Mehanizmi trgovanja na Beogradskoj berzi

Pod pojmom berza podrazumeva se stalno mesto trgovanja na kojem se, prema strogo određenim pravilima kupuje određena roba. Samo ime berza ima više tumačenja: jedni smatraju da potiče od francuske reči „bourse", koja je označavla mesto gde su se sastajali trgovci, drugi smatraju da potiče od italijanske reči „borsa", što znači kesa ili novčanik, a treći da potiče od grčke reči „byrsa", što znači oderanu kožu. Neki su opet mislili da termin berza potiče od imena bogate porodice Van der Burse iz Briža, ispred čije se kuće nalazila jedna od prvih berzi. Prema ovome, prvi tragovi organizovane berze javljaju se u XV veku. Međutim, moderne berze kakve danas poznajemo počinju svoj razvoj krajem XVIII veka.

Berza se definiše kao regulisano i organizovano sekundarno tržište hartija od vrednosti, sa strogo utvrđenim pravilima trgovanja, opštim kriterijumima za prihvatanje hartija od vrednosti kojima će se trgovati, kao i sa kriterijumima kojima se definiše pitanje članstva na berzi. Iz navedene definicije zaključuje se da je berza institucija koja organizuje proces trgovanja, standardizuje predmet trgovanja i određuje način trgovanja.

Berza ne određuje cenu hartija od vrednsoti sa kojima se trguje, ona samo definiše pravila za odvijanje aukcije na kojoj se slobodnim susretanjem ponude i tražnje u određenom trenutku određuje cena hartija od vrednosti U donošenju pravila poslovanja berze su potpuno samostalne, kao i u kontroli njihove primene i sankcionisanju prekršilaca. Posao sankcionisanja je delatnost koja je delatnost posebnih berzanskih sudova - arbitraža.

Osnovni razlog nastanka berzi leži u nameri da se premosti vremenski period od ulaganja do profitiranja, potrebe prikupljanja kapitala kroz više manjih suma čijom koncetracijom se dobija zadovoljavajući iznos za finansiranje, kao i potreba da se uložena sredstva vrate u svakom trenutku.

U osnovi svoje organizacije, berza je centralna tačka oko koje se nalaze svi pomenuti učesnici, a odnosi između učesnika i berze se odvijaju kroz pojedine organizacione delove berze koji predstavljaju i njene osnovne funkcije. S tim u vezi, moglo bi se reći da osnovna organizacija berze podrazumeva sledeće skupove poslova:
• Listing
• Trgovanje
• Kontrola i nadzor
• Informisanje

Obzirom da je osnovna berzanska aktivnost berze trgovina, koja podrazumeva odabir adekvatnog sistema i metoda trgovanja, definisanje pravila trgovanja, načina susretanja ponude i tražnje i izračunavanja cene tržišnog materijala (što jasno ukazuje na značaj ovog berzanskog posla), predmet seminarskog rada jeste definisanje i objašnjenje osnovnih metoda trgovanja koje se koriste na Beogradskog berzi.

Rad je koncipiran tako da u uvodnom delu opiše ukratko istorijat nastanka Beogradske berze. Dalje se u radu obrađuje problematika procedure trgovanja hartijama od vrednosti, dok su pitanja metoda trgovanja na Beogradskoj berzi centralna tema Seminarskog rada. Zaključak je rezime materije obrađene tokom celog rada.

Kratak osvrt na istorijat nastanka Beogradske berze

Prve ideje o osnivanju Berze u Srbiji javile su se tokom tridesetih godina XIX. Srpsko trgovačko udruženje, koje je imalo presudan uticaj na celokupan razvoj trgovine u Srbiji pokrenulo je inicijativu za donošenje Zakona o javnim berzama, tako da je Narodna skupština 1886. godine usvojila navedeni Zakon.

Ubrzo potom, početkom XX veka na bezi su počele da se kotiraju razne hartije od vrednosti, gde su najtraženije bile državne hartije od vrednosti, što je i razumljivo, obzirom da je u tom periodu poverenje u akcionarska društva bilo na izuzetno niskom nivou. Datum, koji se uzima kao zvaničan datum početka rada Beogradske berze jeste 02. Januar 1895 godine. Trgovina akcijama se obavljala u zgradi hotela Bosna, u Beogradu. Berza je nesmetano funkcionisala sve do početka drugog svetskog rata. Nakon rata, nastavila je svoj rad, da bi zatim, 1953-e godine bila zatvorena od strane državnih vlasti, budući da se postojanje Berze nije uklapalo u Socijalističko shvatanje ekonomije.

Berza je otvorena opet 1989 godine, kao Jugoslovensko tržište kapirala, da bi sa raspadom Jugoslavije promenila svoje ime u Beogradska Berza. Tokom 2001. godine, nakon otpočinjanja procesa privatizacije u Srbiji, na Berzi su počele da se kotiraju akcije privatizovanih preduzeća, da bi godinu dana kasnije počela i trgovina sa obveznicama Republike Srbije.

Regulatorni okvir poslovanja Beogradske Berze

Zakonom o tržištu hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata uspostavljen je osnovni zakonski okvir u kome Beogradska berza posluje, kako u smislu osnivanja i organizacije rada same Berze, tako i u smislu osnivanja i poslovanja članova Berze - učesnika na organizovanom tržištu, te drugih institucija tržišta kapitala. Ovim Zakonom uređuju se:
1) uslovi i postupak izdavanja hartija od vrednosti;
2) trgovina hartijama od vrednosti na organizovanom tržištu hartija od vrednosti;
3) organizacija, struktura i način funkcionisanja organizovanog tržišta u Republici Srbiji;
4) pojam i delatnost organizatora tržišta;
5) osnivanje i delatnost učesnika na organizovanom tržištu;
6) organizacija i nadležnosti Komisije za hartije od vrednosti;
7) organizacija i nadležnosti Centralnog registra, depoa i kliringa hartija od vrednosti.
Odredbe ovog Zakona koje se odnose na hartije od vrednosti primenjuju se i na druge finansijske instrumente, osim ako Zakonom nije predviđeno drugačije.

Zakonom o tržištu hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata bliže su uređena sledeća pitanja od značaja za organizaciju i rad Berze: pravni status; osnovni kapital; osnivači; delatnost; kadrovska i organizaciona osposobljenost i tehnička opremljenost; izdavanje dozvole za rad; upis u nadležni registar; korišćenje naziva; uprava; zaposlena lica; opšta akta; promena naziva sedišta i adrese; članovi Berze; informacioni sistem; arbitraža; prijem i početak trgovine hartijama od vrednosti; kursna lista; obustava trgovine hartijama od vrednosti; nadzor i prestanak rada.

U skladu sa Zakonom, berza se definiše kao "pravno lice organizovano kao akcionarsko društvo koje, u skladu sa ovim zakonom obavlja delatnost organzovanja trgovine hartijama od vrednosti i drugim finansijskim instrumentima na berzanskom tržištu, odnosno na berzanskom i vanberzanskom tržištu "

Dakle, kao što se vidi, uloga berze jeste da organizuje trgovinu hartijama od vrednosti koja zapravo podrazumeva sledeće:
• Organizovanje javne ponude hartija od vrednosti i povezivanje ponude i tražnje hartija od vrednosti;
• Objavljivanje informacija o ponudi, tražnji i tržišnoj ceni hartija od vrednosti i drugih podataka značajnih za trgovinu istima;
• Utvrđivanje i objavljivanje kursnih lista hartija od vrednosti;
• Obavljanje drugih poslova u skladu sa Zakonom o tržištu hartija od vrednosti i drugim finansijskim instrumentima;

Naravno, pored navedenih, postoji grupa poslova koja nikako ne spada u nadležnost berze, što podrazumeva da su kao takvi, ti poslovi zabranjeni. Berza ne sme trgovati hartijama od vrednosti, ne sme davati savete koji se odnose na kupovinu i prodaju hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata, kao ni savete o izboru brokersko-dilerskog društva ili ovlašćene banke, ne može obavljati poslove koji su ovim zakonom odrađeni kao delatnost brokersko dilerskog društva, niti druge poslove.
Dozvolu za rad Beogradske berze izdaje Komisija za hartije od vrednosti Republike Srbije

Uvod u način trgovanja na Beogradskoj berzi

Da bi akcionar uspeo u svojoj nameri da deo ili celu svoju imovinu izraženu u akcijama pretvori u novac, ili da višak novčanih sredstava pretvori u hartije od vrednosti, potrebno je da ima sledeće informacije:
• od koga može da dobije stručnu pomoć
• kome i kako da ispostavi nalog za trgovinu
• koje su hartije uključene na Berzu
• kada se održavaju aukcije
• tržišne cene akcije
• kako da dokaže da poseduje akcije (ako prodaje) odnosno da poseduje novac (ukoliko
kupuje)
• kako da bude siguran da će dobiti akcije (ako kupuje) ili novac (ako prodaje)
• kako da zna kad će njegov nalog biti izvršen
• koja je cena koju je dužan da plati, postojanje pojedinih poreskih obaveza i sl.

Prvi korak koji je potrebno da se preuzme, jeste da potencijalni akcionar potpiše ugovor sa odabranim brokersko - dilerskim društvom.

Ugovorom se klijent obavezuje da brokeru da ovlašćenje za otvaranje i vođenje vlasničkog računa hartija od vrednosti, kao i potpunog ovlašćenja za poslove posredovanja u trgovini hartija od vrednosti. Evidencija o svim hartijama od vrednosti koje klijent poseduje, nalazi se na vlasničkom računu klijenta koji se vodi u Centralnom registru hartija od vrednosti .

Ukoliko je reč o klijentu prodavcu, koje već poseduje određene hartije od vrednosti, i ima nameru da iste proda, te hartije od vrednosti se vode na njegovo ime u elektronskoj bazi podataka Centralnog registra, a broker dobija ovlašćenje za administriranje tog vlasničkog računa. Tim putem, broker je u mogućnosti da proveri da li klijent poseduje hartije koje želi da proda.

Pored toga što je u obavezi da potpiše ugovor sa brokerskom kućom, klijent je u obavezi da u banci otvori namenski račun za trgovanje hartijama od vrednosti. Račun se otvara u nameri da se izvrši uplata novca od prodatih hartija od vrednosti, dok je klijent u obavezi da na isti račun deponuje dodatna sredstva ukoliko želi da poveća obim svojih kupovina.
S druge strane, broker je u obavezi da klijentu dostavi Pravilnik o poslovanju brokersko -dilerskog društva, kao i da informiše klijenta o osnovama trgovanja hartijama o vrednosti. Klijent takođe treba da dobije osnovne informacije od brokera o načinu ispostavljanja naloga za trgovanje, koje vrsta naloga može da ispostavi, šta znači koja vrsta naloga, kao i sve druge informacije koje će klijentu biti od koristi. Međutim, postoji i granica dokle znatiželja klijenta može ići, obzirom da neke informacije mogu se tretirati kao poslovna tajna.

Takođe, jedna od najbitnijih informacija koje broker može i mora da dostavi klijentu jeste poslednja cena hartije od vrednosti koja je predmet njegovog interesovanja, kao i informacije o dozvoljenom cenovnom odstupanju za naredna trgovanja. Cenovna odstupanja su zapravo zone fluktuacije i zapravo predstavljaju jedan vid zaštite tržišta od od naglih skokova ili padova cene. Pravilima trgovanja na Beogradskoj berzi, zona fluktuacije na vanberzanskom tržištu iznosi +/-20% u odnosu na poslednju zaključenu cenu pri trgovanju datom hartijom od vrednosti. Postoji mogućnost da zona fluktuacije iznosi i od -20% do +300% ukoliko se održava prvo trgovanje hartijom od vrednosti na Beogradskoj berzi, pri čemu je bazna jedinica tzv. obračunska jedinica utvrđena prema bilnasnim podacima privrednog subjekta. Za hartije od vrednosti, koje se kotiraju na berzanskom tržištu, zona fluktuacije iznosi +/-10% u odnosu na poslednju zaključenu cenu pri trgovini sa tom hartijom.

Nakon svih tzv. "pripremnih" radnji, odnos brokera i klijenta se nadalje odvija kroz proceduru ispostavljanja naloga za trgovanje. Klijent potpisuje kupovni nalog koji sadrži važne elemente za njegovo realizovanje na tržištu. Najvažniji elementi naloga su, označavanje hartije od vrednosti koju klijent želi da kupi, cena po jedinici hartiji od vrednosti, broj hartija od vrednosti koje klijent želi da kupi, kao i vreme trajanja naloga. Cena koju klijent označi u nalogu, može biti iskazana kao limit cena , što podrazumeva da je kupac upisao cenu iznad koje ne želi da plati više.

Nakon što su se prikupili svi nalozi i nakon što su se međusobno uparili, zaključuje se kupoprodajni posao, o čemu se u sistemu za trgovanje sačinjava elektronska zaključnica.

Sve zaključnice Berza dostavlja Centralnom registru elektronskim putem, dok se brokerima dostavljaju zaključnice u kojima je on jedna od strana u transakciji.

Na osnovu prosleđenih zaključnica, Centralni registar i broker razmenjuju elektronske poruke kojima potom Centralni registar dostavlja brokeru fajl sa njegovim zaključnicamam radipoređenja sa fajlom koji se dobio od Berze. Nakon potvrđivanja brokera Centralnom registru sledi procedura kliringa i saldiranja.

Kliring transakcije predstavljaju obračun uplata i isplata koje treba izvršiti među stranama u transakciji, poput količina kupljenih akcija pomnožena sa cenom kao iznos koji kupac treba da plati prodavcu, obračun provizije koju kupac plaća brokeru uvećano za provizije Berze i Centralnog registra.

Saldiranje predstavlja proces prenosa novca sa novčanog računa kupca na novčani račun prodavca uz istovremeni prenos hartija sa vlasničkog računa prodavca na vlasnički račun kupca. Proces kliringa i saldiranja traje tri dana od dana zaključenja transakcije, što podrazumeva da klijent - kupac postaje vlasnik hartija od vrednosti tri dana nakon što je te akcije kupio na Berzi.

Metode trgovanja na Beogradskoj berzi

Metode trgovanja koje se koriste na Beogradskog berzi su sledeće:
1. metoda periodične aukcije sa preovlađujućom cenom (MPC)
2. metoda kontinuiranog trgovanja (MK)
3. blok trgovina (BT)
4. metoda minimalne cene (MC)

Prve dve, od gore navedenih metoda, spadaju u tzv. standardne metode trgovine na berzi, poznatije kao Organizacija tržišta na bazi naloga (Order Driven Market). Sekundarno trgovanje organizovano metodom preovlađujuće cene i metodom kontinuiranog trgovanja predstavlja multilateralan, anoniman koncept trgovanja hartijama od vrednosti. Pojam multilateralnosti podrazumeva da je svim investitorima omogućeno da pod potpuno ravnopravnim uslovima, trguju hartijama od vrednosti. Multilateralnost ne podrazumeva izbor suprotne strane u trgovini, pošto se suprotna strana identifikuje kroz mulitlateralni svih naloga koji učestvuju u procesu trgovine. Anonimnost se odnosi na objavljivanje samo onih podataka o nalogu koji su presudni za mogućnost zaključenja transakcija tim nalogom, tj. cenom, količinom, kao i posebno definisanim uslovima koji se odnose na cenu i količinu.

Mehanizmi bilateralnog i neanonimnog trgovanja se upotrebljavaju samo kao prateći mehanizmni, i oni su posebno kontrolisani i izdvojeni, definisani posebnim uslovima koje su kupac i prodavac u obavezi da, u bilateralnom odnosu, ispune kako bi bili u mogućnosti da zaključe takvu vrstu tansakcije. Blok trgovanje je metoda "koja se bazira na gore opisanim principima, metoda koja poštuje dogovor kupca i prodavca o zaključivanju bilateralne transakcije (pre iznošenja njihovih berzanskih naloga na Berzu) pod unapred dogovorenim uslovima, s tim što prodavac i kupac moraju da ispune određene uslove koji su propisani Pravilnikom berze" , koji se opet razlikuju u zavisnosti od toga po kojoj se metodi odbija regovno trgovanje akcijom koja je predmet bloka.

Blok transakcije

Propisani uslovi se tiču veličine bloka i cene po kojoj blok može biti realizovan u zavisnosti od poslednje tržišne cene. Na primer, ako se hartijom, koja je predmet blok transakcije, trguje metodom MPC, količina hartija od vrednosti kojima se trguje u blok transakciji, mora biti najmanje jednaka zbiru trgovane količine hartija od vrednosti na najmanje tri poslednja berzanska sastanka, a najmanje 3% od ukupno emitovanog broja hartija od vrednosti, izuzimajući trgovanu količinu na berzanskom sastanku na dan zaključenja blok transakcije. Što se cene tiče, najveće dozvoljeno odstupanje kreće se do 10% u odnosu na prosečnu podnerisanu cenu koja je zaključena na poslednja tri berzanska sastanka, osim u slučaju kada je obim hartija od vrednosti u blok transakciju najmanje 20% od ukupnog broja izdatih hartija od vrednosti iste vrste i klase predmetnog izdavaoca. U opisanom slučaju, dozvoljena cenovna fluktuacija kreće se do najviše 20%.

Da bi hartija od vrednosti mogla biti predmet blok transakcije u slučaju kad se njom trguje metodom kontinuiranog trgovanja, potrebno je da kumulativno budu ispunjeni sledeći uslovi:

• vrednost hartije od vrednosti kojom se trguje mora biti najmanje 200 miliona dinara (ukoliko je predmet blok transakcije akcija) ili 10 miliona dinara (ukoliko je predmet blok transakcije dužnička hartija od vrednosti);
• 10% od ukupno izdatog broja hartija od vrednosti iste vrste i iste klase, izdate od strane predmetnog izdavaoca;
• najviše odstupanje cene hartije od vrednosti iz blok transakcije u odnosu na cenu na zatvaranju na prethodnom berzanskom sastanku je 3% osum u slulaju kada je količina hartija od vrednosti u blok transakciji najmanje 10% od ukupnog broja izdatih hartija od vrednosti iste vrste i iste klase predmetnog izdavaoca, kada je dozvoljena zona fluktuacije cene do 5%;
• količinu hartija od vrednosti iz blok transakcije njie moguće kupiti, tj. prodati u toku trajanja berzanskog sastanka za vreme u kojem se dostavlja Berzi na odobrenje i registraciju.

Način zaključenja blok transakcije se dosta razlikuje u odnosu na standardno trgovanje. Naime, kupac i prodavac zaključuju dogovor, pokreću proceduru koja se odnosi na blok transakciju, zatim taj svoj dogovor upućuju brokerima koji međusobno potvrđuju dogovor u propisanom vremenu i zatim ga dostavljaju kontroloru Berze na odobrenje. Nakon što se transakcija odobri, blok transakcija može biti zaključena.
Cene i obim prometa iz odobrenih blok transakcija „ne utiču direktno na cene i obim prometa ostvarene u trgovanju hartijama od vrednosti na berzanskon sastanku na kojem se trguje predmetnom hartijom od vrednosti, niti utuču na vrednosti indeksa u koji su date hartije od vrednosti uključene" .

Elemetni blok transakcije, kao što su: hartija od vrednosti, količina bloka i cena bloka se javno objavljuju kroz izveštaj Berze.

Blok trgovanja su takođe klasična berzanska praksa kojom se velikim klijentima omogućava da međusobno istrguju hartije, ali uz poštovanje okvirnih tržišnih uslova i uz iveštavanje tržišta i javnosti o toj trgovini. Navedena metoda se često naziva Pre Agreed Method.

Metod Minimalne Cene (MC)

Metod Minimalne Cene (MC) je nestandardna berzanska metoda, "koje se na Beogradskoj berzi koristi samo za potrebe trgovanja akcijama u portfelju države (Akcijskog fonda) i to samo za prvo trgovanje tim akcijama, odnosno kada nema utvrđene tržišne cene za akcije koje Akcijski fond želi da ponudi po ovoj metodi" . Trgovanje ovom metodom zakazuje se na zahtev Akcijskog fonda, koji potom, o datumu održavanja zakazane aukcije obaveštava javnost preko sredstava javnog informisanja, a osim vremena aukcije, obaveštenje sadrži i podatke o količini akcija koje se prodaju, kao i početnoj ceni ponude. Na dan aukcije, zainteresovani kupci mogu da licitiraju sam za celokupnu količinu akcija koju je ponudio Akcijski fond i da ponude cenu najmanje jednaku (ili višu) do prodajne cene Akcijskog fonda (minimalna cena). Ako na aukciji učestvuje samo jedan kupac, on kupuje ceo paket akcija najčešće po ceni iz ponude, a ako na aukciji ulestvuje dva ili više kupaca, oni se nadmeću licitiranjem po ceni naviše, sve dok ne ostane samo jedan kupac koje je spreman da plati najvišu cenu.

Metod periodične aukcije sa preovlađujućom cenom (MPC) sastoji se iz sledećih faza:
• predotvaranje (sa black out - om)
• aukcija
• trgovanje

Period predotvaranja je period tokom koga članovi Berze unose u Berzin sistem za trgovanje sve naloge ponude i tražnje svojih klijenata za određenu hartiju. Pri unosu naloga u sistem za trgovanje, sistem ih rangira po ceni (za stranu tražnje opadajućim nizom od tržišnog naloga, preko naloga sa navišom limit cenom do naloga sa najnižom cenom; za stranu ponude rastućim

nizom od tržišnog naloga, preko naloga sa najnižom limit cenom do naloga sa navjišom limit cenom), a nalozi koji su istovetni po ceni međusobno se rangiraju po vremenu unosa u sistem za trgovanje, od ranije unetog ka kasnije unetom nalogu. Od početka perioda predotvaranja, pa do početka poslednjih 300 sekundi tog perioda brokeri mogu da vide na tabli unete naloge sa deset najboljih cena ponuda i tražnje, mogu da unose nove naloge, kao i da povlače prethodno unete naloge. Sa prvom sekundom poslednjih 300 sekundi predotvaranja brokeri više ne mogu videti cene novih unetih naloga drugih brokera, mogu da unose nove naloge i samo svoje naloge (svoje naloge i vide), ali ne mogu da povlače prethodno unete naloge. Zbog toga se ovaj period zove Black out. Takođe, navedeni period je poznat i kao random period. On ne mora da traje 300 sekundi black outa, pošto sam sistem za trgovanje random procedurom prekida mogućnost unosa novih naloga. Sve navedeno iz razloga da se najveći deo naloga ne bi unosio u poslednjih par minuta predotvaranja. Nakon isteka 300 sekundi black outa, nastupa trenutak aukcije. Aukcija je trenutak u kome sistem aktivira algoritam utvrđivanja preovlađujuće cene, odnosno izračunava jedinstvenu cenu po kojoj će se trgovina obaviti. To je preovlađujuća cena, odnosno ona cena po kojoj se, na toj aukciji, ostvaruje najveći obim prometa meren količinom hartija od vrednosti. Nakon izračunavanja cene, sistem pristupa uparivanju naloga (samo onih koji mogu biti realizovani po utvrđenoj preovlađujućoj ceni) u zaključnicu. To je period trgovanja. Kako ukupna količina akcija na strani ponude i ukupna količina akcija na strani tražnje kojima odgovara utvrđena preovlađujuća cena, najčešće nisu jednake, nalozi na strani koja ima veću količinu akcija se uparuju po principu cena/vreme, kako bi se zadovoljio princip ravnopravnosti naloga, odnosno kako bi prednost u uparivanju dobili najpre oni nalozi koji su bili spremni da plate veću cenu od utvrđene (tražnja) odnosno manju cenu od utvrđene (ponuda). Nakon naloga povoljnijih po ceni, uparuju se nalozi čija je cena jednaka utvrđenoj ceni. Međutim, „ukoliko postoje nalozi čija je cena jednaka utvrđenoj ceni, a ne mogu svi biti upareni jer nedostaje količina na suprotnoj strani transakcije, ti nalozi se rangiraju po vremenskom prioritetu, tako što prednost u uparivanju dobija nalog koji je ranije unet u sistem za trgovanje" .

Nalozi koji nisu upareni, a po vremenu trajanja su bili "dnevni" prestaju da važe, a nalozi koji su ispostavljeni kao nalozi "do opoziva" ostaju u elektronskoj knjizi naloga u sustemu Berze za sledeću aukciju. Svakako, ako klijent čiji nalog "do opoziva" nije uparen odustane od namere trgovanja za sledeću aukciju, on može kod brokera povući svoj nalog "nalogom za povlačenje", a broker će to učiniti u sistemu za trgovanje u svakom trenutku osim u periodu black outa, trenutka aukcije i trgovanja (perioda uparivanja naloga).

Rangiranje naloga se može prikazati na sledeći način:

Nakon unosa svih naloga u sistem, utvrđuje se preovlađujuća cena, kao cena po kojoj se na toj aukciji može trgovati najvećom količinom akcija.

Recimo, ukoliko je indikativna cena 1.000 dinara, zona fluktuacije od 800 do 1.200 dinara:

Na primeru se vidi da je naveći obim trgovanja (110 komada) obavljen po ceni od 900 dinara. To znači da je preovlađujuća cena 900 dinara po akciji, I da se po toj ceni uparuju nalozi prodaje na 10 komada/800 dinara i na 100 komada/900 dinara sa nalogom tražnje 110 kom/900 dinara.
Cena od 900 dinara/akcija je zapravo i indikativna cena za naredno trgovanje, a zona fluktuacije se meri u rasponu od +/-20% na cenu od 900 dinara (720 - 1.080 dinara).

Metod kontinuiranog trgovanja

Metod kontinuiranog trgovanja se sastoji iz sledećih faza:
• predotvaranje
• otvaranje
• trgovanje na otvaranju
• kontinuirano trgovanje
• zatvaranje
• izračunavanje cene na zatvaranju

Osnovna razlika između metode kontiniranog trgovanja i metode preovlađujuće cene jeste u tome da se, u toku samo jedne aukcije po metodu kontinuiranog trgovanja, može ostvariti više različitih cena za istu hartiju, dok se po metodu preovlađujuće cene određuje jedna, jedinstvena, preovlađujuća cena i to po završetku aukcije.

Faza predotvaranja kod metoda kontinuiranog trgovanja je u potpunosti istovetna istoimenoj fazi kod MPC. Faza otvaranja je identična fazi aukcije kod MPC, a faza trgovanja na otvaranju je istovetna fazi trgovanja kod MPC. Razlika između ova dva metoda nastaje uvođenjem faze kontinuiranog trgovanja, kada nalozi ponude i tražnje kreću sa uparivanjem "jedan na jedan" do kraja aukcije.

ZAKLJUČAK

Srpska ekonomija je prošla trnovit put u poslednjih dvadesetak godina. Još sa kraja osamdesetih godina postalo je jasno da Srpska (zapravo SFRJ) ekonomija nije u stanju da se bori sa tržišnim ekonomijama zemalja Zapadne Evrope.

Jedan od glavnih razloga propadanja naše ekonomije (pored višedecenijske neproduktivnosti, uzrokovane opšim neradom i prevelikom javnom potrošnjom) bio je i nedefinisani finansijski sistem, koji će se kao neka vrsta posrednika pojaviti između onih koji imaju višak slobodnih novčanih sredstava i onih koji su u potrazi za tim viškovima.

Za određeni nivo štednje, više efikasan sistem finansijskog posredovanja, konkretno u ovom slučaju Beogradske berze, koja treba da bude jedan od generatora oporavka srpske ekonomije
15
nakon dugogodišnjeg posrtanja, više podiže uspešnost investicije na veće nivoe, odnosno, nedvosmisleno treba reći da što god je finansijski sistem efikasiniji, veća je stopa rasta GDP-a neke zemlje, samim tim i nivo životnog standarda.

Očigledo je da razvoj neke zemlje tesno povezan sa razvojem finansijskih tržišta u njoj. Bez stabilnog finansijskog tržišta, nemoguće je planirati razvoj ekonomije na duge staze. Srpska ekonomija, nakon bolnog prelaska sa samoupravne ekonomije na tržišnu ekonomiju i dalje luta u pronalaženju optimalne formule koja će joj omogućiti da se stabilizuje.

Beogradska berza, kao jedan od postulata na kojima bi srpska ekonomija trebala da se oporavi, i dalje luta, i dalje ne pokazuje zavidne rezultate koji se tiču obima trgovine, nivoa na kojima se nalaze Berzanski indeksi. To nikako ne bi trebalo da čudi, pošto je opšte poznato da je srpska privreda visoko neproduktivna, sa velikom javnom potrošnjom. S tim u vezi, berza je najbolji indikator trenutnog stanja srpske privrede.

Veličina finansijskih tržišta u svetu je veoma različita i može se meriti po različitim parametrima, od kojih je najviše u upotrebi tzv. tržišna kapitalizacija, koja predstavlja zbir cena listingovanih hartija od vrednosti pomnoženih sa njihovim brojem u opticaju. Nažalost po navedenom parametru, Beogradska berza, daleko, daleko zaostaje za vodećim svetskim berzama.

Ostaje nam samo da se nadamo, da će i Beogradska berza jednog dana krenuti, zajedno sa srpskom privredom, uzlaznom putanjom.

LITERATURA

1. Damiano Brigo and Fabio Mercurio Interest Rate Models - Theory and Practice, Springer Finance 2000
2. Đukić Đorđe, Centralna Banka i Finansijski Sistem, CID Ekonomski Fakultet,
Beograd 2006
3. Dželetović Milenko, Finansijska tržišta i instrumenti, Beograd, 2008
4. Eugene F. Brigham I Michael C. Ehrhardt, Financial Management, 12th edition, Thompson 2004
5. Fabozzi J. Frank, Financial Management and Analysis Published by John Wiley & Sons, Ins, Hoboken, New Jersey
6. Frank K. Relly and Keith C. Brown, Investment Analyses andPortfolio Management
7th edition, South Western 2003
7. Ivanović Periša, Skripta za studente, Fakultet za uslužni biznis, S. Kamenica
8. Joseph. Nellis and David Parker, Principles of Macroeconomics, Pearson Education Limited 2004
9. Urošević Branko, Finansijska Ekonomja, CID Ekonomski Fakultet, Beograd 2008

10. Vučinić Dragan, Poslovne Finansije, Univerzitet Braća Karić, Beograd, 1993
11. Živković Boško, Šoškić Dejan, Finansijska tržišta i institucije, CID Ekonomski Fakultet Beograd, 2006
12. Zakon o tržištu hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata, „Sl glasnik RS", br.47/2006
13. www.belex.rs

PROČITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

ASTRONOMIJA | BANKARSTVO I MONETARNA EKONOMIJA | BIOLOGIJA | EKONOMIJA | ELEKTRONIKA | ELEKTRONSKO POSLOVANJE | EKOLOGIJA - EKOLOŠKI MENADŽMENT | FILOZOFIJA | FINANSIJE |  FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZANSKI    MENADŽMENT | FINANSIJSKI MENADŽMENT | FISKALNA EKONOMIJA | FIZIKA | GEOGRAFIJA | INFORMACIONI SISTEMI | INFORMATIKA | INTERNET - WEB | ISTORIJA | JAVNE FINANSIJE | KOMUNIKOLOGIJA - KOMUNIKACIJE | KRIMINOLOGIJA | KNJIŽEVNOST I JEZIK | LOGISTIKA | LOGOPEDIJA | LJUDSKI RESURSI | MAKROEKONOMIJA | MARKETING | MATEMATIKA | MEDICINA | MEDJUNARODNA EKONOMIJA | MENADŽMENT | MIKROEKONOMIJA | MULTIMEDIJA | ODNOSI SA JAVNOŠĆU |  OPERATIVNI I STRATEGIJSKI    MENADŽMENT | OSNOVI MENADŽMENTA | OSNOVI EKONOMIJE | OSIGURANJE | PARAPSIHOLOGIJA | PEDAGOGIJA | POLITIČKE NAUKE | POLJOPRIVREDA | POSLOVNA EKONOMIJA | POSLOVNA ETIKA | PRAVO | PRAVO EVROPSKE UNIJE | PREDUZETNIŠTVO | PRIVREDNI SISTEMI | PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT | PROGRAMIRANJE | PSIHOLOGIJA | PSIHIJATRIJA / PSIHOPATOLOGIJA | RAČUNOVODSTVO | RELIGIJA | SOCIOLOGIJA |  SPOLJNOTRGOVINSKO I DEVIZNO POSLOVANJE | SPORT - MENADŽMENT U SPORTU | STATISTIKA | TEHNOLOŠKI SISTEMI | TURIZMOLOGIJA | UPRAVLJANJE KVALITETOM | UPRAVLJANJE PROMENAMA | VETERINA | ŽURNALISTIKA - NOVINARSTVO

  preuzmi seminarski rad u wordu » » »

Besplatni Seminarski Radovi