|
UPRAVLJANJE MEDICINSKIM OTPADOM
Problem
upravljanja otpadom je, kao i u većini zemalja Istočne i Južne Evrope,
povezan sa periodom povećane urbanizacije i industrijalizacije, koju nije
pratila odgovarajuća politika zaštite životne sredine. U želji i nameri
da se približimo standardima Evropske
unije (EU), preduzimaju se aktivnosti uspostavljanjem: zakonodavno-pravnog
okvira, ekonomskih instrumenata, hijerarhije upravljanja otpadom svih
kategorija. Upravljanje otpadom ima za cilj zaštitu zdravlja ljudi i životne
sredine uz finansijski isplativo rukovanje i odlaganje otpada. Upravljanje
otpadom u Republici Srbiji je uređeno "Zakonom o upravljanju otpadom"
(Sl. glasnik RS br. 36/2009), kao i određenim (trenutno važećim) podzakonskim
aktima kojima se uređuju i propisuju mere zaštite životne sredine od štetnog
dejstva otpada, uključujući i opasan otpad.
2. Otpad u zdravstvenim ustanovama
U zdravstvenim ustanovama nastaju različite vrste medicinskog infektivnog
otpada i to:
• opasni medicinski otpad,
• neopasan (inertni) medicinski otpad i
• komunalni.
Neopasan medicinski otpad jeste otpad koji nije zagađen opasnim ili drugim
materijama, a koji je po svom sastavu sličan komunalnom (kućnom) otpadu
(reciklabilan, biorazgradiv i dr.). Neopasan farmaceutski otpad jeste
otpad koji ne predstavlja opasnost u postupku upravljanja farmaceutskim
otpadom;
U opasan medicinski otpad se ubrajaju:
(1) patoanatomski otpad jesu tkiva, organi, delovi tela,
ljudski fetusi i kese sa krvlju;
(2) oštri predmeti jesu predmeti ili materijali koji
mogu izazvati posekotine ili ubodne rane, bez obzira da li su bili u kontaktu
sa pacijentom ili infektivnim materijalom;
(3) farmaceutski otpad jesu svi lekovi, uključujući i
primarnu ambalažu, kao i sav pribor korišćen za primenu takvih proizvoda,
koji se nalaze kod pravnog, odnosno fizičkog lica koje se bavi delatnošću
zdravstvene zaštite ljudi, a koji su postali neupotrebljivi zbog isteka
roka upotrebe, neispravnosti u pogledu njihovog propisanog kvaliteta,
kontaminirane ambalaže, prolivanja, rasipanja, pripremljeni, pa neupotrebljeni,
vraćeni od strane krajnjih korisnika, ili se ne mogu koristiti iz drugih
razloga. Ovaj otpad može biti:
- potencijalno opasan farmaceutski otpad jeste otpad koji predstavlja
rizik u slučaju kada se njime nepropisno upravlja i zahteva postupke propisane
za upravljanje opasnim otpadom i
- opasan farmaceutski otpad jeste otpad od lekova i dezinficijenasa koji
sadrže teške metale, kao i lekova čiji se sastav ne može utvrditi, a koji
zbog svog sastava zahteva posebne postupke tretmana;
(4) citotoksični i citostatički otpad jeste opasan farmaceutski
otpad, koji obuhvata citotoksične i citostatičke lekove koji su postali
neupotrebljivi, otpad koji nastaje prilikom korišćenja, transporta i pripreme
lekova sa citotoksičnim i citostatičkim efektom, uključujući primarnu
ambalažu i sav pribor korišćen za pripremu i primenu takvih proizvoda.
Citotoksični i citostatički lekovi su toksična jedinjenja koja imaju kancerogeni,
mutageni i/ili teratogeni efekat;
(5) otpad zagađen krvlju i telesnim tečnostima jeste
otpad koji je zagađen ljudskom krvlju, sekretima i drugim izlučevinama
i koji zbog mogućeg prisustva patogenih mikroorganizama može biti potencijalno
infektivni otpad (npr. zavoji, gipsevi, posteljina, odeća za jednokratnu
upotrebu, špric bez igle, pelene);
(6) infektivni i visoko infektivni otpad (u daljem tekstu:
infektivni otpad) jeste opasan otpad koji, zbog patogenosti i broja mikroorganizama,
predstavlja rizik po zdravlje ljudi, kao što su: kulture i materijal iz
laboratorija koji sadrži infektivne agense; oprema, materijal i pribor
koji je bio u kontaktu s krvlju, derivatima krvi, ostalim telesnim tečnostima,
izlučevinama od klinički potvrđenih inficiranih pacijenata, uključujući
hirurške zahvate i obdukcije; otpad iz odeljenja za patologiju i izolaciju
infektivnih pacijenata; otpad od dijalize, infuzije i sličnih zahvata,
uključujući sav pribor i materijal za jednokratnu upotrebu; zarazni otpad
koji je bio u dodiru sa inficiranim pacijentima, kao i visoko infektivan
otpad iz medicinskih laboratorija;
(7) ostali opasan medicinski otpad jeste otpad iz objekata
u kojima se obavlja zdravstvena zaštita i/ili sa drugih mesta u kojima
se pružaju zdravstvene usluge, iz dijagnostike, eksperimentalnog rada,
laboratorija, čišćenja, održavanja i dezinfekcije prostora i opreme (hemijski
otpad, otpad sa visokim sadržajem teških metala i otpadne boce pod pritiskom):
(8) hemijski otpad jeste otpad u gasovitom, tečnom i
čvrstom stanju koji ima opasne karakteristike, a naročito: toksičnost,
korozivnost, zapaljivost, eksplozivnost, cito ili genotoksičnost i dr;
(9) otpad sa visokim sadržajem teških metala predstavlja
podkategoriju hemijskog otpada sa visokotoksičnim svojstvima i zahteva
poseban tretman (npr. ostaci amalgama iz stomatoloških ordinacija, razbijeni
termometri i manometri koji sadrže živu, odbačene baterije sa kadmijumom
i dr);
(10) otpadne boce pod pritiskom jesu otpad od pune ili
prazne boce koji sadrže inertne gasove pod pritiskom pomešane sa antibioticima,
dezinficijensima, insekticidima koji se primenjuju kao aerosoli, a koje
pri izlaganju visokim temperaturama mogu da eksplodiraju;
Medicinski otpad je sav otpad nastao u zdravstvenim ustanovama i pri pružanju
zdravstvenih usluga, bez obzira na njegov sastav, osobine i poreklo, tj.
Heterogena mešavina klasičnog smeća, infektivnog, patološkog, farmaceutskog
i laboratoriskog otpada, kao i dezinfekcienasa i ambalaže, a posebno radioaktivni
i hemijski otpad.
Farmaceutski otpad je otpad nastao pri proizvodnji u farmaceutskim industrijama
i on može biti opasan i neopasan. Takođe ovom vrstom otpada se smatra
i farmaceutski proizvodi koji više nisu za upotrebu, bez obzira na razlog
tome.
Patološki otpad se sastoji iz tkiva, organa, delova tela, ljudskih fetusa
i životinjskih leševa, ekskreta (sputum, povraćeni sadržaj), kao i krvi
i ostalih telesnih tečnosti.
Medicinski instrumenti uključuju: igle, špriceve, skalpele, testere i
bilo koji drugi pribor koji može pruzrokovati posekotine ili ubode.
Farmaceutski otpad uključuje farmaceutske proizvode, lekove i hemikalije
vraćene iz upotrebe, odbačene, sa isteklim rokom trajanja ili kontaminirane,
ili proizvode koji treba da budu odbačeni jer više nisu potrebni.
Infektivni otpad sadrži infektivne agense dovoljnog stepena patogenosti
(virulencije) i u dovoljnoj količini da izlaganje njima može dovesti do
oboljenja. Ova kategorija uključuje kulture i infektivne agense koji potiču
iz laboratorijskog rada, otpad iz hirurških sala i autopsija pacijenata
sa infektivnim bolestima, otpad koji je bio u kontaktu sa inficiranim
pacijentima koji su podvrgnuti hemodijalizi i sl.
Opasnim medicinskim otpadom podrazumevaju se svi otpaci i tečnom,
čvrstom i gasovitom stanju, koji nastaju obavljanjem delatnosti u zdravstvenim
ustanovama i sadrže materije, odnosno hemijske elemente i njihova jedinjenja,
koja svojim osobinama i hemijskim reakcijama ugrožavaju životnu sredinu,
život i zdravlje ljudi. To je: radioaktivni,
nuklearni otpad. Podela otpada može se izvršiti i na osnovu sastava,
a to je i fermentabilni (organski) i inertni (neorganski). Fermentabilni
otpad (organski) se brzo raspada, a to su otpaci od hrane, uginule životinje
i sl. Inertni (neorganski) otpad koji se razlaže veoma sporo, kao što
su keramika, staklo, plastika i dr.
Tabela 1. Preživljavanje nekih patogenih klica
u odnosu na vrstu otpadaka
Klasifikacija medicinskog otpada u EU određena je katalogom otpada (EU
direktiva 75/442 EEC) na sledeći način:
18 00 00 – Otpad iz sektora zdravstvene zaštite ljudi i životinja, odnosno
istraživanja iz pomenutih oblasti (isključujući otpad iz kuhinja i restorana
koji ne potiče od neposredne zdravstvene zaštite);
18 01 00 – Otpad iz porodilišta, dijagnostike, tretmana ili prevencije
bolesti ljudi;
18 01 01 – Oštri instrumenti;
18 01 02 – Delovi tela i organi uključujući i vrećice sa krvlju i konzervanse
za krv;
18 01 03 – Ostali otpad čije sakupljanje i odlaganje podleže posebnim
zahtevima zbog sprečavanja infekcije;
18 01 04 – Otpad čije sakupljanje i odlaganje ne podleže posebnim zahtevima
zbog sprečavanja infekcije ( zavoji, gipsevi, posteljina, odeća koja se
baca, pelene);
18 01 05 – Odbačene hemikalije i lekovi;
18 02 00 – Otpad iz istraživanja, dijagnostike, tretmana ili prevencije
bolesti životinja;
18 02 01 – Oštri instrumenti;
18 02 02 - Ostali otpad čije sakupljanje i odlaganje podleže posebnim
zahtevima zbog sprečavanja infekcije;
18 02 03 – Ostali otpad čije odlaganje ne podleže posebnim zahtevima zbog
sprečavanja infekcije;
18 02 04 – Odbačene hemikalije.
3. Upravljanje medicinskim otpadom
Upravljanje medicinskim otpadom podrazumeva sledećih pet kategorija za
stvoreni medicinski otpad, a to su:
• Grupa A – ljudsko tkivo koje se može identifikovati,
krv, životinjski leževi i tkivo iz veterinarskih centara, bolnica ili
laboratorija; zaprljani hirurški zavoji, brisevi i ostali sličan zaprljani
otpad; ostali otpadni materijali, (od zaraznih bolesti, isključujući one
iz grupa B – E);
• Grupa B – Odbačene igle od inekcija, ampule, slomljeno
staklo ili bilo koji drugi
zagađeni oštri instrumenti ili predmeti koji se bacaju;
• Grupa C – Mikrobiološke kulture i potencijalno infektivan
otpad iz laboratorija za patologiju i drugih laboratorija zdravstvene
zaštite ili istraživanja;
• Grupa D – Lekovi ili drugi farmaceutski proizvodi;
• Grupa E – Predmeti koji su iskorišteni za bacanje urina,
fecesa ili drugih telesnih sekreta ili ekskreta koji ne spadaju u grupu
A; ovo uključuje uloške za inkontinenciju, stoma vrećice i posude za urin,
tamo gde se proceni da ne postoji rizik od infekcije, vrste otpada iz
grupe E koje nisu obuhvaćene definicijom medicinskog otpada.
Upravljanje medicinskim otpadom je skup mera koje obuhvataju sakupljanje,
razvrstavanje, pakovanje, obeležavanje, skladištenje, transport, tretman
ili bezbedno odlaganje medicinskog otpada. Na mestu nastanka otpada obezbeđuje
se kada je to moguće smanjenje količine i/ili opasnih karakteristika medicinskog
otpada, kao i ponovno iskorišćenje otpada. Medicinski otpad predstavlja
rizik u slučajevima:
- pacijenti i osoblje u medicinskim ustanovama,
- osoblje zaposleno na održavanju (perionice, incineratori, spaljivanje),
- pacijenti i osoblje koje je uključeno u kućnu negu, ili primarnu negu,
kao što je kućna dijaliza.
Veoma je značajano pravilano postupanje sa otpadom, jer on u mnogome utiče
na zdravlje ljudi, životnu sredinu, radnu sredinu i ekosistem. Konačno
uklanjanje medicinskog otpada se obavlja: nasipanjem, spaljivanjem i fermentacijom.
Nadležna ustanova koja se bavi prikupljanjem, odvoženjem, i odlaganjem
komunalnog otpada je
obićno javno komunalno preduzeće (JKP) grada. Prikupljanje se vrši namenskim
vozilima, a frekvencija pražnjenja je obično tri puta sedmično. Konačna
dispozicija je sanitarna deponija, koja se na propisan način uređuje i
isto tako održava.
Međutim, ona je postala privremeno rešenje jer se Otpad nastao obavljanjem
kućne nege i ostalih sličnih aktivnosti u kojima nastaje medicinski otpad,
preuzima se i njegov tretman ili bezbedno odlaganje obezbeđuje se o trošku
proizvođača medicinskog otpada, u skladu sa propisima kojima se uređuje
upravljanje otpadom.
4. Zbrinjavanje otpada u zdravstvenim ustanovama
Medicinski otpad- vrsta ovog otpada koje se stvaraju u Opštoj bolnici
grada su: infektivni, farmaceutski, upotrebljeni oštri instrumenti, patoanatomski,
radiološki i hemijski otpad. Vrste infektivnog otpada koji nastaje u odeljenskim
službama posle obavljenih medicinsko-tehničkih radnji su: brizgalice,
igle, boce i sistemi od infuzija, ampule, zavojni materijal, vate, gaze,
upotrebljeni urinarni kateteri i sl. Na mestu nastanka medicinski otpad
se odlaže u namenske posude-kante.
4.1. Sakupljanje i razvrstavanje medicinskog otpada na mestu nastanka
Medicinski otpad sakuplja se na mestu nastanka, razvrstava se opasan
od neopasnog otpada, odnosno različite vrste opasnog medicinskog otpada
i odlaže se u odgovarajuću ambalažu prilagođenu njegovim svojstvima, količini,
načinu privremenog odlaganja, prevoza i tretmana.
Opasan medicinski otpad klasifikuje se prema poreklu, karakteristikama
i sastavu koje ga čine opasnim.
Neopasan medicinski otpad koji je već izmešan sa opasnim medicinskim otpadom
smatra opasnim medicinskim otpadom.
Ako se opasan medicinski otpad sastoji od više vrsta otpada njegova klasifikacija
se vrši na osnovu najzastupljenije komponente, u skladu sa posebnim propisom.
Na mestu razvrstavanja opasnog medicinskog otpada postavljaju se pismena
uputstva za osoblje koje sakuplja i razvrstava taj otpad.
Infektivni otpad, kao i citotoksični i citostatički otpad se sakuplja
i prevozi na način koji sprečava direktan kontakt sa osobljem koje rukuje
otpadom, pri čemu u skladištu i tokom isporuke nije dozvoljeno njegovo
prepakivanje.
Oštri predmeti se sakupljaju odvojeno od ostalog medicinskog otpada.
Pri upravljanju oštrim predmetima preduzimaju se mere prevencije od povreda
i infekcija do kojih može doći u toku rukovanja ovim predmetima i sa njima
se postupa kao sa infektivnim otpadom ili kao sa citotoksičnim otpadom.
Neupotrebljive lekove građani vraćaju apotekama sa liste apoteka koje
su dužne da preuzimaju neupotrebljive lekove od građana (čl.6. Pravilnik
o upravljanju medicinskim otpadom Sl. glasnik RS", br. 78/2010).
Razvrstani medicinski otpad pakuje se u kese ili kontejnere odgovarajuće
boje, na njih se stavljaju nalepnice sa propisanih dimenzija,simbola kao
i potrebnim podacima (prilog).
4.2. Tretman medicinskog otpada
Na tržištu postoji čitav spektar različitih tehologija za neutralizaciju
medicinskog infektivnog otpada: insineracija je značajan i korsitan način
smanjenja otpada do 90% i
predstavlja jedan od tehnički najrazvijenijih opcija upravljanjem otpadom.
Međutim, kapitalni i operativni troškovi za moderan insinerator, koji
radi u skladu sa emisionim ograničenjima, su visoki, i ukuoliko nije razvijen
sistem za iskorišćenje energije, ekonomski nije isplativ. Pored toga,
zbog emisije gasova koji se oslobađaju insineracijom, uticaj na kvalitet
vazduha je značajan što dodatno povećava troškove.
Druga metoda za tretman medicinskog infektivnog otpada koju preporučuje
Svetska zdravstvena organizacija zasniva se na sterilizaciji vodenom parom
pomoću autoklava na 137 ºC . Razlozi za to su višestruki. Kao prvo, radi
se o veoma jednostavnoj tehnologiji koja omogućava dobar sistem kontrole
fizičkih i bioloških parametara; to je “čista” metoda koja koristi isključivo
vodu, vodenu paru kao resurs; nema upotrebe hemikalija tako da se ne stvara
toksični otpad; ne zagađuje životnu sredinu.
Integralni sistem za upravljanje (sakupljanje, transport, tretman i deponovanje)
medicinskog otpada treba da obezbedi:
• sigurno i jednostavno sakupljanje medicinskog infektivnog otpada na
mestu gde je najbliže moguće mestu njegovog stvaranja,
• bezbedan transport sakupljenog infektivnog otpada do postrojenja gde
će biti neutralisano,
• specijalno vozilo koje je namenjeno za transport medicinskog infektivnog
otpada,
• savremeno opremljeno postojenje prema evropskim standardima za deaktivaciju/neutralizaciju
odnosno sterilizaciju na 137 ºC koje pretvara infektivan otpad u neinfektivan
otpad koji potom može da se odloži na deponiji za komunalni otpad,
• opremu za smanjivanje zapremine tretiranog otpada u cilju smanjenja
troškova transporta.
Određivanje optimalne tehnologije neutralizacije medicinskog infektivnog
otpada na lokalnom ili regionalnom nivou ili pak državnom zavisi od niza
uticajnih faktora. Prioritetni faktor jeste vrsta (sastav) otpada, raspoloživi
prostor, udaljenost između zdravstvenih ustanova i mogućnost transporta,
zakonska regulativa, javno mnjenje i konačno troškovi neutralizacije.
Prikupljanje čvrstog komunalnog i medicinskog otpada sem upotrebljenih
medicinskih instrumenata u radnim prostorijama vrši se u namenskim posudama
zapremine 15 l, koje su obeležene natpisom: komunalni i medicinski otpad.
U operacionim salama i salama za hemodijalizu namenske posude za medicinski
otpad su zapremine 60 l. Sve posude za prikupljanje medicinskog otpada
otvaraju se pritiskom na papučicu i obložene su PVC vrećom. Otpad kućnog
tipa, staklena i plastična ambalaža korišćena u medicinske svrhe (boce
od infuzionih rastvora, ampuliranih lekova, papirni ostaci u kojima su
pakovani špricevi i igle, ostaci hrane, ambalaža od hrane i pića) se prikuplja
u namenskim posudama za komunalni otpad. Špricevi, igle, testere, infuzioni
sistemi, skalpeli... se odmah posle upotrebe odlažu u specijalne kartonske
kontejnere žute boje, koji su sa unutrašnje strane plastificirani kako
bi se sprečilo eventualno curenje sadržaja. Postavljeni su u svim previjalištima,
intervencijama tj. na svim mestima gde se javlja ova vrsta otpada. Sanitarni
tehničar odseka sanitarne kontrole prema unapred utvrđenom planu redovno
dostavlja kutije svim službama. Zavojni materijali (vate, gaze, komprese),
otpad sa hemodijalize, amputirani delovi ljudskog tela, tkiva i organi
se prikupljaju u namenskim posudama za medicinski otpad. Sav materijal
natopljen telesnim tečnostima bolesnika smatra se potencijalno infektivnim.
Tečni otpad kao što je krv, tečne podloge... se iz svih posuda presipa
u odgovarajuću veću, u kojoj se dezinfikuje i zatim steriliše u autoklavu.
Čvrsti otpad u PVC posudama (fecesi, brisevi) se prikuplja u namenske
posude za medicinski otpad. Čvrsti otpad u staklenom posuđu se dezinfikuje
zatim steriliše u autoklavu i na kraju prikuplja u namenske posude za
medicinski otpad. Lekovi i hemikalije sa proteklim rokom trajanja se ne
uništavaju. Sa bolničkih odeljenja se prikupljaju i čuvaju u odgovarajućem
podrumskom prostoru koji je zaštićen od vlage i svetlosti. Prostor je
zaključan i pristup imaju samo ovlašćena lica. Boce pod pritiskom najčešće
sadrže inertan gas i aerosole, koji mogu eksplodirati prilikom sagorevanja
ili slučajnog probijanja. S toga se prikupljaju u namenskim posudama za
komunalni otpad.
Četiri osnovna procesa se koriste u tretmanu medicinskog infektivnog otpada:
termički, hemijski, radioaktivni i biološki. Termički procesi se zasnivaju
na uništavanju patogenih klica toplotom (mikro organizama koji prouzrokuju
bolesti). Niskotemperaturni procesi se odvijaju uz prisustvo pare. Hemijski
procesi obuhvataju dezinfekciju patogenih klica hemijskim reakcijama.
Procesi radijacije uključuju jonizirajuću radijaciju koja uništava mikroorganizme
razlaganjem organskih materija. Mehanički procesi, kao što su: drobljenje,
mešanje ili kompaktiranje, koriste se kao dodatni procesi koji povišavaju
temperaturu, pospešuju razlaganje, ili smanjuju obim tretiranog otpada.
Literatura
1. PRAVILNIK O UPRAVLJANJU MEDICINSKIM OTPADOM ("Sl. glasnik RS",
br. 78/2010)
2. http://www.cqm.rs/2008/pdf/3/22.pdf, Arhitektura i eko dizajn u upravljanju
medicinskim otpadom, Prof. dr Rade Biočanin, Božana Sovilj, Ivana Dimitrijević
PROCITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski Radovi
SEMINARSKI RAD |
|