|
PUT SVILE
Put
svile je naziv za mrežu karavanskih puteva čiji glavni cilj
je bio povezivanje sredozemlja s istočnom Azijom. Naziv Put svile nastao
je u nedavnoj prošlosti, krajem XIX veka. Opisujuci trgovačke puteve
izmedju Kine, centralne Azije i Zapada, geograf Ferdinand fon Rihthofen
upotrebio je složenicu "Seidenstrassen", ali se pri
tome nije ni potrudio da je objasni. Od tada je nazivom "Put svile"
označavan skup trgovačkih puteva izmedju Kine i Zapada, sto je bila podesna
oznaka iza koje se krila složena stvarnost.
Ovaj izraz je usvojen kako na Zapadu, tako i u Kini i Japanu. Prenošena
raznim putevima, svila je postala simbol veze izmedju Istoka i Zapada,
tvorac raznih mitova i legendi, iza kojih se ponekad skrivalo i prenošenje
nekih drugih proizvoda. Put svile bio je isto toliko i put zacina, caja,
hartije ili porculana. U obrnutom smeru, to je bio i put lucerke i grozdja,
stakla i tamjana. To je, razume se, bio i put budizma i nestorijanstva.
Pa ipak, taj splet puteva dobio je ime po svili, zato sto je ona bila
izuzetno skupocen materijal. Doista, ona je bila prvi artikal koji je
počeo da se koristi u razmeni uspostavljenoj izmedju Kine i njenih suseda
na severu i zapadu. Ona je, u stvari, predstavljala danak koji su Kinezi
placali susednim nomadskim narodima kako bi obezbedili mir, izbegli njihove
pljačkaske pohode i uništavanje vlastitih useva. Zahvaljujuci uzastopnim
razmenama viškova, svila je vremenom postala veoma trazen artikal cak
i u Rimskom Carstvu.
Proizvodnja svile je imala veoma važno mesto u ekonomiji mnogih zemalja
u ranijim vekovima, kada su svila i začini dolazili u Zapadnu Evropu sa
Dalekog istoka, imajući važnu ulogu u međunarodnim odnosima. U očima Zapada,
svila je uvek bila simbol istočnih kultura.
Prenošenjem svile i začina karavanima od Kine do Evrope, stvoreni su čuveni
putevi svile. U srednjem veku, transportni karavani polazili su od današnjeg
grada Ksijana u Kini, preko grada Kašgara u Uzbekistanu, zatim su se preko
avganistanskih visoravni spuštali do Persijskog mora. Put se odatle račvao
u dva pravca: jedan je išao do Anadolije preko Irana, a drugi preko planina
Karakorum, pa se tako u Evropu stizalo preko Trakije ili morem od Anadolije.
U ovim ekonomskim transakcijama razvila se čitava mreža puteva koja se
održavala vekovima. Hiljade kilometara karavanskih puteva, kojima su transportovani
svila, porcelan, hartija, začini i nakit, omogućio je kulturnu razmenu
između kontinenata i vremenom je dobio naziv "Put svile".
U antici nije bilo mnogo dodira između Evrope i Azije. Trgovačka carstva
Feničana i Grka bila su usresredjena na Sredozemno more. Kinezi su imala
vlastita trgovačka središta u istočnoj Aziji. Između ta dva kontinenta
protežu se pustinje, planine i sušne visoravni središnje Azije.
Kinezi su bili poznati po majstorstvu u izradi prekrasnih svilenih tkanina.
Nekolicina odvažnih trgovaca uputila se na dugo putovanje od Evrope do
Kine putem poznatim kao Put svile. Od kineskih su trgovaca kupili bale
svile i ponijeli ih sa sobom natrag u Evropu. Postoje zapisi o tome kako
se kineska svila prodavala u grčkom gradu Ateni već 550. godine p.n.e.
Dve stotine godine kasnije, kralj Aleksandar
Makedonski krenuo je u osvajanje velikog Perzijskog Carstva, koje
se prostiralo sve do središnje Azije. Mnogi poznavaoci, pre svega istoričari,
krenuli su s njim na taj pohod. Istraživali ta prostrana područja koja
je Aleksandar osvoji, i naučili su mnogo o njima.
Nedugo
nakon raspada Aleksandrovog Carstva veze između Evrope i Azije postale
su opet čvrste. No, tada su se nalazila carstva različitih vladara duž
Puta svile. Rimljani su nadzirali Evropu, Parti su vladali Perzijom, a
Kušani su dominirali središnjom Azijom. Kina se prvi put ujedinila 221.
godine p.n.e. Ta četiri carstva protezala su se duž celoga Puta svile
i tokom više od 400 godina trgovina između Istoka i Zapada se neometano
odvijala.
Retki su rimski trgovci posetili Kinu, ali je mnoštvo različitih dobara
putovalo putem svile u oba pravca. Takođe se preko Indijskog okeana, između
Egipta i Indije, odvijala bujna pomorska trgovina. I ona je pomogla razvoju
međunarodne trgovine i veza.
Put svile bio je važan i stoga što je povezivao različita azijska carstva
Budistički redovnici preneli su
svoju veru iz Indije u Kinu oko 100. godine. Kineski istraživači su putovali
u susedne zemlje, čime su ojačavale religijske i trgovačke veze među njima.
Chang Chien, dvorski službenik, otputovao je u središnju Aziju 138. godine
p.n.e. Redovnik po imenu Fa Hsien posetio je Indiju i Šri Lanku 399. godine.
Međutim, do 400. godine veze te su oslabile. Naime, u Kini je izbio građanski
rat i barbarski osvajači i nomadi iz središnje Azije pregazili su Put
svile. 450. godine veze između Istoka i Zapada su prekinute.
Put svile, mreža trgovačkih puteva duga čak 6.400 km. u stvari je karavanska
staza. Kretao je iz Čangana, sledio Kineski zid, prema severozapadu, prolazio
rubom pustinje Takla Makan, penjao se uz planine Pamira, prolazio preko
Avganistana i dolazio na Levant, odakle se brodovima išlo preko Mediterana.
Malo je ljudi putovalo celom rutom, putovala su uglavnom dobra, i to preko
velikog broja posrednika. Put svile se deli na kopneni i morski put.
Kontinentalni deo Puta svile zapravo se delio na sjeverne i južne rute.
Na severu je stizao do istočne Evrope i Krimskog poluostrva, odakle je
preko Crnog mora i Balkana završavao u Veneciji, a slavnija, južna ruta
je kroz Turkistan stizala do Mezopotamije i Anatolije, te se potom kroz
grad Antioh u južnoj Anatoliji (danas u Siriji) nastavlja do Mediterana
ili pak kroz Levant u Egipat i severnu Afriku. S postupnim opadanjem moći
Rima u Aziji i jačanjem arapske sile na Levantu, Put svile je postajao
sve nesigurniji i neprohodniji. U 13. i 14. veku ponovno je oživljen;
u to je vreme i Marco Polo njime putovao u Kinu. Put svile i danas delomično
postoji, kao asfaltirana autocesta koja povezuje Pakistan i autonomnu
pokrajinu Sinkiang Uighur u Kini. Stara trasa Puta svile inspirirala je
Ujedinjene narode na izradu nacrta transazijskog autoputa.
Postoje i dva morska puta svile. Prvi je od kineske centralne provincije
Sičuan preko Juanan, zatim kroz reku Jiluovadi do Burmu, zatim kroz Ćindun
do Indije, a kroz reku Henhe na kraju do Irana. Drugi morski put bio je
počev od južnog kineskog grada Guangdžou brodom kroz malaški moreuz, do
Šri Lanke, zatim preko Indije do Istočne Afrike. Ovaj morski put je stvoren
za vreme kineske dinastije Song.
Svila je prirodno tekstilno vlakno koje se dobija od čaure svilene bube
. Potiče iz Kine i nekoliko vekova je bila glavni trgovački adut kineskih
dinastija. Svila je uzrok razvitka velikog trgovačkog puta nazvanog Put
svile i tako je doprinela i bržem razvijanju međusobno odaljenih civilizacija
putem razmene naučno-tehnoloških dostignuća obeju civilizacija (papir,
kompas, barut, astronomija,matematika, mehanika, kalendar, itd.).
Počeci proizvodnje svile datiraju od 6000. do 3000. pne. Zbog velike vrednosti
Kinezi su pod pretnjom smrtne kazne čuvali tajnu svile. Grčki filozofi
su smatrali da svila raste na drvetu. Proizvodnja svile na zapadu je omogućena
tek 552. naše ere, kada su dva nestorijanska monaha prokrijumčarila jajašca
svilene bube vizantijskom caru Justinijanu u Carigrad. Poduhvat, koji
ih je mogao stati glave, uspeo je tako što su jajašca sakrili u bambusove
štapove.
Nastanak i istorija puta svile
Još u najstarija vremena postojale su veze između Kine i Evrope. Zasnivale
su se na razmeni trgovačke robe, omogućavale diplomatske kontakte i doprinosile
spoznajama o drugim kulturama. Te veze nisu bile kontinuirane, odvijale
su se uglavnom preko posrednika i uvijek nanovo bile prekidane i na duže
vreme kada su trgovina, promet i razmena informacija bili ometani.
Odlučujuća
politička pretpostavka za potpuno otvaranje istočnog kraja puta svile
bila je kineska ekspanzija prema zapadu. U vreme vladavine cara Han Vua
(141.-87. p.n.e.) (dinastija Han) carstvo se gotovo udvostručilo. Na opasnosti
na granicama reagovao je osvajanjem neprijateljskih područja. Njegove
vojske prodirale su daleko na sever, jug i zapad, osvajajući brojne susedne
države. Pobeda nad Čing-nuima donela mu je konačnu kontrolu nad središnjom
Azijom. Vuova vojska zauzela je Pamir i Fargonu, i time su mogli biti
otvoreni putovi između Kine i Zapada. Trgovina putom svile je procvala,
a u glavni grad carstva Han dolaze luksuzna roba i putnici sa Zapada.
Dok je sad istočni deo puta bio relativno siguran, dugi sukobi između
Rimljana i Parta pretili su da zapadni deo puta svile pretvore u bojno
polje. Avgust uspijeva diplomatskom spretnošću sklopiti na neko vreme
mir s Partima, što čini i zapadni deo ceste sigurnijom, pa trgovina s
dalekim Istokom ponovo oživljava.
Put svile doživljava novi procvat u vreme dinastije Tang (618.-907.) kada
ona oduzima Perzijancima prevlast na putu svile. Drugi car dinastije Tang,
Tang Taizong, dovodi pod svoju kontrolu velike delove središnje Azije
kao i Tamirsku zavalu. Bizantinci uspevaju vratiti delove svojih ranijih
poseda u Aziji, i time osiguravaju pristup putu svile. Bizant ostaje glavno
trgovište za robu sa istoka. U razdoblju "pet dinastija" unutrašnja
stabilnost dinastije Tang nije se mogla održati, pa susedni narodi ponovo
napadaju karavane.
Odlučujući doprinos direktnom povezivanju Azije i Evrope dali su Mongoli
u 13. veku. Mongolska osvajanja omogućila su razdoblje redovnih i raznovrsnih
kontakata. Čim bi u novoosvojenim područjima osigurali red i stabilnost,
Mongoli su uspostavljali kontakte sa strancima. Usprkos svojoj ogromnoj
želji za osvajanjem i vlašću, bili su gostoljubivi prema stranim putnicima,
pa i u slučajima kad su putnici bili iz zemalja čiji vlastodršci nisu
priznavali mongolsku vlast. U to vreme ponovo dolazi do intenzivnog porasta
razmene roba, ljudi i znanja.
Mongolsko carstvo nije bilo dugovečno. Već 1262. počinje raspadanje tog
divovskog carstva, iako je istočni dio pod vladavinom Kublaj kana ostao
stabilan duže vreme. Kineski nacionalizam je ponovo oživeo. 1368. se u
Kini prekida vladavina stranaca dolaskom na vlast dinastije Ming koja
je zastupala agresivnu politiku prema mongolskim plemenima. Usprkos miru
u vreme vladavine Mongola tim područjima, trgovina duž puta svile nikada
više nije dosegla obim kao u vreme Tang dinastije. Trajno opadanje značenja
puta svile počelo je još u vreme dinastije Song, a poticaj tom padu dao
je porast kineske pomorske trgovine kao i velike carinske dažbine koje
su zahtevali Arapi. Usled toga nastaju nova trgovinska središta u jugoistočnoj
Aziji.
Na pomorskim putovanjima nije bilo opasnosti dugih kopnenih putovanja
i troškova za posrednike. S porastom ekspanzije evropskih pomorskih sila
na početku novog doba put svile konačno gubi značenje. Trgovinu putom
svile zamenjuju brodovi, a kineski trgovci svojim džunkama dolaze do Indije
i Arabije. Od vremena dinastije Song Evropljani su bili jako ograničeni
u trgovanju s Kinom. U vreme pomorske ekspanzije jedan od glavnih ciljeva
bio je ponovo otkriti morski put do bajkovitog Kitaja (Kina). Tek 1514.
Portugalci stižu do Kine i brzo uspostavljaju živu trgovinu, koju kasnije
preuzima Španjolska. Od sredine 16. veka, Kina izvlači najveću dobit od
evropskih kolonija u novom svetu (Amerika). Oko 70% tamo dobijenih plemenitih
kovina prebacivalo se u Kinu, kako bi se u Kini kupila roba za Europu.
S vremenom, brodovi trgovinskih kompanija zamenjuju put svile kao vezu
sa istočnom Azijom za nabavku luksuzne robe i umetničkih predmeta za plemstvo
u Evropi.
U najnovije vreme put svile ponovo dobija na značenju. Gradnja putova,
potaknuta otkrićem velikih nalazišta nafte u tim područjima, olakšala
je pristup tim neprilaznim, divljim područjima koja se industrijaliziraju.
Ponovo se otvaraju trgovinski putevi, a postaju značajni i za turizam.
Međukontinentalna razmena putem svile
Putom svile nisu se kretale samo robe kao začini, svila, staklo i porculan.
Sa trgovinom su putovale i religije i kulture. Tako je putem svile u Kinu
i Japan došao i budizam i tu postao prevladavajuća religija. I hršćanstvo
je tim putem došlo do tadašnjeg glavnog grada, kako je dokumentirano na
jednoj kamenoj ploči u današnjem Xi'anu. Duž puta svile su do Arapa, a
od njih kasnije i u Europu stigli znanje
o papiru i barutu.
Trgovina
Za
Zapad je svila bila najvažnija trgovačka roba koja je prolazila Putom
svile. Celi put je upravo i dobio ime po tom proizvodu. No, to ime iskrivljuje
stvarnost trgovine, jer su osim svile tim trgovačkim putem razmenjivane
i druge robe. Karavane koje su išle prema Kini nosili su, između ostalog,
zlato, belokost, drago kamenje i staklo. Iz Kine prema Evropi prevoženi
su pre svega krzno, keramika, žad, bronza, lak i gvozdje. Uz put, deo
tih dobara zamenjivan je, i menjao je više puta vlasnike pre nego što
bi stigao na krajnje odredište. Pored svile, sve do noveg vremena su vrlo
važna roba za razmenu sa jugoistočnom Azijom bili začini. Koristili su
se, ne samo kao začine, nego i kao lekove, anestetike, afrodizijake, parfeme
ali i za pripremu "čarobnih napitaka".
No, svila je ipak bila najvažniji kineski proizvod. Razvoj tkanja svile
može se pratiti unatrag sve do 2. milenijuma pre Hrista. Proizvodnja svile
u količinama dostatnim i za izvoz razvila se tek završetkom "vremena
posvađanih carstva" u 3. stoleću prije H rista. U to vreme je svila
bila veoma redak materijal na Zapadu, kao purpur i staklo ubrajala se
u luksuznu robu Rimskog carstva. Skromnu količinu ovog skupocenog materijala
mogli su si priuštiti tek najbogatiji. U vreme Avgustovog mira, kad je
1 zapadni deo puta svile bio siguran, rimski gornji sloj izražavao je
povećanu "glad" za svilom, začinima i draguljima, htelo se oponašati
bogati stil života Dalekog istoka.
Veliki problem je bila sigurnost trgovačkih puteva. Od Kine do Egipta
razbojnici su napadali karavane na najužim mjestima puta, otimajući im
robu. Zbog toga je carstvo Han dodeljivalo karavanama posebnu vojnu pratnju,
a i produžili su kineski zid uz karavanski put.
Organizacija međukontinentalne trgovine bila je vrlo zahtevna. Trebalo
je na jednom mestu okupiti hiljadu životinja, veliki broj goniča i tone
trgovačke robe, a onda sve to pokrenuti. Uz to, trebalo je brinuti o očuvanju
života ljudi i životinja na dugom putu uz teške klimatske i geografske
uslove. Trgovci obično nisu putovali celim putem da bi prodali robu. Trgovina
se odvijala preko više posrednika. Dok su zapadni deo puta svile dugo
kontrolirali Parti, a kasnije Sasanidi, u središnjim delovima Azije razmenom
su dominirala pre svega nomadska plemena. Kao prevozno "sredstvo"
veliki, verojatno i najveći, značaj imale su dvogrbe kamile, poreklom
iz središnje Azije. Njihova prednost pred jednogrbim je ta što su manje
osetljive na temperature a imaju i zimsko krzno. Tim osobinama su dobro
prilagođene obielezjima kontinentalne klime koja vlada stepama i brdskim
područjima s velikim visinskim razlikama. Zbog tih osobina dvogrbe kamile
se koriste od početka trgovinskih odnosa.
Razmena kultura i tehničkih novosti
Razmena tehničkih dostignuća, kulturnih dobara i ideologija događala se
manje smišljeno i sporije od razmene roba. Daleka putovanja svih vrsta,
bilo iz komercijalnih, političkih, diplomatskih ili misionarskih razloga,
poticali su kulturnu razmenu između različitih društava. Pesme, priče,
religiozne ideje, filozofski nazori kao i saznanja razmenjivala su se
između putnika. Značajne tehnike, kao proizvodnja papira i stampanje knjiga,
hemijski procesi kao destilacija i efikasnija konjska oprema i jahaći
stremen proširili su se Azijom.
Sirenje vera putem svile
Naročito
dugotrajno dobro koje se širilo putom svile bile su vere. Tako je na primer
severnim putem budizam stigao iz Indije u Kinu i Japan, uglavnom u vreme
Severne Vei dinastije u 4. i 5. veku. Širenje hršćanstva istočno od Male
Azije - sa manjim izuzecima - bilo je moguće tek s početkom sasanidskog
carstva u 3. veku. Iako hršćanstvo nije nikada postalo prevladavajuća
vera u središnjoj i istočnoj Aziji, put svile korišcen je za prodiranje
do kineskih granica. U vreme Mongolskog carstva nestorijansko hršćanstvo,
poteklo od grčkog teologa Nestorija, bilo je kulturno oružje s kojim se
moralo računati.
Širenje hršćanstva bilo je puno skromnije u poredjenju sa islamom koji
je daleko nadmašio sve druge religije. Nakon Muhamedove smrti 632. godine,
islam se brzo širi Arabijom, a u sledećih sto godina osvaja jednu po jednu
stare rimske provincije: prvo Siriju, zatim Egipat pa celu severnu Afriku.
Uskoro zapadni kraj puta svile, a time i kontrola ukupne transazijske
trgovine, dolazi pod islamsku kontrolu. Nakon osvajanja Perzijskog carstva
nastavlja se prodiranje islama prema istoku. U početku se širi gradovima
duž puta svile, a kasnije i u njihovoj širu okolini. I u središnjoj Aziji,
Kini i Bengalu te kasnije i u Indoneziji nastaju muslimanske zajednice,
ali bez vojnog osvajanja ili političke apsorpcije. Putem svile širili
su se i zoroastrizam i manihejstvo, oboje persijskog porekla
Sirenje bolesti
Poput
religioznih ideja ili kulturnih dobara, putom svile prenosile su se i
bolesti i infekcije. Putnici su pomagali uzročnicima širenje u populacije
koje nisu imale ni nasjeđen ni stečeni imunitet na bolesti koje izazivaju.
Tako je dolazilo do epidemija koje su mogle imati dramatične posledice.
Najpoznatiji takav slučaj širenja bolesti potom svile s vrlo ozbiljnim
posledicama bilo je izbijanje kuge u 14. veku: U Kini kuga izbija 1330.
Ova smrtonosna bolest koja napada glodare, a sa životinja na ljude prenose
jeb uhe, i vrlo je zarazna. Dugo vremena se kuga pojavljivala samo u južnokineskoj
pokrajini Junan. Početkom 14. veka mongolske postrojbe raznose zaražene
buhe velikim delovima Kine. Dalje se kuga brzo širi putem svile i stiže
trgovačkim brodovima iz Kaffe na poluostrvo Krim 1348. a zatim i u srednju
EVropu. Ovako brzo širenje kuge posebno je bilo potpomognuto trgovinom
krznima.
Zakljucak
Put svile danas ima još samo romantično, pustolovno značenje. Putovanja
"tragom Marka Pola" privlače sve veći broj turista u ova zabačena
područja. Kina je vrlo brzo spoznala veliki turistički potencijal tih
područja, što je rezultiralo restauriranjem raznih objekata i spomenika
kulture duž puta svile, a brigu o tim objektima vode službene instance.
Pored toga, arheološkim iskapinama pokušava se ući u trag načinu života
ovih područja u tom vremenu. Putnici duž Taklamakan pustinje sreću prije
svega ruševine gradova i ostatke spilja. No, najvažnija zanimljivost je
stanovništvo i njihov do danas sačuvan isti način života.
Međutim, osim arheološke i istorijske vrednosti, Put svile predstavlja
šansu i za ponovno otkrivanje identiteta naroda Centralne Azije. Time,
po mišljenju Frensisa Čajlda, obnova i zaštita ove znamenitosti ne znači
samo poštovanje prošlosti, već i okretanje ka budućnosti Centralne Azije.
Literatura
- Jasen Boko - ,, Na putu svile ’’
- Radio Slobodna Evropa
- ,,Drvo znanja ’’ – enciklopedijski clanak za mlade
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|
|