|
TERORIZAM
"Kraj XX i početak XXI veka u svetu će biti upamćen
po ogromnoj eskalaciji terorizma koji je zbog neposrednih žrtava, koje
je izazvao, materijalnih razaranja, posledica i stalnog straha od novih
napada gotovo šokirao svetsku javnost.”
U
novijoj svetskoj istoriji, ne postoji ni jedna zemlja, ni jedna naseljena
teritorija na zemljinoj kugli koja je imuna na terorizam. To je sada već
globalni svetski problem, s obzirom na to da terorizam kao pojavni oblik
u jednoj sredini, po pravilu nikada ne ostaje izolovan na određenom prostoru
već se veoma brzo širi i grana i na druge prostore.
Terorizam kao jedan od oblika nasilja, sve više u savremenom svetu ugrožava
kako unutrašnju, tako i međunarodnu bezbednost. Terorizam karakteriše
sve epohe ljudskog društva. Počev od ubistava careva, kraljeva, vojskovođa,
atentata na državnike raznih nivoa, podmetanja eksploziva, otmica i sl.
Terorizam se nazire u naranijoj ljudskoj istoriji pa kao takav postoji
i uvećava svoje oblike sve do današnjih dana. Tokom čitave istorije, ljudi
su primenjivali različite terorističke taktike .
Fascinacija terorizmom i političkim nasiljem se može pratiti praktično
od početka ljudske civilizacije. Još pre Hristovog rođenja, atentati na
političke ličnosti toga vremena, su ne samo se izvodili veći i glorifikovali.
Atentati u Persiji i Asiriji su se pojavili u toku XI veka prouzrokovali
su strah i paniku u čitavoj Islamskoj imperiji. U toku Francuske revolucije
u XVIII veku, Robespjer je primenjivao terorističke taktike, kako bi uništio
veći deo francuske aristokratije (oko 40.000 ljudi), od kojih je većina
završila na giljotini. Tokom američke revolucije terorizam se primenjivao
protiv Britanaca i njihovih simpatizera u redovima kolonista. Takođe,
vrlo bitno je spomenuti terorističke aktivnosti koji su se sprovodile
u kasnim decenijama XIX veka i početkom XX veka, posebno u carskoj Rusiji.
Najveći deo terorističkih grupa koje su postojale tokom prve polovine
XX veka, bile su motivisane težnjom ka slobodi od kolonijalnog ropstva,
tzv. ''borbom za nacionalno oslobođenje ''. Od kraja II Svetskog rata
terorizam je postao bitan faktor subverzivne delatnosti u mnogim novoformiranim
državama, kao zamena za borbu protiv demokratskih režima.
S vremenom teroristički akti dobijaju nove dimenzije, koje postaju sve
bezobzirniji i brutalniji. Savremeni terorizam je doživio naglu ekspanziju
između 1950. i 1970. godine, kada je primena nasilja u političke svrhe
ili za podizanje društvene svesti postala popularna strategija. U kasnim
decenijama prošlog veka terorizam se proširio van granica nacionalnih
država, posta bitan izraz političke volje i internacionalni problem. Iz
tog razloga terorizmu se treba suprostaviti, istovremeno, vojno-policijskom
taktikom, politikom, finansijski, naučno i drugim aspektima koji su od
značaja za zaštitu od terorizma. Talas terorizma zapljuskuje savremenu
civilizaciju izazivajući velike potrese u međunarodnim odnosima i na globalnom
planu.
Zbog eskalacije terorizma poslednjih godina, zbog broja nevinih žrtava,
razaranja i posledica koje izaziva u međunarodnom odnosima, terorizam
je postao sve više predmet interesovanja naučnika i stručnjaka iz ove
oblasti koji nastoje da definišu ovaj fenomen.
Terorizam se često meša ili poistovećuje sa terorom pod kojim se, u političkom
smislu, podrazumeva preduzimanje akcija nasilja radi zastrašivanja i slamanja
otpora onoga prema kome se vrši. Sličnosti imeđu ove dve pojave je ta
što su im žrtve najčešće nedužna lica i što se u oba slučaja teži izazivanju
straha i to ne kod žrtve, već kod društvene grupe kojoj žrtva pripada.
Fascinantno i gotovo neverovatno zvuči činjenica da su savremeni teroristi
, uglavnom, kategorija razboritih i promišljenih pojedinaca za koje je
terorizam racionalni izbor za ostvarivanje njihovih političkih ciljeva.
Oni su odabrali put razaranja, krvoprolića, straha i panike širom sveta.
Zato svaka zemlja ima obavezu da se bori protiv ovog velikog zla današnjice.
Mogućnost upotrebe oružja za masovno uništenje nije isključena. Veliki
broj dokaza ukazuje na zaokupljenost terorista u pokušajima da koriste
oružje za masovno uništenje kako bi u napadima stradalo što je moguće
više ljudi. Po američkim statistikama, pet od sedam država, sponzora terorizma,
poseduje programe za razvijanje oružja za masovno uništenje, što ukazuje
na mogućnost nuklearnog, hemijskog i biološkog terorizma. Mnogi indikatori
ukazuju na moguću upotrebu '' prljavih bombi '' od strane terorističkih
grupa .
Kada je reč o terorističkim organizacijama, vidan je postojan rast broja
pojedinaca i organizacija koje su voljne da sprovode terorizam. Od devedesetih
godina uočljiva je regrutacija terorista širom sveta , uspostavljanje
terorističkih kampova za obuku, ujedinjenje militantnih grupa u Indoneziji,
Filipinima, Singapuru, Maleziji, Tajlandu i Mianmaru. Izražena je tendencija
mrežnog organizovanja terorističkih organizacija. Najbolji primer je teroristička
mreža ''Al Kaida''. Terorističke ćelije '' Al Kaide '' nalaze se u Jugoistočnoj
Aziji, gde i postoji najveća koncentracija članova '' Al Kaide '' izvan
granica Afganistana i Pakistana, u kojima se nalaze njene matične ćelije.
U 35 zemalja širom sveta postoje operativne terorističke ćelije ''Al Kaide''.
1. NASTANAK TERORIZMA
Terorizam kao vrsta kolektivnog i političkog kriminaliteta svakako nije
nov i nepoznat društveni fenomen. Neki smatraju da je nastao kad i klasno
društvo odnosno kada i država. Drugi ga vezuju za Bliski istok i pojavu
versko političkih sekti. Međutim, većina autora se slaže da terorizam
polazi od Francuske buržoaske revolucije, tačnije od jakobinske diktature.
Ovo tim pre što se i pojam “terorizam” u današnjem značenju koristi počev
od pada Robespjera.
Terorizam kao nasilje koje pojedinac koristi u svom suprotstavljanju državi,
javlja se još u srednjevekovnom periodu. Takvo nasilje je bilo karakteristično
i za vreme apsolutnih monarhija, poslednje faze feudalizma.
Terorizam je neraskidivo vezan uz politiku pa možemo reći da je star koliko
i sama politika. Naravno, u svom se izvornom obliku razlikuje od onog
kakvog ga imamo danas, kao i svaki politički poredak u kojem ga prepoznajemo.
Prvim poznatim teroristima smatraju se Asirci koji su otrovom mazali zidove
neprijateljskih utvrđenja, poznati teroristi bili su i vladari Rimskog
carstva; u srednjem veku znamo za Robespierrovu 'vladavinu terora' po
kojoj je terorizam i dobio ime .
Terorizmom kao činom nepravedne i nedopuštene agresije služio se velik
broj vladara kroz istoriju kako bi došli na vlast ili se na njoj zadržali.
Veliko širenje terorizma dogodilo se već u 19. veku kad su se terorizmom
počeli služiti pristalice anarhizma u zapadnoj Evropi, Rusiji i Americi,
nastojeći atentatom ukloniti osobe na vodećim pozicijama u upravljanju
državom.
Novija istorija je upoznala i primere terorizma kojem zahvalnost za svoju
nezavisnost duguju Izrael, Kipar, Kenija i Alžir, budući da su politički
pokreti tih zemalja primenjivali terorizam protiv kolonijalnih vlasti.
Protiv britanske vlasti Palestinci su već pre II. svetskog rata pokrenuli
pobune koje su vodile jevrejske terorističke organizacije Irgun i Stern
Gang. Za vreme rata pobune se nisu javljale, ali već 1944.g. događaju
se tri istovremena bombaška napada, a 1946. g. miniran je hotel Kralj
David gde je bio smešten centralni ured Velike Britanije.
Te akcije postigle su svoj cilj. Celi svet obratio je pažnju na borbu
tih grupa za samostalnost što je izazvalo sažaljenje i podršku moćnih
saveznika, zbog čega je 1948. završena vladavina Britanije nad Palestinom
i proglašeno osnivanje države Izrael. Ovi teroristički akti postali su
podsticaj drugim grupama, lekcija koja će se poučavati i koju će naslediti
mnogi budući teroristi. Savremeni Izrael, nastao na temeljima terorizma,
nije se prestao njime služiti čak i s pozicije države (terorizmom kroz
odmazdu, agresiju i teror nad državnim neprijateljima).
Bez sumnje, Izrael je jedan od vodećih predvodnika tzv. državnog terorizma.
Od 1960. g. do danas bili smo svedoci bezbrojnih terorističkih napada,
navešću samo neke:
• Guatemala, 1968 g. američki ambasador ubijen u atentatu;
• Nemačka, 1972. g. jedanaest izraelskih sportista ubijeno
je na Olimpijadi u Münchenu;
• Holandija, 1975. g. otmica voza i jedanaestero naftnih
ministara otetih u Beču;
• Libanon, 1983. g. nepoznate osobe vozeći kamione s
eksplozivom izvršile su samoubilački napad na vojne baze američkih marinaca
u Bejrutu;
• Škotska, 1988. g. avion kompanije Panam raznešen je
znad grada Lockerbiea;
• Tokio, 1996. g. ispušten je otrovni plin sarin u podzemnu
železnicu;
• New York, 2001. g. oteta su četiri putnička aviona
od kojih su se dva zaletela u i srušila Tornjeve blizance, nebodere Svetskog
trgovačkog centra.
• Madrid-Napadi u Madridu 11. marta 2004. (poznati i
kao 11-M ili 11/3) bili su serija koordiniranih eksplozija bombi na sistem
javnog železničkog prevoza U Madridu, Španiji, koji su ubili 192 i ranili
2.050. Napadi se smatraju najtežim terorističkim zločinom na tlu kontinentalne
Evrope u istoriji.
• Beslan-„Talačka kriza u Beslanu“ je naziv za jedan
od najtežih terorističkih napada koji su pogodili Rusiju u njenoj istoriji.
Počela je 1. septembra 2004. nakon što su čečenski teroristi zauzeli jednu
školu a završila je 3. septembra 2004. napadom ruskih specijalnih jedinica.
Poginulo je 344 ljudi, od čega 186 dece. Ovo je jedan od najkrvločnijh
terorističkih napada uopšte. .
Ovakvih primera nažalost ima mnogo, spomenuo sam samo neke od mnogobrojnih,
samo razmatranje svakog od njih predstavljao bi rad za sebe, u ovim primerima
vidimo da načini terorističkih intervencija nisu jedinstveni. Tu su teroristi
samoubice, najčešće bombaši-samoubice, atentatori i otmičari, ili nešto
drugo.
Konkretno, terorističke akcije mogu se podeliti u tri kategorije:
• otmice aviona, atentati i postavljanje bombi;
• teror koji sprovode vođe nad članovima svoje organizacije radi postizanja
što veće poslušnosti i odanosti;
• akcije vezane uz financiranje terorističkog delovanja kao što su pljačke
banaka, iznuđivanje i ilegalna prodaja oružja, a u poslednje vreme tu
se ubraja i preprodaja ljudi I kompijuterski terorizam.
Kad se govori o teroristima često se izbegava ili zaboravlja govor o
državnom terorizmu.
Ovde ću ukratko pokušati da objasnimo šta je to.
Već spomenuti primer Izraela kao države koja je terorizmom došla do nezavisnosti
ne može se u potpunosti shvatiti kao državni terorizam kojeg sprovode
vlade nekih država jer je Izrael bio tek potencijalna država za koju se
vršio terorizam, a ne da ga je on sprovodio.
Državni terorizam nije retka pojava, a podrazumeva sve protivzakonite
aktivnosti države protiv svojih i tuđih neprijatelja. Kao primere navodimo
nacističko žrtvovanje Jevreja, Roma, komunista, homoseksualaca, političkih
rivala i 'državnih neprijatelja' u Nemačkoj, isto tako i srpsko uplitanje
u politiku i podsticanje nemira u Bosni uoči I svetskog rata.
Nadalje, poznato je da su Odredi smrti (često policajci u civilu) u ime
države, pogotovo desničarskih diktatura, zastrašivali političke protivnike,
novinare, studentske grupe i druge, da je komunizam počinio bezbroj zločina
protiv nacionalnih kultura i vršio masovna ubistva ubijajući žene, decu
i sve ljude uopšteno (u Kambodži je za vreme komunističkog režima život
izgubila petina populacije). Ovakvih primera ima mnogo. U novije vreme,
gotovo da možemo reći kako su se i SAD opredelile za terorističke akte
'protiv terorizma' pod izgovorom legalnih vojnih intervencija da bi ostvarile
neke svoje interese. Američki predsednik Bush ovlastio je agente CIA-e
da bilo gde u svetu mogu ubiti teroriste kao 'neprijateljske borce' koje
smatraju legalnim metama. CIA, dakle, može nekažnjeno ubiti ljude koji
su tek osumnjičeni za terorizam.
Tako je, recimo, u poslednjem atentatu u Jemenu ubijen optuženi za terorizam,
odnosno pet drugih osoba, od kojih je jedan bio Amerikanac. Kad bi neka
zemlja – koja nije američki saveznik – učinila takvo nešto verojatno bi
joj usledila žestoka odmazda. Amerika je započela rat protiv globalnog
terorizma, ali, zapravo, nema novog rata. Američki rat protiv terorizma
postao je, u doslovnom smislu, teroristički rat. Amerikanci, takođe, svojim
postupcima implicitno izazivaju širenje oružja za masovno uništenje i
samog terorizma koji se javlja kao odgovor na američko nasilje.
Ovde je dobro utvrditi jednu činjenicu. ''Ono što su nekad posedovale
'super sile' (nuklearno naoružanje), danas poseduju regionalne sile, ono
što su dugo nadzirale institucije (znanje, informacije, društvena moć)
nadziru manje grupe ljudi ili organizacije, a nedvosmisleno se može predvideti
da će ovaj proces transfera moći, ukoliko se nastavi ovim trendom, završiti
sa zastrašujućom mogućnošću primene sile u rukama pojedinaca.''
Poznata je ona izreka 'jednome terorist, drugome borac za slobodu.' Postavlja
se pitanje – na koje smo već delomično odgovorili – je li terorizam zapravo
odgovor na američke intervencije širom sveta? Odgovor je potvrdan iako
ne uključuje sve terorističke akte. Naime, oko 40% terorističkih napada
širom sveta upereno je protiv američkih ciljeva i to onda kad SAD za susede
ima prijateljske zemlje i kad nema navodnih neprijatelja. Amerika bi svakako
trebala biti opreznija kod vojnih intervencija i pokušati kreativnije
rešiti probleme bez angažovanja vojnih snaga i prestati igrati ulogu "svetskog
policajca"..možda za ovo i ima nade sa dolaskom novog predsednika
Baraka Obame..
1.1 Nastanak "verskog" terorizma
Verski identitet je snažniji od svih drugih identiteta jer je vezan za
božiju “pravdu” i milost. Bog je neka vrsta poslednjeg (konačnog) utočišta
čovekovog, “azil” posle iskušenja i neuspeha. Pojedinac sve radi u ime
Boga i po “naređenju” Boga. Zbog toga je i verski terorizam snažno ukorenjen
u pojedinačni i kolektivni identitet, bezobziran i surov po izboru ciljeva
i izvršenju akcija i veoma rasprostranjen. On je istovremeno i najstariji
oblik terorizma , a često je povezan sa etničkim terorizmom (uzajamno
se podstiču).
Uspon savremenog verskog terorizma povezan je sa iranskom islamskom revolucijom
iz 1979. godine. Od tada se stalno povećava broj grupa i organizacija
koje šire ideje islamskog fundamentalizma, podstiču na borbu protiv “nevernika”,
pokazuju gotovo bezgranični fanatizam u odbrani čistote islamskog identiteta.
Tako je verski terorizam potisnuo (zamenio) ideološki terorizam, a u etničkom
i nacionalnom terorizmu zauzeo centralno mesto i postao osnovni mobilišući
faktor. Pošto je širenje vere i odbrana verskog identiteta “božiji zadatak
i cilj”, to se nasilje i terorizam u svesti verskih fundamentalista pojavljuje
kao sredstvo “božijeg cilja” a na putu do “božijeg cilja” nema prepreka,
niti ima onih koji nevino stradaju. Tu nema praštanja za onoga ko se ohrabri
da “vređa” ili ospori verski identitet. Koreni verskog terorizma nalaze
se i u raznim vidovima frustriranosti, osećanju potčinjenosti, progonjenosti
i ugroženosti, u prisustvu različitih teorija zavere i neprijateljskih
namera “onih drugih”, u mističnom i iracionalnom poimanju “božije zapovesti”
, u motivima očuvanja “svetih mesta”, u ideologiji “krvi i tla”, u želji
da se eliminiše zamišljeni neprijatelj.
Oreol “mučenika” je metafora koja ukazuje na dubinu korena verskog terorizma
i njegovu pokretačku i mobilišuću snagu u jednoj verskoj zajednici. On
zavodljivo ostavlja privid jedinog sredstva koje je preostalo slabijima,
manjima, beznačajnima, nesposobnima i prezrenima. A u stvari, ako se pažljivije
pogleda “mučenik” je onaj koji ne želi da napreduje, već nastoji da eliminiše
bolje, sposobnije, jače, naprednije. “Mučenik” je postao glavni elemenat
verskog identiteta i poželjna vrlina u delu savremenog islama. Smrt kao
vrlina suprotstavlja se životu kao najvišoj vrednosti koju je potvrdila
ljudska civilizacija i koju ističu gotovo svi pogledi na svet, pa i religija
. Ovde se treba prisetiti mišljenja Karla Popera koji kaže da je verovatnoća
da će se život naći na drugim nebeskim telima u odnosu jedan prema milion
i da je upravo zbog toga život velika tajna i ujedno dragocenost. Sa stanovišta
ljudskih prava, pravo na život je osnovno ljudsko pravo, ono je iznad
(po Ivanu Šijakoviću): svega, iznad svake ideje, akcije, programa, namere
i težnje. Poštovanje života (podjednako svog i tuđeg) pokazatelj je kulturnog
napretka i emancipacije čoveka, društvene zajednice i društva uopšte.
Život je kroz ceo ljudski rod simbolizovao izvor, polet, nadahnuće, a
smrt je značila usahnuće, konačnost, neumitnost.
1.2 Nastanak i dalji razvoj savremenog terorizma
Početak savremenog terorizma, koji je ubrzo zahvatio čitav današnji svet,
mnogi teoretičari vide u studenskim nemirima i pokretima 60-ih godina
prošlog veka kad su do izražaja došli zahtevi studenata za rešavanjem
društvenih pitanja i socijalnih problema, koje establišment nije mogao
rešiti pa ih je pokušao sprečiti grubom silom. Od tada dolazi do zaokreta
kod znatnog dela studentskih pokreta prema nasilnim metodama, poluvojnoj
hijerarhiji, konspirativnosti u radu, strogom odabiru članstva itd. Ti
događaji pospešuju i ubrzavaju premeštaj gerilskih pokreta iz ruralnih
planinskih predela u gradska urbana središta, gde potom počinju s terorističkim
napadima na predstavnike državne vlasti.
2 ŠTA JE TO TERORIZAM?
2.1 Pojam i definicija terorizma
„Terorizam (lat. terror - užas) podrazumeva doktrinu,
metod i sredstvo izazivanja straha i nesigurnosti kod građana sistematskom
primenom nasilja.»
Vujaklija
Terorizam je višedimenzionalan društveni fenomen i stoga je je u određivanju
njegovog pojma potreban multidisciplinaran pristup. Tako se terorizam
može najuže posmatrati sa aspekata kriminologije, kriminalistike, i krivičnog
prava, odnosno sociologije i drugih društvenih nauka koje bi omogućile
njegovo adekvatno sagledavanje i moguće prevazilaženje.
Definicije terorizma predstavljaju problem oko kojeg još uvek nije moguće
pronaći koncenzus. Problem se javlja u situacijama kada pojedinac, kojeg
jedan deo društva naziva teroristom, postaje idol ili simbol borca za
slobodu u drugom delu tog društva, što ostavlja problem otvorenim. Iz
tog razloga potrebno je definisati postupke koji su neprihvatljivi i protivzakoniti
u kontekstu krivičnog zakonodavstva određene zemlje, pa i međunarodne
zajednice u celini. To praktično znači da je potrebno razviti društvenu
svest celog društva o tome da je terorizam zapravo zločin, bez obzira
kojoj društvenoj grupi, njegovi počinioci, pripadaju. Pojam terorizma
treba da dobije univerzalno ponuđenu i prihvaćenu definiciju, kao i međunarodni
koncenzus kako bi sve nacije mogle razraditi kofezivnu antiterorističku
politiku koja podržava bilateralne i multilateralne ciljeve.
Terorizam (lat. terror - užas) podrazumeva doktrinu,
metod i sredstvo izazivanja straha i nesigurnosti kod građana sistematskom
primenom nasilja. Ovo je jedna uopštena, definicija iz rečnika ''Vujaklije'',
iz koje proizilazi da je terorizam svaka akcija koja prouzrokuje strah
kod određene grupe ljudi. Međutim ovakve i slične uopštene definicije
nisu dovoljne za diferenciranje terorizma od drugih oblika nasilničkog
ponašanja (kriminaliteta). Naime i ''obični'' kriminalci koriste različite
oblike nasilja u ostvarivanju svojih ciljeva, a ipak nisu određeni kao
teroristi. U političkom smislu, terorizam je sistematsko i organizovano
nasilje nad pasivnim subjektom, sa ciljem da se on zadrži u stanju političke
pokornosti, da se u javnosti izazove nepoverenje u postojeći javni poredak
i vlast, ili da se od njih iznude politički ustupci. Motivi terorizma
su najčešće političke pobude, ali mogu biti i kriminalne prirode.
Kod klasične kriminalne aktivnosti terorizam se javlja u sticaju sa koristoljubivim
deliktima: to su posebno razbojnički napadi, uzimanja talaca, ucena, ili
podmetanje eksploziva, prijetnje da će neki objekat biti dignut u vazduh,
paljevine preduzeća, robnih kuća, hotela itd. A. Evans navodi pet bitnih
uzročnih faktora terorizma:
• raskorak između očekivanja i mogućnosti ispunjenja ciljeva društvenih
grupa u uslovima postojećih društvenih, ekonomskih i političkih promena,
• nacionalno - oslobodilačke tendencije, osvešćenja i kohezije,
• „eksplozija etniciteta”, odnosno identifikacija terorista sa multirasnom,
nacionalnom, ili religijskom zajednicom,
• „mit gerile” iz kineske i alžirske revolucije odnosno iz cionističkog
pokreta u Palestini,
• iskustva iz procesa dekolonizacije kao oblika političke i ideološke
borbe protiv imperijalizma.
Značajan broj autora smatra da za pravilno shvatanje pojma terorizma
treba usmeriti pažnju na njegove osnovne elemente (politički motivisane
namere, organizovanost, posledice terorističkih akata, sredstva, bezobzirna
i izuzetna surovost, raznovrsnost ciljeva, meta i metoda, ekonomičnost
izvođenja i komunikativnost) čime se izbegava jednostranost i površnost
u određivanju njegove suštine. Savremena nauka ulaže velike napore da
ponudi opšte prihvatljivu definiciju terorizma.
Profesor Univerziteta u Horhtaunu, Viljem O' Brajen ( Villiam O Brajan
) smatra da je terorizam retko kad jasno definisan. Terorizam može biti
i dopunska strategija u okviru rata, ali je jedinstven po upotrebi oružane
sile i ciljeva. "Cilj mu je da se stvori atmosfera straha i zaplašenosti
i da se izazove gubitak poverenja u postojeće sisteme bezbednosti, da
se time oni oslabe i lakše dovedu do raspada".
Jednu celovitu definiciju terorizma dao je prof.dr. Dragan Simeunović.
Po njemu, "savremeni terorizam, kao višedimenzionalni politički fenomen
može se odrediti kao složeni oblik organizovanog, individualnog i ređe
institucionalizovanog političkog nasilja, obeležen zastrašujućim brutalno
- fizičkim i psihološkim metodama političke borbe kojima se obično u vreme
političkih i ekonomskih kriza, a ređe u uslovima ekonomske i političke
stabilnosti jednog društva, sistematski pokušavaju ostvariti "veliki
ciljevi" na način potpuno neprimeren datim uslovima".
Prof. dr Milan Milošević terorizam definiše kao planski akt nasilja, koji
preduzimaju određene društvene grupe, s ciljem očuvanja ili osvajanja
vlasti i da se terorizmom s pravom naziva samo onaj teror koji u svom
biću sadrži socijalno - psihološku, odnosno političku komponentu. Iz ovoga
koncipirane definicije terorizma proizilazi da terorističkog akta nema
bez sledećih elemenata: upotrebe fizičkog nasilja, političkog karaktera
aktivnosti, izazivanja straha i drugih psihičkih reakcija, očekivanih
efekata i ciljanog, planiranog i organizovanog delovanja. Prof. dr Vojin
Dimitrijević terorizam definiše «kao organizovanu i sistemsku primenu
nasilja, sa namerom da se izazivanjem straha i slične nesigurnosti građana,
naruši autoritet države ili ostvare neki politički ciljevi».
Prof. dr Milan Mijakovski pod terorizmom podrazumeva primenu smišljenog,
organizovanog i sistematskog nasilja nesuverenog (nedržavnog, nevladinog)
subjekta (grupa, bandi, organizacija, političkih stranaka i sl.) ili suverenog
(državnog) subjekta, odnosno države, odlučnog da i najgrubljom fizičkom
silom nad unapred odabranom (personalnom) ili nasumičnom žrtvom, radi
njenog ubistva, sakaćenja, kidnapovanja ili psihičkog zlostavljanja, prioritetno
izazove komplekse straha ili nesigurnosti, zebnje ili apatije u sredini
iz koje je neposredna žrtva napada, da bi se postigao projektovani politički
cilj.
Američka naučnica Sindi Kombs definiše terorizama kao "sintezu rata
i pozorišta, dramatizaciju najzabranjenijih vrsta nasilja, izvršenih na
nevine žrtve i pred očima javnosti, u nadi da će one izazvati raspoloženje
straha, za političke svrhe."
Npr. Lemkin određuje terorizam kao umišljenu upoterbu bilo kakvog sredstva
kojim može da se stvori opšta opasnost. Ta opšta opasnost je ona opasnost
koja preti interesima više država ili njihovim građanima! U rečniku francuskog
jezika terorizam se tumači kao “skup akata nasilja koja neka politička
organizacija vrši da bi uticala na stanovništvo i stvorila neku klimu
nesigurnosti."
Sotile pod terorizmom podrazumeva metod kriminalne aktivnosti koji karakterišu
teror i nasilje radi postizanja nekog određenog cilja.
Kada analiziramo ove i mnoge druge definicije terorizma jasno uočavamo
elemente pojma terorizma i to nasilje, strah, cilj i motiv.Proučavajući
tokove savremenog terorizma lako se uočava isprepletenost karakteristika
unutar terorističkih organizacija. Terorizam ovog vremena je globalan,
on je nov po destruktivnosti i profesionalnom koordiniranju, planiranju
i izvodjenju napada. Nasiljem se demonstrira sila, čiju destrukciju daleko
nadilaze psihološki efekti.
Pored ovih, postoje i takozvane administrativne definicije, koje su proizvod
određenih državnih ili međunarodnih institucija . Međutim njihova manjkavost
je u reflektovanju ideologiziranih političkih stavova državnog ili nekog
drugog rukovodstva, u prenormiranosti ili opštosti, ili pak u povođenju
za jednom konkretnom situacijom. Ove definicije se, mahom donose na planu
sprečavanja, krivičnog gonjenja ili kažnjavanja terorizma. Ujedinjene
nacije nemaju jedinstvenu definiciju terorizma, ali u brojnim rezolucijama,
konvencijama, deklaracijama i protokolima određeni akti i ponašanja grupa
ili pojedinaca označavaju se kao terorizam.
Tako, pod terorizmom UN podrazumevaju akte lišavanja života ili ranjavanja,
ili akte uništavanja ili oštećenja imovine civila ili vlada, bez jasne
dozvole određene vlade, od strane pojedinca ili grupa ljudi koji samostalno
deluju, ili vlada koje deluju iz vlastitih pobuda ili verovanja, da bi
postigle neki politički cilj. Shodno tome, u Rezoluciji Saveta bezbednosti
br. 1373, koja je izglasana 28.9.2001. godine, navodi se da međunarodni
terorizam predstavlja izazov svim državama i ukupnom čovečanstvu, jer
se terorizmom svuda ugrožava dostojanstvo i sigurnost ljudi, podriva društveni
i privredni razvoj svih država i u svetskim razmerama potkopava stabilnost
i blagostanje . U novembru 2004. godine UN su označile terorizam kao svaki
akt: ''koji uključuje ubistva ili povređivanje civila ili ne-boraca, u
svrhu zastrašivanja populacije, vlada ili međunarodnih organizacija, sa
ciljem da nešto učine ili ne učine, što proizilazi iz tog akta''.
Federalni istražni biro SAD definiše terorizam kao: ''nezakonitu upotrebu
sile ili nasilja protiv imovine i lica sa zastrašivanjem i primoravanjem
vlade, civilne populacije ili nekog njihovog segmenta sa ciljem ostvarivanja
političkih ili socijalnih ciljeva''. Odel za unutrašnje poslove SAD (
State Department ) definiše terorizam na malo drugačiji način: ''Terorizam
je unapred smišljeno, politički motivisano nasilje počinjeno protiv civilnih
ciljeva od strane sub - nacionalnih grupa ili tajnih agenata, obično sa
pokušajem da utiču na širu javnost.»
«Međunarodni terorizam je terorizam koji uključuje građane ili teritorije
više od jedne države.» Američko ministarstvo odbrane koristi sledeće definicije
terorizma: ''Proračunata upotreba nasilja ili zastrašivanja nasiljem u
cilju ulivanja straha, pokušaj da se prinude ili zastraše vlade ili društva
u težnji ka ostvarivanju opštih političkih, verskih ili ideoloških ciljeva.”
Iz ove definicije uočava se da Ministarstvo odbrane SAD definiše terorizam
uzimajući obe prethodne definicije (Federalnog istražnog biroa i Odela
za unutrašnje poslove). Novi zakon SAD o terorizmu pojačava restrikcije
izvoza odbrambenih materijala, izdavanja viza strancima povezanim sa terorizmom,
prava sletanja stranih vazduhoplova, kontrola osnivanja fondova i drugih
oblika materijalne podrške terorističkim grupama. Definicije terorizma
koje koristi Američka vlada i njene agencije se mogu primeniti u svim
oblicima političkog nasilja. Zaključak je da terorizam ima dve komponente:
političke ciljeve i strah od nasilja.
Na osnovu navedenog može se zaključiti da terorizam predstavlja oblik
nasilnog suprostavljanja vlasti koji je prisutan u savremenom društvu
i to ne samo protiv nedemokratske totalitarne vladavine, već je moguć
vid subverzivnog delovanja protiv svake, pa čak vrlo demokratske vlasti.
Zapravo terorizam predstavlja jedan od najbrutalnijih načina za ostvarivanje
postavljenih ciljeva koji vrlo često ne odgovaraju ni stvarnosti ni realnom
životu.
Sam pojam, kao što smo ranije naglasili izveden je iz pojma teror. To
je ''način borbe pojedinaca, političkih grupa i organizacija protiv postojećih
društveno-političkih poredaka i političkih sistema zasnovan na primeni
organiziranog nasilja: atentati, ubijanje predstavnika država i političkih
sistema, vladajućih klasa, napadi na društvena dobra, sabotaže i drugo.''
U doslovnom smislu terorizam znači sejanje straha među političkim protivnicima.
Iako politički nesvrhovit i moralno neopravdan jer dopušta sva raspoloživa
sredstva, terorizam je u novije vreme postao vrlo popularan. Karakterišu
ga različiti koreni i oblici – od rasne, verske, nacionalne i klasne nesnošljivosti,
starog i novog anarhizma, pa sve do separatističkih progona i tendencija,
a koriste se razni oblici nasilja: atentati, otmice, sabotaže,… No, treba
reći i kako je o terorizmu kao vrlo složenoj društvenoj pojavi, često
teško govoriti.
2.2 Uzroci nastanka terorizma
Uzroci savremenog terorizma su vrlo nejasni što predstavlja najveći problem
za globalnu borbu protiv terorizma. Uzroci terorizma se “hrane” nagomilanim
i veoma dubokim protivurečnostima (klasnim, verskim, političkim…), neprihvatljivim
uslovima života kao i neostvarenim ambicijama određenih društvenih grupa.
Generalna skupština OUN-a 1979. godine je razmatrala ovaj problem sa aspekta
bezbednosti. Tada je posvećena pažnja i spoljnim i unutrašnjim uzrocima
terorizma.
Terorizam mogu podstaći: ekonomske i socijalne razlike unutar država;
nacinalna neizvesnost odnosno ekstremni nacionalizam i šovinizam; kolonijalna
i nekolonijalna nezavisnost; narešena etnicka struktura i granice države;
verska zastranjenost kao i neostvarene političke ambicije.
Uzroci terorizma mogu biti i: krutost sistema, zakona, propisa: osecaj
ugroženosti; osecaj krivice i manje vrednosti; osecaj beskorisnosti itd.
Ekonomski uzroci terorizma su najmanje podložni bilo kakvim procenama.
Do nedavno je terorizam bio najizraženiji u siromašnim regionima, ali
to više nije pravilo. Ekonomski uzroci terorizma su raznovrsni i složeni
pa ih je veoma teško kontrolisati.
Uzroci ugrožavanja predstavljaju pojave i procese koji svojom kombinacijom
dovode do terorizma, kao negativne društvene pojave. Oni podrazumevaju
objektivno postojanje onih društvenih stanja i odnosa, koja se mogu utvrditi,
i koj i kao takv i, dovode do pojave terorizma. Istraživanje uzroka terorizma
moguće je samo na osnovu svestranog ispitivanja stanja u svakom društvu
i datom vremenu, koje mora biti kvalitativno upečatljivo, da bi se terorizam
mogao tumačiti kao značajni društveni fenomen, sa dozom simptomatične
društvene pojave. Međutim, s obzirom na to da trenutno nema konsenzusa
o pojmu terorizma, nema ni saglasnosti o uzrocima koji dovode do pojave
terorizma. Različiti autori utvrđuju različite uzroke terorizma, u skladu
sa svojim shvatanjima pojave terorizma, koja su često dijametralno različita.
2.2.1 Objektivni uzroci terorizma
Kad spomenemo ovaj pojam u prvom redu mislimo se na funkcionisanje, odnosno
nefunkcionisanje društvenih/državnih institucija, nedovoljno obrazovanje
stanovništva, siromaštvo, otuđenost, izolovanost pojedinca i društvenih
grupa, postojanje organizovanog kriminaliteta, itd. Mnoge države danas
nisu sposobne da samostalno rešavaju unutrašnje probleme i suprostavljene
interese, što se negativno odražava na bezbednost društva i predstavlja
pogodno tlo za nastanak terorizma. Unutrašnje krize, ukoliko su još rezultat
različitih oblika pritisaka i uticaja iz okruženja (politički, ekonomski,
tehnološki, itd. ) , neminovno dovode do dalje proizvodnje i produbljivanja
negativnih tendencija, sa ciljem destabilizovanja pravnog poretka, a time
i do narušavanja nacionalne bezbednosti i stabilnosti političkog sistema.
Iz navedenog proizilazi da osnovni objektivni uzroci terorizma leže u
dubokim društvenim promenama (ekonomskim, etničkim, verskim, klasnim,
socijalnim, političkim itd.), koje su nastale kao posledica procesa globalizacije
i uspostavljanja ''novog svetskog poretka'' . Kao neki objektivni uzroci
terorizma mogu se navesti: nedemokratsko ustavno uređenje države, nefunkcionisanje
državnih institucija, ekonomske i socijalne razlike unutar država , ekstremni
nacionalizam i fanatizam, nerešeni etnički problemi , kolonijalna i neokolonijalna
zavisnost, nerešena pitanja granica i državne, verska zastranjenost -
klerošovinizam i fundamentalizam , želja za ekspanzijom i hegemonijom
(nacionalna, teritorijalna, ekonomska, socijalna, verska i kulturna dominacija)
itd.
2.2.2 Subjektivni uzroci terorizma
Subjektivni uzroci terorizma – pod kojima se podrazumeva procena terorista
da se neodrživo društveno stanje (objektivni uzroci terorizma) može promeniti
samo nasiljem, odnosno da je nasilje najbrža, najcelishodnija, najefikasnija
i, u datim okolnostima, jedina moguća varijanta delovanja. Iz navedenog
proizilazi da subjektivni uzroci terorizma nastaju zbog objektivnih uzroka
terorizma. Naime, objektivni uzroci terorizma imaju za posledicu stvaranje
društvene klime koja se ogleda u eroziji autoriteta državne vlasti, u
kojoj pojedinci (mladi, obrazovani, sposobni ljudi) i određene društvene
grupe (etničke, političke, itd.) ne mogu da nađu svoje mesto, što vodi
gubljenju poverenja u politički sistem i društvene vrednosti. U ovakvim
slučajevima izdvajaju se ''novi'' autoriteti, personalizovani u nekoj
ličnosti, koji pomoću određenih mehanizama identifikuju pojedince ili
društvene grupe koje indoktriniraju određenim sadržajima, obuče u rukovanju
različitim vrstama vatrenog oružja i eksplozivnih sredstava, materijalno
i finansijski obezbede, a potom usmere na pažljivo odabrane mete napada.
Stvara se duboko ukorenjeno verovanje da je terorizam jedini ispravan,
pravi put. Pored ovih, uzroci terorizma su često i neostvarene ambicije
određenih društvenih grupa, koje se ogledaju u želji za vlašću ( neostvarene
političke ambicije ), zatim verska zaslepljenost, želja za osvetom , avanturizam
itd.
2.3 Elementi terorizma
Da bismo imali što više polaznih elemenata potrebno je obratiti pažnju
na zajedničke osobine postojećih definicija. Najčešći elementi postojećih
definicija terorizma su:
• nasilje kao metod – primjena ili prijetnja primjenom različitih
oblika nasilja,
• građani i vlada kao mete – neposredna i posredna žrtva,
• izazivanje straha i iznuđivanje političkih i socijalnih promena,
• ostvarivanje postavljenih terorističkih ciljeva – prinuditi
vladu ili društvo na ''nešto'' – postizanje političkih, religioznih ili
ideoloških ciljeva,
• veliki broj žrtava kome teže teroristi, što ukazuje na spektakularnost
terorizma i
• protivzakonitost i društvena neprihvatljivost.
Da bi se mogao definisati pojam terorizma potrebno je odrediti one elemente
terorizma koji se konstantno pojavljuju u terorističkim aktima. Holandski
naučnici Aleks Šmid (Alex P. Schmidt) i Albert DŽongman (Albert J. Jongman)
izvršili su kvantitativnu analizu 109 definicija terorizma i došli do
zaključka da se u njima konstantno pojavljuje 22 elementa, po redu učestalosti
u pomenutom uzorku, sa procentualnom zastupljenošću svakog elementa u
analiziranim definicijama. Na osnovu ova 22 zajednička elementa, koja
je pronašao empirijskom analizom, Šmid je razvio definiciju terorizma
koja sadrži 13 od tih elemenata, uopšteno smatrajući pod terorizmom metod
borbe, u kojoj žrtve služe kao simboličke mete.
1. Upotreba sile ili nasilja - 83,5%
2. Politički karakter - 65%
3. Izazivanje straha ili užasa - 51%
4. Pretnja - 47%
5. Psihološki efekat i reakcija - 41,5%
6. Razlika žrtve i šire mete napada - 37,5%
7. Ciljano, planirano , organizovano djelovanje . 32%
8. Metod, strategija, taktika borbe - 30,5%
9. ''Ekstranormalnost'' kršenja prihvaćenih pravila, odsustvo humanitarnih
razloga - 30%
10. Ucena, prinuda i navođenje na poslušnost - 28%
11. Želja za publicitetom - 21,5%
12. Samovolja, bezličnost, nasumičnost, odsustvo diskriminacije - 21%
13. Žrtve, civili, neborci, nestrelci, lica bez veze sa samom stvari -
17%
14. Zastrašivanje - 17%
15. Naglasak na nevinost žrtava - 15,5%
16. Izvršilac, grupa, pokret ili organizacija - 14%
17. Simbolička priroda, pokazivanje drugima - 13,5%
18. Nepredvidivost,neočekivanost pojave nasilja - 9%
19. Tajnost, prikrivenost - 9%
20. Ponavljanje niza ili kampanje nasilja - 7%
21. Kriminalni, zločinački karakter – 6%
22. Zahtjevi trećim licima – 4%.
2.4 Klasifikacija terorizma
Terorizam , kao složena politička i (anti)društvena pojava, klasifikuje
se prema različitim kriterijumima. Sve klasifikacije terorizma imaju prevashodno
teorijski i metodološki karakter i međusobno se ne isključuju.
Postoje mnogobrojni kriterijumi za klasifikaciju terorizma. Nesumnjivo,
najvažnija podela terorizma je na unutrašnji i međunarodni, zasnovano
na lokaciji date terorističke akcije, državljanstvu izvršioca i žrtava
. Takođe, vrlo često terorizam se deli na posredni i neposredni. Različiti
autori navode različite tipologije terorizma. Tako npr. Edvard Mikolus
( Edward Mickolus ) govori o sledećim tipovima terorizma: internacionalni
(grupe i pojedinci koji su pod kontrolom suverene države), transnacionalni
(grupe i pojedninci koji nisu pod kontrolom suverenih država – mada mogu
imati određenu podršku država koje odobravaju njihove ciljeve), domaći
(uključuje samo građane određene zemlje i autonomne nedržavne subjekte)
i državni terorizam (njegov nosilac je država unutar svojih granica).
Prof. dr Vojin Dimitrijević govori o sledećim tipovima terorizma: država
protiv nedržavnog subjekta, nedržavni subjekt protiv države, nedržavni
subjekti protov drugih nedržavnih subjekata i država protiv države – međunarodni
terorizam (kada teroristički akti imaju elemenat inostranosti).
Prof. dr Milan Mijakovski terorizam kalsifikuje prema sledećim elementima:
1) uzorku (objektivni i subjektivni) ,
2) društvenom statusu nosilaca (nedržavni, državni i međunarodni),
3) strategiji i taktici (posredni i neposredni),
4) sredstvima (konvencionalni, improvizovani i NHB srdstva),
5) prostoru i vremenu (mikro, makro i planetarni),
6) ciljevima.
Dat je prikaz klasifikacija terorizma, uopšte, ne osvrćući se na detaljisanje
pojedinih vrsta, vidova i oblika ispoljavanja terorizma. Svaka od navedenih
grupa terorizma može se dalje klasifikovati u niz podklasifikacija, što
doprinosi adekvatnijem sagledavanju terorizma, sa aspekta njegovih vrsta,
vidova i oblika ispoljavanja. Međutim, uvažavajući princip aktuelnosti
terorizma, posebno će biti obraćen međunarodni terorizam.
2.5 Međunarodni terorizam
Kao što je već navedeno, terorizam nije samo ekskluzivno aktivnost pojedinca,
grupe ili organizacije, već u određenim situacijama njega primenjuju ili
podstrekuju i same države. Ta teroristička aktivnost države može biti
dvojaka - direktna (neposredna) i indirektna (posredna).
Direktno terorističko delovanje država sprovodi preko svojih obaveštajnih
službi i drugih za takva dejstva specijalizovanih organizacija, ali i
preko terorističkih grupa koje formiraju na sopstvenoj teritoriji, teritoriji
neke treće zemlje ili zemlje protiv koje se deluje. Indirektno terorističko
delovanje neke države se ogleda u podsticanju već postojeće terorističke
grupe, odnosno pružanje nekog vida pomoći (isporuka oružja i opreme, obuka
ljudstva, finansijska i logistička podrška, pružanje utočišta, snabdijevanje
lažnim ili originalnim putnim ispravama i sl.).
Prema američkim kriterijumima, organizacije i grupe za koje je karakterističan
ovaj vid terorizma spadaju u kategoriju terorizma pod sponzorstvom države
- "agenti vlade". Danas Sjedinjene Američke Države vode liste
država sponzora međunarodnog terorizma. Shvatanje suštine međunarodnog
terorizma je otežano iz istih razloga kao i definisanje terorizma uopšte.
Osnovni razlog za to je njegova politička priroda, politički karakter
akata nasilja kojima se koriste pojedine države u cilju realizacije svojih
spoljnopolitičkih ciljeva (jedan od vidova tzv. "državnog" terorizma).
Prema mišljenju američkih stručnjaka, "međunarodni terorizam"
označava terorizam u koji su uključeni građani ili teritorije više od
jedne zemlje. Može se oceniti da je o međunarodnom terorizmu reč u onim
situacijama kada se terorističke akcije odvijaju na teritorijama dve ili
više zemalja, kad su njeni akteri državljani dve ili više zemalja, kao
i kad su objekti, obuhvaćeni tom akcijom vlasništvo dve ili više zemalja.
Međunarodni terorizam se u početku odnosio samo na terorističke akte sa
inostranim elementom, da bi se kasnije izraz međunarodni terorizam odnosio
na svaki napad na neko, međunarodnim pravom, zaštićeno dobro. Dakle, o
međunarodnom terorizmu se može govoriti uvek kad je krajnji cilj napada
strana država, odnosno njen postojeći politički režim, pojedini državni
ili politički organi, društvene grupe ili pojedinci u njoj. Međunarodni
terorizam se može podeliti na transnacionalni i međudržavni terorizam,
pri čemu se klasifikacija zasniva na analitičkim merilima kojima je krajnji
cilj da se rasvetli delovanje terorizma u međunarodnim odnosima.
Međunarodni terorizam se uglavnom vezuje za državu, odnosno njene obaveštajne
službe, koje se javljaju kao organizatori terorističkih delovanja, koje
se kombinuju sa drugim oblicima tajnog subverzivnog delovanja, s ciljem
ugrožavanja pojedinih subjekata na međunarodnom planu. Obavještajne službe
pojedinih zemalja ostvaruju svoje interese preko terorističkih grupa i
organizacija, paravojnih i parapolicijskih snaga, u sklopu provođenja
subverzije prema drugim državama.
Međunarodni terorizam u pravom smislu te reči je samo «transnacionalni
terorizam » koji, u osnovi, sprovode autonomni nedržavni subjekti, bez
obzira na to da li uživaju određen stepen moralne ili materijalne podrške
jedne ili više blagonaklonih vlada ( state suported ) ili operišu bez
pomoći određene vlade ( nonstate suported ). Aktima transnacionalnog terorizma
smatraju se one manifestacije terorizma čiji su izvršioci nedržavni subjekti,
odnosno pojedinci i grupe. U slučaju manifestacije ovog vida terorizma
u međunarodnim odnosima po pravilu postoji i određen stepen saradnje izvršilaca
terorističkih akata iz više zemalja.
Prema tome, transnacionalni terorizam predstavlja primenu ili pretnju
primenom nasilja, koje služi političkim ciljevima pojedinca ili grupe,
kada je cilj takve akcije da utiče na stavove i ponašanje grupe (koja
je predmet napada) koje je šire od neposrednih žrtava i kada zbog državljanstva
ili inostrane veze izvršilaca, mesta izvršenja, prirode institucionalnih
i ljudskih žrtava ili mehanizma njeni okviri prelaze nacionalne okvire.
U dela međunarodnog terorizma spadaju i krivična dela napada na "međunarodno
zaštićena dobra i odnose", odnosno, posebne grupe međunarodnih krivičnih
dela, veoma teških po svojoj društvenoj opasnosti, u pogledu pobuda uperenih
protiv života ljudi, materijalnih i državnih dobara, stvorenih i priznatih
u svetskoj zajednici, pri čemu se korištenjem različitih sredstava ova
dobra uništavaju ili oštećuju, stvara se opšta opasnost i ugrožava mir.
2.6 Oblici ispoljavanja terorizma
U odnosu na oblike, terorizam moze biti konvencionalni-nekonvencionalni,
ekološki i samoubilački.
Konvencionalni-nekonvencinalni terorizam se dalje deli na otvoreni i prikriveni.
Otvoreni terorizam izvode terorističke organizacije koje imaju verske
i političke ciljeve i te organizacije taj vid terorizma samostalno ili
pod pokroviteljstvom neke mocne države. Osnovni cilj ove vrste terorizma
je da se skrene pažnja međunarodne zajednice na neku terorističku organizaciju
koja želi da obelodani svoje ciljeve i da za nju dobije podršku od većine
zemalja u svetu. Otvoreni terorizam izvode isključivo terorističke grupe
i organizacije i one se javno deklarišu.
Prikriveni terorizam uglavnom planiraju i izvode države u sklopu strategije
protiv neke druge države sopstvenim snagama ili preko neke terorističke
organizacije u apsolutnoj tajnosti. Značajna karakteristika ovog oblika
terorizma je to što se koriste sredstva i metodi koji se maskiraju kroz
slabosti u strukturi države. Sredstva koja se primenjuju u prikrivenom
terorizmu su različita od ekonomskih, hemijskih, bioloških…s pravilom
da se podstakne ono sto vec postoji kao opasnost. Ovaj oblik terorizma
je najtajanstveniji i vrlo se teško otkriva, pa je samo suprotstavljanje
ovakvom vidu terorzima vrlo teško i svedeno je na minimum.
Ekološki terorizam je početkom 21. veka postao najveća opasnost za čovečanstvo.
Ova vrsta terorizma se deli na:
1. nuklearni,
2. hemijski i
3. biološki.
Nuklearni terorizam je upotreba ili pretnja upotrebe radioaktivnih materijala.
Nuklearno oružje omogućava teroristima velike prednosti u ostvarivanju
političkih ciljeva, a i izazivaju i veliku pažnju svetskih medija. Sama
mogućnost nuklearnog terorizma izuzetno zabrinjava celokupnu svetsku javnost.
Nuklearni terorizam ne mora nužno ukljucivati nuklearno oružje pa je zbog
toga ipak najbolje govoriti o upotrebi nuklearnim materijala u terorističke
svrhe.
Možemo definisati tri osnovna pricipa delovanja:
• upotreba nuklearne eksplozivne naprave
• napad ili sabotaža na postojecim nuklearnim postrojenjima
• upotreba tzv. “prljave bombe” (klasična eksplozija pomoću koje se radioaktivni
materijal raspršuje u okolinu).
Za svaki od metoda je veoma bitna procena rizika jer je prilikom procene
tog rizika bitno stručno predvideti efikasnost dejstva, posledice i verovatnoću
upotrebe ovih metoda. S obzirom da je nuklearni terorizam aktivnost koja
se sprovodi uz pomoć visoke tehnologije, smatralo se do pred kraj 20.
veka da je mala verovatnoća da će do tog oblika terorizma doći, jer su
se radioaktivni materijali dobro čuvali, oni su skupi i opasni, tako da
ih je nekada bilo teško nabaviti, imati u posedu, rukovati sa njima i
jos sve to držati u tajnosti. Međutim, ta situacija se promenila. Nivo
tehničkog znanja u svetu sve više raste, istrukcije za izradu tih naprava
javno objavljuju u raznim stručnim časopisima, a pristup nuklearnim materijama
je sve jednostavniji.
Nakon hladnog rata mnogi stručnjaci koji su radili na programima država
koje su posedovale nuklearno oružje, ostali su bez posla i postali su,
naravno, vrlo traženi od strane terorističkih organizacija koje su njihovo
znanje mogle da upotrebe u praksi. Od novembra 1993. do marta 1996.god.
uhapšeno je 73 švercera sa radioaktivnim materijalom sovjetskog porekla.
Tokom rata u Čečeniji 1994. god. iz fabrike nuklearnog otpada je ukradeno
najmanje 450 kubnih metara nuklearnog materijala uključujući tu i Plutonijum
239 i Uranijum 235. Pri kraju 20. veka u svetu se u civilnim fabrikama
godisnje proizvodilo 500 t Plutonijuma 239, a za bombu koja bi bez problema
uništila grad srednje veličine potrebno je samo 10 kg iste supstance.Prema
skali fatalnih otrova Plutonijum je 2000 puta jači od otrova kobre ili
od kalcijum-cijanida.
Velike sile se ne uzdržavaju od primene nuklearnog oružja u toku napada.
Tokom agresije na SRJ, NATO je je primenjivao nuklerno nasilje prema svim
gradjanima naše zemlje. Tokom agresije NATO je na našu zemlju ispalio
30 000 projektila sa osiromašenim Uranijumom što bi iznosilo oko 15 t
Uranijuma. Savremena genetika pokazuje da su posledice po ljude moguće
i posle 60 generacija.
Biološki terorizam podrazumeva upotrebu i širenje različitih vrsta biološkog
oružja. Pod biološkim terorizmom se podrazumeva: primena bioloških agenasa
u terorističkim akcijama sa ciljem izazivanja zaražnih bolesti kod stanovništva
ili vojske koje se šire u vidu epidemija i pandemija; vojna, policijska
i naučna istraživanja biološkog oružja i zloupotreba naučnih saznanja
u oblasti genetskog inženjeringa; svi oblici naučnih i kvazi naučnih eksperimentisanja
klicama na zivotinjama i ljudima jer su takva eksperimentisanja ugrozila
čovečanstvo… .
Biološki terorizam je veoma zabranjujuća pojava jer kao ishod ima masovne
gubitke stanovništva.
Teroristi, nažalost, radije upotrebljavaju biološki- oružje nego eksplozivne
naprave iz mnogo razloga: visok je stepen smrtnosti ljudi, malim količinama
se dolazi do velikih uništenja, vrlo brzo i lako se aktiviraju, pružaju
mogucnost trajnog aktiviranja, oprema koja je neophodna nije skupa…Danas
postoje bakterije koje bi u količini od samo 1g mogle da uniste 100 miliona
ljudi ako bi se upotrebile u idealnim vremenskim uslovima, a takvo dejstvo
nema ni jedna nuklearna eksplozija. Najopasniji biološki terorizam je
onaj prikriveni tzv. “tiho delovanje” pri čemu se tajno koriste endemski
uzročnici bolesti ljudi, životinja i biljaka, jer se za njih ne moze naknadno
utvrditi jel ta pojava endemske bolesti, normalna ciklicna pojava ili
je vestački izazvana.
Hemijski terorizam-Postoji opasnost od upotrebe hemijskih sredstava od
strane teroristickih organizacija. Najteži teroristicki napad sa hemijskim
oružjem se desio 1995.god. u Tokiju kada je sekta Aum Sinkrio ispustila
nervni gas Sarin u podzemnu železnicu pri čemu je 12 ljudi umrlo, a preko
5 500 ljudi je povredđeno i dan danas trpi nervna ostećenja.
Hemijski terorizam se može podeliti u dve osnovne kategorije i to: napadi
kojima je cilj masovno stradanje i velika materijalna šteta. Za terorizam
organizacije ima nekoliko prednosti u odnosu na nuklearni i biološki terorizam.
Prvo, hemijske supstance su dosta dostupne, a mogu se i proizvoditi jednostavnim
hemijskim procesima, ovaj terorizam se može izvoditi i običnim hemijskim
jedinjenjima koje se normalno koriste u proizvodnji u mnogim industrijama.
Hemijski terorizam ne zahteva veliku finansijsku podlogu, pa čak i siromasne
terorističke organizacije mogu vrlo lako nabaviti hemijsko oružje pa samim
tim možemo zaključiti da je ova vrsta terorizma izuzetno opasna, lako
izvodljiva, a terorističke aktivnosti sa hemijskim oružjem su nepredvidive.
Samoubilački napadi koje izvode terorističke organizacije postali su sve
rasprostranjeniji i učestaliji. Sve do 11.9.2001. ovaj tip terorizma je
najčesće bio opisivan kao oružje očajnika i fanatika, ali nakon tog datuma
kada su napadnuti Svetski trgovinski centar i Pentagon dolazi do prekretnice
i za globalni terorizam, a i za mađunarodnu zajednicu koja je postala
odlučna i spremna za konačni obračun. Samoubilački terorizam se može definisati
kao oblik terorizma , koji se sastoji u samoubilačkim terorističkim napadima
na ljude i imovinu, svesnim žrtvovanjem vlastitih života terorista, radi
ostvarivanja postavljenih (imaginarnih) terorističkih ciljeva . NJegovi
nosioci su pojedine ekstremne terorističke organizacije, a karakteriše
ga amoralnost, tajnost i prikrivenost, svirepost, iznenađenje, neselektivnost
i nasumičnost terorističkog akta i druge taktičke prednosti.
Uklanjanje ovog najagresivnijeg tipa terorizma je postalo prioritetni
zadatak u celoj međunarodnoj zajednici. Posebno je opasno uverenje koje
danas postoji u zapadnom svetu, da su samoubilački napadi redovno povezani
sa religioznim grupama. Za primer ove netačne tvrdnje daćemo Šrilanske
tamilske tigrove koji su u 20. veku izveli najviše samoubilačkih napada,
a svoju ideologiju ne zasnivaju na veri već na političkoj doktrini marksizmu.
Samoubilački napadi prouzrokuju mnogo veći broj povredđenih i mrtvih nego
sto je to slučaj kod drugih tipova terorističkih napada. Od 1980. do 2001.god.
samoubilački napadi su predstavljali samo 3% ukupnih terorističkih napada,
ali su prouzrokovali 48% gubitaka ljudskih života. Posmatrajući ovaj tip
terorizma u poslednjih 20 godina možemo zaključiti da se balans između
država i terorističkih oganizacija nije izmenio u korist terorista, ali
se ipak pokazalo da moze biti efikasan instrument u službi terorističkog
programa rada.
3. KARAKTERISTIKE TERORIZMA
Terorizam je politički i nasilnički akt koji se kao takav odlikuje određenim
karakteristikama. Najpre se misli na činjenicu da je to u stvari akt kojim
se prenosi određena poruka koja govori o ciljevima delovanja kao i o namerama
izvršioca terorističkog akta. Upravo zato teroristi nakon neke terorističke
akcije i preuzimaju odgovornost za izvršeno delo. Strah ili izazivanje
straha je druga karakteristika i on je efekat prema kome se teži radi
ostvarivanja cilja. Osim navedenih karakteristika navode se još i politički
motivisana namera, organizovanost, nasilnost i brutalnost, raznovrsnost
objekata i ekonomičnost. Takođe jedna od osnovnih obeležja savremenog
terorizma su i iznenađenje, odlučnost, drskost, ofanzivnost, lukavstvo,
pokretljivost i mnoge druge.
Iznenađenje će biti potpuno kako po mestu i vremenu tako i po načinu primene
nasilja. Da bi se postiglo potpuno iznenađenje teroristi će pre akcije
proučavati običaje i psihologiju ljudi na širem prostoru gde planiraju
da izvedu akciju.
Odlučnost se kod terorista primenjuje uvek i do kraja.
Drskost se primenjuje u kontinuitetu, a do izražaja dolazi na mestima
gde se snage odbrane najmanje nadaju i gde se osećaju najbezbednije.
Ofanzivnost se postiže neprekidnim nasiljem na više objekata istovremeno
kako be icrpili snage odbrane.
Lukavstvom teroristi dovode žrtvu u zabludu, dok pokretljivost postižu
izborom odgovarajućih transportnih sredstava, izuzetnom psihofizickom
snagom i opremljenošću.
Karakteristike terorizma vezane su za njegovo manifestovanje i to ga čini
specifičnim. Terorizam se manifestuje u vršenju terorističkih akata, koji
imaju određene karakteristike. Nosilac svakog oblika terorizma, a samim
tim i terorističkog akta, jeste čovek i to kao pripadnik neke terorističke
organizacije. Terorizam je uslovljen postojanjem terorističke organizacije,
kao kolektiviteta i čoveka, kao pojedinca, i neposrednih aktera terorizma.
Nadalje karakteristično za terorizam jeste da su teroristički akti, u
većini slučajeva, usmereni protiv civilnog stanovništva, s težnjom terorisanja
većeg segmenta društva od neposrednih žrtava, čime pokušavaju ostvariti
projektovane terorističke ciljeve. Iz napred navedenog proističu sve ostale
karakteristike terorizma.
Kao osnovne karakteristike terorizma smatraju se:
1) akt nasilja,
2) izazivanje straha,
3) ostvarivanje političkih (kriminalnih) ciljeva,
4) prenošenje određene poruke,
5) organizovanost,
6) brutalnost, nemoralnost i iracionalnost terorističkog akta,
7) izbor žrtve i objekta napada,
8) protvzakonitosti terorističkog akta i
9) osuda terorizma.
Akt nasilja: Jedan od najbitnihih elemenata terorizma je nasilje. Svakti
teroristički akta je, zapravo, akt nasilja. Nasilje se najčešće ogleda
u gruboj upotrebi sile, putem različitih načina i sredstava. Jedna od
karakteristika nasilja je njegova nesrazmernost, radi ostvarivanja određenog
cilja. Takođe nasilje se tretira i kao oblik opštenja i komunikacije između
nosilaca i žrtava terorizma.
Izazivanje straha: Izazivanje straha i drugih psihičkih reakcija prema
žrtvi i objektu napada je drugi bitan elemenat terorizma. Izazivanje stanja
ankcioznosti, kao posledice terorističkog napada, je željeni efekat kojem
teže nosioci terorizma. Zbog toga terorističkim aktom ne želi se pogoditi
samo neposredna (usputna) žrtva napada, već je cilj terorističkog akta
izazivanje osećaja intenzivnog straha kod šire grupe , koja se poistovjećuje
sa žrtvom napada.
Ostvarivanje političkih (kriminalnih) ciljeva: Opšte je poznato da se
terorističkim aktom žele ostvariti određeni politički ciljevi. Lepeza
političkih ciljeva koji se žele ostvariti terorizmom je široka, i zahteva
sagledavanje svih aspekata, koji terorističkom aktu daju elemenat političnosti.
Najčešće se radi o neusklađenosti političkih ciljeva i sredstava za njihovo
ostvarivanje, što znači da se politički ciljevi nastoje ostvariti na nedozvoljen
i društvenim normama neprihvatljiv način. Potrebno je napomenuti da se
terorizmom mogu ostvarivati i određeni kriminalni ciljevi. Međutim, činjenica
je da se terorizmu pridaje mnogo veći značaj, ako se utvrdi da on ima
političke ciljeve.
Prenošenje određene poruke: Sastavni elemenat terorizma je prenošenje
određene poruke, kojom nosioci terorizma ukazuju na svoje ciljeve, namere,
motive, svrhu, itd. Poruka je usmerena kako prema žrtvi i objektu napada,
tako i prema svojim istomišljenicima. Upravo iz toga razloga prisutan
je fenomen ''preuzimanja odgovornosti'' za izvršeni teroristički akt.
Takođe, prenošenjem određene poruke teroristi žele da ukažu na svoju nameru
i istrajnost u preduzimanju akata terorizma radi ostvarivanja postavljenih
terorističkih ciljeva.
Organizovanost: Organizovanost je osobina koja podrazumeva postojanje
terorističkih organizacija , kao neposrednih nosilaca terorizma, koje
se osnivaju i deluju u ilegali. Terorističke organizacije planiraju, pripremaju
i odgovorne su za izvođenje terorističkih napada. Pored ilegalnih terorističkih
organizacija postoje i one terorističke organizacije koje sponzoriše određena
država i koje deluju u interesu iste. Razni su oblici organizovanja terorističkih
organizacija, ali je sve prisutnija tendencija tzv ''mrežnog'' organizovanja
terorističkih organizacija.
Terorističke organizacije su profesionalne organizacije, kriminalne organizacije,
koje koriste sredstva nasilja u ostvarivanju zajedničkih ciljeva. Odlikuju
ih stroga pravila unutrašnje hijerarhije i militantne organizovanosti,
solidarnost i anonimnost članstva. NJihova programska platforma je pretežno
usmerena na ostvarivanje nekog od političkih ili ideoloških ciljeva u
čemu dominiraju anarhizam i nacional-separatizam. Prisutni su i slučajevi
kada terorističke organizacije imaju klasični kriminalni cilj kao što
je ostvarivanje imovinske koristi. Kao bilo koja organizacija, terorističke
grupe razvijaju organizacione strukture koje su funkcionalne za okruženje
u kome deluju. Kako teroristi moraju po definiciji delovati u neprijateljskom
okruženju sigurnost grupe je od primarnog značaja. Kao rezultat toga,
organizacija terorističkih grupa obično je sačinjena od ćelija. Svaka
ćelija je relativno izolovana i obavlja specifične funkcije. Ove funkcije
obuhvataju obaveštajne i kontraobaveštajne aktivnosti, logističku podršku
i kriminalne aktivnosti. Ovaj tip organizacije štiti članove grupe. U
slučaju neuspeha ili hapšenja, nijedan član grupe ne može identifikovati
više od nekoliko članova. Neke grupe imaju višefunkcionalne ćelije koje
kombinuju više veština u jednoj organizacionoj celini, dok druge kreiraju
ćelije koje čine eksperti koji se sastaju samo za operaciju i to po ad
hock principu (za datu priliku). Daljne procedure su slične organizaciji
vojnih formacija.
Za veće terorističke grupe (100 ili više članova) je normalno da imaju
središnji komandni i kontrolni element sa jednim ili više elemenata subordinacije
koji su bazirani po različitim geografskim regionima. Manje terorističke
grupe (50 ili manje članova) mogu imati jedinstven komandni element koji
neposredno kontroliše sve operativne ćelije bez obzira gde su osnovane.
Uopšteno posmatrano, terorističke grupe imaju strukturu sličnu strukturi
vojnih organizacija. Mnoge terorističke grupe, posebno one koje podržavaju
ili vode strane vlade, imaju veoma čvrstu disciplinu. Zadaci se organizuju
i izvršavaju sa tačno određenim funkcijama i upravljanjem. Terorističke
grupe u svakom pogledu imaju svoje nedostatke. Postojanje više terorističkih
grupa povećava mogućnost obmane prilikom preuzimanja odgovornosti za napade.
Brutalnost, nemoralnost i iracionalnost terorističkog akta: Brutalnost,
nemoralnosti i iracionalnost terorističkog akta su karakteristike terorističkog
akta koje mu daju posebnu konotaciju i svrstavaju u red najvećih zločina
i opasnosti današnjice. Ove karakteristike ukazuju na smisao terorizma,
kao brutalnog nasilja, koje nema obzira ni prema kavim moralnim, običajnim,
društvenim i drugim normama, a sve radi ostvarivanja kakvih iracionalnih
ciljeva.
Izbor žrtve i objekta napada: Ovo je jedna od najznačajnijih karakteristika
terorizma. Podrazumeva veliku raznolikost žrtava i objekata napada. Stiče
se utisak da nema žrtve, niti objekta koji ne može biti meta terorističkog
napada. Tako meta terorističkog napada može biti sve ono što ima veze
sa određenim pravnim poretkom, bilo da se radi o stanovništvu, bilo o
raznim objektima (državnim, reprezentativnim, simboličkim itd).
Protivzakonitost terorističkog akta: Ovo je opšta karakteristika terorizma,
jer je svaki teroristički akt, pre svega, pravnim normama zabranjen akt.
Stoga je vršenje terorističkog akta, kako međunarodnim, tako i unutrašnjim
pravnim propisima okarakterisano kao krivično delo i kao takvo najstrožije
zabranjeno.
Osuda terorizma: Ovo bi bila jedna atipična osobina terorizma, koja nije
u vezi sa konkretnim vršenjem terorističkog akta, ali je de facto uvek
pristutna kada se govori o terorizmu. Nema terorističkog čina koji nije
osuđen kao takav, bilo da je reč o zvaničnim osudama, bilo da se radi
o gađenju na sam teroristički čin.
ZAKLJUČAK
Terorizam je veliki (možda i najveći) problem savremenog društva. Možda
je bolje reći da je terorizam prepreka na putu razvoja savremenog sveta
kao globalnog društva. On je postao pojava, pojam, misao i termin koji
je ušao u svakodnevni život savremenog čoveka. Uporedo sa razvojem i napretkom
čovečanstva, u tehničkom, materijalnom i kulturnom pogledu, razvija se
i terorizam, samo još bržim tempom. Terorizam se stalno menja po formi,
sadržini, tipovima i oblicima organizovanja, načinima delovanja, tehničkoj
opremljenosti i slično.
Iako korene terorizma možemo naći daleko u prošlosti, terorizam je proizvod
modernog doba, posebno druge polovine XX veka. Njegovi uzroci i motivi
su različiti. Cilj terorizma jeste skretanje pažnje javnosti na stanje,
položaj i probleme neke društvene grupe i njihovo stavljanje u prvi plan
u odnosu na sve druge probleme u državi, regionu, pa čak i svetu, slanje
poruke (najčešće političke) o težnji i namerama te grupe. Ako se pažljivije
posmatra, vidi se da u osnovi svakog terorističkog motiva leži sticanje,
očuvanje i odbrana individualnog i/ili kolektivnog identiteta. Terorizam
ugrožava sve značajne resurse savremenog društva: ekonomiju, demokratiju,
slobodu i ljudska prava.
Terorizam kao vid organizovanog kriminala predstavlja jednu od najaktuelnijih
debata u savremenoj društvenoj nauci. On ima dve komponente: političke
ciljeve i strah od nasilja. Postojanje više terorističkih grupa povećava
mogućnost obmane prilikom preuzimanja odgovornosti za napade. Terorističke
organizacije upotrebljavaju različite oblike nasilja da ostvare publicitet,
izazovu strah i postignu političke ciljeve. Prijetnja nuklearnog, hemijskog
i biološkog terorizma sve je više prisutna.
Teroristi često koriste medije kao merilo za efikasnost izvršenog akta.
Cilj tih medijskih ekstravagancija je da se izvrši pritisak na vlade,
da se ubedi svet i javnost u opravdanost njihovih aktivnosti, a izbegne
tumačenje da je uzrok njihove aktivnosti kriminalni akt. Pojedine terorističke
organizacije, kao i drugi nedržavni subjekti koji primenjuju samoubilački
terorizam pristupaju planiranju i organizovanju samoubilačkih napada terorista
sa naročitom ozbiljnošću, razvijajući posebnu samoubilačku taktiku, pri
tome uvrštavajući samoubilački terorizam kao poseban oblik borbe koji
ima naročit značaj. Populatnost ovog oblika terorizma je velika kako među
snažnim tako i među slabim terorističkim organizacijama. O tome svedoči
i činjenica da je za pripadnike Tamilskih tigrova i Kurdistanske radničke
partije posebna privilegija biti bombaš samoubica. Pored ovih, i druge
terorističke organizacije sa posebnim uvažavanjem tretiraju teroriste
ili bombaše samoubice. Tako bombaš samoubica često postaje nezamenjiv
način delovanja terorističkih organizacija. Mogućnost primene sile, koja
se u ovim slučajevima, akumulira u rukama pojedinca moglo bi se pokazati
kao relevantan faktor za ostvarivanje postavljenih političkih i drugih
ciljeva terorističkih organizacija. S jedne strane suludost, okrutnog
i fanatizam bombaša samoubica a sa druge visoka organizovanost, uvežbanost
i sofisticiranost terorističke organizacije ukazuju na novo lice terorizma,
samoubilački terorizam .
LITERATURA
1. Bošković, Milo; «Krininološki leksikon», Matica Srpska i Univerzitet
u Novom Sadu, Novi Sad, 1999.
2. Combs, C.; «Terrorism in the Twenty-First Century», Upper Saddle
River, NJ: Prentice Hall, Chapter 2 (‘Not a Modern Phenomenon’), 2003.
3. Carr, M.; "Unknown Soldiers: How Terrorism Transformed the Modern
World", London: Profile Books, 2006.
4. Dimitrijević, Vojin; "Terorizam, Radnička štampa, Beograd, 1982.
5. Dimitrijević V.; "Terorizam", K.V.S., Beograd, 2000.
6. Eberhard Braun, Felix Heine, Uwe Opolka, “Politička filozofija.”,
Reinbek, Berlin, 1984.
7. Furedi, F.; "Invitation to Terror: The Expanding Empire of the
Unknown", London: Contiuu, 2007.
8. Dr. Gaćinović, Radoslav; «Savremeni terorizam», Grafomark, Beograd,
1998.
9. Dr. Gaćinović, Radoslav; “Terorizam”, Grafomark, Beograd, 2005.
10. Hofman, B.; "Unutrašnji terorizam", Narodna knjiga-Alfa,
Beograd, 1998.
11. Knütter, Hans-Helmuth, “Demokratija”, Informacije o političkom obrazovanju
Br. 165, Novo izdanje, Beograd, 1992.
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski
Radovi
SEMINARSKI RAD
|
|