SEMINARSKI RAD IZ EKOLOGIJE -
EKOLOŠKOG MENADŽMENTA - ZAŠTITE OKOLIŠA
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Opasan otpad i kategorizacijaOtpad je svaka stvar ili predmet određen kategorijama otpada propisanim provedenim propisom Zakona o otpadu koji korisnik odbacuje, namerava ili mora odbaciti. Još od prvih zajednica ljudi su stvarali otpad ali je on postao veliki problem tek u novije vreme. Razvojem i pretvaranjem društva u potrošačko, vrste i količina otpada su se menjali.Usled privrednog rasta i rastuće potrošnje beleži se stalni porast količine nastalog otpada. Delovanje otpada može uzrokovati emisije u vode, vazduhu i tlu, koje mogu uticati na zdravlje ljudi i okolinu. Koliki će taj uticaj biti, zavisi o količini i svojstvima otpada te načinu na koji se njime upravlja. Stoga je potrebno pratiti tokove otpada kako bi se na to moglo uticati. Otpad se klasifikuje prema: 1. svojstvima 2. mestu nastanka 1. Zavisno o svojstvima otpada, otpad se može podeliti na opasni, neopasni i inertni otpad.
2. Po mestu nastanka razlikuju se, prema najnovijim klasifikacijama, tri vrste otpada:
Prvi i jedan od najvažnijih ciljeva postupanja s otpadom je izbegavanje i smanjivanje nastajanja otpada i smanjivanje opasnih svojstava otpada čiji se nastanak ne može sprečiti. 2. Nastajanje otpadaOtpad nastaje kada dođe do toga da nam razni proizvodi ili materijali nisu više potrebni ili ne predstavljaju nikakvu vrednost pa ih odbacujemo ili odlažemo. Kako je već u uvodu navedeno otpad se prema mestu nastajanja deli na
tri vrste: 2.1. Komunalni otpadKomunalni otpad je otpad iz kuća, otpad koji nastaje čišćenjem javnih
površina i otpad koji je po svojstvima i sastavu sličan otpadu iz kućanstva,
a koji nastaje u privredi, ustanovama i uslužnim delatnostima. S obzirom
da ovaj otpad najviše nastaje tokom naših svakodnevnih aktivnosti to je
i rešavanje odnosno postupanje s komunalnim otpadom jedan od najvećih
problema jedinica lokalne samouprave. To podrazumeva uređivanje deponija
otpada i sanaciju postojećih deponija.Sastav komunalnog otpada se menja
zavisno od sredini u kojoj nastaje a zavisi od mnogih činjenica kao što
su: tip naselja u kojem otpad nastaje, životni standard, stepen svesti
stanovništva o potrebi selektovanja otpada i stvaranju što manjih količina
otpada. TABELA 1. Prikaz prosečnoga godišnjeg sastava
komunalnog otpada Tabela prikazuje analizu sastava komunalnog otpada. Iz tabele možemo zaključiti da je prioritet odvojeno prikupljanje kuhinjskog i bio otpada te papira i kartona. Ako bi se samo ove dve kategorije odvojeno prikupljale 60% otpada se ne bi trebalo odlagati na deponiji. To se ne postiže preko noći ali nam pokazuje u kojem smeru trebamo ići. 2.2. Proizvodni otpadProizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom procesu u industriji i drugim procesima, a po svojstvima se razlikuje od komunalnog otpada. Proizvodni otpad može po svojstvima biti opasni i neopasni. U proizvodni otpad ulazi građevinski i otpad od rušenja, proizvodni rudarski otpad, poljoprivredni otpad, šumarsko-drvni otpad, otpad iz naftne industrije, otpad iz tekstilne i kožarske industrije, otpad iz neorganskih i organskih hemijskih procesa, otpadna ulja, otpad iz metalne industrije, opasni otpad itd. Na grafikonu 1. prikazan je prijavljeni neopasni proizvodni otpad po
grupama delatnosti. Iz grafikona je vidljivo da najviše otpada dolazi
iz proizvođačkih delatnosti. Prema dostupnim podacima za 2010.god u Srbiji je prijavljeno ukupno 1,51 miliardi tona neopasnog proizvodnog otpada od čega 61,14% otpada na prerađivačku delatnost. Za istu godinu prijavljeno je 42.419t opasnog proizvodnog otpada. Najveći udeo u ukupno proizvedenoj količini zauzimaju otpadna ulja (11257 t), otpad od prerade prirodnog plina i obrade uglja (8401 t) te otpad od prerade drveta i proizvodnje papira i kartona (5099 t). 2.3. Posebne kategorije otpadaPod posebnom kategorijom otpada smatra se otpad za koji se upravljanjem
propisuje posebnim propisi iz Zakona o otpadu. Drugim rečima to su one
vrste otpada za čije upravljanje postoji poseban pravilnik o postupanju
s istim. Tu ubrajamo: a) Ambalaža predstavlja sve proizvode bez obzira na prirodu materijala od koga su izrađeni ili su korišćeni za skladištenje, čuvanje, rukovanje, isporuku i predstavljanje robe, od sirovina do gotovih proizvoda, od proizvođača do korisnika ili potrošača, a može biti: - prodajna ili primarna ambalaža - najmanja ambalažna jedinica u kojoj
se proizvod prodaje konačnom kupcu; b) Novi pravilnik o upravljanju otpadnim uljima deli otpadna ulja na
otpadno mazivo i otpadno jestivo ulje. c) Otpadna guma je guma ličnih automobila, autobusa, teretnih automobila, radnih mašina, radnih vozila i traktora, aviona i drugih letilica, te slični odgovarajući proizvod koje vlasnik radi oštećenja, istrošenosti, isteka roka trajanja ili drugih uzroka ne može ili ne želi upotrebljavati te je zbog toga odbacuje ili namerava odbaciti. Otpadne gume su neopasan otpad. d) Prema Pravilniku o upravljanju otpadnim električnim i elektronskim uređajima i opremom, električki i elektronski (EE) otpad je: a) otpadna električna i elektronička oprema koja uključuje sklopove i
sastavne delove koji nastaju u privredi (industriji, obrtu i slično); e) Prema zakonu o vodama gradovi i opštine dužni su sakupiti i prečistiti komunalne otpadne vode pre njihovog ispuštanja u prirodni prijemnik u skladu s odredbama ovoga ili drugoga zakona. Isti zakon propisuje da je obrada mulja koji nastaje u procesu obrade otpadnih voda tretira kao opasan otpad. Mulj nastao prečišćavanjem otpadnih voda preporučeni postupci obrade su biološka i termička obrada. f) Novi Pravilnik o upravljanju otpadnim baterijama i akumulatorima definiše
otpadnu bateriju ili akumulator kao bateriju ili akumulator koji se ne
mogu ponovno koristiti i namijenjeni su obradi i/ili recikliranju. Većina
otpadnih baterija i akumulatora klasifikuje se kao opasni otpad (olovne
baterije, nikal-kadmij baterije, baterije sa živom, odvojeno skupljani
elektroliti iz baterija i akumulatora). g) Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom, opasan medicinski
otpad, s obzirom na opasna svojstava definisana posebnim propisom, deli
se na: - termičkom obradom u vlastitim postrojenjima za termičku obradu, h) Postojani organski zagađivači - Nusproizvodi životinjskog porekla nastaju u klanicama, u objektima za preradu mesa, riba, jaja, mleka, creva, u hladnjačama, skladištima, tovilištima jednodnevnih pilića, na pijacama, u prodavnicama mesa, ribarnicama, ugostiteljstvu i drugim objektima javne ishrane, u objektima za uzgoj i držanje životinja, u zoološkim vrtovima, lovačkom udruženju, lučkim terminalima, graničnim prelazima, u prevozu životinja i proizvoda i na drugim mestima na kojima se životinje čuvaju i uzgajaju, te na mestima gde se proizvode namirnice životinjskog porekla. 3. Upravljanje otpadomUpravljanje otpadom je skup aktivnosti, odluka i mera usmeren ka postizanju
sprečavanja nastanka otpada, smanjivanju količine nastalog otpada kao
i smanjenju ukupnog delovanja otpada na okolinu. Upravljanje otpadom obavezno
se mora sprovoditi na način da se u opasnost ne dovede ljudsko zdravlje. Zbog razlike u kvaliteti pojedinih postupaka obrade otpada, strogi hijerarhijski
redosled zbrinjavanja otpada definišu evropske direktive i evropski zakon
o otpadu na način: 3.1. Prevencija nastajanja otpadaPrevencija stvaranja otpada verovatno je najvažnija karika u pravilnom
upravljanju otpadom, no često je ta karika najzapostavljenija u hijerarhiji.
U ovom početnom stepenu hijerarhije upravljanja otpadom potrebno je smanjiti
količinu nastalog otpada i njegovu toksičnost. Prevencija nastanka otpada
započinje od samih karakteristika proizvoda koje kupujemo. U kratkom roku
treba se odreći proizvoda napravljenih ili upakovanih u toksične i nereciklirajuće
materijale, te proizvoda koji sadrže ostale opasne stvari. Svi materijali
koje koristimo trebali bi biti sastavljeni od reciklirajućih materijala.
Proizvođač treba biti odgovoran za svoj proizvod, dok stanovnici moraju
biti svesni da postoji izbor jer oni sami mogu odlučiti koliko otpada
mogu proizvesti odnosno ne proizvesti. Vlasti mogu poduzeti sledeće korake
da poprave postojeću situaciju: Na nacionalnoj nivou takođe treba prepoznati proizvođače odgovorne za proizvode koji nemaju budućnost u reciklažnom krugu. Lokalne vlasti mogu zabraniti upotrebu određenih vrsta proizvoda koji se ne mogu pravilno obnoviti, popraviti, reciklirati ili kompresovati. Na primer, više je svetskih gradova zabranilo upotrebu plastičnih kesa ili nametnulo poreze za svaku izdanu kesu. Rezultati su ovakvih poteza i više nego dobri. 3.2. Ponovna upotrebaPonovna upotreba znači postupak kojim se otpad ponovo koristi za istu
svrhu za koju je originalno i napravljen. Ponovna upotreba je nekada bila
uobičajena za ambalaže za pića i platnene kese za hleb, mreže i gajbe.
Jedna staklena boca može se ponovo puniti više od 30 puta i time zameniti
30 komada po okolinu skupe plastične ambalaže. Građani i trgovci moraju
postati svesni učinka svojih potrošačkih navika za naredne generacije
i njihove probleme s količinom novonastalog otpada. 3.3. Reciklaža i upotrebaRecikliranje i upotreba otpada je treći stepen (nakon prevencije i ponovne upotrebe) u hijerarhiji upravljanja otpadom. 3.3.1. ReciklažaRecikliranje je postupak kojim se omogućuje ponovna upotreba otpada u
proizvodnom procesu. Za uspešnu strategiju recikliranja važna su dva elementa: 3.3.2. ObnavljanjeObnavljanje otpada je svaki postupak ponovne obrade otpada kojim se postiže
njegovo korištenje u materijalne ili energetske svrhe. Pod postupke ponovne
upotrebe otpada možemo smatrati sledeće postupke: Biorazgradivi kuhinjski i baštenski otpad predstavljaju visoko iskoristivi deo komunalnog otpada, a njihovo recikliranje najvažnija je karika svake dobre strategije upravljanja otpadom, gde se organski ostaci odvajaju od ostalog otpada na mestu nastanka. Izdvajanje organskog otpada iz smeća značajno povećava procenat otpada koji ne završava na deponiji, što je i cilj. Sistemi kompostiranja u vertikalnim komorama Sakupljanje papira po principu od vrata do vrata mora
biti osigurano svim domaćinstvima i treba uključivati što je moguće više
vrsta papira. Poznate operacije poput kompostiranja moraju se razviti
za papir koji ne odgovara specifikacijama papira koji otkupljuju fabrike
papira. Izbegnuto odlaganje 60.7% ukupne količine otpada. Tekstil i obuća su male komponente u sastavu otpada
prosečnog domaćinstva ali bi njihovo prikupljanje smanjilo količinu razgradivog
materijala koji je potrebno odložiti, te bi količine tih materijala takođe
mogle biti značajan izvor zarade u programu recikliranja. Ponovna upotreba
isluženih tekstilnih proizvoda i otpada nastaloga tokom izrade tekstilnih
proizvoda zaslužuje znatno veću pažnju od one koja joj se trenutno posvećuje.
Sintetski materijali (veštačka vlakna) za tekstilne proizvode vrlo se
sporo razgrađuju, dok pri razgradnji vunenih proizvoda nastaje metan,
koji donisi povećanju količine stakleničkih gasova. Obnavljanje tekstila
smanjuje potrebu za početnim sirovinama, manje se zagađuje okolina i štedi
energija, a među ostalima, otpadni tekstil se ne mora voziti na deponije.
Procenjuje se da se samo u Europskoj uniji, većinom iz domaćinstava, svake
godine odbaci gotovo 5 miliona tona tekstila, koji čini oko 3 % mase otpada
iz domaćinstva. Premda se najmanje 50 % tekstila koji se baca može ponovno
koristiti ili obnoviti, udo tako korištenog tekstilnog otpada u RS je
ispod 1 %, za razliku od Velike Britanije gde se reciklira oko 25 % tekstilnoga
otpada. Većina zapadnoevropskih zemalja svoj otpadni tekstil deponuje
u banke odeće. One prikupljaju otpadni tekstil koji se daje beskućnicima,
prodaje u dobrotvorne svrhe ili šalje u zemlje u razvoju (Afrika, Indija,
delovi istočne Europe i sl.). Gotovo 70 % otpadnog tekstila odlaganog
u banku odeće bude iskorišćeno za odeću, dok se odevni predmeti nepogodni
za daljnje nošenje prodaju fabrikama za obnavljanje. Obnavljanje otpadnoga
tekstila u Srbiji ne postoji. Za staklenu ambalažu najbolja opcija bila bi njeno ponovno korišćenje. No dok se nacionalna strategija i javni edukacijski programi ne uključe, recikliranje stakla najbolja je i najraširenija opcija. Za većinu stakla primenjiv je i podsticajni sistem temeljen na pravilniku o upravljanju ambalažnim otpadom. Aluminijum i čelik mogu se reciklirati. Prednosti recikliranja tih materijala je štednja energije potrebne u procesu iskopavanja rude i stvaranja samog materijala, no recikliranje metala, a posebno aluminija, uzrokuje emisije dioksina, stoga je najprihvatljivija opcija upravo izbegavanje korišćenja aluminijumske ambalaže i čelika gde god postoje druge opcije. Reciklaža plastike je proces u kom se plastični otpad
obnavlja te se pretvara u korisne proizvode, ponekad potpuno drugačije
od izvornog stanja. Elektronski otpad se ubraja u opasne otpade zbog niza
štetnih hemijskih jedinjenja poput silicijuma, kadmijuma, arsena, olova
(koristi se u monitorima radi zaštite od zračenja) žive, hroma, berilijuma,
fosfora, i plastike koji su opasni po ljudsko zdravlje i veliki su zagađivači
okoline. Reč je o otpadu koji se sastoji od više od hiljada raznih materijala,
od kojih su neki vrlo visokog nivoa toksičnosti i niskog reciklažnog potencijala,
pa se, na primer, spaljivanjem plastičnih materijala računara stvara otrovni
gas dioksin. Zaključak Upravljanje otpadom danas se u svetu posvećuje velika pažnja. Glavni
cilj je različitim merama smanjiti potrošnju resursa, te podsticati ponovnu
upotrebu i obnavljanje upotrebljenih plastičnih proizvoda. Efikasno upravljanje
otpadom složen je proces koji zahteva usklađeno delovanje mnogih faktora
- državne uprave, lokalne samouprave, privrede, nevladinih organizacija,
naučnih i obrazovnih institucija, medija itd. Važno je provoditi trajnu
edukaciju, trajnu komunikaciju s javnošću te pravovremeno informisati
javnost o stanju okoline i aktivnostima, provoditi promociju cilju smanjivanja
nastajanja otpada. Literatura
preuzmi seminarski rad u wordu » » »
|