|
Zaštita i održivo korišćenje šuma
Šuma
je složena biljna zajednica ili biogeocenoza (ekosistem) šumskog drveća
koje utiče jedno na drugo, kao i na sredinu u kojoj se nalaze. Osnovni
delovi šume kao ekosistema su zemljište, vazduh, šumska životna zajednica
i geološka podloga.
Šume su najsloženiji kopneni ekosistemi. U njima pored drveća živi mnogo
drugih vrsta biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama. Složenost šuma
se ogleda u njihovoj izraženoj spratovnosti i raznovrsnoj međusobnoj povezanosti
svih članova životne zajednice.
Različiti organizmi naseljavaju različite delove šume. Tako u krošnjama
visokog drveća žive vrste koje se retko, gotovo nikada, ne spuštaju u
niže delove šume — arborealni organizmi. Ovaj deo šume naziva se sprat
visokog drveća. U nižim delovima šumskih ekosistema mnogi žbunovi izgrađuju
gust sklop koji se naziva sprat žbunova, ispod kojeg se razvija sprat
zeljastih biljaka. Uz samu površinu tla živi grupa organizama koji čine
prizemni sprat. U samom zemljištu živi mnogo različitih organizama, koji
izgrađuju podzemne spratove.
Šume su vekovima bile mesto odakle se čovek snabdevao drvetom za ogrev,
gradnju i šumskim plodovima za ishranu. Neplanskim sečenjem šume čovek
ugrožava prirodu.
1 ZAŠTITA I ODRŽIVO KORIŠĆENJE ŠUMA
1.1 Značaj šuma
Za opstanak planete Zemlje veliki značaj imaju šume. Neposredna i najveća
korist šuma je proizvodnja kiseonika. Na inicijativu Generalne skupštine
evropske konfederacije poljoprivrede iz 1971. godine, u svetu se 21. mart
obeležava kao Svetski dan šuma. Tu inicijativu prihvatila je Organizacija
Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu.
Posle pustinja, najzastupljeniji kopneni ekosistemi su šume. One zauzimaju
28% površine Zemlje i po svojim osobinama se razlikuju od ostalih ekosistema.
Značaj šuma za opstanak života ilustruje i činjenica da je kenijska ekološkinja
Vangari Mathai 2004. dobila Nobelovu nagradu za mir, koja je prvi put
dodeljena u oblasti zaštite životne sredine. Osnivanje pokreta „Zeleni
pojas“ za spašavanje afričkih šuma je između ostalih i njena zasluga;
u okviru tog pokreta, ona je organizovala siromašne žene Afrike („šumare
bez diplome“), koje su od 1974. godine do danas zasadile 30 miliona stabala,
da bi sprečile širenje pustinjskog pojasa. Istraživanjem je utvrđeno da
jedna bukova šuma može da proizvede oko 9,6 tona suve materije po hektaru
za godinu dana. Ista ta šuma proizvede oko 4 tone kiseonika po hektaru
za jednu godinu.
1.2 Uništavanje šuma
Šume su neophodne za prirodnu ravnotežu i život na Zemlji. One su tokom
vekova dosta redukovane. Ljudi obaraju na milione stabala kako bi dobili
drvo za hranu, da bi se grejali i izgradili kuće. Oni, takođe i krče velike
prostore da bi ih preobrazili u oranice ili u pašnjake za stoku. Tako
su prirodni predeli postepeno menjani i pretvarani u seoska imanja. Danas
su zone deforestacije prisutne naročito u tropskim šumama, ali su sve
šume na svetu ugrožene. Svesne opasnosti, međunarodne organizacije, kao
što su Svetski fond za prirodu (World Wildlife Fund, WWF), koji za amblem
ima pandu, ili Međunarodna unija za zaštitu prirode, trude se da ožive
programe zaštite i očuvanja šuma.
1.3 „Uređivanje šuma”
Pojam „uređivanje šuma” je kompleksan, mnogoznačan i razvojan, još od
XVIII veka definicija uređivanja, čuvanja, održavanja šuma podstiče na
istorijsko razmišljanje i izražava jedno napredovanje. Izraz održivi razvoj
(Sustainable development) zaživeo je posle Izveštaja Brundtland komisije
(Svetske komisije za okruženje i razvoj, na čelu sa Gro Harlem Brundtland)
pod nazivom „Naša zajednička budućnost“, po kome održivi razvoj podrazumeva
„razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjih bez ugrožavanja sposobnosti
budućih generacija da podmire njihove vlastite potrebe“. U toku poslednjih
150-200 godina brze i suštinske promene ekonomskih, tehničkih, socijalnih,
političkih i kulturnih uslova obeležile su I sastav i strukturu današnjih
šuma. Time su one s jedne strane svedočanstva istorijskih procesa, a sa
druge strane razvojne opcije za današnje i buduće društvo (Öesten, Roeder,
2001).
U odnosu na prethodnu konstataciju, shvatanje principa trajnosti, kao
osnovnog principa regulisanog gazdovanja šumama, doživeo je tokom vremena
višestruke preobražaje. Od početne održivosti proizvodnje, prinosa i prihoda
od drveta preko multifunkcionalnog korišćenja šuma, pa sve do održivosti
ekosistema u današnje vreme i njihovog doprinosa kvalitetu životne sredine.
Ovakvo upravljanje je u celini multifunkcionalno - proizvodnja šuma je
primarni cilj, ali postoje i drugi ciljevi koji se uzimaju u obzir, kao
što su zaštita voda i zemljišta, lov, prihvat javnosti. Pri tom, ovakvo
upravljanje proširuje stanje pošumljenosti (šumovitosti) i najveći deo
dobara i servisa koji idu uz to, i najzad ostalo je prirodno držeći se
aksioma „imitiraj prirodu i poštuj njeno delo“ (Medarević, 1983, 1991,
2006).
1.4 Ciljevi gazdovanja šumama u odnosu na princip održivog razvoja
Značaj šuma, bogatstvo i raznovrsnost vrsta koje su u njima sadržane
najbolje oslikava podatak da one sadrže preko 50% svetskog biodiverziteta.
Pri tom nije manji ni doprinos šuma u heterogenosti predela, formiranju
tla, kontroli poplava, erozije zemljišta, zadržavanju i prečišćavanju
voda, proizvodnji kiseonika, itd. Samim tim posledice koje proizilaze
iz propadanja ili nestanka (deforestacije) šuma su tako ozbiljne da se
na međunarodnim skupovima očuvanje i održivo gazdovanje šumama tretiraju
zasebno.
Prema međunarodno usvojenoj definiciji, održivo (trajno) gazdovanje šumama
„…podrazumeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na takav
način i u takvom stepenu, da se očuva biodiverzitet, a produktivnost,
obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma da budu na nivou kojim bi se
zadovoljile odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe i današnje
i budućih generacija kako na lokalnom tako i na nacionalnom nivou, a da
se pri tom ne ugroze i oštete neki drugi ekosistemi” (MCPFE, Helsinki,
1993).
Kriterijumi za panevropsko održivo gazdovanje šumama (deklaracija H1)
su sledeći:
– održavanje i odgovarajuće uvećanje šumskih resursa i njihov doprinos
globalnim ciklusima ugljenika;
– održavanje zdravlja i vitalnosti šumskog ekosistema;
– održavanje i podsticanje proizvodnih funkcija šuma (od drveta i onih
koje to nisu);
– održavanje, konzervacija i odgovarajuće uvećanje biološkog diverziteta
u šumskim ekosistemima;
– održavanje i odgovarajuće uvećanje zaštitnih funkcija u šumskom gazdovanju
(naročito zemljišta i vode);
– održavanje drugih socio-ekonomskih funkcija i uslova.
Zahtevi održivog upravljanja mogu se ispuniti samo ako su obezbeđene
određene pretpostavke. Obaveze obnavljanja šuma i pošumljavanja spadaju
u osnovne uslove za obezbeđivanje kako statičke tako i dinamičke funkcionalne
trajnosti (Medarević et al., 2006). Ovaj zahtev praktično je utvrđen i
sagledan u kvalitativnom i kvantitativnom smislu u Prostornom planu Srbije
(1996) i kroz prethodnu Studiju za izradu NŠAP-a (2007/8. god.) kroz ciljeve
uređenja i korišćenja šuma i šumskih zemljišta, upravljanja lovnim potencijalima
i zaštitom prirodnih dobara, a oni obuhvataju:
– unapređivanje stanja šuma ;
– povećanje površina pod šumom (pošumljavanjem);
– zaštita bioraznovrsnosti;
– zadovoljavanje ekoloških, ekonomskih i socijalnih funkcija;
– međugeneracijska i unutargeneracijska ravnopravnost u odnosu na višenamensko
korišćenje šuma.
U odnosu na značaj napred pretpostavljenih ciljeva svi su oni ovako koncipirani
u manjoj ili većoj meri strateškog karaktera. U odnosu na održivo upravljanje
lovnim područjima osnovni ciljevi su:
– značajno povećanje brojnosti populacije sitne i krupne divljači;
– poboljšanje strukture (polne i starosne) populacije krupne divljači
i kvaliteta trofeja;
– očuvanje retkih i ugroženih vrsta lovne divljači i ostale faune.
U odnosu na zaštitu prirodnih dobara, ciljevi obuhvataju zaštitu prostora
(mesta):
– ciljevi zaštite biodiverziteta (obuhvataju očuvanje genetskog, specijskog
i ekosistemskog biodiverziteta).
– izuzetnih i jedinstvenih delova prirode (od značaja za naučne, kulturno
- obrazovne, rekreativne i dr. svrhe);
– karakterističnih predstavnika pojedinih ekosistema i izrazitih biogeografskih
područja, odnosno pojedinih tipova predela;
– prirodnih predela, ambijenata oko kulturno - istorijskih spomenika.
Navedeni ciljevi su potpuno kompatibilni sa strateškim okvirom i ciljevima
šumarske politike Srbije. Ciljevi šumarske politike u Srbiji (2005. god.)
su sledeći:
– očuvanje i unapređivanje stanja šuma i razvoj šumarstva kao privredne
oblasti;
– povećanje doprinosa šumarskog sektora ekonomskom i društvenom razvoju
Republike Srbije;
– razvoj i održavanje sistema zaštite i unapređivanja šuma u zaštićenim
prirodnim dobrima, zasnovanog na realnoj valorizaciji ekonomskih, ekoloških,
socijalnih i kulturnih funkcija šuma, a u skladu sa Nacionalnom strategijom
održivog razvoja;
– očuvanje, realno unapređivanje, održivo korišćenje i valorizacija biološke
raznovrsnosti šumskih ekosistema;
– očuvanje, unapređivanje, održivo korišćenje i valorizacija zaštitnih
i socijalnih funkcija šuma;
– obezbeđivanje održivog razvoja i profitabilnosti državnog šumarskog
sektora uzimajući u obzir ekološke i socijalne zahteve, kao i stvaranje
najveće moguće dodatne vrednosti proizvoda šuma;
– stvaranje efikasnog sistema podrške privatnim vlasnicima šuma radi zadovoljenja
ličnih i opštih interesa, kao i ostvarivanja ciljeva održivog gazdovanja
šumama;
– odgovarajućim merama gazdovanja šumama obezbeđivanje uslova za gazdovanje
populacijama životinjskog sveta (divljači) da bi se očuvao njihov genetski
potencijal, brojnost i kvalitet i omogućila kontrola upravljanja populacijama
divljači;
– stvaranje održivog i ekonomski efikasnog sektora drvne industrije koji
će biti konkurentan na svetskom tržištu i time doprinositi unapređivanju
sektora šumarstva, zaštiti životne sredine i razvoju domaće privrede;
– obrazovanje odgovarajućih stručnih kadrova za sektor šumarstva, koji
će biti u stanju da efikasno ispunjavaju zadatke usmerene na održivo gazdovanje
šumskim resursima i koji će biti u mogućnosti da aktivno učestvuju u razvoju
ekološke svesti građana Srbije;
– podsticanje primenjenih multidisciplinarnih istraživanja, razvoj tehnologija
i unapređivanje kapaciteta u istraživačkim institucijama u šumarstvu;
– uspostavljanje i održavanje mehanizama za efikasno prikupljanje, čuvanje,
analizu i efikasnu razmenu informacija unutar sektora šumarstva i između
ostalih sektora, kao i podizanje nivoa svesti najšire javnosti o važnosti
šuma i šumarstva za društvo u celini uz aktivno učešće svih interesnih
grupa;
– uspostavljanje i jačanje međunarodne saradnje u svim aspektima šumarstva
i srodnim oblastima radi uključivanja u aktivnosti vezane za šume i šumarstvo
na globalnom i regionalnom nivou.
1.5 Socijalni i kulturini aspekti održivog razvoja šumama
Postoji opšte prihvaćeno mišljenje da je vrednost šumskih ekosistemskih
usluga izvan formalnih tržišta znatna. Takođe, postoji generalna saglasnost
da se ove vrednosti relativno malo uzimaju u obzir u velikom delu procesa
donošenja odluka vezanih za upotrebu zemljišta, a koje dovode do promena
vezanih za šume. Značaj socio-ekonomskih i kulturnih aspekata trajnog
gazdovanja šumama istaknut je na globalnom nivou u ciljevima trajnog gazdovanja
šumama, navedenim u Šumskim principima (Forest principles), a usvojenim
na UN Konferenciji o životnoj sredini i razvoju (UNCED).
Neki od indkatora za ocenu stanja, a samim tim i mogućnost održavanja
i unapređevanja socioekonomskih funkcija i uslova vezani su za doprinos
šumarskog sektora zapošljavanju ljudi kao njihovo zdravlje i bezbednost
na poslu, zatim značajnu ulogu energije drveta u ukupnoj potrošnji energije.
Veoma važan indikator je mogućnost pristupa šumama u rekreativne svrhe
i kulturne i spiritualne vrednosti pojedinih lokaliteta u šumi. Šume i
šumarstvo predstavljaju jedan od glavnihstubova održivog ruralnog razvoja.
U okviru državnih šuma Republike Srbije (bez Kosova) na površini od 5.092,07
ha izdvojene su šume koje kao poseban (specifičan) cilj gazdovanja imaju
intenzivno rekreativno korišćenje. Dosadašnji odnos prema ovoj specifičnoj
vrsti koristi i korišćenja uglavnom se bavio pravom (na) korišćenja, a
nikako i obavezama. Otud i opšta zapuštenost objekata namenjenih rekreativnom
korišćenju. Neophodno je uvođenje principa korisnik plaća. Ako je to nesporno,
osnovni problem je identifikovati lokalitet i korisnika. Samo pojedinačni
lokaliteti unutar većih šumskih kompleksa u tom smislu imaju adekvatan
tretman (npr. Košutnjak, Avala, neke gradske šume Beograda).
Kulturno istorijski predeli u Srbiji, kao zaštićena prirodna dobra, izdvojeni
su na površini od 4.106,31 ha, a obuhvataju memorijalne prirodne spomenike
i prostore oko nepokretnih kulturnih dobara koje često čine i manji šumski
kompleksi (manastiri i manastirske šume, i drugo). U odnosu na polifunkcionalni
pristup planiranju gazdovanja šumama i na toj osnovi izvršenu preraspodelu
površina državnih šuma, površina šuma oko kulturnih i istorijskih spomenika
iznosi 1.219,72 ha. Očuvanje, unapređenje, održivo korišćenje i valorizacija
zaštitnih, socijalnih, kulturnih i regulatornih funkcija šuma je, takođe,
jedan od istaknutih ciljeva izloženih u Strategiji razvoja šumarstva.
1.6 Funkcionalna trajnost i pokazatelji odrzivog razvoja šumama
Izveštaj o stanju šuma i načinu njihovog korišćenja (TBFRA 2000) jasno
ukazuje na polifunkcionalnost u korišćenju šumskih ekosistema na globalnom
nivou. Pri tom se sve šume i šumsko zemljište u osnovi dele na površine
pod šumom pogodne (namenjene) za proizvodnju drveta i ostale šume. Ostale
šume obuhvataju, između ostalog, šume od I do VI kategorije zemljišta
prema IUCN (1999) kriterijumima), zaštitne šume zemljišta i voda, šume
koje se koriste u okviru socio-kulturnih funkcija i dr. Koji su kvantitativni
efekti ovih opredeljenja delom se vidi iz tabele 1.
U odnosu na preraspodelu površina na globalnom nivou, u okviru Republike
Srbije (bez Kosova) ukupan prostor državnih šuma je obuhvaćen sa četrdeset
(40) pojedinačnih namenskih celina koje se sumarno mogu vezati za posebne
(specifične) ciljeve gazdovanja, kako je to prikazano u tabeli 1.
Tabela 1. Distribucija ukupne površine državnih
šuma u Srbiji prema namenskim celinama
Pun naziv kodova namenskih celina nalaze se u kodnom priručniku,
urađenom kao podrška informacionog sistema „Osnova“ (Banković, Medarević,
2003).Ukupna površina državnih šuma obuhvata i površinu šikara i šibljaka..
Iako u ukupnoj obrasloj površini državnih šuma u Srbiji dominiraju šume
proizvodne namene (u klasičnom smislu), na ovom mestu valja istaći i značajno
prisustvo ostalih kategorija korišćenja, posebno zaštitnih šuma zemljišta
(od različitih erozionih oblika), zaštitnih šuma voda, nacionalnih parkova,
strogih i specijalnih prirodnih rezervata. Realna je činjenica da su neki
od istaknu tih prioritetnih ciljeva u međusobnim odnosima ponekad komplementarni,
te prioritetan
cilj ne isključuje drugi(e), a ponekad i konkurentni i konfliktni, do
te mere kad se isključuju, prvi (prioritetan) druge (ostale) (Medarević,
Šljukić, 2004).
1.7 Zaštita korišćenja
O zaštiti biodiverziteta kao imperativnom cilju u okviru trajnosti i
održivog korišćenja i gazdovanja šumama mora se podjednako voditi računa
pri planskom, gazdinskom forsiranju svih napred nabrojanih posebnih ciljeva.
U tom smislu neophodno je imati u vidu koje vrste flore i faune i njihova
staništa i populacije, posebno pojedinih vrsta drveća, spadaju u kategoriju
retkih, reliktnih, endemičnih i ugroženih vrsta.
U Srbiji je u okviru dosadašnjih radova na sastojinskoj inventuri šuma,
započetih još sredinom XIX veka, registrovano 72 vrsta drveća, od kojih
su 21 alohtone vrste. Pri tom, neosporna je činjenica da alohtone vrste
u ukupnom šumskom fondu državnih šuma učestvuju sa 1,9% po zapremini,
što se na nacionalnom nivou može držati planski pod kontrolom. U isto
vreme da se zaključiti da samo 11 vrsta drveća od evidentiranih 72 u državnim
šumama Srbije čini gotovo 90% šumskog fonda po dubećoj zapremini. Tih
11 vrsta mogu se, bez većih ograničenja i bez većih negativnih uticaja
na raznovrsnost, nesmetano planski koristiti i za komercijalne seče a
to su: bukva, kitnjak, cer, lužnjak, obični grab, sladun, srebrna lipa,
bagrem, crni bor, smrča i jela. Ovom spisku svakako treba dodati klonove
topola. Ostale vrste drveća se, zbog svog neznatnog učešća, pre svega
moraju čuvati i štiti, a tek potom vrlo kontrolisano i ograničeno koristiti
u klasičnom prinosnom smislu.
Kada je u pitanju regeneracija šuma, može se reći da u odnosu na ukupan
prostor Srbije podaci Nacionalne inventure šuma (2004-2008. god.) jasno
ukazuju na prisutne promene i spontanost širenja površine pod šumom, posebno
u privatnom posedu. Prema prvim pokazateljima može se očekivati uvećana
šumovitost Srbije za 1-5% u odnosu na onu sa kojom danas raspolažemo.
U odnosu na međunarodnu klasifikaciju šume se prema prirodnosti svrstavaju
u pet kategorija: osnovna, modifikovana prirodna, poluprirodna, proizvodne
plantaže i zaštitne plantaže, od kojih su u našim uslovima prepoznatljive
prve četiri. Osnovna struktura šuma u odnosu na prirodnost ukazuje na
snažan antropogeni uticaj i prisustvo čoveka u šumskim ekosistemima i,
u odnosu na aspekt njihove raznovrsnosti, negativne efekte na duge odseke
vremena. Kada se posmatraju introdukovane vrste drveća, u odnosu na dosadašnje
iskustvo u praktičnom planiranju gazdovanja šumama u Srbiji, evidentirano
je 27 unešenih vrsta drveća (pri čemu su ovde obuhvaćeni i klonovi), koje
su u okviru sastojinske inventure šuma registrovane u našim šumama. Povoljnim
se može oceniti njihovo relativno skromno učešće u ukupnom drvnom fondu
izraženom površinom i zapreminom osim u slučaju proizvodnih plantaža klonova
mekih lišćara, koje u ukupnoj površini i zapremini šuma Srbije učestvuju
sa 1,7%, a u tekućem godišnjem zapreminskom prirastu sa 6,3%. Ono što
je neosporno u odnosu na introdukovane vrste je da neke od njih svojom
agresivnošću (ekspanzijom) postaju ozbiljna pretnja prirodnoj regeneraciji
i opstanku domaćih vrsta drveća, tu pre svega treba istaći pajasen, kiselo
drvo, bagrem i bagremac.
Mrtvo drvo uključuje drvo u ležećem stanju, mrtvo korenje i debla veća
ili jednaka 10 cm u prečniku. Procenjena biomasa mrtvog drveta u našim
šumama iznosi oko 16% u odnosu na biomasu živog drveta (iznad i ispod
zemlje) što se sa šireg aspekta problema očuvanja raznovrsnosti može smatrati
povoljnim (pri tom se misli na biotope entomofaune i mikoflore koje srećemo
u šumi i šumskom zemljištu).
Osnovni vid zaštite i očuvanja biološke raznovrsnosti je in situ očuvanje
gena, vrsta i ekosistema u njihovom prirodnom okruženju (genetski resursi),
što se može ostvariti uspostavljanjem mreža zaštićenih oblasti različitih
sistema i kategorija zaštite, obnavljanjem degradiranih ekosistema i zaštitom
ugroženih vrsta. Prema Registru zaštićenih prirodnih dobara (zaključno
sa 2008. god.) u Srbiji je izdvojeno i zaštićeno 95 opštih rezervata prirode
na površini od 8151 ha namenjenih prvenstveno održavanju genetskog fonda.
U državnim šumama Srbije u cilju obezbeđivanja reprodukcije pojedinih
vrsta namenski je izdvojeno 1.017 ha semenskih sastojina. Kada se posmatra
oblik predela, mora se poći od toga da „…predeo označava određenu teritoriju
onako kako je vidi stanovništvo, čiji je karakter rezultat i interakcija
prirodnih i/ili antripogenih faktora“ (Evropska konvencija o predelu,
Firenca, Savet Evrope, European treaty Series № 176). Vezano za šumske
ekosisteme, kao strukturne delove predela, u našim uslovima su ipak dominantniji
prirodni faktori. U odnosu na osnovne karakteristike reljefa, kao polaznog
kriterijuma prilikom izdvajanja tipova predela, predeli u Srbiji mogu
se generalno razvrstati u tri kategorije: ravničarske, brdske i planinske.
O raznolikosti šumskih ekosistema u Srbiji kao elemenata predela u dovoljnoj
meri govori dosadašnji broj izdvojenih ekoloških jedinica (160) i tipova
šuma (200) (Banković , Medarević, 2003). U odnosu na vlasništvo predeli
su izraženije fragmentirani u privatnim šumama. U cilju unapređivanja
znanja o predelima na nacionalnom i lokalnom nivou (unutar šumskih područja)
neophodno je:
– identifikovati sopstvene predele na ukupnoj teritoriji;
– analizirati njihove karakteristike, kao i sve sile i pritiske koji ih
transformišu;
– pratiti njihove promene (Evropska konvencija o predelu).
Kada se govori o ugroženim šumskim vrstama, prema IUCN kategorizaciji,
vrste su kritično ugrožene ako postoji izuzetno visok rizik njihovog nestajanja
u divljini u skoroj budućnosti. Planiranje gazdovanja šumama treba da
bude usmereno na čuvanje, zaštitu i povećanje biodiverziteta na ekosistemskom,
specijskom i nivou gena i, gde je to evidentno, na nivou predela. Analiza
u pojedinostima pokazuje da su od ukupnog broja od 38 vrsta: 12 retke
i ugrožene, 5 retke, 9 reliktne, 6 endemične i 6 pod rizikom. Odnos prema
navedenim vrstama i staništima na kojima ih nalazimo, u planskom, a time
i upravljačkom smislu, mora biti krajnje obazriv i odmeren u skladu sa
pozicijom koju u socijalnom smislu zauzimaju u okviru konkretnih šumskih
ekosistema. Njihov status mora biti utvrđen i zakonskim aktima kojima
se u najširem obuhvatu određuje politika odnosa prema šumi i održivom
korišćenju ukupnih potencijala šuma u šumskim područjima.
1.8 Svetski dan šuma – održivi razvoj
Međunarodno ustanovljeni datum koji je posvećen šumama i značaju njihovog
očuvanja, Zavod je obeležio 19. marta, zajedno sa JP „Srbijašume“ u poznatoj
beogradskoj šumi, Spomeniku prirode „Košutnjak“. Tako su se u ovom zaštićenom
prirodnom dobru, povodom Svetskog dana šuma pored organizatora JP „Srbijašume“
i Zavoda, okupili predstavnici Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede
i šumarstva, Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja, Instituta
za šumarstvo, Gradskog sekretarijata za zaštitu životne sredine, Šumarskog
fakulteta, i drugih nadležnih institucija, kao i predstavnici medija,
kako bi podsetili javnost na značaj i korist šuma, ali i na neophodnost
njihove zaštite i očuvanja kao dragocenog prirodnog resursa.
Usled globalnih promena, pored zadataka na obezbeđivanju proizvodne uloge
šuma, pred šumarima su danas i obaveza da obzebede da šume pružaju što
više kiseonika, zaštite i obezbede vodne resurse, pružaju sigurno utočište
biljnom i životinjskom svetu, budu faktor socijalnoekonomske stabilnosti,
i doprinose boljem i humanijem životu u celini. Kako je naglasio, još
pre tri stotine godina su šumari primenjujući princip trajnosti u gazdovanju
šumama, prihvatili danas opšte priznati princip održivog razvoja. Odgovorno
ispunjavajući zahteve koji se postavljaju pred šumare i šumarstvo, i u
narednom periodu nastaviće se sa unapređenjem stanja šuma, s ciljem ostvarivanja
obaveze da 41 odsto teritorije Srbije bude pod šumom.
Ozbiljnu ugroženost šuma, i veliki značaj njihove zaštite, pre svega od
pogubnih uticaja nekontrolisanih i nesavesnih uticaja čoveka. Šume sa
svojom proizvodnom, zaštitnom i rekreativnom funkcijom, predstavljaju
prvorazredni prirodni resurs. Međutim, to su ujedno značajni, i brojnim
faktorima ugroženi ekosistemi koje su od izuzetnog značaja za očuvanje
biljnog i životinjskog sveta, i ukupno stanje životne sredine. Od prvih
dana uspostavljanja institucionalne zaštite prirode u Srbiji, šumski ekosistemi
su bili predmet posebne pažnje. Među prvim zaštićenim prirodnim dobrima
u Srbiji su bukovi rezervati Mustafa i Felješana zaštićeni 1948. godine.
Pored brojnih šumskih rezervata, reprezentativnih prirodnih dobara gde
je šuma jedna od osnovnih vrednosti kao što su nacionalni parkovi, tu
su i pojedinačna stabla, 257 spomenika prirode botaničkog karaktera. Povećavanje
površina pod šumama i sprečavanje njihove devastacije, kao i održivo upravljanje
šumama, predstavljaju dragoceni doprinos očuvanju živog sveta, i unapređenju
stanja životne sredine kod nas. Ciljevi Zavoda na uspostavljanju zaštite
na 11 odsto teritorije Srbije do 2010 godine, ujedno podrazumevaju zaštitu
i očuvanje upravo reprezentativnih, autohtonih, dragocenih šumskih sistema
u zemlji.
O mnogostrukoj ulozi i značaju šuma govorio je izvršni direktor Sektora
za šumarstvo i zaštitu životne sredine Ranko Šikanja, naglasivši da je
na šumarima ozbiljni zadatak da zaustave trend smanjenja šumovitosti i
ukupne degradacije šuma. Šuma Košutnjak pravi je primer šumskog ekosistema
koje je kao dragocena zelena oaza u gradskom tkivu ima izuzuzetan značaj
sa stanovišta pre svega njene zaštitne, pa i rekreativne funkcije. O njenim
vrednostima,tom prilikom govorila je Biljana Jovanović, stručnjak Zavoda.
Svetski dan šuma se već više decenija obeležava širom sveta, Obeležavanje
Svetskog dana šuma pokrenula je Generalna skupština evropske konfederacije
poljoprivrede još 1971. godine, kada je Organizacija UN za hranu i poljoprivredu
– FAO, prihvatila ovu inicijativu, smatrajući da će se time doprineti
jačanju uverenja najšire javnosti o značaju šuma i njenoj vrednosti i
ulozi za čoveka – zaštitnoj, proizvodnoj i rekreativnoj. Za obeležavanje
simbolično je odabran 21. mart, prvi dan proleća, u znak buđenja prirode
i vegetacije, ali i kao znak novog početka, večitog obnavljanja života.
Površine pod šumama u svetu se ubrzano smanjuju. Tome doprinosi i proces
globalnog zagrevanja Planete. Prema podacima UN, za poslenjih 15 godina
šumske površine u svetu su se smanjile za više od trostruke površine Nemačke.
Svetski dan šuma ustanovljen je kako bi se naglasila neophodnost mudrog
upravljanja šumama i njihovog održivog korišćenja, upravo zbog njihove
višestruke značajne uloge za čoveka, i za opstanak Planete u celini. Po
obimu i ulozi u životnoj sredini, šume imaju veliki značaj. One su faktor
stabilnosti klimatskih elemenata i pojava, i predstavljaju stabilizator
klime sa velikim uticajem na celu sferu i stabilnost svih ekosistema.
Takođe, šume su glavni regulator odnosa kiseonika i ugljen-dioksida u
vazduhu, i učestvuju u prečišćavanju zagađenog vazduha, te su kao takve
stekle epitet ”pluća biosfere”. Šume u najvećoj meri utiču na prečišćavanje
vazduha od prašine i drugih čestica koje dospeju u atmosferu. Uticaj šuma
na vodne resurse je veliki i kompleksan - šuma ima hidrološku i vodozaštitnu
funkciju, i značajnu ulogu u sprečavanju poplava. One doprinose da se
značajne količine vode zadrže u šumskoj prostirci i šumskom zemljištu,
a odatle postepeno odlaze u vodene tokove. Šuma ima izuzetno pozitivan
i kompleksan uticaj i na zemljište - poboljšavaju hranljivost zemljišta,
odnosno doprinose povećanju njegove plodnosti. Svake godine šumska vegetacija
vrati u tlo znatne količine mineralnih (hranljivih) materija u vidu organskih
otpadaka koje čine lišće, četine, grančice, plodovi, koren i drugi delovi
biljke i time humifikacijom utiče na fizička i hemijska svojstva zemljišta.
Zaštitna funkcija šuma ogleda se i kroz sprečavanje erozije, klizišta
i zabarivanja zemljišta, a naročito u sprečavanju eolske erozije. Šuma
je stanište brojnim vrstama biljaka i životinja čiji opstanak i razvoj
u značajnoj meri upravo zavisi od očuvanja šume.
ZAKLJUČAK
Šume predstavljaju jedan od najsloženijih ekosistema na zemlji i dragoceni
prirodni resurs od izuzetnog ekonomskog značaja za čoveka. Njihovo preterano
korišćenje dovelo je do konstantnog smanjivanja površina pod šumom i do
degradacije životne sredine. Zaustaviti ovaj proces, slediti strategiju
racionalnog i mudrog upravljanja šumama, jedan je od preduslova zdrave
životne sredine i borbe za opstanak Planete. Jedan od prioriteta evropskog
partnerstva je primena koncepta održivog razvoja. Neke od šansi (mogućnosti)
koje se šumarskom sektoru pružaju primenom održivog gazdovanja šumama
su:
– mogućnost korišćenja stranih investicija i domaćih fondova;
– uspostavljanje sistema održivog upravljanja šumama u skladu sa potencijalom;
– smanjivanje pritiska na šume koncentrisanim sečama;
– uvećanje stepena šumovitosti;
– uvećanje brojnosti i kvaliteta divljači.
LITERATURA
- Banković S., Medarević M. Kodni priručnik, Univerzitet
u Beogradu – Šumarski fakultet, Beograd, 2003.
- Cifrić I. „Održivi razvoj i strategija zaštite okoline“,
Socijalna ekologija god. 9, br 3, (2000.), str. 233 – 248
- Forest resources of Europe, Cis, North America, Australia,
Japan and New Zealand (TBFRA), UN-ECE-FAO, Rome, 2000.
- Medarević M., Održivo upravljanje šumama u odnosu
na Panevropski kriterijum 3, Projekat „Formiranje indikatora održivog
razvoja Srbije“, Univerzitet u Beogradu - Poljoprivredni fakultet, Beograd,
2004.
- Medarević M., Šljukić B., Održivo korišćenje šuma,
„Održivi prostorni, ruralni i urbani razvoj Republike Srbije”, posebno
izdanje IAUS, Beograd, 2004.
- Öesten G., Roeder A., „Managmant von Forstbetriben“,
Band 1, Grundlagen, Betribspolotik Verlag Dr Kassel, Remagen – Obervinter,
2001.
- http://www.barrameda.com.ar/ecology/forests-in-danger.html
(17.03.2010.)
PROCITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski Radovi
SEMINARSKI RAD |
|