadzorom, za 1983. godinu su iznosili 100.000 dolara i još po 1.000 za
iznajmljivanje 25 kompleta opreme.
Međutim, i pored ovih primjedbi, program je nastavljem, tako da je 1987.
godine bilo 826 lica, a 1989. broj je narastao na 7.200. Takođe, se povećao
i broj država u kojima je praktikovan ovaj vid kontrole sa 21 na 32. Prognoze
nekih teoretičara tog doba su bile povoljne, jer su smatrali da će napredak
tehnologije, naročito u računarskoj oblasti, još više olakšati primjenu
ove vrste alternativne mjere kazni zatvora, što se pokazalo kao istinito,
a o čemu svjedoče podaci da je u Engleskoj i Velsu, prema podacima za
jun 2004. godine, svakodnevno pod elektronskim nadzorom bilo preko 10.000
ljudi.
ARGUMENTI ZA KAZNU ZATVORA
U prethodnoj glavi sam izložila brojne argumente protiv kazne zatvora,
istučući njene brojne negativne efekte.
Međutim, kazna zatvora je u našem zakonodavnom sistemu jedna veoma važna
sankcija i nije opravdano mišljenje da se ona mora po svaku cijenu zamjeniti
alternativnim mjerama. Postavlja se pitanje šta sa onim krivičnim djelima
kod kojih alternativne mjere nemaju svrhe, ili šta sa učiniocima na koje
alternativne mjere nemaju uticaja ili onim koji su se oglušili na alternativne
mjere?
Kazna zatvora mora da ostane kao samostalna sankcija u našem zakonodavstvu,
jer u slučaju da alternativne sankcije nemaju uticaja na učinioca ktivičnog
djela, onda će po sili zakona doći do primjene kazne zatvora sa svim njenim
negativnim efektima po učinioca. Neki bi rekli da ovo nema smisla, te
da je neetično, ali ako se pogleda, kada već alternativna sankcija koja
nastoji da zaštiti određeno lice od svih štetnih efekata kazne zatvora
izgleda da ne dotiče to lice, pa se ono ogluši na nju i ponovo izvrši
krivično djeli, ili ga ne izvrši, ali se jednostavno ogluši na izvršenje
alternativne sankcije, onda je logično da to lice čak zaslužuje da ga
pogode svi negativni efekti koje kazna zatvora nosi sa sobom.
Pored ovih navoda, postoje krivična djela za koja nema adekvatnije sankcije
od kazne zatvora. Takođe, postoje učinioci krivičnih djela, koji radi
sigurnosti društva i javnog mnjenja moraju da budu uklonjeni iz društva,
a s obzirom da smo izašli iz srednjeg vijeka i ušli u doba humanih odnosa,
tako da smo smrtnu kaznu izbacili iz krivičnog zakonodavstva, jedino pravedno
rješenje je kazna zatvora.
Iako sve zemlje svijeta danas teže ka tome da kaznu zavora zamjene njenim
alternativama, mislim da će ova sankcija opstati u krivičnom zakonodavstvu,
ako ni zbog čega drugog, onda zbog toga što je duboko ukorjenjeena u tradiciju
našeg krivičnog zakonodavstva i što se u velikom broju slučajeva pokazala
kao adekvatna sankcija za određena krivična djela i određene tipove učinioca
krivičnih djela.
ZAKLJUČAK
U prethodnom izlaganju sam pokušala na što jednostavniji, a opet sitetmatičniji
način da predstavim argumente za i protiv kazne zatvora.
U uvodnom izlaganju sam izložila pojam i istorijski razvoj kazne zatvora.
Nakon toga sledi izlaganje o ciljevima kazne zatvora koji su se formirali
kroz istoriju i različita teorijska shvatanja o istim. Prva glava izlaganja
odnosi se na argumente protiv kazne zatvora u okviru koje sam izložila
različita osporavanja kazne zatvora i isticanje različitih mana kazne
zatvora, počevši od negativnog uticaja na zatvorenike, preko prenatrpanosti
zavoda i ogromnoh troškova izvršenja kazne zatvora, pa sve do formiranja
zavoreničkih zajednica i nasilja među zatvorenicima. Kao jedan od podnaslova
prve glave jestu alternative kazni zatvora, gdje sam predstavila pojam
i njihove vrste i nakon toga opisala nekoliko najzastupljenijih, izlažući
njihove najvažnije katakteristike. Druga glava rada nosi naslov „Argumenti
za kaznu zatvora“ i tu su opisani neki od osnovnih i najvažnijih argumenata,
od kojih zavisi opstanak kazne zatvora u našem krivičnom zakonodavstvu.
Na kraju, još treba reći da su novi vidovi sankcionisanja sa tendencijama
manjeg stepena represije, obilježja budućeg pravca razvoja sistema krivičnih
sankcija. Koliko smo daleko od tog cilja, tek predstoji da vidimo.
LITERATURA
1. prof. Dr Đorđe Ignjatović, Kriminologija, deveto dopunjeno izdanje,
Beograd 2008. godine
2. Kako poboljšati sigurnost u zajednici: Istraživanje novih mogućnosti
u krivičnoj oblasti i sistemu zatvora, radovi predstavljeni na konferenciji,
Sarajevo, 21.-23. septembar 2005. godine
3. Zakon o izvršenju krivičnih i prekršajnih sankcija republike Srpske,
«Službeni Glasnik RS», broj 64 od 17. decembra 2001. godine
4. Krivični zakon republike Srpske, „Službeni glasnik RS“, broj 49,
od 25. juna 2003. godine
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski
Radovi
SEMINARSKI RAD
|
|