|
KRIMINAL
Jedna od posebnih sociologija
može se tako slobodno reći jeste socijalna patologija ili sociologija
devijantnosti. Termin socijalna patologija označava skup različitih
pojava koji se smatraju nepoželjnim i negativnim sa stanovišta određenih
opšteprihvaćenih vrednosti i normi u društvu (kriminalitet, alkoholizam,
prostitucija, narkomanije, različiti obilici dezorganizacije gruša i
dr.).
Socijalna patologija ima različita značenja. Prema jednom od tih značenja
sociologja devijantnosti je posebna nauka koja se bavi proučavanjem
oblika prestupničkog ponašanja u društvu. Prema drugom značenju, sociologija
devijantnosti predstavlja poseban teorijski pristup u proučavanju socijalno
– patoloških pojava. Međutim, bez obzira na različita značenja samog
pojma, sociologija devijantnosti se može definisati kao nauka koja se
bavi proučavanjem onih društvenih pojava kod kojih se ispoljava značajno
neslaganje između prihvaćenih standarda (o tome kakva treba da bude
društvena stvarnosti) i postojećeg društvenog stanja.
2. KRIMINAL I PRESTUPNIČKO PONAŠANJE
2.1. Kriminal
Zašto ljudi čine kriminalne radnje?
Pre stotinak godina, većina ljudi je verovala da su kriminalci odnosno
određeni ljudi biološki predodređeni za kriminal. Italijanski kriminolog
Lombroso koji je živeo i radi u 19. veku, je verovao da kriminalni tipovi
mogu biti identifikovani putem određenih anatomskih karakteristika ili
obeležja. Lombrosova ideja je u potpunosti diskreditovana i zvuči smešno
danas, iako kasnije teorije o kriminalu koje se pojavljuju tokom prošlog
veka, predstavljaju ništa drugo do sofisticiranije varijante bioloških
objašnjenja kriminala poput Lombrosove ideje. Prema tome, odgovor na
pitanje zašto ljudi čine krivična dela odnosno kriminalna dela, mora
biti isključivo sociološki i mora da uključuje objašnjenja svih termina
sadržanih u ovom pitanju.
Pri objašnjenju termina kriminal i devijantnost, neophodno je odmah
naznačiti da to nisu sinonimi iako postoji u mnogim slučajevima, preklapanje
značenja ova dva termina.
Pojam devijacije je mnogo širi od pojma kriminal i ne odnosi se samo
na ponašanja kojima se narušava zakon. S druge strane, mnogi oblici
devijantnog ponašanja nisu sankcionisani zakonom. Jedan od važnih pristupa
koji omogućava razumevanje pojma kriminala je teorija označavanja. Pristalice
i autori teorije označavanja, ne definišu zastranjivanje odnosno kriminal
kao skup karakteristika pojedinca ili grupe već kao proces interakcije
između devijantnog i nedevijantnog ponašanja.
Po mišljenju pripadnika teorije označavanja, moramo otkriti zašto neki
ljudi poseduju devijantne karakteristike kako bi razumeli prirodu samog
zastranjivanja. Hauard Beker je jedan od sociologa čija teorija je približno
slična teoriji označavanja. Godine 1980. dolazi do nastanka novog pravca
razumevanja kriminala poznat kao Levi realizam. Levi realizam kao pravac
je više skretao pažnju na žrtve zločina i pristalice ovog pravca su
tvrdile da ankete žrtava vrede mnogo više od slike kriminala koja je
prikazana u službenoj statistici. Realisti su istakli da je stopa kriminala
i viktimizacije viša u marginalizovanim grupama društva i da u takvim
grupama postoji mnogo veći rizik od kriminala nego kod ostalih grupa.
Teorija levog realizma je naišla na mnoge kritike ali bez obzira na
to, ova teorija je razvila mnogo pragmatičniji i policijski orjentisaniji
pristup nego što su to uradile mnoge kriminološke perpektive koje su
prethodile ovoj teoriji. Definicije kriminala u teoriji levog realizma,
su mnogo uže i usredsređene su na najvidljivije oblike kriminala. Sledeći
pravac koji je nastao u teoriji kriminala jeste Desni Realizam. Prema
desnim realistima, kriminal je skup destruktivnih nezakonitih ponašanja
aktivno izabranih i počinjenih sebičnošću, nedostatkom samokontrole
i morala pojedinca.
Vlade zemalja Velike Britanije i USA, pod uticajem Desnih Realista,
počeli su da primenjuju intenzivnije zakonske aktivnosti. Naime, politike
sprečavanja kriminala u ovim zemljama su proširene, izdvojeno je više
sredstava za finansiranje kaznenopravnog sistema, a duge zatvorske kazne
su sve koristile u većoj meri kao najdelotvorniji način za odvraćanje
od kriminala. Desni Realisti su osim postojećih smernica u svojoj teoriji
dali i način za prevenciju kriminala tzv. situacioni pristup.
Situaciona prevencija kriminala – podrazumeva ojačavanje i nadzor sastava.
Situaciona prevencija kriminala je izuzetno popularan pristup upravljanja
rizikom od kriminala koji su formulisali desni realisti.
Dakle, kao što se da zaključiti, način na koji se kriminal definiše
direktno utiče na formulisanje i razvoj politika za borbu protiv kriminala.
Na primer, ako se kriminal vidi kao proizvod lišavanja ili socijalne
dezorganizacije, politike mogu biti usmerene na smanjenje siromaštva
ili jačanja socijalnih usluga.
2.2. Prestupničko ponašanje
2.2.1 Pojam prestupničkog ponašanja
Sociolozi su koristi različite kriterijume na osnovu kojih su definisali
pojam prestupničkog ponašanja. U razmatranju različitih pokušaja definisanja
prestupničkog ponašanja posebno se ističu shvatanja Emila Dirkema zato
što ona predstavljaju prvi pokušaj naučnog zasnivanja socijalne patologije
i zato što su ona imala značajan uticaj na kasnije sociološke rasprave
o ovom problemu.
Dirkem polazi od stanovišta prema kome su normalne pojave one koje su
potpuno onakve kakve treba da budu a patološke one koje bi trebalo da
budu drukčije nego što jesu.
Međutim, on smatra da sociologija kao nauka još nije dostigla takav
nivo da bi mogla da objasni suštinu pojava zdravlja i bolesti u društvu
utvrđujući bilo njihove funkcije bilo njihove uslove. Zbog toga su i
pokušaji razlikovanja normalnog i patološkog (prestupničkog) ponašanja
opterećeni ideološkim pristrasnostima i subjektivnim, deduktivnim pretpostavkama.
Potrebno je dakle, naći objektivna merila za definisanje normalnog i
patološkog i umesto da se prevremeno teži da se dopre do suštine pojave
treba tražiti jednostavno kakav spoljni, neposredno opažljiv, ali objektivan
znak koji će nam omogućiti da ove dve vrste činjenica razlikujemo jednu
od druge.
Prema tome, definisanje prestupničkog ponašana sa stanovišta društvenih
normi i društvene reakcije ima, nesumnjivo i određene prednosti i ograničenja,
koja treba imati u vidu kako u teorijskim razmatranjima tako i u iskustvenim
istraživanjima. Prema Digensu, sociologija devijacije oslanja se na
kriminološka istraživanja ali isto tako sprovodi istragu koje se nalazi
izvan područja krivičnog prava. Pre svega, prestupničko ponašanje definisano
je u odnosu na društvene norme a ne u odnosu na strukturu ličnosti.
Sa sociološkog stanovišta prestupničko ponašanje kao kršenje društvenih
normi nema dakle, kao suprotnost normalno ponašanje već ponašanje koje
se saglašava sa društvenim normama. Prestupničko ponašanje je dakle,
svako ljudsko ponašanje koje u značajnoj meri odstupa odnosno krši društvene
norme jedne zajednice i izaziva društvenu reakciju neodobravanja. Prestupničko
ponašanje obuhvata ne samo ono što pojedinac čini, njegovu delatnost
već i ono što misli, njegove stavove kao i njegova osećanja.
Nesumnjivo je da je ljudska delatnost povezana i sa onim šta ljudi misle
i osećaju. Ipak, s obzirom na društvene posledice ovih različitih aspekata
ljudskog ponašanja društvo je najviše zainteresovano za ono što ljudi
čine. Zbog toga se i sociologija prestupničkog ponašanja skoro isključivo
bavi prestupima kao ljudskim akcijama.
Američki sociolog Edvin Lemert smatra da je činjenje samo jedan vid
prestupničkog ponašanja. Određena vrsta prestupničkog ponašanja, najčešće
se povezuje u posebnu subkulturu koja između ostalog ima i svoj način
izražavanja različit od drugih subkultura i od kulture u celini. Ali
pored toga, ima slučajeva da se prestupničko ponašanje javlja samo u
simboličkom vidu i da takva osoba koja vrši takvo prestupničko ponašanje
ne krši društvena pravila. Ona je problem za sebe ali ne i za druge,
mada može i to postati. U odnosu na društvene norme, samo ona ponašanje
koje značajnije odstupaju, ili krše društvene norme, nazivaju se prestupničkim
ponašanjem.
Naime, kada se prestupničko ponašanje definiše u odnosu na društvene
norme, tada je društveno dozvoljeno ono ponašanje koje je u skladu sa
zahtevima sadržanim u normama date zajednice. Taj sklad, međutim, nije
nikada potpun, već postoji uvek izvesna odstupanja, ali koja su neznatna
i zajednica takva odstupanja toleriše.
Koje će odstupanje od normi biti tolerisano, zavisi od mnogih činilaca,
a pre svega od:
- funkcionalne važnosti norme,
- sankcija koje se predviđaju,
- situacije u kojoj se odstupa od društvenih normi i dr.
Takva odstupanja od društvenih normi su svakodnevna pojava, ali pošto
ona nisu za društvo i pojedinca u većoj opasnosti štetna, društvo na
ova odstupanja ne reaguje na organizovan način, koji je inače karakterističan
za kršenje zakonskih normi. Društvena reakcija je naredna oznaka kojom
se definiše pojam prestupničkog ponašanja. Odstupanje od društvenih
normi izaziva društvenu reakciju neodobravanja. Ova reakcija se ostvaruje
na različite načine ali uvek ima za cilj da pojedinca, koji se prestupnički
ponaša i na taj način ometa ili razara postojeće društvene odnose, primora
da se ponaša u skladu sa društvenim zahtevima. Odstupanje od društvenih
normi kao objektivni društveni čin, postaje prestupničko ukoliko je
kao takvo i označeno od strane društva, odgovarajućim reagovanjem osude.
Međutim, da bi prestupničko ponašanje moglo da izazove društvenu reakciju,
treba da bude vidljivo pripadnicima grupe ili zajednice.
Konačno, o samom terminu prestupničkog ponašanja. U savremenoj sociološkoj
teoriji o prestupničkom ponašanju ima i drukčijih gledišta. Prema nekim
veoma raširenim shvatanjima, odstupanjima od društvenih normi shvataju
se i one ljudske akcije koje su izuzetno pozitivne za društvo i na koje
društvo reaguje odobravanjem.
Ukoliko se prestupničko ponašanje ili devijantnost kao oznaka nekih
oblika ponašanje, jasno definiše nije potrebno tražiti neki drugi naziv.
Postoji u principu više definicija prestupničkog ponašanja.
Prestupničko ponašanje ili devijantnost može da se definiše kao nekomformnost
ili nesklad s obzirom na skup normi koje su prihvaćene od strane znatnog
broja ljudi u zajednici ili društvu. Prestupničko ponašanje se definiše
kao odstupanje od društvenih normi ili očekivanja društvenog sistema.
Prestupničko ponašanje se definiše kao ponašanje koje krši društvene
norme.
Prema statističkoj definiciji prestupničkog ponašanja, svako ponašanje
koje odstupa od proseka jeste prestupničko ponašanje. Prestupničko ponašanje
je nešto u suštini patološko što otkriva pristustvo bolesti. Ovo gledište
se zasniva na medicinskoj analogiji i pretpostavlja definiciju zdravog
ponašanja. Ali pošto ne postoji slaganje o tome šta je zdravo ponašanje
još manje slaganja postoji kada je se opisuju vrste ponašanja koje se
smatraju prestupničkim.
Osim toga, termin prestupničko ponašanje je u sociološkoj literaturi
korišćen kao tehnički izraz, pre nego termin sa moralnim značenjem.
Međutim, u široj upotrebi ljudi terminu prestupničko ponašanje pridaju
i moralnu konotaciju koja proizilazi iz njihovog iskustva da kršenje
društevnih normi može da ugrozi njihove odnose i opstanak društvene
zajednice.
3. KRIMINOLOGIJA I KRIMINALNA SOCIOLOGIJA
Kriminologija
kao nauka koja izučava kriminal kao posebnu društvenu
pojavu, spada u relativno mlade naučne discipline jer datira tek od
kraja 19. vijeka. Smatra se da je prvi riječ ''kriminologija'' (lat.
crimen – zločin i grčki logos – nauka, učenje) upotrjebio francuski
antropologn P. Topinard 1879. godine. Zločin kao pojam i tema inspirisao
je mnnoge velike mislioce i književnike, a u novije vrijeme ovaj pojam
kao tema dominira u mnogim najgledanijim filmovima, a česta je tema
i u sredstvima masovnih komunikacija, kako u štampanim tako i u elektronskim
medijima.
Poseban značaj za izučavanje kriminala kao predmeta kriminologije ima
i kriminalna sociologija, i to kako opšta tako i neke posebne sociologije
do čijeg je izdvajanja došlo u novije vrijeme. S obzirom da sociologija
izučava kriminalitet kao društvenu pojavu, odnosno društvenu uslovljenost
kriminaliteta, povezanost kriminologije i sociologije je izuzetna. Taj
dio sociologije koji se bavi sociološkim pristupom kriminalitetu nazivamo
kriminalnom sociologijom, koju neki autori izdvajaju u posebnu disciplinu.
Međutim, ako bismo iz kriminologije izdvojili kriminalnu sociologiju
i kriminalnu biologiju, od kriminologije zapravo ne bi ostalo mnogo.
No, kako je kriminalitet ne samo društvena nego i individualna pojava,
moramo ga izučavati u cjelini, kao entitet koji opravdava i kriminologiju
kao relativno samostalnu i autonomnu nauku.
Kriminalna sociologija poslednjih decenija ima izuzetan uticaj. Osnovni
postulat od koga ona polazi zasniva se na stavu da kriminalitet proizilazi
iz društvene sredine, da je kao i svaka društvena imanentan društvu
i podređen djelovanju društvenih zakonitosti. Nastanak ove teorije vezuje
se za formiranje sociološke škole u kriminologiji koja počinje sa teorijom
društvene odbrane i teorijom ekonomske sredine, koje se javljaju sredinom
19. I početkom 20. vijeka. Prema pristalicama prve teorije, kriminalitet
izvire iz same prirode društva, koje je stoga za njih i odgovorno, dok
prema teoriji ekonomske sredine, ekonomski uslovi života stvaraju pretpostavke
za pojavu kriminalnog ponašanja. Među savremenim sociološkim teorijama
posebno se ističu teorija diferencijalne asocijacije, teorija diferencijalne
identifikacije, teorija društvene dezorganizacije i neke druge.
4. SOCIOLOŠKI FAKTORI KRIMINALITETA
Uticaj socioloških faktora na nastanak i razvoj kriminaliteta kao negativne
društvene pojave, u savremenoj kriminološkoj literaturi je nesporan.
Autori uglavnom prihvataju tvrdnju koju je još sedamdesetih godina prošlog
vijeka postavio prof. V. Milutinović, da ''društveno materijalni uslovi
života, ekonomske, klasne i druge osnovne strukture i protivrječnosti,
koje se rađaju i razvijaju iz tih uslova, predstavljaju osnovnu snagu
koja determiniše pojavu kriminalne djelatnosti u krajnjoj instanci.
Međutim, ti krajnji uzroci kriminaliteta ostvaruju se preko neposrednih
uzroka i uslova tj. preko kriminogenih faktora koji stoje, sudeći po
karakteru svoga dejstva, u neposrednijem odnosu prema kriminalnoj djelatnosti.''
Neposredni sociološki faktori kriminaliteta se dijele na: društvenoekonomske,
političkoidejne, mokrogrupne i socijalnopatološke. Uglavnom svi autori
obrazlažu uticaj istih socioloških faktora na pjavu kriminaliteta, kao
što su to npr. siromaštvo, privredne krize, bogatstvo, nezapolsenost,
uticaj medija, rat i ratne prilike, migracija itd.
4.1. Socijalno – patološke pojave i kriminalitet
Pored kriminaliteta, postoje i devijantna ponašanja koja su predmet
izučavanja socijalne patologije kao posebne naučne discipline, koja
izučava devijantna ili odstupajuća ponašanja. Riječ je o takvim ponašanjima
koja predstavljaju odstupanja od društveno prihvatljivih i postavljenih
normi ponašanja, odstupanja od društvenih standarda ili društvenih očekivanja.
Takva negativna društvena ponašanja nazivamo još i socijalno-patološkim
pojavama. Takvim se smatraju npr. alkoholizam, razni nasilnički ispadi,
neodgovorni odnos prema tuđoj imovini, kocka, narkomanija, prostitucija,
skitničenje, besposličarenje, i dr.
5. OBLICI KRIMINALA I PRESTUPNIČKOG PONAŠANJA
Oblici kriminala i prestupničkog ponašanja su:
• Organizovani kriminal i
• Narkomanija.
5.1. Organizovani kriminal
Organizovani kriminalitet podrazumijeva
pored postojanja kriminalne organizacije sa visokim stepenom organizovanosti,
hijerarhijom, podijeljenim zadacima, disciplinom i planiranjem kriminalne
djelatnosti, čiji je cilj ostvarivanje dobiti i stvaranje profita, a
obuhvata i određenu vezu kriminalne organizacije sa državom i pojedinim
njenim organima.
Prisutna su nastojanja da se organizovani kriminalitet sagleda kroz
prizmu osnovnih pretpostavki.
Za postojanje organizovanog kriminala potrebno je da su ispunjeni sledeći
uslovi:
- Trajno udruživanje većeg broja osoba.
- Cilj, ostvarivanje ogromnih profita.
- Hijerarhijska organizaciona struktura, subordinacija i nadređenost.
- Plansko postupanje obilježeno vršenjem krivičnih djela po podjeli
rada i specijalizaciji.
- Internacionalizacija i obavezna mobilnost.
- Sprega organizovanog kriminaliteta sa državom i njenim političkim
vrhom.
Organizovani kriminalitet je negativna sprega interesa profesionalnih
kriminalaca, korumpiranih političara, podređenih policajaca, koja se
u savremeno doba pretvorila u kriminalno preduzeće koje nelegalnim aktivnostima
stvara profite što prevazilazi zarade mnogo snažnijih korporacija i
nacionalnog dohodka pojedinih država. Određene specifičnosti organizovanog
kriminaliteta vezane su za same njegove elementarne uslove, koji mu
omogućavaju opstanak i duži period bavljenja kriminalnom djelatnosti.
Te karakteristike se odnose na primjenu nasilja i zastrašivanja, odnosno
uspostavljanje veza sa organima vlasti, državnim organima, legalnim
poslovnim privrednim i finansijskim subjektima, i uticajnim političkim
partijama, čime se stiče odgovarajući stepen društvenog ugleda i značajnog
uticaja.
Organizovani kriminalitet ima izuzetnu sposobnost prilagođavanja aktuelnim
društveno političkim i ekonomskim uslovima i ispoljava spremnost da
iskoristi nedorečenosti u pravnoj regulativi. Organizovani kriminal
uz korupciju koristi i druge metode kao naprimjer (ucjenu, iznudu, razne
vrste pritisaka) kojima se dobijaju određeni ustupci.
Kada je u pitanju organizovani kriminalitet, vezu sa državnim organima,
ili političarima ili šefovima policije održavaju samo šef kriminalne
organizacije, ili manji broj pripadnika.
Jedan od najorganizovanijih oblika je mafijaški oblik, koji ispoljava
još neke specifičnosti, a to su:
- Spremnost na obračun sa svim oblicima državne vlasti.
- Likvidacija onih lica koja se mogu pojaviti kao svjedoci optužbi.
- Prisutna stroga konspirativnost (zakon ćutanja).
- Prisutan strah među članovima kriminalnih organizacija od mogućih
posledica ako u radu pogriješe.
- Organizovani kriminalitet ima svoj jezik i svoje zakone, svoju istoriju,
tradiciju specijalizovane načine odbrane.
5.2. Narkomanija
Prema definiciji svjetske zdravstvene organizacije – Komiteta eksperata
za droge, narkomanija
je stanje periodične ili hronične intoksikacije štetno kako za pojedinca,
tako i za društvo, do kojih dolazi ponovljenim uzumanje neke droge (prirodne
ili sintetičke). Njene karatkeristike su sledeće: nesavladiva želja
ili potreba da se nastavi sa uzimanjem droge i da se do nje dođe bilo
kojim sredstvima, tendencija da se poveća doza; zavisnost u psihičkom
ili fizičkom smislu u odnosu na efektne droge.
Dakle, narkomanija ili zloupotreba opojnih droga je prekomjerno, redovno
uzimanje droge usled čega nastupa zavisnost (psihička, fizička ili obe).
Zbog te zavisnosti bolesnik bez droge ne može više živjeti, ima potrebu
za povećanjem doze, a djelovanje droge izaziva oštećenje zdravlja i
štete za društvo.
U savremenim uslovima života, narkomanija je dosegla takve razmjere
da se s razlogom može nazvati epidemijom. To se ogleda u činjenici da
je narkomanija prisutna u svim dijelovima svijeta, kako u bogatim tako
i u siromašnim državama, i u svim društvenim slojevima. Kao socijalnopatološka
pojava, narkomanija ima mnogobrojne uzroke i uslove vlastitog nastanka
i širenja, ali je ona istovremeno i pojava koja uzrokuje kriminalno
ponašanje. O značaju narkomanije kao kriminogenog faktora najbolje govori
podatak da se u kriminološkoj literaturi koristi i posebna pojam za
označavanje kriminaliteta povezanog sa drogom, tj pojam narkomanski
kriminalite t, pri čemu se ističe da se ovaj oblik kriminaliteta po
nekim svojim specifičnostima izdvaja iz konteksta postojećih kriminalnih
pojava, a neka osnovna obilježja upućuju na njegovu slojevitost i diferencijalnost,
pri čemu se izdvajaju krivična djela koja čine sami ovisnici.
Kriminalitet sa narkomanijom se u praski pojavljuje u dva osnovna vida,
i to kao kriminalitet koji je povezan sa proizvodnjom, krijumčarenjem
i prodajom droge, odnosno sa organizovanim kriminalitetom i kao kriminalitet
koji vrše narkomani pod uticajem droge ili da bi do nje došli. Kriminalitet
povezan sa proizvodnjom, krijumarenjem i prodajom droga, prema mnogim
autorima, predstavlja tipičan primjer jednog od oblika organizovanog
profesionalnog kriminaliteta čiji je osnov droga.
ZAKLJUČAK
Sociologija kao opšta nauka o društvu, proučava strukturu i zakonitosti
društvenih odnosa i procesa. Njen predmet proučavanja su određeni tipovi
društvene zajednice, društvene grupe, ustanove i organizacije i oblici
društvenog života ljudi. Na osnovu socioloških učenja i metoda razvile
su se i mnogobrojne sociološke teorije u kriminologiji. socijalni faktori
su oni činioci uticaja na društvo, pojedinca i njegovo ponašanje koji
vode poreklo iz društvenih odnosa i socijalnih uslova. Takvi faktori
su objektivne prirode i deluju na duže vreme. Ovi faktori se moraju
posmatrati u kauzalitetu s predispozicijama ličnosti, njenim biološkim
stanjem i psihostrukturom. U izučavanju najopštijih zakonitosti nastanka
i razvoja društva, sociologija mora polaziti od zakonitosti koje utvrđuju
posebne društvene nauke, izučavajući posebne oblasti društvene stvarnosti
ili pojedine društvene pojave. Kao naučni pogled na društvo, sociologija
se javlja u okviru moderne racionalističke misli. Socijalno-patološke
pojave: a) alkoholizam; b) narkomanija; c) seksualne devijacije; d)
prostitucija; e) kocka i sl. Oblici kriminala i prestupničkog ponašanja
su: organizovani kriminal i narkomanija.
LITERATURA
1. Bošković, M.: Kriminalistika, Fakultet za bezbjednost i zaštitu,
Banja Luka, 2001.;
2. Bošković, M.: Organizovani kriminalitet i korupcija, Visoka škola
unutrašnjih poslova, Banja Luka, 2005.;
3. Vejnović, D.: Sociologija, VŠUP, Banja Luka, 2006.;
4. Marković, I.: Kriminologija, VŠUP, Banja Luka, 2007.
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski
Radovi
SEMINARSKI RAD
|
|