|
SUBJEKTI PRAVA
Društvo nužno stvara društvena pravila ponašanja ljudi. Nema društva
bez svesnog, slobodnog i celishodnog ponašanja čoveka, nema ni društva
bez normi.
Norme su pravila ponašanja koje se obraćaju na čovekovu svest. Svaka pravna
norma poseduje dva dela: dispoziciju i sankciju. Dispozicija predstavlja
pravila ponašanja. Međutim, ne primenjuju se oba elementa pravne norme
zajedno. Oni su alternativno postavljeni elementi. Primena jednog isključuje
drugo. Nije moguće da se primenjuju u konkretnom slučaju oba.
Prekršaj pravne norme povlači za sobom primenu sankcije. Postoje dve vrste
sredstava koje poseduje sankcija. To su pozitivna i negativna sredstva.
Najčešće se koriste negativna sredstva. Ona su u obliku pretnje nanošenjem
zla i veoma su efikasno sredstvo da se čovek natera da poštuje pravila
ponašanja (norme)
Oba elementa iz kojih se sastoji svaka pravna norma mogu biti primenjena
samo kada su se stekli uslovi za njihovu primenu. Ti uslovi su takođe
propisani pravnim normama. Deo pravne norme koji opisuje upotrebu pravne
norme naziva se pretpostavka. Otuda se može govoriti i o dodatna dva elementa
pravne norme, a to su pretpostavka dispozicije i pretpostavka sankcije.
Društvo stvara različite vrste normi radi ostvarenja različitih ciljeva.
Pravnu normu ne treba pomešati sa članovima ili paragrafima zakona ili
drugih pravnih akata. Ona se retko u potpunosti poklapa s jednim takvim
članom. Početni zadatak svake pravne teorije sastoji se u tome da se izdvoje
i konstituišu pravne norme.
Pravne norme se donose u društvu da bi se regulisalo ponašanje ljudi te
iz toga proizilazi da su subjekti prava, odnosno subjekti pravnih odnosa
ljudi.
SUBJEKTI PRAVA
Subjekti prava su glavni elementi pravnog odnosa. Zbog
njih ti odnosi i postoje, da bi se zadovoljio interes jednog od njih ili
interesi i jednoga i drugoga.
Subjekti prava su ljudi - fizička lica i društvene tvorevine – pravna
lica koji imaju pravne obaveze i ovlašćenja s obzirom na neke objekte
prava.
U svakom pravnom odnosu postoje najmanje dva pravna subjekta. Nije moguće
biti u pravnom odnosu sa samim sobom.
Dakle, subjekti prava mogu biti fizičke osobe ili pravne osobe. Statusno
pravo je skup pravnih pravila koja se bave pitanjima subjekata prava,
posebno njihova nastanka, prestanka, pravnog položaja te pravne i radne
sposobnosti. Subjekti prava mogu biti fizčka ili pravna
lica.
FIZIČKO LICE
Fizičko lice ili osoba je je izraz koji u pravu označava
individualno, samostalno ljudsko biće.U pravnoj nauci, fizičko lice je
samosvesno ljudsko biće podložno fizičkim zakonima, za razliku od patvornog,
pravnog lica. Dakle, ljudi postaju fizički subjekti samim svojim rođenjem
i takvi ostaju do svoje smrti. Pod fizičkim licima u pravu podrazumevaju
se ljudi koji rođenjem postaju pravni subjekti i kao takvi ostaju sve
do smrti. Pored toga u pravu je zaštićeno i začeto dete koje još nije
rođeno u pogledu prava nasleđivanja pod uslovom da se rodi živo i u ljudskom
obliku. U određenim situacijama postoji pravni interes da se pojedina
fizička lica koja su nestala proglase umrlim.Ovakva rešenja o proglašenju
nestalog lica za umrlo, sadrži samo predpostavku o smrti umrlog i proizvodi
svoje dejstvo dok se ne dokaže suprotno.
Osnovni atributi fizičkih lica su:
a) Lično ime fizičkog lica je oznaka pomoću koje se jedno
lice razlikuje od drugog. Ono se sastoji od imena i prezimena. Lično ime
je pravo građanina ali i dužnost jer je svako dužan da se služi svojim
ličnim imenom. Građaninu je po zakonu dato pravo da može da promeni svoje
lično ime. Evidencija statusnih podataka za fizička lica vodi se u matičnim
knjigama.
b) Prebivalište i boravište- Svako fizičko lice mora
da bude vezano za jedno mesto gde je stalno nastanjeno.
c) Državljanstvo- predstavlja pripadnost određenoj državnoj
zajednici.
Lično ime je naziv fizičkog lica na osnovu koga se ono
bliže konkretizuje. Uređeno je odredbama Porodičnog zakona. Pravo na lično
ime je lično, neimovinsko i subjektivno. Načelno, lično ime je neprenosivo.
Izuzetno, imalac ličnog imena može i uz naknadu dati pristanak za upotrebu
svog ličnog imena ili dela imena u dopuštene svrhe. Za upotrebu prezimena
potreban je pristanak i drugih lica na koje se imaočevo prezime odnosi
(supružnik, dete, roditelj i dr.) ako bi upotrebom bilo povređeno pravo
tih lica.
Lično ime se stiče upisom u matične knjige rođenih i
deluje prema trećim licima. Lično ime se sastoji od imena i prezimena.
Lično ime deteta određuju roditelji. Roditelji imaju pravo da se ime deteta
upiše u matičnu knjigu rođenih i na maternjem jeziku i pismu jednog ili
oba roditelja.
Roditelji imaju pravo da slobodno izaberu ime deteta, ali ne mogu odrediti
pogrdno ime, ime kojim se vređa moral ili ime koje je u suprotnosti sa
običajima
Prezime deteta se određuje prema prezimenu jednog ili
oba roditelja. Roditelji ne mogu zajedničkoj deci odrediti različita prezimena.
Organ starateljstva određuje prezime deteta: ako roditelji nisu živi;
ako roditelji nisu poznati; ako roditelji ne mogu da postignu sporazum
o prezimenu deteta.
Supružnici se mogu prilikom zaključenja braka sporazumeti da svaki od
njih:
1) zadrži svoje prezime;
2) umesto svog uzme prezime drugog supružnika;
3) svom prezimenu doda prezime drugog supružnika odnosno prezimenu drugog
.
U roku od 60 dana od dana prestanka braka, supružnik koji je prilikom
zaključenja braka promenio prezime, može uzeti prezime koje je ranije
imao pre sklapanja
Fizičko lice koje je navršilo 15. godinu života i sposobno je za rasuđivanje
ima pravo da promeni lično ime. Dete koje je navršilo 10. godinu života
i koje je sposobno za rasuđivanje ima pravo na davanje saglasnosti sa
promenom ličnog imena.
Nema pravo na promenu ličnog imena:
1. lice protiv koga se vodi krivični postupak za delo za koje se goni
po službenoj dužnosti;
2. lice koje je osudeno za krivično delo za koje se goni po službenoj
dužnosti dok kazna nije izvršena odnosno dok traju pravne posledice osude;
3. lice koje promenom ličnog imena namerava da izbegne neku svoju obavezu;
4. lice koje namerava da promeni ime u pogrdno ime, ime kojim se vređa
moral ili ime koje je u suprotnosti sa običajima i shvatanjima sredine.
Državljanstvo
Državljanstvo je javnopravni odnos između suverene države
i pojedinca na osnovu koga on ima prema državi određene obaveze ali mu
postaju dostupna sva prava predviđena za građanina te države bez obzira
gde se nalazi. Pravni odnos državljanstva može postojati između fizičkog
lica i unitarne države ili složene države. Fizička lica koja nisu domaći
državljani su ili stranci (imaju državljanstvo druge države) ili apatridi
(apatridi nemaju državljanstvo nijedne postojeće države) ili bipatridi
(ako imaju državljanstvo dve države istovremeno).
U našem pravu je sticanje i prestanak državljanstva regulisano Zakonom
o državljanstvu Republike Srbije.
Državljanstvo Republike Srbije stiče se:
1) poreklom;
2) rođenjem na teritoriji Republike Srbije;
3) prijemom;
4) po međunarodnim ugovorima
Državljanstvo je relevantno za sticanje i vršenje određenih imovinskih
i privrednih prava. Tako je Zakon o osnovnim svojinsko pravnim odnosima
- ZOSPO regulisao sticanje imovinskih prava. Strana fizička i pravna lica
mogu sticati pravo svojine na pokretnim stvarima kao i domacća lica (čl.
82. ZOSPO). Ona mogu, ako obavljaju delatnost u Srbiji, pod uslovima uzajamnosti,
sticati pravo svojine na nepokretnostima na teritoriji Srbije koje su
im neophodne za obavljanje te delatnosti. Strano fizičko lice koje ne
obavlja delatnost može, pod uslovima uzajamnosti, sticati pravo svojine
na stanu i stambenoj zgradi kao i državljanin Srbije (član 82a. ZOSPO).
Prebivalište (domicil) i boravište
Prebivalište (domicil) je mesto u koje se određeno lice nastani (corpus)
da u njemu stalno živi (animus). Prijavljivanje i odjavljivanje prebivališta
i boravišta regulisano je Zakonom o prebivalištu i boravištu građana.
Fizičko lice može imati jedno prebivalište - mesto za koje je vezano (tu
stanuje ili obavlja svoju privrednu delatnost). Vezanost fizičkog lica
za određeno mesto je važna za pravni poredak jer se na osnovu tog elementa
obezbeđuje potpunija primena propisa.
Tako je za suđenje opšte mesno nadležan sud na čijem području tuženi
ima prebivalište. Prebivalište je značajno prilikom utvrđivanja mesta
ispunjenja obaveze dužnika, odnosno mesta u kome je poverilac dužan primiti
ispunjenje. Kad mesto ispunjenja obaveze nije određeno (pravnim poslom
ili zakonom), a ne može se odrediti po svrsi posla, prirodi obaveze ili
ostalim okolnostima ispunjenje obaveze se vrši prvenstveno u mestu u kome
je dužnik imao svoje sedište, odnosno prebivalište (član 319. ZOO), s
tim što se novčane obaveze prvenstveno ispunjavaju u mestu u kome poverilac
imao sedište odnosno prebivalište.
Boravište je mesto u kome se jedno lice privremeno zadržava, bez namere
da tu trajno ostane. Boravište postaje relevantno kada strana u obligacionom
odnosu nema prebivalište.
Ako tuženi nema prebivalište ni u Srbiji niti u kojoj drugoj državi, opšte
mesno nadležan je sud na čijem području tuženi ima boravište. Novčane
obaveze se ispunjavaju u mestu u kome poverilac ima sedište odnosno prebivalište,
a u nedostatku prebivališta - boravište (član 320. ZOO).
Pravna sposobnost fizičkih lica
Fizičko lice stiče pravnu sposobnost rođenjem, a gubi smrću. Pravna lica
stiču pravnu sposobnost upisom u registar pravnih lica kod nadležnog suda.
Za razliku od fizičkih lica koja imaju opštu pravnu sposobnost, pravna
lica imaju posebnu ili specijalnu pravnu sposobnost.Znači da ona mogu
da stiču samo ona prava i obaveze koja stoje u vezi sa ciljem radi kojeg
su i osnovana.
Poslovna sposobnost fizičkih i pravnih lica
Sva fizička lica za razliku od pravnih ne moraju imati poslovnu sposobnost.
Poslovna sposobnost u našem pravnom sistemu, stiče se sa navršenih 18.
godina i traje do kraja života. Pojedinim fizičkim licima stečena poslovna
sposobnost može da se oduzme u slučaju duševne bolesti.
Kod pravnih lica se ranije postavljalo pitanje na koji način pravno lice
može da izrazi svoju volju tj.da se pojavljuje u pravnom saobraćaju..
Pravna lica imaju svoje organe koji su predviđeni statutom i koji su ovlašćeni
da zastupaju pravno lice. Osim toga i pojedinim zakonima na primer Zakon
o preduzećima član 41 predviđeno je da preduzeće zastupa direktor . Osim
toga preduzeća imaju svoje organe: Skupština, Upravni odbor , Nadzorni
odbor. Pravno lice u određenim slučajevima može da izgubi pravnu sposobnost
ili da mu ona bude ograničena.Poslovna sposobnost pravnog lica prestaje
njegovim brisanjem iz registra pravnih lica.
Deliktna sposobnost fizičkog i pravnog lica jeste sposobnost da odgovaraju
za nezakonitu i
protivpravnu radnju i postupke te da u obligacionom pravu budu obavezni
da naknade štetu koju su prouzrokovali.Sva fizička lica nisu deliktno
sposobna( deca do 14.godina, duševno oboleli).Za fizičko lice nije dovoljno
samo da je deliktno sposobno već i da je krivo. Stepen krivice nije uvek
isti i zavisi od psihičkog razvoja nekog lica i njegovog psihičkog odnosa
prema radnji, odnosno posledicama. U pravu se razlikuju 2 osnovna
stepena krivice:
- zla namera( dolus )
- nepažnja ( culpa), nehat
Deliktna sposobnost pravnog lica ostvaruje se preko svojih organa jer
se preko njih ostvaruje i poslovna sposobnost pravnog lica. Posledice
delikata pravnih lica su novčane kazne, a u težim slučajevima kazna može
biti i prestanak pravnog lica, zatvor...
Pravni odnos je društveni odnos između najmanje dva pravna subjekta koji
imaju jedan prema drugome pravnu obavezu i pravno ovlašćenje s obzirom
na neki pravni objekt.
PRAVNO LICE
Pravno lice ili pravni subjekt je pravna tvorevina,
virtuelno fizičko lice, koja ima zakonsko pravo i obaveze kao što su zakonske
mogućnosti da se prave ugovori, te da se tuži ili bude tužen. To je lice
(ili telo), najčešće u formi organizacije, korporacije (preduzeća) ili
vlade koje je sačinjeno od više fizičkih lica, a koje zakon, iz praktičnih
razloga tretira kao jedno.
U pravnom saobraćaju pored pojedinaca, fizičkih lica, javljaju se i pravna
lica kao nosioci prava i obaveza. Pravno lice kao subjekt prava nužno
predpostavlja postojanje imovine koja služi kao sredstvo za ostvarenje
određenih ekonomskih ciljeva.Osim toga pravno lice predstavlja organizovanu
grupu fizičkih lica, organizaciju sa unutrašnjom strukturom i utvrđenom
podelom poslova. Kao bitna osobina pravnog lica je i cilj koje ono ostvaruje.
Pravna lica za cilj imaju ostvarenje određenih interesa, a preko tih opštih
interesa ostvarenje i individualnih interesa.
Kao pravna lica u pravu pojavljuju se lica iz oblasti javnog i privatnog
prava. U pravna lica javnog prava spadaju država i njeni organizacioni
oblici.U privatno pravno lice spadaju korporacije, društva,ustanove.
Postoje i grđansko-pravna lica koja se dele na zadužbine i udruženja i
najčešće su humanitarnog karaktera.
U pravnim sistemima postoji više sistema pri osnivanju pravnih lica kao
što su sistem prijave, sistem odobrenja i sistem registracije.
Pravno lice ostvaruje svoju delatnost preko svojih organa kao što su skupština,
upravni odbor, nadzorni odbor, direktor i dr. Prava i obaveze stečene
delatnošću organa pravnog lica pripadaju pravnom licu, a ne onom licu
koje je u ime i za račun pravnog lica iste ostvarilo. Zaključuje se da
je karakteristika pravnog lica u tome što imaju svoju unutrašnju organizaciju
i svoje pravne akte i imovinu. Pod imovinom pravnog lica podrazumevaju
se sva imovinska prava koja pripadaju tom pravnom licu i imovinska masa
koja se sastoji iz aktive i pasive kao sadržine imovinskih prava i obaveza.Aktiva
je izgled prava, a pasiva izgled obaveza.
Pravno lice prestaje da postoji:
- kada prestane njegova organizaciona forma
- kada nema imovine tj. imovinske mase
- kada nadležni zabrani njegov rad
Organizaciona forma i organizaciono jedinstvo pravnog lica prestaje voljom
njegovih članova, a imovinska masa pravnog lica nestaje kada se nad preduzećem
i društvom otvori postupak likvidacije ili stečaja
Atributi pravnih lica
a) Naziv pravnog lica predstavlja ono što lično ime predstavlja
kod fizičkih lica tj. služi za identifikaciju. Svaka privredna organizacija
ima svoju firmu pod kojom istupa na tržištu i po kojoj se razlikuje od
drugih organizacija koje se bave istom ili sličnom delatnošću.
b) Sedište pravnog lica je mesto za koje je pravno lice
pravno vezano tj. u kome ostvaruje svoja prava i obaveze. Ono mora da
bude određeno statutom preduzeća.
d) Državljanstvo pravnog lica određeuje se prema tome
u kojoj zemlji se nalazi sedište pravnog lica.
Pravno lice je društvena tvorevina, sačinjena od ljudi i imovine, kojoj
je kao nerazlučivoj celini, priznato svojstvo subjekta prava.
Elementi pravnog lica (materijalni):
- članstvo (svako pravno lice mora imati jedno ili
više fizičkih lica kao svoje članove; nekada je dovoljno da to bude
samo jedno lice (npr. vlasnik neke zanatske radnje), a nekada pravni
poredak zahteva minimalan broj članova (npr. deset članova, za udruženja
građana ili sto članova, za političku partiju) da bi dato lice steklo
pravni subjektivitet)
- organi (kako pravno lice ne raspolaže kolektivnom
voljom, to jedno ili više fizičkih lica deluju kao organi koji ga predstavljaju
i zastupaju u pravnom prometu)
cilj (svaki pravni poredak određuje pravno dopuštene ciljeve zarad kojih
se ljudi mogu organizovati i udruživati određenu imovinu; ti ciljevi
se mogu razlikovati od jednog do drugog pravnog poretka, u zavisnosti
od političkih, ekonomskih, kulturnih, moralnih prilika u datoj zemlji)
- imovina (svako pravno lice, pa i ono koje deluje
kao neprofitna orgnaizacija, mora raspolagati izvesnom, ma i najmanjom
imovinom, zbog okolnosti da stupa u odnose sa trećim licima, pa se otuda
može postaviti pitanje njegove pravne odgovornosti)
- statut (to je pravni akt kojim se utvrđuje unutrašnje
ustrojstvo pravnog lica, njegovi organi, delokrug rada i poslovanja,
prava i dužnosti njegovih članova, donošenje odluka koje se uračunavaju
licu kao takvom i način njegovog predstavljanja i zastupanja u pravnom
prometu)
- jedinstvenost (pravno lice nije puki zbir pojedinaca
koji ga čine, te otuda mora predstavljati tvorevinu koja je kadra da
deluje kao celina u ostvarivanju ciljeva i interesa koje važeći pravni
poredak dopušta i štiti)
- identitet (da bi se jednom skupu ljudi i imovine
priznao pravni subjektivitet potrebno je da on raspolaže svojevrsnim
idenitetom, kojim se jasno može razlikovati od drugih skupova, što se,
između ostalog, postiže i označavanjem njegovog imena i sedišta)
(formalni element) podnošenje prijave i upis u javni registar kod suda
ili dugog nadležnog organa ili davanjem koncesije ili osnivanje opštim
aktom (zakonom, podzakonskim aktom)
Vrste pravnih lica:
Prema kvalitetu unutrašnjeg ustrojstva pravnih lica, dele se na:
- udruženja (sačinjavaju ih članovi koji su tako tesno
povezani da bez određenog broja njih, tog pravnog lica više i nema)
- ustanove (akcenat je na imovini ili svrsi, a ne na
članovima, kojih i nema u striktnom smislu te reči, već postoje korisnici,
organi i lica koja određeni vremenski period imaju svojstvo članova
datog pravnog lica)
- zadužbine (dobrotvorne ustanove koje izjavom volje
osnivaju fizička ili pravna lica)
Prema statusu, oblastima u kojima deluju i ovlašćenjima kojima raspolažu,
dele se na:
Javna pravna lica
a) republika, autonomna pokrajina, opština
b) bolnice, muzeji, univerziteti kao javne ustanove
c) PTT, elektroprivreda, vodovod, železnica kao javna preduzeća;
Privatna pravna lica
a) preduzeća i korporacije
b) kulturna, umetnička, sportska, naučna i druga udruženja i oragnizacije
(danas uobičajen naziv »nevladine organizacije«)
Sposobnosti i odgovornost pravnog lica:
Pravna lica u pravnom prometu zastupaju njihovi organi
Zastupanje je pravni odnos u kojem jedno lice (zastupnik)
ima obavezu i ovlašćenje da u ime i za račun drugog lica (zastupanog)
obavlja neke pravne radnje. Te radnje, kao i prava i obaveze koje iz njih
proističu, uračunavaju se zastupanom licu, kao da je te radnje on sam
obavio.
Materijalna odgovornost (mogućnost poslovanja sa ograničenom
imovinskom odgovornošću, za preuzete obaveze pravno lice odgovara do unapred
tačno utvrđenog iznosa sopstvene imovine)
Deliktna građanskopravna odgovornost (za radnje svojih
zaposlenih kojima je pričinjena šteta trećim licima – nasuprot teoriji
fikcije i konceptu ultra vires, po kojoj mandat kojim raspolaže zastupnik
pravnog lica obuhvata samo zakonite akte i radnje unutar dozvoljene svrhe,
te da za svaki postupak izvan toga odgovara on lično, u svojstvu fizičkog
lica, a ne sâmo pravno lice)
Deliktna kvazi-krivičnopravna odgovornost (za prekršaje
i privredne prestupe – sankcije: novčane kazne, zabrana rada) sprečavanje
zloupotreba putem »dizanja vela« pravnog lica, da bi se doprlo do njegovih
osnivača i članova
ZAKLJUČAK
Subjekti u poslovanju, znači, mogu biti različiti, ali se ipak, s aspekta
uloge koju imaju, mogu podeliti na subjekte u užem smislu, pod kojim se
prevashodno podrazumevaju poslovne organizacije koje su u našem pravu
istovremeno i pravna lica, i subjekte u širem smislu, kakva su fizička
lica, država ili međunarodne organizacije. Poslovne organizacije mogu
biti različiti tipovi preduzeća, društava, grupacija preduzeća kao što
su holdinzi, multinacionalna preduzeća, pulovi, skrivena udruženja i sl.,
ali i razne druge organizacije i asocijacije. Fizička lica su pojedinci
koji imaju svojstvo subjekta prava i poslovanja. Pored ova dva subjekta
pojavljuje se i država, i to najčešće kao fiskus, i razne međunarodne
organizacije i asocijacije.
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski
Radovi
SEMINARSKI
RAD
|
|