|
KULTURA U SJEDINJENIM AMERIČKIM DRŽAVAMA
I KANADI
Kultura je cjelokupno društveno naslijeđe neke grupe ljudi, to jest naučeni
obrasci mišljenja, osjećanja i djelovanja neke grupe, zajednice ili društva,
kao i izrazi tih obrazaca u materijalnim objektima. Riječ kultura dolazi
iz latinskoga colere, što je značilo: nastanjivati, uzgajati, štititi,
štovati. Za kulturu postoje i druge definicije koje odražavaju razne teorije
za razumijevanje i kriteriji za vrjednovanje ljudske djelatnosti. Antropolozi
kulturu smatraju definirajućim obilježjem roda Homo.
Kultura Sad –a je mješavina više kultura, još od prije vremena kad su
Sad – e nastale kao država. Nastajala je od prvenstveno zapadnoevropskih
kultura ( Njemačke, Francuske i Italije). Najvažniji elementi kulture
bili su oni elementi kod naroda sa Britanskih otočja. Američka kultura
uključuje i liberalne i konzervativne poglede.
Kanadska kultura je termin kojim se označava elementi artističke, literarne,
kulinarske, političke i socijalne stvaranja koji se nalaze u Kanadi. Kao
i u Sad – u i ovdje je velik uticaj imala zapadnoevropska tj. francuska
i britanska kultura. Kanada je često prikazana kao diversna, napredna
i multikulturrna zemlja.
KNJIŽEVNOST U SAD
„Uz pisma, dnevnike i putopise, verski, ekonomski i politički
spisi su jedni oblici književnog izražavanja u Americi od vremena prvih
engleskih naseobina ( Virdžinija 1607. Nova Engleska 1620) do proglašenja
nezavisnosti 1776. odn. izglasavanja ustava i stvaranja Sad – a 1787,.
U čemu su znatnog udjela imali spisi T. Jeferrsona, B. Franklina, T. Paina...
Oslobođenjem od britanske vladavine, mlada nacija je težila i kulturnoj
samostalnosti; pod utjecajem evropskog romantizma našla je u svojoj sredini
obilje zanimljivih tema.“
Strogi moral puritanaca, Indijanaci, revolucija i njeni heroji, građanski
rat, ukidanje ropstva, divlji zapad odrazili su se u književnim djelima
V. H. Brauna, Č.B. Brauna, V. Ervinga, F. Kuplera, N. Hotorna, V.K. Brajanta...
Proces propadanja i obnavljanja koji je karakterizirao intelektualni razvoj
poslije građanskog rata, može se zapaziti i u književnosti i umjetnosti.
Nije bilo pojedinca tokom šezdesetih i sedamdesetih godina 19. st.
Javlja se težnja za odvajanjem umjetnosti od sirovog i materijalistčkog
svijeta. Tendencija da se umjetnost odvoji od svakoddnevnog života prvo
se očitovala u Novoj Engleskoj, kao što su Longfelow i Louel. Njihovi
učenici su bili Bejli Odrič, Ričard Henri, Edmund Klarens i Džordž Henri
Broker. Ovakvi
ljudi su dugo vremena smatrani važnim. Pred bilo kojim oblikom realizma
su se užasavali. Težili su književost Sad – a slabijom varijantom engleskog.
Danas se oni odbacuju obično kao predstavnici „ puritanske tradicije“.
Drugi su predstavnici prihvatili bolja rješenja. Oni su se smatrali regionalistima.
Kasnija američka književnost ispoljila je dvije suprotne tendencije. Neki
pisci su zaronili u američki život, osobito oni iz novih industrijskih
gradova , i prihvatili se zabilježja što su okusili, uz malo moralnih
i estetskih vrijednosti. Drugi su se okrenuli evropskoj kulturnoj tradiciji
u nadi da će pronaći vrijednosti i standarde koji se mogu primjenivati
na sadašnjost i prošlost. Glavni predstavnci ova dva pravca su Mark Tvein
i Henri Džems.
Treći pravac pisca javlja se pod Vilijem Din Haules. Kao romanopisac Haules
počinje koristiti ideje romanopisac. Njihovo gledište je izranjalo izled
demokratije i nauke. Prvi romasijer bio je Vilijem Hil Braun, dok je Čarls
Brokden Braun bio prvi profesionalni pisac romana. Istorijski roman stvorio
je Dž. F. Kuper.
Mnogo odlučniji prekid s tredicijom učinili su pisci iz sljedeće generacije.
Držeći se po strani od utjecaja bilo kojeg sistema mišljenja sljedeće
generacije. Njihov pogled na svijet je bio veoma mračan, jer su oni vidjeli
pogled na svijet kao biološki haos nagona bez duhovnoh cilja. Oni su bili
opčinjeni izgledom svijeta i dramom. Značajni pioniri su Hemlin Garland
( Glavnim putevima 1891), Stiven Krajn, Frenk Noris i Teodor Drojzen.
Druga dva člana ove grupe se mogu svrstati u naturaliste.
Između dva svjetska rata američki roman, tematski je sve složenije, raznovrsniji
i otvoreniji. Predstavnici : F. Skot, E. Hemingwej, V. Fokner... Vilijem
Erwing je prvi američki književnik koji je svojim skicama i pričama bio
priznat u Evropi: modernu kratku priču stvara Edgar Po.
Rana američka drama nije imala većih vrijednosti. Vodeći dramski pisac
u 18. st. je Vilijem Danlap, a kasnije se pojavljuju: Džon Pein, Robert
Bred, Bronson Howerd...
Tokom prvih desetaak godina dvadesetog stoljeća nove tendencije se nisu
širile, prije svega što je većina intelektualaca bila zauzeta progresivnim
kretanjimja i borbom za reformama. Pisci kao što su Dejvid Gren Filips
i Apton Sinkler, bavili su se površno društvenim i ekonomskim pitanjima.
Najpoznatiji predstavnik je Džek London s djelima ( Zov Divljine i Bjeli
Očnjak). Dva najbolja romanopisca tog vremena bile su žene Edit Vorton
i Elen Glazgou.
Pojavom Justina O Neilla, drama je stekla svog velikog pisca. Uveo je
tragediju i komade s nesretnim završekom. Pored imaginativne i simboličko
– poetske drame ( M. Anderson, M. Koneli, V. Sarojan). U periodu 1918
– 1939. Javlja se značajnija i bogatija realistička drama, sa interesovanje
za politiku i socijalnu tematiku, za pitanje i pojave raznih nastranosti
i poremećenosti u životu jedinke: Robert Šervud, Kliford Odets, Lilijan
Helman..
SLIKARSTVO I ARHITEKTURA U SAD
U toku 17. I 18. St. dominira tzv. Kolonijalni stil koji se u 19. St.
pretapa u razne vidove eklekticizma i revivala. Prenose se stilovi koji
vladaju u matičnim zemljama doseljenika, uglavnoom u Engleskoj i djelimično
u Francuskoj, a s druge strane, u tzv. Grčkom revivalu, bilo da je riječ
o džordžijanskom stilu ili gotičkom revivalu u kojem se stilu grade brojne
crkve ( sv. Trojstva i sv. Patrika u New York).Pored ovih zdanja podiže
se monumentalni Kapitol u Washington, na kojem se radi od 1792. Do 1865.,
zatim Tretmont haus prvi hotel u Americi ( djelo Isaia Rogers).
U arhitekturi poslije građanskog rata dvije decenije označavale su rđav
period. Dok su i izgradnji fabrika i kuća bile potpuno zapostavljeno estetske
vrijednosti, domovi bogatih ljudi bili su obično razmetanja kome nema
ravnog. Gotski stil srednjovjekovne evrope predstavljao je omiljen izvor
inspiracija, i bio je primjenjivan u gradnji privatnih kuća,kao i crkava
i univerziteta. Ali su arhitekti podržavali klasični, arapski, renesansi
i džordžijski stil. Mnoge državne zgrade, biblioteke bile su podignute
po ugledu na antička rimska kupatila, ili italijanske renesanse palate,
bez obziračemu ona praktično služila.
Prvi arhitekt koji se pobunio protiv sve te kićene glazure i tražio prave
vrijednosti bio je Henri Hobson Ričardson. Pronašao je svoj stil proučavajući
romanske građevine ranog srednjeg vijeka. U međuvremenu došlo je do uspona
funkcionalizma. Arhitektura se revolucioniše tehnološkim izmjenama. Poslije
prvog svjetskog rata u arhitekturi preovlada tzv. „ međunarodni
stil“.
Raimond Hud je pobijedio na konkursu za Chicago tribun zgradu. Nastala
je ta zgrada na pricipu tradicionalne neogotičke inspiracije. U Sad –
e dolaze Gropius i Mis van der Roe koji će ovdje ostvarit najbolja djela
( Tehnološki institut države Illinois, Federalni centar u Chicago). Rokfelerov
centar u New York predtsavlja značajan arhitektonski kompleks.
Za vrijeme perioda klasične i gotske dominacije, ideje Lui Saliven razradio
je njegovučenik Franklin Rat, iz Vinkosina jedan od nekolicine nesumnjivo
genijalnih ljudi iz Amerike u 20. st. Rat nije volio nebodere, pa je horizontalno
prekostio vertikalnim linijama, postajući poznat po prerijskim kućama.
Kao učenik Emersona i Vitmana on je razmišljao o teoriji arhitekture,
naglašava jedinstvo čovjeka i prirode, i tražio metode građenja koje će
biti u skladu sa okolinom i materijalom.
Prve slikarske pokušaje prave stranci, mahom Englezi, a najtraženiji su
portreti koji su rađeni u rasponu od idealizirajućeg do naturalističkog
manira. Među najistaknutijim slikarima u 18. St. spadaju Džon Silington
i Bendžamin Vest, koji su kasnije otišli u Englesku i tamo postigli veliki
uspjeh, te Gilbert Stuart. U 19. St. pored portreta, koji je još uvijek
dominirajući žanr, javlja se i interesovanje za pejzaž. Grupa slikara
poznata pod nazivom Hudson River School odlazi u unutrašnjost zemlje i
počinje da slika u prirodi ( Ašer Braun, Djuran, Tomas Moran). U drugoj
polovini 19. St. među najznačajnijim je slikar Džems Vistler, blizak impresionistima,
koji postiže međunarodnu reputaciju.
Američki slikari poslije građanskog rata imali su slične teškoće da se
prilagode novoj sredini. Kritička mjerila su postala haotična, i mediokriteti
su postalin priznati. Sad su preovlađavali evropski uticaji, prošli i
sadašnji. Gotovo svi američki slikari su studirali u Evropi, većinom u
Parizu, a samo mali broj njih je bio dovoljno jak da apsorbuje ono što
je naučio, a da pri tome ne potpadne pod uticaj. Metropolitan muzej osnovan
1870. God., a drugi gradovi su postepeno dobijali prilično velike kolekcije.
Na taj način svi različiti stilovi koji su se razvili u različitim nacijama
u ranijim stoljećima sada su bili dostupni američkim naučnicima.
Jedan od najvećih slikara realizma u americi je Wiliam Hunt. Kao mladić
putovao je Evropom. Studiraonje umjetnost pod Thomas Couturom. Nakon dosta
godina provedenih u Evropi otišao je un Rhode Island i tamo osnovao umjetničku
školu, i kasnije je slikao u Bostonu.
Od novih i vitalnijih evropskih grupa najznačajniji su bili francuski
impresionisti. Od impresinista ističu se Vinslot Homer i Meri Kasat. Krajem
19. St i početkom 20. St. američko se slikarsvo uglavnom kreće u rasponu
od realizma do impresionizma, uprkos sve izrazetijim uticajima evropskih
slikara koji dolaze od evropskih škola. Jedna od presudnih takvih izložbih
bila je Armory Show u New York koji predstavlja evropska dostignuća. Potom
u Ameriku dolaze evropljani. Među pionirima modernizma uizdvajaju se :
Alfred Maurer, Maks Bever, Marsden Hardli... Pedesetih godina slikarstvo
je u znaku apstraktnog ekspresionizma, najznačajnijeg originalnog pokreta
u istoriji američke umjetnosti, čiji su glavni protagonisti Vilijem de
Kuning i Džekson Prolok.
„Razvoj skulptorskog izaraza, iako se čini manje očitim od
razvoja arhitekture i slikarstva, išao je otprilike sličnim putem, pošavši
od patriotske orijentacije početkom 19. Stoljeća, da bi krajem stoljeća
dospio do novog realizma. Prvi veliki kipar od zanata pojavili su se dvadesetih
godina u uvjetima znatne potražnje za dijelima kojima se ovjekočila slava
nacionalnih junaka i ukrasile nove javne zgrade.“
KULTURA U KANADI
Kanadska kultura je spreg više utjecaja kolonijalne ere. U Kvibeku je
jak osjećaj nacionalne kulture koja se razvila na francuskom govornom
području. Osjeća se kao jak pandam engleskom govornom području. Pored
toga na kulturu u Kanadi su jak utjecaj imala i indijanska plemena.
Kanadska potraga za identitetom je samo svojstveno polu-objektivno
pitanje. Itanje kanadskog identiteta se prožimalo kroz tri pitanja : različitost
francuza i engleskih potomaka u Kanadi, bliskost između potomaka engleza
i britanskog carstva, te bliskost engleskog govornog područja s Sad-a.
Još od dvadesetih godina 20. st. Kanadska vlada nastoji promovirati jedinstvo.
Jedinstvo se ogledalo u nizu zakona koje je donosila centralna vlast.
Kanadska vizualna umjetnost se dosta dobro razvijala, a pravi procvat
doživljela je poslije drugog svjetskog rata. Značaj uticaj imala je vlada,
prije svega osnivajući škole za umjetnost i davajući dobre stipendije.
Za razvoj slikarstva značajno je mjesto imao Paul Kane. Jedna grupa slikara
nazvana „ grupa od sedam“, je takođe imala veliki uticaj.
Abstraktna artistička grupa nazvana „ grupa jedanaest“ je
takođe imala veliki uticaj. Najveći dio prvih predstavnika kultura u većini
vidova umjetnosti je prije svega pratila razvoj u Europi, odakle je nadopunjavala
svoje ideje.
Kanada im veliki teatarski život, koji privuče veliki broj turista. Izdvaja
se prije svega Stahford Shakeaspeer festival. Veliki broj Kanađana su
bili pioniri prvih Holivuskih filmova. GradVankuver je postao poznat kao
Holivud sjevera. Američki filmovi su dominirali kanadskim tržištem. Kanadska
televizija ( CBC) je prije svega najznačajnija televizija u Kanadi.
3.1. KNJIŽEVNOST U KANADI
Kanadska književnost se dijeli na književnost na francuskom i ne engleskom.
Knjiž. Na engleskom počinje početkom 19. St. kod engleskoh doseljenika
u Novu Škotsku. Mnogi intelektualci su proizvod tzv. lojalističkih elemenata
koji su prebjegli iz Sad u Kanadu. Jedan od njih je Tomas Haliberton koji
je napisao zbirku humorističkih pričica Časobničar. Pod uticajem engleskog
romantizma, Katarina Trejl je dala zbirku pjesama O kanadskim šumama,
a Džon Ričardson izdao 1832. Istorijski roman Vakusta s melodramatskim
nastavkom Kkanadska braća: Čarls Sangster poemama SV. Lorens i Sagenej.
Vilijek Kimbril piše o Novo Francuskoj sedamdesetih godina tog stoljeća
s nazivom romana Zlatni pas. Historijskim romanom se bavi Džilbert Parker:
u djelu Kad je Valon došao u Pontiac. Krajem stoljeća ističu se pjesnici
Viktorijanske ere kao Arčibald Lampan i Dankan Skot. Život domorodaca
prikazuje V. Dramond, Robert Sirvis.
Poslije prvog svjetskog rata književnost se snažnije razvija i oslobađa
engleskih i francuskih uticaja. Mozo de la Roš se ističe s romanom Mazla.
Frederik Grov u romanima Kolonisti iz močvara, Jaram života daje sumornu
sliku. Morli Kalagan njeguje gradski roman, pisan popularnim američkim
stilom. Najznačajniji kanadski romansijer je Hu Mak Lenan s romanima Dvije
samoće, Barometar se niše, Svačiji sin,, Ovoj grupi pripada i Ema Vilson.
Brajan Mur se bavi problemima doseljenika.
Kanadski pjesnici pripadaju dvijema centrima Montreal i Torontu. Najistaknutiji
predstavnik montrealske grupe su F.R.Skot, A.M.Klajn, Ervin Lejtong...Pjesnici
iz Montreala su skloni socijalnim realizmi i političkom radikalizmu, a
s druge različitom metafizmu. Pjesnici iz Toronta : En Vilkinson, Daglas
Le Pan, P.K.Pedž... su više metafizički okrenurti a mne se bave socijalnim
temama. Pod uticajem kritičara Nortpona Frai formirala se grupa tzv. mitoejskih
pjesnika. Poslije II svjetskog rata kritika je počela sve više stajati
na noge, zahvaljujući primjeru teorijske kritike Nortropa Fraia, kao i
pojavi nekoliko mlađih kritičara širokog obrazovanja i strogih kriterijuma.
Književnost na francuskom se razvija takođe u drugoj polovini 19. st.
Osnovni cilj ovog pravca je da sačuvaju svoj nacionalni identitet. Prvo
važnije djelo je Istorija Kanade od F.K .Garnoa. Ovo djelo je inspirisalo
pjesnika Oktava Kremazija. Kod nacionalne književnosti glavni uzori su
bili Igo i Lamartin. Neki pjesnici su se odrekli nacionalne teme, i prihvatili
egzotične ( Alber Lozo, Alber Ferlan) teme nalazili u kanadskoj prirodi.
Među pjesnicima koji su se javili poslije 1914. Ističu se Klemen Maršal,
Alfred Derošer... Novi pjesnici su počeli izražavati supstilnost prodora
u psiho modernog čovjeka. Egor Gario počeo je njegovati apstraktnu i simboličku
metafiziku. Među najmlađim predstavnicima novog kosmopolitizma su Žil
Eno, Rolan Žiger,Žak Godbu...
3.2. ARHITEKTURA I SLIKARSTVO U KANADI
Rana arhitektura se razvijala pod uticajem francuskih graditelja 17.
St. U oblasti Kvibeka podižu se normandijski, a oko Montreala provansalski
tipovi kuća koji se miješa s domorodačkom arhitekturom jednostavnih kvadratnih
osnova. Administrativne zgrade i crkve grade arhitekti francuske kulture
koji se s vremenom stekli lični stil. U drugoj polovini 18.st. javlja
se uticaj engleske arhitekture, a u 19.st. arhitekti imitiraju evropske
stilove. Ž Mišo, E.Taše i dr. Dok se krajem stoljeća javljaju elementi
zakasnjelog klasicizma, a poslije 1920. Arhitekturu karakterišu racionalizam
i funkcionalizam. Viktorijanski stil je trajo odkraja 19.st. do oko prvog
svjetskog rata. Kanadski arhitekti su dosta naučili od američkih. Poslije
1918. javlja se težnja za stvaranje kanadskog arhitektonskog stila. To
je dovelo do obnove neo-gotičkog stila. Moderni oblik se prije svegajavio
kod bankarskih kuće i trgovačkih zgrada
.
Slikarstvo u 117. St. karakterišu izolovani radovi pojedinaca, među kojima
se ističu: P.Ž.Pjeron, K.F.Lik..Obrađuju se paradni portreti, scene u
duhu fraganora i realističke kompozicije L. Dilonpea. U 19. St. znatan
uticaj francuskog slikarstva u provinciji Kvibek koje zastupaju Ž.Legare,
I Plomon... U ostalim krajevima slikari nalaze uzor kod Engleza.
Grupa mladih slikara iz Montreala osniva „grupa 7“ koja je
doprinijela obnovi kubanističkih formih, dok se druge grupe bave nadrealizmom
i apstraktnim slikarstvom. Nova kretanja u slikarstvu zastupaju Velijem
Ronald, a naročito Žan Rionel
U ovo vrijeme razvija se i vajarstvo u 17.st. , a najpoznatiji je Ž.Leblon
Latura. Grupisani po školama, umjetnici 18. st. obrađuju stature od drveta,
inspirisani stranim crkvenim predmetima i namještajem. Najpoznatije škole
su u Kvibeku porodica Lejser i Bejerž. Savremeni umjetnici su pokrenuli
modernu renesansu u skulpturi.
LITERATURA
- Magosci Paul, Aboriginal peoples of Canada. A short introduction.,
University of Toronto press, Toronto, 2012., 3-6.
- Moraze Charles, devetnaesto stoljeće – četvrti dio ( ekspanzija zapada).
1775 -1905, Zagreb, 1976., 140.
- Parks Henri Bamford, Istorija SAD, Beograd, 1985., 515.
- Grupa autora, Mala enciklopedija – Prosveta, Beograd, 1986., 395.
- Grupa autora, Broadcasting Finance in Transition, Oxxford, 1991.,
32.
- Grupa autora, A guide to Canadian architectural styles, Broadwiev,
2004.
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
|
|