OSTALI SEMINARSKI RADOVI
IZ ISTORIJE |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ISTORIJA I MITOLOGIJA RIMA
Književni spomenici iz rimskog doba, koji su nam sačuvani većim dijelom
u srednjevjekovnim rukopisima, glavni su izvori za istoriju starog Rima.
U novo i najnovije vrijeme pažnja je usmjerena na ispitivanje arheoloških
podataka, kao i natpisa, novca i papirusa.
Rimsko
pravo (ius Romanum, ius Romanorum) je pravni sistem
koji je bio primjenjivan u rimskoj državi od njezina nastanka (po legendi
754 godine p.n.e.) do smrti cara Justinijana (565 godine n.e.). Rimljani
su pravo nazivali ius, ali zbog suvišnih filozofskih i političkih težnji
za uopštavanjem, kao posljedicu nisu ostavili jasnu i preciznu definiciju
prava kao okvira opštih društvenih načela. Riječ ius je označavala pravo
u objektivnom smislu; kao skup pravnih normi koje propisuju određeno ponašanje
pojedinca.
Iako je rimska država prestala da postoji više od 1500 godina, na velikom
broju pravnih fakulteta proučava se rimsko pravo kao poseban predmet.
Zaista izgleda čudno da mi danas, posle toliko vijekova, proučavamo pravni
poredak jedne davno iščezle civilizacije u kojoj postoji najsurovija eksploatacija
gde čovek može biti predmet nečije svojine.
Pravni instituti starog Rima, naročito oni iz obligacionog i stvarnog
prava, mnogo su uticali na rješenja kojima se i danas služimo. Rimsko
pravo je uvod u savremeno građansko pravo. Ono nam omogućuje bolje shvatanje
ustanova privatnog prava. To znači da dobro naučeno rimsko pravo, omogućava
lako savladavanje stvarnog, obligacionog i nasljednog prava.
Skoro svi instituti koje poznaje moderno pravo u potpunosti su preuzeti
iz rimskog prava. Neki instituti koje je ovaj sistem stvorio su čak dovedeni
do toliko sitnih detalja da ih ni moderno pravo ne preuzima u cjelosti
jer nije dostiglo taj stepen razvijenosti u određenim pravnim granama.
Cjelokupna pravna terminologija je, u stvari, prevod latinskih originala,
tako da se na svim pravnim fakultetima u svijetu na uvodnoj godini uči
rimsko pravo. Zbog toga se rimsko pravo ponekad naziva i pravnom anatomijom.
Nemoguće je razumijeti rimsko pravo bez opšteg znanja o rimskoj istoriji
i mitologiji, o čemu ćemo više reći u nastavku ovog rada.
2. STARI RIM
2.1. Istorija Rima
Istorija Rima traje od 754. godine stare ere, kada je po legendi osnovan grad, pa do 476. godine n.e., kada je zbačen posljednji vladar Zapadnog Rimskog Carstva. Pravna istorija se produžava do smrti Justinijana 565. godine zbog značaja njegove kodifikacije. To je, dakle, period od dvanaest ili trinaest vijekova, što je rijedak primjer stabilnosti u istoriji.
Oko 250 godina (od 754. do 509. godine stare ere) je bilo potrebno da se rimska rodovska organizacija pretvori u državu. To je djetinjstvo rimske civilizacije kada je Rim bio naselje na sedam brežuljaka, varvarsko „kraljevstvo" koje se pretvara u robovlasnički grad-državu, polis, nalik na one koje nalazimo na grčkom prostoru. Ostaci gentilnog uređenja su još jaki, tako da je cijela struktura vlasti nasljeđena iz predržavnog perioda: rex, bratstvenička skupština, senat.
Rimsko društvo se u ovom periodu nalazi na stepenu vojne demokratije, gentilna struktura se rastače, postepeno se formiraju klase, ali je ropstvo još uvek marginalna pojava i ima patrijarhalni karakter. Najveću ulogu u unutrašnjem političkom životu, kao i prvim vijekovima sljedećeg perioda, ima sukob između patricija i plebejaca.
Od hiljadu godina svog kasnijeg postojanja, rimska država je petsto godina
bila republika, a sljedećih petsto najpre prikrivena (principat), a zatim
otvorena monarhija (dominat).
Period republike traje od protjerivanja Tarkvinija Oholog, posljednjeg
reksa, koji je bio etrurskog porijekla pa do pada republike i dolaska
na vlast Oktavijana Avgusta. U tom periodu se država-grad pretvara u imperiju
koja zahvata veći dio basena Sredozemlja. Zatvorenu kućnu privredu i patrijarhalno
ropstvo zamjenjuje robno-novčana privreda i klasično ropstvo.
Snagu robovlasničke klase čine velike latifundije obrađivane jeftinom
robovskom snagom. Zahvaljujući djelatnosti pretora i skupština, primitivno
pravo se razvija, da bi u sljedećem periodu dostiglo svoj vrhunac.
Zbog protivriječnosti između veličine države, složene strukture društva
i karaktera političke organizacije, koje se zasniva na polisu, republika
je morala da ustupi mjesto monarhiji.
Od Avgusta do Dioklecijana (284. godine n.e.) je period principata kome
su formalno zadržani republikanski organi, ali je uporedo sa njima sve
više rastao princepsov aparat, koji je u suštini monarhijski. U privredi
i društvu nije bilo bitnih promjena, ali se krajem ovog perioda zapažaju
znaci krize i začeci feudalnih odnosa. Država početkom II vijeka n.e.
dostiže maksimum teritorijalnog širenja, a od tada prelazi u defanzivu.
To je period pune zrelosti rimske civilizacije u kome ona daje svoje najbolje
plodove. Pravo dostiže vrhunac (klasično rimsko pravo), zahvaljujući u
prvom redu aktivnosti rimskih učenih pravnika tzv. jurisprudenata.
Četvriti period je dominat koji traje od stupanja na vlast Dioklecijana
284. godine do pada Zapadnog Carstva 476. godine odnosno do smrti Justinijana,
565. godine.
Rimska država u četvrtom periodu postaje otvorena monarhija, apsolutistička
i birokratizovana. Ona nije više samo država Rimljana, već država svih
robovlasnika basena Sredozemlja, jer nestaju skoro sve razlike između
građana Rima i stranaca. Kolonat i drugi element feudalnih odnosa („patrocinij")
sve su izraženiji, iako i privreda, a još više država i pravo ostaju u
suštini robovlasnički. To je vrijeme starosti jedne civilizacije, krize
i opadanja, što se ogleda i u pravnom poretku („postklasično" pravo).
Rimljani napuštaju svoju mnogobožačku vjeru i usvajaju hrišćanstvo koje
od progonjene postaje vladajuća religija.
2.2. Rimska mitologija
U najranijoj rimskoj religiji nema mitologije, a religija se, koliko je poznato, sastojala u poštovanju duhovnih snaga s ograničenim ili specijalizovanim funkcijama. Karakteristično je za rimske mitove, za razliku od onih preuzetih iz Grčke, da se odnose na istorijske događaje, uključujući porijeklo grada i rimski narod. Osnivači Rima, po mitologiji, bili su Romul i Rem, Marsovi blizanci, koje je dojila vučica. Romul, čije ime znači «rimski», usmrtio je svog brata i postao prvim vladarem i zakonodavcem Rima. Pripovjedalo se da je na tajanstven način nestao sa zemlje i postao bog pod imenom Kvirina.
Još jedan važan mit u Rimskoj mitologiji, iako povezan i inspiriran grčkim
mitom, je ep koji govori o vremenu prije nastanka Rima i njegovom osnivanju
a spjevao ga je Rimski pisac Vergilije. Pripovjest govori o Enejinu bijegu
iz Troje i njegovom putovanju u Italiju, te osnivanju gradova koji će
biti ključni u kasnijem osnivanju Rima.
Rimljani su svoje bogove i božice preuzeli od Grka koji su se smjestili
nedaleko od Rima, u Napuljskom zaljevu. Prihvatili su velika grčka božanstva
i dali im Rimska imena. Svi rimski bogovi osim Jupitera imaju tragove
mitologije koja bi ih vezala za njihove grčke istovjetnike. Jupiter veliki
je indoevropski bog neba i javio se u Italiji nezavisno. Dok je njegova
družica Junona, božanstvo plodnosti i rasta u žena izjednačena s grčkom
Herom. Minerva, etruščanska zaštitnica zanata, preuzeta je od Atene Palade.
Mars je bog rata, ali je u rano doba povezan s ratarstvom i vjerojatno
je bio znamen oluje, samo je njegovo poistovjećivanje s Aresom stavilo
u prvi plan njegovo ratničko obilježje. Merkur je bio bog prometa, Vulcan
vulkana, a Dijana je bila duh šuma. Bog Saturn bio je poistovjećivan s
Kronom, bogom starih vremena prije Zeusa.
Velika većina mitova što su ih Rimljani pripovijedali o svojim bogovima i božicama bili su naprosto preuzeti od Grka. No, Rimljani su takođe, podešavali grčku mitologiju vlastitim ciljevima i na taj način mijenjali mitove.Rimljani su imali dosta izuzetnih pripovjedača. Osim Vergilija, među svima njima, najčitaniju riznicu mitova na latinskome dao je Ovidije (43.g.pr.n.e. – 17 g.n.e.).
Rimska mitologija posjeduje jedno od najizvanrednijih djela u istoriji mitologije, Metamorfoze. Pripovjedač Ovidije ispripovjedio je 50 dugih i 200 kratkih pripovijesti o rimskim božanstvima. Njegov se najveći dar sastoji u raznolikosti pripovijedanja, radnje i opisa. Izvanredne pripovijesti o bogu Jupiteru njegovo su djelo. Među njima je i poznata pripovijest o Narcisu koji se ubio zbog neuzvraćene ljubavi svoga vlastitog odraza u vodi. Poznate su i pripovijesti o Ifis, djevojci zaljubljenoj u drugu ženu, koju su bogovi preobrazili u muškarca. Pigmalion, poznati ženomrzac, koji se zaljubio u kip koji je sam stvorio, pa se Venera smilovala na njega i oživjela statuu u lik prekrasne Galateje. U cijelosti je riječ o raskošnom, baroknom, često duhovitom, ponekad grotesknom, bujnom, retoričkom, savršeno organizovanom djelu.
Tipično rimski mitovi nisu se u tolikoj mjeri odnosili na bogove i boginje i na daleku prošlost, koliko su pripovjedali o ljudima u prošlosti i istorijskim događajima. Počnimo s nastankom grada. Verzija pripovijesti koju je dao veliki rimski istoričar Livije, koji je umro 17.g.n.e., je višeznačno patriotski mit. Vestalska djevica, Rea Silvija bila je silovana i navodno je silovatelj bio bog Mars. Vestalske su djevice bile djevojke izabrane između 6 i 10 godine da bi 30 godina služile božici Vesti. Morale su ostati djevice sve to vrijeme i svako bi se ogrješenje vrlo okrutno kažnjavalo jer bi ta vestalka bila živa zakopana. Djevice su se smjele udavati tek nakon što su trideset godina služile božici. Nesretna Rea Silvija rodila je blizance Romula i Rema. Blizanci su bili u košari izloženi smrti na rijeci Tiberu, ali košara je isplivala na obalu na mjestu gdje je raslo smokvino stablo, blizu pećine zvane Lupercal, mjesto vukova. Djecu je pronašla vučica i napojila ih svojim mlijekom, a konačno ih je spasio pastir Faustul odnesavši ih svojoj ženi Aki Laurenciji da ih njeguje. Kad su dječaci odrasli, osnovali su novi grad, budući Rim, na mjestu na kojem su kao dojenčad bili spašeni od smrti. Međutim, posvađali su se i Romul je ubio Rema. Prema jednoj verziji pripovijetke, Rem se rugao Romulu jer je uspio skočiti preko nekoga poluizgrađenog zida. To je bio loš znamen, jer je to značilo da bi neprijatelj mogao učiniti isto. Romul je zato ubio Rema i kazao: «Tako će stradati svako ko bude prešao moje zidove!» Romul tada utvrdi brežuljak Palatin, prinese bogovima žrtve i dade ljudima zakone. Povećao je broj stanovnika izgradivši svetište izbjeglicama na Kapitolu i uspostavio u državi novu političku stabilnost imenujući Senat od stotinu «otaca». Samo je pomanjkanje žena ugrožavalo opstanak države. Romul tako proglasi održavanje žetvenih svečanosti. Ljudi su dolazili iz okolnih krajeva, a među njima i mnoštvo Sabinjanki koje su živjele u blizini. Kad je svečanost bila na vrhuncu, mladi snažni Rimljani navališe na žene sposobne za brak, bila je to poznata Otmica Sabinjanki (to je prizor koga su oslikali Poussin i Rubens). Rezultat je bio rat između Sabinjana i Rimljana. Završio je tako što su se otete žene sručile među ratnike, preklinjući da im očevi i tastovi ne prolijevaju jedni drugima krv.
Neki pokazatelji prilično jasno ukazuju da je utemeljenje Rima nastalo spajanjem dviju struja, blizanci, ljudsko i životinjsko srodstvo, povezivanje Rimljanja i Sabinjanki. Mit, kao što je često slučaj, obuhvata niz božanstava i mjesta na kojima se ona kreću, uključujući Faustula (kojeg se povezuje s bogom Faunom). Iako se o arheološkim pojedinostima još raspravlja, poznato je da su rimski brežuljci nastanjeni približno odo 2000.g.p.n.e., ali da jedinstvenog grada tamo nije bilo do 6.vijeka a ne 8. kao što legenda datira te događaje (uobičajena 753.g. tek je jedan od nekoliko tradicionalnih datuma utemeljenja grada).
S vremenom su Rimljani došli u bliži dodir s Grcima čija ih se kultura začudno dojmila, ali u odnosu na koju su pokazivali stanovitu ambivalenciju i poželjeli su povezati svoje porijeklo s grčkom tradicijom. Oko 300 g.p.n.e. kolao je mit o tome kako su Trojanci pobjegli zbog razaranja Troje, i nastanili Laciju, pokrajinu južno od Rima. Zamišljeni datum tog zbivanja bio bi četvrti vijek prije osnivanja Rima i događaj se povezalo s osnivanjem grada Alba Longa, od kojeg je nastao Rim, a u periodu između tih dvaju događaja područje su nastanjivali mitski preci rimske aristokracije.Traganje Trojanaca za novim domom opisao je u epskome stihu i epskom veličajnošću Vergilije u Eneidi. Eneja je bio Trojanski princ, sin trojanskog junaka Anhiza i božice Afrodite. Kada je Troja pala pod opsjedanjem Grka, Eneja je pobjegao iz grada u plamenu noseći svoga hromog oca na ramenima i vodeći za ruku malog sina Askanija. Nabavio je brod i plovio do grčkih ostrva, do Sicilije i do Kartage, gdje ga je primila Didona, kraljica Kartage. Između Eneje i Didone razvila se strastvena ljubav, ali Zeus naredi Eneji da napusti Didonu i otplovi za Italiju, gdje ga zove sudbina. Enej posluša, a Didona ga u očaju prokune i ubije se.
Simbolika koju Didona ima u ovoj priči su opasnosti po opstanak Rima,
Hanibalova najezda iz Kartage i dolazak Kleopatre iz Egipta. Stigavši
u Italiju, Eneju odvodi u podzemlje proročica Sibila kumanska. Tamo susreće
duh svog pokojnog oca koji mu govori o budućoj rimskoj slavi.
Tada Eneja otplovi do ušća Tibera i dođe na brdo Palatin gdje mu majka
Venera dade štit kojega je izradio sam Vulkan, božanski kovač. Eneja tu
porazi sve svoje neprijatelje među Etruščanima i Latinima koji su nastanavali
kraj i osnuje grad Lavinij (savremeni Pratica de mare, južno od Rima),
dok njegov sin osnuje Alba Longu (Castel Gandolfo, jugoistočno od Rima).
Iz Albe Longe, mnogo su generacija kasnije potekli Romul i Rem.
Veliki rimski mitovi nisu bili izraz nesvjesne volje naroda. Oni sadrže folklorne elemente, ali nisu folklorni. Temelje se na istorijskim događajima, ali ih je aristokratija svojevoljno mijenjala u skladu s vlastitim nakanama. Na primjer Enejin sin Askanije, utemeljitelj grada Alba Longe, dobio je ime Julus kako bi ga se povezalo s porodicom Julijevaca koje je član bio i sam Julije Cezar. Uopšteno govoreći, rimska se mitologija ne uklapa neposredno ni u jednu postojeću teoriju mita. Postojalo je u Rimskoj mitologiji i nekoliko vjerskih mitova. Jedan među njima velike probojne snage preuzet je od Grka i govori o prošlome zlatnom dobu sreće kada je vladao Saturn, i o njegovom mogućem budućem povratku.
Obzirom da su Rimljani vjerovali da su carevi božanska bića, i oni su
imali svoje mitove. Oko Julija Cezara ispredeno je nekoliko natprirodnih
događaja koji su pretvoreni u mitove. Jedan od njih povezan je s priviđenjem
koje ga je natjeralo da prijeđe Rubikon i napadne Rim, drugi je mit o
tome kako su se na njegovoj sahrani pojavila dva božanska bića i naposljetku
priča o kometi koja je označila smrt samog Julija Cezara 44.g. p.n.e.
i za koju se smatralo da je njegov duh koji ulazi u nebo.
Osim Julija Cezara, tu je i mit o drugom Rimskom caru Neronu Redivivusu,
vjerovanje je u njegovo ponovno javljanje. Car Neron izvršio je samoubistvo
68. g.n.e., a mit o njegovom povratku veoma je raširen i u Rimu i u Grčkoj.Naposlijetku,
tu je i mit o vječnosti Rima koji se zadržao i u kršćanstvu: Dok stoji
Koloseum, stajaće i Rim. Kad se sruši Koloseum, i Rim će se srušiti. Kad
se sruši Rim, srušiće se svijet. Bio je to uvjerljiv mit. Rimsko je carstvo
na zapadu međutim, propalo. Koloseum je ostao kao i zamršena istorija
legendi i mitova koje je Rim ostavio za sobom.
ZAKLJUČAK
Osnivanje Rima obrađuju mnoge legende, koje u posljednje vreme dopunjuju
i naučne istorijske rekonstrukcije. Prema tradicionalnom datumu, koji
je u 1. vijeku stare ere izračunao rimski filolog Marko Terencije Varon,
grad Rim osnovan je 21. aprila 753. godine stare ere.
Kada se Italija oko 700. godine stare ere pojavila na istorijskoj pozornici,
ona je već bila naseljena raznim narodima različitih kultura i jezika,
koje se danas nazivaju "italski narodi". Većina stanovnika poluostrva
živjela je u selima ili malim gradovima, bavila se zemljoradnjom ili stočarstvom
(Italija znači "zemlja teladi") i govorila italskim dijalektima
koji su pripadali indoevropskoj porodici jezika.
Period kraljevstva (753–509. st. e.) i rane republike (509–280. st. e.) jesu najsiromašnije dokumentovani periodi rimske istorije, jer su prikazi rimske istorije napisani tek mnogo kasnije. Grčki istoričari nisu obraćali ozbiljniju pažnju na Rim sve do rata s Pirom (280–275. st. e.), kada je Rim završavao svoje osvajanje Italije i borio se protiv grčkog grada Tarenta u južnoj Italiji. Prvi rimski istoričar, senator Kvint Fabije Piktor, živio je i pisao još kasnije, tokom drugog punskog rata (218–201. st. e.). Zato pisanje istorije u Rimu nastaje tek pošto je Rim završio svoje osvajanje Italije, pošto je izrastao u veliku silu antičkog svijeta i pošto se upustio u divovsku borbu s Kartaginom oko kontrole zapadnog Mediterana.
Istorija Fabija Piktora, koja je počinjala mitskim trojanskim porijeklom grada i prikazivala događaje do Fabijevog vremena, utvrdila je oblik kasnijih istorijskih djela u Rimu. Tokom posljednjih dvjesta godina stare ere još 16 drugih Rimljana je pisalo slična djela. Sva se ta djela sada kolektivno zovu "rimska analistička tradicija", jer su mnoga od njih pokušavala da daju analistički prikaz događaja tokom perioda republike.
Tokom 1. vijeka stare ere na rimske je pisce sve više uticalo grčko retorsko obrazovanje, što je rezultiralo time da su njihove istorije postale znatno duže; u njih su sada uključivani fiktivni govori i dugi prikazi izmišljenih bitaka i političkih sukoba, koji, međutim, ne daju tačnu sliku istorije ranog Rima, već odslikavaju vojnu i političku situaciju i sporove u poznoj republici. Livijeva istorija ranog Rima, na primjer, predstavlja mješavinu nekih činjenica i mnogo fikcije. Pošto je često veoma teško razdvojiti činjenicu od fikcije u rimskim djelima i pošto postoji veliko mješanje mitologije i činjenica, među modernim ispitivačima postoji, a i dalje će postojati, neslaganje o mnogim aspektima rane rimske istorije.
LITERATURA
1. Grupa autora (2011): ‘’Ilustrovana istorija svijeta – Rimsko carstvo’’, Knjiga commerce, Beograd – enciklopedija
2. Grupa autora (2008): ‘’Istorija čovečanstva’’, Mono i Manjana, Beograd
3. Mičel, S. (2010): ‘’Istorija rimskog carstva’’, CLIO, Beograd
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
