POCETNA STRANA

Seminarski i Diplomski Rad
 
SEMINARSKI RAD IZ EKOLOGIJE - EKOLOŠKOG MENADŽMENTA
 
OSTALI SEMINARSKI RADOVI
EKOLOGIJA - ZAŠTITA OKOLIŠA
Gledaj Filmove Online

 

 

 

 

 

 

Opšti pojmovi o klimi

Kako bismo mogli da počnemo sa razmatranjem osnovnih pojmova o klimi, potrebna nam je definijica ovog pojma. Možda je najbolje uzeti definiciju Međuvladinog Panela za Klimatske Promjene (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC):

"Klima u užem smislu je uobičajeno definisana kao "prosječno vrijeme", ili strože, statistički opis srednjih vrjednosti i varijabilnosti značajnih količina preko perioda vremena u opsegu od nekoliko mesjeci do nekoliko hiljada ili miliona godina. Klasični period je 30 godina, po definiciji Svjetske Meteorološke Organizacije (World Meteorological Organisation – WMO). Ove količine su najčešće površinske promenljive kao što su temperatura, padavine i vjetar. Klima u širem smislu je stanje, uključujući statistički opis, klimatskog sistema."
(slobodni prevod sa Engleskog)

Sama riječ klima potiče od starogrčke riječi κλίμα (klima), koja ima isto značenje u kojem se i danas koristi.
Jednu drugu definiciju je dao Rubinstein (Rubinštajn) godine 1952. Po njoj klima je "prosijek karakteristika vrijemenskih procesa, koji su prouzrokovani sunčevim zračenjem, osobinama podloge i atmosferskom cirkulacijom koja je zavisna od njih". Dakle, i ovde se klima definiše kao "prosječno vrijeme", ali se posebno definišu i razlozi klimatske raznovrsnosti Zemlje. Ovim kaže sledeće: da su zračenje Sunca, albedo i temperaturna provodljivost tla ili morske struje drugačije, i klima bi zasigurno bila drugačija.
Neke definicije klime ističu da se radi o klimi planete Zemlje, tako da se klimatologija, nauka koja proučava proces formiranja klime ograničava na proučavanje Zemljine klime. Ovo znači da se klimama drugih nebeskih tijela (npr. Mars ili Jupiter) bave egzoklimatologija, nauka o klimama nebeskih tijela, i naravno, astronomija.
Osim meteoroloških i klimatoloških definicija klime postoji i biološka i geografska definicija. Po biološkoj definiciji, klima je je kompleks klimatskih uslova koji sa drugim činiocima neke određene sredine određuju postojanje, razvitak, razmnožavanje i premeštanje živih organizama. Po geografskoj definiciji, klima je skup atmosferskih stanja koja vladaju na određenoj površini Zemlje. Klima se proučava preko posmatranja njenih elemenata, činilaca i modifikatora.


2. Osnovni pojmovi

Meteorlogija i klimatologija

Prije svega, treba definisati razliku između ove dvije grane atmosferskih nauka. Meteorologija i klimatologija, mada su dosta slične, ipak se razlikuju. Naime, dok meterologija analizira atmosferske prilike u kraćim vremenskim periodima (obično nekoliko nedelja), klimatologija se bavi izučavanjem klime u dužim vremenskim periodima i studijom i analizom učestalosti određenih klimatskih uslova u dalekoj i bliskoj prošlosti. Klimatologija se dijeli na opštu klimatologiju i klimatografiju. Opšta klimatologija proučava fizičke osnove klime kao prosečnog stanja atmosfere, a klimatografija je prikaz klima pojedinih regija ili meteoroloških stanica. Savremena klimatologija je kompleksna nauka jer osim pojedinačnih klimatskih elemenata istražuje i njihove međusobne odnose kako bi se došlo do što pouzdanijih podataka. Kako je klima osim u prostoru promenljiva i u vremenu, tako se unutar klimatologije razvila i paleoklimatologija koja proučava klimu (daleke) prošlosti, kao i istorijska klimatologija, koja se bavi klimom u holocenu (najnovije doba, od 10000 p.n.e. do danas), ali ponajviše u prošlih 3-4000 godina.
U današnje vrijeme, kad klimatske promjene postaju naša svakodnevica, važnost klimatologije polako postaje veća od važnosti meteorologije, jer dok smo dosta sigurni u promenu vremena na kratke staze, nesigurnosti u prognozi dugotrajnih promena izazivaju tenzije. Klimatolozi bi u budućnosti mogli da budu oni koji određuju tok svijetske ekonomije i politike, kako bismo izbegli negativne posledice svog viševjekovnog globalnog uticaja na klimu.


Podijela klime

Klima se dijeli po nivou posmatranja ("veličini"), i to na: makro, mezo, topo i mikroklimu. Pod makroklimom se podrazumeva klima cele Zemlje ili nekog njenog velikog prostranstva, kao što su Pacifik, Sahara, Himalaji ili Sibir. Važno je da data oblast bude dovoljno homogena, jer pri posmatranju makroklime, cijela oblast mora da se posmatra kao jedna cijelina. Kako bismo dostigli potrebnu tačnost klimatske analize, moraju se koristiti podaci mnogih meteoroloških stanica sa date oblasti za dug vremenski interval. Makroklima se odnosi na prostor prostornog razmjera od 100 do 10000 km do visine od 10-12 km (do stratosfere).
Mezoklima, koja se često zove i lokalna klima, se odnosi na oblast manju od makroklimatske, ali koja i dalje predstavlja geografsku cijelinu. Primjeri takvih cijelina su: šuma, brdo, riječna dolina, močvara, dio mora ili grad. Tu se isto moraju posmatrati svi rezultati svih meteoroloških stanica teritorije, ali to nije dovoljno. Tu se moraju sprovesti i merenjana na specijalnim lokacijama, kao što su vrh planine, najviši region grada, industrijski kompleks, oblast guste vegetacije, obala itd. Tu postaju posebno korisne automatske meteorološke stanice. Mezoklima se odnosi na prostor prostornih razmera od 1 do 100 km.
Topoklima se odnosi na mali prostor koji se još može posmatrati kao geografska cijelina. Ovaj pojam je uveo Thorntwaite (Torntvajt) i odnosi se na prostore prostornih razmera od 0.1 do 1 km.
Mikroklima se odnosi na sasvim male oblasti, kao što su poljoprivredno zemljište, jedna padina orografskog sistema, dio šume, gradska četvrt ili vetrozaštitni pojas. Dok su sve ostale klimatološke razmjere i geografske, mikrolkima se odnosi na ageografske veličine. Osobine mikroklime lako nestaju ako dođe do promjena većeg intenziteta na mezo- ili makronivou, kao što je ciklon ili neki front. Najizraženije su, dakle, ove osobine pri mirnom vremenu bez izrazitih vijetrova. Pri posmatranju mikroklime koriste se podaci samo jedne, najbliže meteorološke stanice i mnogih mijerenja na karakterističnim mjestima. Prostorni razmer na kojem se može posmatrati mikroklima je od 0.0001 km (10 cm) do 0.1 km (100 m).
Klima se može podjeliti i na klimu atmosfere i klimu zemljišta. Razlika je u tome da pri posmatranju klime zemljišta ne posmatramo klimu do visine troposfere (10-12 km), nego samo u prizemnom sloju i u samom tlu. Klima zemljišta se znatno razlikuje od klime atmosfere, jer je tlo mnogo manje homogeno od atmosfere. Puno je raznih minerala i biljki, kao i podzemnih voda, čemu sličnih u vazduhu nema.


Klimatski elementi

Klimatske elemente dijelimo na: kozmičke, telurske, geološke i meteorološke. U kozmičke elemente spadaju Sunčevo zračenje i kratkotalasno zračenje neba. Telurski (tj. Zemaljski, zemljani) elementi su Zemljino izračivanje, atmosfersko protivzračenje, količina radijacije porijeklom iz unutrašnjosti Zemlje i količina aerosola u atmosferi. Geološke elemente čine temperaturna i toplotna provodljivost zemljišta. Meteoroloških elemenata ima najviše: temperatura zemljišta, temperatura tla, atmosferski pritisak, vlažnost vazduha, vlažnost zemljišta, oblačnost, intenzitet isparavanja, padavine, omjer dužine dana i noći, pravac i smijer vijetra, sniježni pokrivač, i elektricitet u vazduhu. Dakle, sve su to elementi klime, i sve te elemente treba uzeti u obzir pri analizi klime.

Klimatski činioci

Rubinstein je imao drugačiji pogled na klimu, pa je sastavio svoju definiciju, u kojoj se javljaju sledeće grupe činilaca: astronomski, geografski i meteorološki. Astronomski činilac je rotacija Zemlje. Geografski činioci su geografska širina, raspored kopna i mora, nadmorska visina, reljef zemljišta (planine, brda, kanjoni itd.), vrsta podloge (kamenito ili peščano tlo, humus itd.) i vegetacioni pokrivač (šuma, trava, poljoprivredna kultura, trska ili pak pustinja). Među meteorološke činioce spadaju osobine atmosferske cirkulacije (pravac vijtra), smjena vazdušnih masa, osobine atmosfere (hemijski sastav, vlažnost, aerosoli itd.), oblačnost i padavine. Naravno, tu nedostaje jedna stvar, a to su antropološki činioci, tj. ljudski uticaj na klimu. Tu pre svega spada industrija i infrastruktura. Neke strukture menjaju klimu celih regije (brane koje stvaraju veštačka jezera), a i veliki broj manjih zgrada stvara svoju klimu. A industrija menja sastav atmosfere i tačna priroda njenog uticaja se još istražuje.

Klimatski modifikatori

Utvrđeno je dugim godinama posmatranja da su najvažniji činioci klime Sunčevo zračenje i osobine podloge. Na osnovu ovoga je napravljen model takozvane solarne klime. Radi se o savršenoj sferi čija površina je idealno homogena i na koju pada Sunčevo zračenje. U ovom modelu klima zavisi jedino od intenziteta Sunševog zračenja, prividne visine Sunca i od dužine dana, a sve to su funkcije geografske širine i dužine, pa model postaje osno (oko Zemljine ose) i bilateralno (na ravan Zemljinog Ekvatora) simetričan. Sve izoterme bi bile paralelne sa Ekvatorom. I ne samo to, nego i vremenske promjene bi bile u potpunosti repetitivne na dnevnom i godišnjem nivou. Na primjer, petnaeste nedelje svake godine bi se na datoj teritoriji identično ponovio frontalni poremećaj. To je, dakle, solarna klima, koja je jedna idealizacija realne, fizičke klime. Kako bismo dobili model realne klime, moramo na ovaj model dodati klimatske modifikatore. Po tome, kolika je razlika između solarne i realne klime zbog uticaja nekog modifikatora, ti modifikatori se dijele na modifikatore prvog, drugog i trećeg reda.
Klimatski modifikatori prvog reda su: nehomogenost Zemljine površine (podijela na kopno i more), raspored kopna i mora na površini sa obzirom na oblik obale i za kraj susedstvo hladnih i toplih vodenih struja u okeanima i morima. Ovi modifikatori izazivaju velike promjene u solarnoj klimi i važe za najjače modifikatore.
Klimatski modifikatori drugog reda su visina i pravac pružanja planinskih lanaca i reljef zemljišta, u šta upada i ekspozicija mesta. Pod ekspozicijom mesta se misli na izloženost mesta Sunčevim zracima.
Klimatski modifikatori trećeg reda su vegetacija (šume, džungle, poljoprivredne kulture, pašnjaci itd.), jezera, sniježni pokrivač i mnogi drugi modifikatori. Zanimljivo je da često modifikatori trećeg reda modifikuju solarnu klimu više nego oni drugog.
Nesvrstan među ove modifikatre je rotacija Zemlje, koja ima i te kako veliki uticaj na Zemljinu klimu. Razlog ovome je da je već u solarnoj klimi pretpostavka rotacija Zemlje, pa nam ne treba modifikator kako bismo dobili realnu klimu.


3. Primjeri

Sad ćemo da se pozabavimo konkretnim uticajem raznih modifikatora na klimu planete Zemlje. Modifikatori su u redu po intenzitetu njegovih uticaja na klimu, počevši od najjačeg.

Uticaj Zemljine rotacije na klimu

Rotacija Zemlje je neupitna činjenica već mnogo vijekova. Tek je otkrivanjem Newtonovske fizike otkriveno da ona ima uticaj na kretanje tijela, što mnogo govori o intenzitetu tog uticaja na svakodnevna kretanja. Naravno, kad se radi o ogromnim masama kao što je atmosfera Zemlje, ni najmanja sila se ne može zanemariti na globalnom nivou. Ovaj uticaj je poznat po imenu Coriolisova (Koriolis) sila. Radi se o uticaju neinercijalnosti sistema na kretanje tijela unutar sistema. Pošto je rotaciono kretanje neinercijalno (intenzitet i smijer sile možda ostaje stalna, ali pravac se stalno mijenja), kretanje tijela na Zemlji je pod uticajem Coriolisove sile. Ova sila nije ništa drugo do vektorski proizvod vektora tijela i vektora rotacije Zemlje. Kao posledica ove sile, vazdušne mase se ne kreću u pravoj liniji od mesta visokog do mesta niskog pritiska, nego skreću. Ovo skretanje se događa na severnoj hemisferi udesno i na južnoj polulopti ulijevo.
Pasati i antipasati struje od polova ka Ekvatoru i od Ekvatora ka polovima, respektivno. Da nema Coriolisove sile, njihov pravac bi bio meridialni, ali zbog ove sile se na 300 geografske širine na obe polulopte je pravac pasata i antipasata paralelan sa Ekvatorom.


Uticaj kopna i mora na klimu

Voda i tlo se različito zagrijavaju na suncu, jer imaju različite specifične toplote. Osim toga imaju i različita albeda, što znači da različito odbijaju svijetlost. A tu je i činjenica da dok voda propušta svetlost i do 20 m dubine, tlo uopšte ne propušta svijetlost. Voda se sporije grijeje i hladi od tla, pa na obalama voda uvek grijeje ili hladi zemlju. Ovo dovodi do pojave termičkih vijetrova. Osim toga, u samoj vodi se stvaraju termičke struje koje izjednačavaju temperaturu vode, pa se toplija površina vode hladi od strane hladnijih dubinskih slojeva.
Zbog svih ovih razlika između kopna i mora, nastaju dva osnovna klimatska tipa: kontinentalni i maritimni. Naravno, dva tipa se svuda dodiruju, pa mora da postoji i treći, primorski tip. Razlike dva osnovna tipa su: godišnji hod temperature kontinentalnih klimatskih zona je mnogo veća nego u maritimnim, i do 6 puta veće; ovaj hod je kod maritimne klime umjereniji, nego kod kontinentalne; ekstremne temperaturske vrijednosti su vremenski pomjerene. Opšte je pravilo da ukoliko je površina kopna ili mora veća, i izraženost kontinentalne, odnosno maritimne klime je veća. Mora se spomenuti i uticaj kopna i mora na količinu padavina. Naime, izvor ogromne većine svih padavina su topli okeani. Kao posledicu ovog imamo najkišovitije regije u okeanskim priobaljima (Engleska, Novi Zeland) i najsuvije regije u centrima velikih kontinenata (Takla Makan, pustinje Novog Meksika).

Uticaj planina na klimu

Planine modifikuju klimu na tri osnovna načina: kao prepreke vetrovima, kao izvorišta vazdušnih strujanja i kao modifikatori lokalne klime. Kao prepreke vetrovima, velika gorja mogu da posluže kao svojevrsni termički izolatori, ako se pružaju u smeru istok-zapad. Temperature sjeverno i južno od Alpa, Himalaja ili Kavkaza se znatno razlikuju bilo u ljeto ili u zimu. Planine prosto ne dozvoljavaju da se toplije i hladnije vazdušne mase sretnu i razmene količine toplote. Planine mogu da budu i izvirišta vazdušnih strujanja u obliku termičkih vetrova. Naime, padine i doline imaju različite nagibe, pa ih sunce različito grije, obično doline više nego planine. Kao posledica, danju duvaju lokalni vjetrovi uz planine. Kao modifikatori lokalne klime, planine potpuno mjenjaju svaki aspekt klime, pa se vode kao poseban klimatski tip unutar kontinentalnog: planinski tip. Kao prvo, mjenjaju uticaj Sunčevog zračenja. Što je planina viša, to ima manje atmosfere iznad nje i to je atmosfera ređa. Ovo prouzrokuje veće direktno zračenje u visokim planinama. Ovo uobičajeno ne ide zajedno sa višim temperaturama, ali zato je koža ipak izložena intenzivnom zračenju. Zemljino izračivanje raste sa visinom zbog sve većih razlika između gustine tla i vazduha. Dakle, svu toplotu koju planine sakupe tokom dana izrače tokom noći. Ova intenzivna razmena toplota prosto uništava stijene pretvarajući ih u pijesak, koji planinski vetrovi brzo raznesu.
Temperatura vazduha isto opada sa nadmorskom visinom, što je možda najupečatljivija razlika između nizije i planina. Osim toga, planine su često obmotane oblacima, jer vazdušne mase, koje se sudare sa planinom počnu naglo da se adijabatski hlade, što prouzrokuje stvaranje oblaka i padavine.
Planine utiču i na frontove. Kad front stigne do planine, uspori, jer ne može da prođe preko nje. Umesto toga mora da je zaobiđe ili da "sakuplja snagu" kako bi se popeo preko planine, tj. front dobija potisak od vazdušne mase koja ga gura dok ta sila ne postane dovoljna za prelazak preko prepreke. Obično se dogodi i jedno i drugo i frontu treba par stotina kilometara posle planinske prepreke da se vrati u svoje prijašnje stanje.

Uticaj jezera na klimu

Jezera su jedan oblik vodenih basena, pa da vidimo klasifikaciju ustih po uticaju na klimu: veliki baseni (okeani i mora) su značajni modifikatori; prirodna i viještačka jezera su isto značajni modifikatori, ali u srazmeri sa svojom veličinom; močvare su isto značajni modifikatori u srazmeri sa svojom veličinom, ali još povećavaju verovatnost mraza; velike reke su istog značaja, kao i jezera; male rijeke i kanali su od zanemarivog klimatskog značaja. Dakle, uticaj jezera na klimu je u razmeru sa veličinom istih. Ti uticaji su sledeći: manje kolebanje temperature na dnevnom i godišnjem nivou, povećava vlažnost vazduha i neznatno povećava količinu padavina. Uz to povećava i brzinu lokalnih vetrova. Jezera koja se zimi zamrznu imaju isti uticaj na klimu u tom godišnjem dobu kao da ih i nema, kao da su dio tla. Što je jezero dublje, manja je verovatnost da će se zamrznuti tokom zime, jer jezero akumuliše termičku energiju u cijeloj svojoj zapremini i mora sva toplota da se preda hladnijem vazduhu kako bi došlo do zamrzavanja površine.


Uticaj prirodnih pokrivača na klimu

Među prirodne pokrivače spadaju snijeg, led i raznovrsni biljni pokrivači. Ovo su sve modifikatori klime trećeg reda. Najpre pogledajmo uticaj bilja na klimu, jer je biljni pokrivač najrasprostraniji i najdugotrajniji od tri ponuđene varijante. Dok bilja ima na svim kontinentima (čak i na Antarktici ima lišajeva i gljiva), veći sniježni i ledeni pokrivači su malo zastupljeni u svijetu tokom cijele godine sem polarnih kapa i visoravni. Dakle, klima teritorije pod biljnim pokrivačem i puste teritorije moraju da se razlikuju, jer su specifične toplote raznih biljaka redom manje od specifičkih toplota raznih vrsta tla. Razlog ovome je velika količina vode u biljkama ( i do 80%). Ovo ima posledicu da se regije gustog bilja manje zagravaju i manje hlade od pustih regija. Uz to krošnje drveća još i upijaju velike količine toplotne energije, koju pretvaraju u hemijsku. Krošnje deluju i kao svojevrsni suncobrani zasenčujući prostor ispod sebe. Ovo dalje smanjuje temperaturu. U biljnim sklopovima je brzina vijetra dosta smanjena zbog prepreka. Nasuprot ovome, vijetrovi postaju brži iznad šuma, jer su istisnuti iz prizemnog sloja mnogobrojnim preprekama. Ovo povećanje brzina nastaje jer sveukupna visina zone vijetra ne raste, a gubi se dubina, što dovodi do povećanja gustine strujnih linija. Povećanje brzine vijetra je osetno iznad šuma i do 300 m visine.
Sniježni pokrivač se odlikuje svojom osobinom lošeg provodnika toplote. Kao takav štiti bilje od smrzavanja kao termoizolator. Može čak za 220 C da poveća temperaturu tla na dubini od 20 cm u usporedbi sa tlom bez pokrivača. Sa druge strane, odbija i do 80% svetlosti. Ovo ne samo da sprečava zagrevanje tla, nego može da izazove i slijepilo. Kad dođe toplije vreme, prvo snijeg mora da se otopi kako bi došlo do zagrijavanja tla. Proljećno topljenje snijega je glavni uzrok povišenog nivoa vode u to doba godine. Česti su proljećni plimni talasi na velikim rijekama. Sniježni pokrivač utiče i na brzinu vijetra. Pošto predstavlja hrapavu površinu, usporava vijetar.

 

Zaključak

Budući da su ovo samo osnovni pojmovi o klimi, a i oni su veoma komplikovani i zavise od mnogo različitih faktora, očigledno je da je veoma teško analizirati određenu klimu, kamoli predvideti njene ubuduće promjene. Upravo zato je potrebno prikupljati podatke i stvarati sve potpunije kompjuterske modele klima, kako bismo što bolje razumeli promjene koje se čine sve dramatičnijima iz dana u dan. Posebno je velika značajnost klimatologije kao nauke u celosti u ovo doba promenljive klime.


LITERATURA

1. Skripte iz uvoda u meteorologiju I i II, Dragutin T. Mihailović
2. www.en.wikipedia.org/wiki/Climate

PROCITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
ASTRONOMIJA | BANKARSTVO I MONETARNA EKONOMIJA | BIOLOGIJA | EKONOMIJA | ELEKTRONIKA | ELEKTRONSKO POSLOVANJE | EKOLOGIJA - EKOLOŠKI MENADŽMENT | FILOZOFIJA | FINANSIJE |  FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZANSKI    MENADŽMENT | FINANSIJSKI MENADŽMENT | FISKALNA EKONOMIJA | FIZIKA | GEOGRAFIJA | INFORMACIONI SISTEMI | INFORMATIKA | INTERNET - WEB | ISTORIJA | JAVNE FINANSIJE | KOMUNIKOLOGIJA - KOMUNIKACIJE | KRIMINOLOGIJA | KNJIŽEVNOST I JEZIK | LOGISTIKA | LOGOPEDIJA | LJUDSKI RESURSI | MAKROEKONOMIJA | MARKETING | MATEMATIKA | MEDICINA | MEDJUNARODNA EKONOMIJA | MENADŽMENT | MIKROEKONOMIJA | MULTIMEDIJA | ODNOSI SA JAVNOŠCU |  OPERATIVNI I STRATEGIJSKI    MENADŽMENT | OSNOVI MENADŽMENTA | OSNOVI EKONOMIJE | OSIGURANJE | PARAPSIHOLOGIJA | PEDAGOGIJA | POLITICKE NAUKE | POLJOPRIVREDA | POSLOVNA EKONOMIJA | POSLOVNA ETIKA | PRAVO | PRAVO EVROPSKE UNIJE | PREDUZETNIŠTVO | PRIVREDNI SISTEMI | PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT | PROGRAMIRANJE | PSIHOLOGIJA | PSIHIJATRIJA / PSIHOPATOLOGIJA | RACUNOVODSTVO | RELIGIJA | SOCIOLOGIJA |  SPOLJNOTRGOVINSKO I DEVIZNO POSLOVANJE | SPORT - MENADŽMENT U SPORTU | STATISTIKA | TEHNOLOŠKI SISTEMI | TURIZMOLOGIJA | UPRAVLJANJE KVALITETOM | UPRAVLJANJE PROMENAMA | VETERINA | ŽURNALISTIKA - NOVINARSTVO

 

 preuzmi seminarski rad u wordu » » »


Besplatni Seminarski Radovi


SEMINARSKI RAD