Kritska civilizacija
Krit je najveće ostrvo Grčke i peto po veličini
u Mediteranu, površina Krita je oko 8000 km2. Ostrvo je pretežno
planinsko ali se u sjevernom djelu pružaju primorske ravnice pogodnije
za život. Upravo na tim mjestima će se osnovati najvažniji gradovi u historiji
Krita, a među najvažnijim koji se izdvajaju su Knosos, Festos
i Malija.
Krit
je prvi put naseljen tokom neolitskog doba, preciznije negdje oko 6 000
godina p.n.e. pa nadalje. Najstariji stanovnici vjerovatno su došli iz
Male Azije. Za neolitom je usljedilo stvaranje razvijene bronzane civilizacije,
koju je slavni engleski arheolog Arthur Evans, zaslužan za otkopavanje
palate u Knososu nazvao Minojska, prema Minoju legendarnom kralju Krita.
Vrlo se malo znalo o Kritskoj ili Minojskoj kulturi prije nego što se
počelo sa velikim arheološkim iskopavanjima na Kritu. Njena historija
je bila jedna poluzaboravljena legenda koja se spominjala u mitologiji
starih Grka. U spisima drevnih Grčkih
historičara govori se uglavnom o kralju Minoju koji je vladao
u Knososu i bio mudar i pravedan sudija.Toliko pravedan da je bio postavljen
za sudiju duša u Hadu. Homer
ga naziva “prijateljem Zeusa” dok nas Tukidit informiše da je
kralj Minoj bio prvi koji je vladao Egejskim morem uz pomoć svoje
velike flote.
1. Periodizacija Kritske kulture
Kritska kultura postala je poznata tek nakon iskopavanja, koja je u periodu
od 1891-1931 izvršio slavni engleski arheolog Artur Evans. Artur Evans
je prvi napravio periodizaciju Krita i podjelio je na tri perioda nazivajući
kritsku kulturu minojska kultura po legendarnom kralju Krita Minosu. Evans
je kritsku ili minojsku kulturu podjelio na sledeći način.
Ova Evansova podjela poslednjih decenija je pretrpila niz izmjena i ispravki
u pogledu periodizacije, a donekle i klasfikacije. Gordon Child naprimjer,
usvaja Evanosvu klasfikaciju na tri glavne epohe, ali unosi izvjesne
izmjene u periodizaciju. On ne daje nikakve termine za apsolutnu hronologiju
ranomionskog perioda I i II .Također treći period ove epohe približno
datira u doba oko 2000 godine . U ostalim Mionskim epohama Gordon Child
odstupa od Evansove periodizacije za svega nekoliko decenija, najviše
za jedan vijek.
2. Krit u III milenijumu p.n.e.
Iako na Kritu država još uvjek nije bila osnovana kao cjelina kritsko
društvo u III milenijumu p.n.e. nalazilo se na višem nivou razvitka u
odnosu na društvo kopnene Grčke i ostrva Egejskog mora. Razlog ovakve
razvijenosti kritskog društva može se tumačit u izuzetno povoljnim okolnostima
koje su vladale na ostrvu Krita i posticale na razvoj njegovih proizvodnih
snaga. Zahvaljujući bogatim šumama, njegovo je zemljište zadržavalo vlažnost
što je povećavalo plodnost tla.
Već sredinom III milenijuma na Kritu su postojale bogate porodice koje
ne samo da su posjedovale sredstva za proizvodnju već i izvjesne predmete
koji su u to vrijeme predstavljali luksuz, kao naprimjer zlatne ukrase
itd. Većina tih bogatih porodica su živjele na istočnom djelu Krita, te
je ekonomski razvitak stanovništva istočnog djela ostrva bio brži nego
na zapadnom djelu. Stanovništvo Krita je bilo dosta brojno, najgušće je
bila nastanjenna plodna ravnica oko današnje Mesare na južnoj obali.Materijalna
kultura kritskog društva tog doba svjedoči i o znatnom razvitku proizvodnih
snaga.Primjećuje se da je sredinom III milenijuma naročito cvjetala izrada
posuđa od kamena.
U drugoj polovini III milenijuma Krit je imao dosta žive odnose sa spoljnim
svijetom: na Kritu su nađeni predmeti porijeklom iz Egipta, Kikladskih
ostrva i vjerovatno Sirije. Potrebno je i napomenuti da je stanovništvo
Krita imalo velike koristi od upotrebe bronze u zemljama koje nisu imale
vlastitih bakarnih rudača. Tako je recimo Krit postao posrednik u trgovini
Kipra bakrom i bronzom sa ostrvima i kopnenom Grčkom.
Koncem III milenijuma na Kritu je došlo do izvjesnog pomijeranja stanovništva
iz naselja koja su se nalazila na istoku ostrva (Mahlos, Psira itd) u
njegove cenralne djelove i na sjever ostrva gdje su se razvili Knosos,
Festos, Malija, Hagija-Triada i drugi gradovi.
3. Razvoj Kritske države
Ne postoje tačni ili bar približni dokazi kada počinje Kritska država
ali već početkom II milenijuma p.n.e. na Kritu su procesi raspadanja prvobitne
zajednice i obrazovanje klasa dostigli značajan razvoj. O tom jasno svjedoče
i kraljevske plače koje su tada izgrađene u Knososu, Festosu, Maliji i
drugim gradovima. Razlika između života i raskoši vlasnika plata u Knososu
i Festosu i uslova pod kojima su živjeli stanovnici drugih naselja na
Kritu, pokazuje da se oko 21-20 vijeka p.n.e. već završio process obrazovanja
naslednje kraljevske vlasti. Proste kuće siromašnog stanovništva bile
su male i zbijene jedna uz drugu praveći tako posve zazidane građevinske
četvrti, dok su kuće bogatih vlasnika bile udaljene jedna od druge. U
period od 20-18 vijeka p.n.e. Krit još nije predstavljao jedinstvenu državu
. Na prelazu iz III u II milenijum p.n.e. najmoćniji Kritski grad bio
je Festos dok su Knosos Malija i drugi gradovi bili manje značajni. U
18 vijeku p.n.e. na Kritu je došlo do nekih događaja koji su uzrokovali
razaranje kraljevskih palata i naselja. Prema mišljenju jednih naučnika
to su učinili zemljotresi koji su na Kritu veoma česti , a prema mišljenju
drugih istraživača dvorci su propali zbog spoljnopolitičkih događaja.
Ova druga teorija je upitna, razlog tome je dvorac u Festosu koji se nalazi
na južnoj obali znatno manje oštećen od dvorca u Knososu dok bi najezdom
Hiksa iz Egipta upravo južna obala morala da strada mnogo više.
Potpuna obnova svih naselja na Kritu pada odprilike u 16 vijek p.n.e.
kada započinje procvat Krita koji je trajao dva vijeka. To je bilo doba
najveće moći Krita kako u unutrašnjem tako i u spoljnopolitičkom pogledu.
Kritska država počinje da se širi i na račun prekomorskih teritorija.
Tako Kritski kraljevi osvajaju Kikladska ostrva te na njih naseljavaju
jedan dio Krićana. Moguće je da im je pošlo za rukom i osvajanje Atike
ali ipak ako možemo vjerovati legenda to im nije pošlo za rukom. U ovom
period najvećeg stepena razvitka Knosos je bio glavni grad Krita. Iskopavanja
u Knososu pokazala su da je knososko plemstvo gradilo kuće sa nekoliko
spratova, a ponekad i sa podrumskim prostorijama. I drugi Kritski gradovi
poput Filisa, Gurnija i Festosa imaju dosta zajedničkih crta sa Knososom.
Najbitniji historijski podatak o gradovima Krita jeste Knosovska palata
koju je otkopao Artur Evans.
3.1. Arhitektonski spomenici
Najvažniji
spomenik kritske kulture koji je sačuvan i danas je sigurno Knososka
palata. Kako je već naglašeno ovu paltu je otkopao engleski arheolog
Artur Evans. Knososki dvorac nalazio se u jednom veoma lijepom
predjelu. Iza njega se pružao živopisan pogled na rijeku okolne voćnjake,
polja njive i vrtove. Dvorac je sagrađen i proširen zahvaljujući građevinskoj
djelatnosti Krićana tokom više vijekova. Nastanak dvorca datira se odprilike
u 21 vijek p.n.e. Tokom svoje duge historije više puta je razran i obnavljan.
Nakon razaranja do kojih je došlo na prelazu iz 15 u 14 vijek p.n.e. dvorac
više nikad nije doživio svoju punu obnovu, od tog velikog dvorca ostalo
je samo jedan mali dio, od kojeg je samo polovina bila nastanjena.
Knososki dvorac imao je dva, a prema mišljenju nekih naučnika čak i tri
sprata. Dvorac se sastojao od prostorija za svečanosti, stambenih soba,
gospodarskih ostava i radionica. Čitav ovaj ogromni kompleks zauzimao
je ogromnu teritoriju, blizu 16,000 m2. Centar knososkog dvorca predstavljalo
je glavno dvorište, pravougaonog plana, ovo glavno dvorište zauzimalo
je skoro polovinu arhitektonskog kompleksa po dužini i trećinu po širini.
U prizemlju su se nalazile radionice i velika skladišta hrane, namjenjena
za potrošnju, a možda i za prodaju. O količini dvorskih rezervi može se
zaključivati prema ogromnim zemljanim ćupovima (pistosima) koji su u velikom
broju pronađeni u dvorskim podrumskim prostorijama . Svečane dvorske sale
su se nalazile na gornjim spratovima koji su s donjim bili vezani čitavim
sistemom stubišta. Od svih ovih očuvanih prostorija danas se smatra da
je najvažnija tzv. sala dvojne sjekire, koja se nalazi u istočnom djelu
dvorca. To je vjerovatno bila velika prostrana sala namjenjena ceremonijama
državnog i religioznog karaktera. Pretpostavlja se da je pored sale dvojne
sjekire postojale i kraljičine odaje, jer je ona imala svoje posebne apartmane
– salon za prijeme itd.
Nedaleko od glavnog, velikog dvorca otkrivene su još dvije građevine koje
su spadale u dvorski kompleks i koje su dobile nazive mali dvorac i kraljevske
vile. Te su zgrade bile vezane za veliki dvorac vrlo lijepim širokim popločnim
ulicama.
U manje važne arhitektonske spomenike kritske kulture pripadaju i svetišta.
To su građevine namjenje kultu najstarijih kritskih božanstava, među kojima
su najstariji Magna Mater i Zeus. Ovakava svetilišta
javljaju se najranije u srednjomionskim periodima, ali postoje i u poslednjoj
epohi Kritske kulture. Njihovi ostaci otkriveni su na brdu Juktas
kod Knososa i na lokalitetima Sveti Ilija kod Malije i Petsofa kod Palaikastra.
Svetišta su podizana na brdima, gdje ih je okruživao debeli zid ili temenos.
Najpoznatiji među njima je Zeusov žrtvenik na Juktasu.
3.2. Kritsko pismo
U
mnogim Kritskim gradovima pronađeni su pisani spomenici. Njihovo obilje
omogućuje da se prati razvoj pismenosti na Kritu. Krićani su već oko 22
vijeka p.n.e. poznavali piktografsko pismo tj. pojedine riječi, i oni
kao i Egipćani koji su to činili hijeroglifama izražavali pomoću slika.
Oko 18 vijeka p.n.e. Krićani su stvorili novo pismo-sistem tzv. linearno
pismo u kojem je svaki znak označavao slog. Spomenici ovog prastarog linearnog
pisma nisu naročito brojni. To su uglavnom natpisi na pečatima, na raznim
predmetima itd. Ovo linearno pismo poznato čitavom Kritu imalo je 137
znakova. Trećina tih znakova porijeklom su iz najstarijeg piktografskog
pisma, a ostali znaci uvedeni su po prvi put. Osim kritskih spomenika
sa piktografskim i linearnim pismom u Festosu je nađen disk od pečene
gline u koji su s jedne i s druge strane utisnuta pisma . Taj čuveni “festoski
disk” ostao je dosad nepročitan. Jedini zaključak do kog su došli
naučnici jeste da je dokument stranog porijekla i da je na Krit došao
iz neke maloazijske oblasti.
Pored pisma Krićani su imali i dobro razrađen brojčani sistem. Računanje
na Kritu zasnivalo se na dekadnom sistemu. Krićani su također poznavali
sve četiri aritmetičke radnje sabiranje, oduzimanje, moženje i djeljenje.
3.3. Umjetnost
Postanak i procvat Kritske države praćen je izuzetnim napretkom umjetnosti,
koja se pokazuje u mnogobrojnim djelima građevinarstva i dekorativne umjetnosti.
Kritska umjetnost bila je samobitna i originalna, dosta se razlikovala
od umjetnosti drugih naroda. Krićani nisu gradili velike hramove i pramide,
kao što su to činili Egipćani. Glavne njihove tvorevine bili su dvorci
i stambene kuće, što pokazuje da je cjelokupna kritska kultura imala više
svjetovni karakter. Njihova likovna umjetnost uglavnom je služila uljepšavanju
stanova i raznih često vrlo raskošnih predmeta za kućne potrebe. To je
nesumljivo moralo da se odrazi u najpovoljnijem smislu na razvoj cjelokupne
umjetnosti.
Umjetnici prve polovine II milenijuma p.n.e. stvarali su ne samo vanredno
lijepe dekorativne uzore već i predstave scena iz domaćeg života i religioznih
ceremonija, koje su se odlikovale svojom realnošću i oštrinom zapažanja.
Što se tiče domaćeg života osobito su im bili omiljeni prizori koji su
prikazivali borbu s bikovima gdje su mladići i djevojke morali dočekati
bika koji
bi jurio prema njima, morali su se uhvatiti za rogove i prebaciti se preko
bika tako da ih na suprotnoj strani dočekaju drugi igrači. Bilo je mnogo
prizora iz lova kao i mnogo oslikane biljne, životinjske ili geometrijske
ornamentike.
U doba procvata svoje umjetnosti Krićani su veliku pažnju poklanjali izradi
zidova. U 19 i 18 vijeku p.n.e. dvorski zidovi i zidovi u kućama bogatih
Krićana ukrašavani su pločicama sa reljefnim predstavama bojenim reljefima.
U kritskoj umjetnosti 16 i 15 vijeka p.n.e. tj. u poslednjim vijekovima
kritske države, mogu se zapaziti izvjesne crte koje se izgleda javljaju
kao odraz daleko odmaklog raslojavanja kritskog društva. Tu imamo u vidu
pojavu naročite tzv. dvorske kulture. Njenu karakteristiku predstavlja
prefinjena stilizacija i prenošenje ornamentnih manira u obradu žive prirode.
3.4. Religija Krićana
Religiozna shvatanja Krićana tokom perioda koji razmatramo doživljavala
su znatne promjene. U III milenijumu p.n.e. religiozne predstave stanovnika
Krita još su bile primitivne, totemizam ( obožavanje životinja i biljaka)
i kult ženskog božanstva koji je poticao od kulta rodovskih starješina
ženskog pola iz prethodne epohe matijarhata predstavljali su osnovu njihove
religije.
I tokom II milenijuma p.n.e. kult ženskog božanstva Krićana ostao je na
prvom mjestu. Velika boginja uživala je poštivanje Krićana javljajući
se u raznim oblicima. Najčešće je to bila bogina prirode kojoj su bila
posvećena mnogobrojna svetišta u mnogobrojnim pećinama. U dvorskim i domaćim
svetištima često se susreću predstave ženskog božanstva čiji su glavi
atributi bile zmije. Slobodno se može izraziti pretpostavka da je kult
te boginje (tzv.boginje zmija) u poslednjem vijeku postojanja kritske
države bio naročito raširen u krugovima kritskog plemstva.
Velika boginja poštovana je i kao gospodarica zvijeri, ona je često prikazivana
u vidu vitke i lijepo odjevene žene razgolićenih grudi. Pored njenih nogu
nalazila su se dva lava sa pogledom uperenim u svoju gospodaricu. Pored
nje na Kritu postojalo je i muško božanstvo koje je također poštovano
kao oličenje prirodnih sila. Ali zbog nedostataka podataka ne može se
nešto više reći o tome.
Sredinom II milenijuma p.n.e. izvjestan značaj dobilo je i obožavanje
božanstva u obliku čovjeka-bika. Kasnije su ga Grci nazvali Minotaur.
U kult boga-bika ulazile su igre s bikovima čiji su prikazni na kritskoj
umjetnosti, kako je već naglašeno veoma česti.
Manje značajna drugostepena božanstva Krićani su poštovali kao pokrovitelje
raznih grana zanatske proizvodnje. Kod Krićana božanstvo uvjek nastupa
kao antropomorfno biće, na Kritu se skoro nikako ne nalaze polubogovi,
poluživotinje kao što je to slučaj u Egiptu.
Religiozne ceremonije Krićana sudeći po sačuvanim prikazima, odlikovale
su se velikom raznolikošću. Može se pretpostavit da su se sastojale od
plesova, pjevanja prigodnih pjesama i svečanih povorki. U religioznim
obredima Krićana karakteristična je vodeća uloga žene koje su bile glavni
izvođači svih obreda, ipak pojavljuju se i slike muškaraca u scenama kulta
ali vrlo rijetko.
4. Pad Kritske države
Razvitak kritske države pod vlašću kraljeva iz mitološke dinastije Minosa
(moguća je pretpostavka da je ime Minos na Kritu bilo tradicionalno poput
imena Ramzes u Egiptu) bio je oko 1,400.g. p.n.e. iznenadno prekinut .
Uzrok tome ranije je prepisivan katastrofalnom zemljotresu. Međutim, otkopavanja
u Knososu, Festosu, Hagija-Triadi, Gurniji, Maliji, Zakrosu i u Mehlosu
pokazalo je da su dvorci i naselja bili porušeni i spaljeni. To svjedoči
o nekom neprijateljskom napadu spolja. Pitanje ko je srušio kritsku državu
dosad nije razjašnjeno. Pristalice teorije o usponu Mikene polaze od postavke
o potčinjenosti Krita Mikeni u period 1450-400. g. p.n.e. i misle da je
do katastrofe došlo kao rezultat ustanka mjesnog kritskog stanovništva
protiv inostranih mikenskih vlastodržaca.
Nešto vjerovatnijom teorijom izgleda druga rekonstrukcija događaja na
Kritu prema kojoj su kritsku moć koncem 15 vijeka p.n.e. slomili Ahejci
koji su se preselili na Krit sa Peleponeza. Po svemu sudeći cilj njihovog
udarca bili su glavni gradovi Krita. Cijela akcija nije se ograničila
jedino na pljačku materijalnih dobara, već je vjerovatno i dio stanovništva
bio odveden u ropstvo, te je tako Krit pao pod vlast Ahejaca.
Poslije razaranja kritskih gradova preživjelo stanovništvo je pokušalo
da obnovi svoje stanove i postradale zgrade. Tako je u 14 vijeku p.n.e.
djelimično bio raščišćen i nastanjen knososki dvorac. Tada se javlja izvjesno
pomijeranje stanovništva ostrva na njegov zapadni dio. Vjerovatno je u
isto doba došlo i do migracije stanovništva sa kontinenta, jer se na nekim
mjestima javljaju kuće građene u megaronskom tipu kakave su karakteristične
za kontinentalnu Grčku II milenijuma p.n.e. Dio stanovništva je migriralo
na istok u Malu Aziju, a ostali su se asimilirali sa nadirućim plemenima
čija kulturna, ekonomska i socijalna dostignuća daleko da su bila na nivou
Kritske civilizacije
Od sredine 12 vijeka p.n.e. Krit očito gubi svoju samostalnost i ulazi
pod uticaj kontinentalne Grčke. Sa velikom dozom sigurnosti može se reći
da su Ahajsku vlast na Kritu definitivno srušili Dorani, tako
je u kasnije doba na Kritu prevladavlo dorsko stanovništvo.
ZAKLJUČAK
Kritska civilizacija je jedna od najstarijih civilizacija na svijetu.
Izvršila je veliki uticaj na razvitak kontinentalne Grčke.Sjećanja na
epohu procvata Krita našla su svog odraza u kasnijim mnogim grčkim mitovima,
u Homerovom eposu i u grčkoj istorijskoj tradiciji. Tako u kulturi Grka
nalazimo niz elemenata naslijeđenih iz bogate minojske civilizacije. Kroz
ovaj seminarski rad moglo se uvidjeti da ova civilizacija ima veoma bogatu
kulturu, koju između ostalog karakteriše umjetnost, pismo, arhitektura
te religija. U suštini Krit je bio jedna vrsta raskrsnice koja je povezivala
tri kontinenta, mjesto gdje su se rasni elementi Evrope, Azije i Afrike,
zajedno sa svojim kulturnim tradicijama susreli i pomješali.
Današnji izgled palače u Knososu
Drveni model palače u Knososu
Kraljevska prostorija sa tronom u palači Djeca
boksuju, Freska sa otoka Santorini
LITERATURA
1. B.Gavela, Prahistoriska Arheologija, Beograd 1963.
2. L. Pareti, Stari svijet,knjiga II, Naprijed Zagreb 1967.
3. V.V.Struve, D.P.Kalistov, Stara Grčka Sarajevo 1969.
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|