Analiza osnovinih sredstava u preduzecu

Preduzeće pri osnivanju mora raspolagati odgovarajućim sredstvima i imovinom. Osnivaći - vlasnici preduzeća obezbeđuju sredstva u obliku: stvari, prava i novčanih sredstava. Tako uložena sredstva postaju sredstva i imovina preduzeća, kojim ona slobodno raspolaže.
Kao rezultat korišđenja i upotrebe sredstava u procesu proizvodnje – stvara se rezultat poslovanja preduzeća, odnosno razlićite upotrebe vrednosti. U daljim fazama rada one se pretvaraju u vrednost, odnosno finasijski rezultat poslovanja preduzeća u vidu dobiti ili gubitka.
Ekonomska funkcija sredstava u procesu reprodukcije počinje njihovim unošenjem u preduzeće kao određene ekonomske vrednosti. Transformisanje upotrebnih kvaliteta postiže se trošenjem sredstava u preduzeću čime se uništavaju njihovi dotadašnji upotrebni kvalitet. Uporedo sa tim trošenjem proizvodi se nova upotrebna vrednost. Deo te nove vrednosti je vrednost sredstava koja su utošena u proizvodnji i čija je upotrebna vrednost poništena tim trošenjem. Vrednost utošenih sredstava je prenesena iz ranije upotrebe vrednosti u proizvod koji se kao nova upotrebna vrednost javlja u vidu rezultata preduzeća. Time se prosec poslovanja zatvara u krug u ciklus reprodukcije u kome se gubi upotrebna vrednost sredstava za proizvodnju, a dobija nova upotrebna vrednost u proizvodnom periodu. Vrednost utorenih sredstava za proizvodnju prenosi se u vrednost novog proizvoda.
S’ obzirom na ove karakteristike sredstava koje određuju način njihovog reprodukovanja u odnosu na ciklus preduzeća, sredstva se dele na:
- osnovna sredstva, koja u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda delimično prenose svoju vrednost, zadržavajući upotrebne karakteristike do kraja svog radnog veka.
- obrtna sredstva, koja u jednom ciklusu preduzeća potpuno gube svoju upotrebnu vrednost.

2. Pojam i podela osnovih sredstava

Finasijski capital pribavlja se sa ciljem da se uloži u poslovanj id a se nakon završenog poslovnog ciklusa vrati uvećan.
Osnovna sredstva su u načelu, sva ona sredstva koja u process proizvodnje ulaze svojom celokupnom vrednošću, ali se pri jednom poslovnom ciklusu ne troše u celosti, već se njihova vrednost usled fizićkogi moralnograbaćenja postepeno smanjuje, pri čemu do kraja zadržavaju svoj probitni oblik. Knjigovostveni pojam osnovnih sredstava, treba napomenuti, zašto se razlikuje od pojma sredstva za rad. Naime, osnovana sredstva smatraju se i nematerijalna ulaganja, kao što su primera radu: patenti, licence, koncesije, zaštitni znak id r., koja ne predstavljaju rad u užem smislu. U isto vreme iz osnovnih sredstava je isključen sitan inventar, koji predstavlja sredstva za rad. Izdvajanjem sitnog inventara iz osnovnih sredstava obrazlaže se činjenicom da je, zbog njegovog relativno kratkog veka trajanja i otuda i proistekle potrebe češđeg nabavljanja, potrebno pojednostaviti postupak donošenja odluka o kupovini i likvidaciji. Ukoliko bi sitan inventar u skladu sa svojim ulogou u proizvodnjom procesu, bio svrstan u osnovna sredstva, onda bi bilo nužno predvideti i potrebnu proceduru za donošenje oprativnih odluka u vezi sa njegovim nabavkom .
Pojam osnovnih sredstava nije bitan pojavni oblik u kome se javljaju, već zahtev da su ona angažovana u reprodukciju da bi obezbedila funkciju sredstava za rad u toj reprodukciji. U ovom svojstvu, ona se u reprodukciji javlja u sledećem fazama i pojavnim oblicima:
U početnom novčanom obliku, kao suma investicionih kradita za koje treba nabaviti, odnosno pomoću kojih treba izgraditi konkretne objekte investicionih oprema,
U početnom robnom obliku ‘ fazama izgradnje objekta, pre no što stupe u aktivno dejstvo u procesu reprodukcije,
U tehnološkom obliku, tj. kao maštine, urećaji, oprema is l. koji aktivno deluju u procesu reprodukcije,
U završnom robnom obliku tj. kao suma amortizacije zaračunata u cenu koštanja proizvodne robe kao trošak sredstava za rad,

Završnom novčanom obliku, tj. kao deo osnovnih sredstava, kulmuliran u novčanom obliku, tj. kao deo osnovnih sredstava, kumuliran u novčanom obliku u amortizacionom fondu da bi u jednom trenutku napustio taj fond i ponovo ušao u aktivnu funkciju u procesu reprodukcije .

Osnovna sredstva se mogu javiti u obliku stvari i prava. Pored ove podele, za računovostvo je važna i podela osnovnih sredstava sa aspekta njihovog odnosa prema procesu proizvodnje. Prema ovom kriterijumu, osnovna sredstva se dele na:
a) osnovna sredstva u pripremi,
b) osnovna sredstva u funkciji i
c) osnovna sredstva van funkcije.

Osnovna sredstva u pripremi

S’ obzirom na to da ulaganja u osnovna sredstva zahtevaju značajna finasijska sredstva, pribavljanju osnovnih sredstava predhodi odluka organa upravljanja preduzeća. U odluku se precizira koje stvari ili prava treba nabaviti ii z kojih izvora će biti izvršena finansiranje nabavke.
Kada se osnovna sredstva pribavljaju izgradnjom, tada se visina potrebnih novčanih sredstava odrećuje na osnovu podataka sadržanih u investicionom programu i tehničkoj dokumentaciji. U odluci mora biti navedena predračunska vrednost graćevinskih objekata, oprema, visina troškova montaže, opreme i drugih izdataka koji se javljaju u vezi sa izgradnjom i pustanjem u rad datog objekta, kao i izvori iz kojih su obezbeđena sredstva za finansiranje izgradnje.
Ulaganja u osnovna sredstva mogu se vršiti s’ciljem da se : izgradi novi kapaciteti, proširi postojeći kapacitet, modernizuje ili izvrši zamena postojećeg kapaciteta.
Pribavljanje osnovnih sredstava, kome se pristupa nakon donošenja odluka o pribavljanju i nakon obezbeđivanja potrebnih finasijskih sredstava iz sopstvenih ili pozamljenih izvora, nije jednokratan postupak. Ulaganjem finasijskih sredstava retko se odmah dobija osnovna sredstva pogonski spremno. Mnogo češće se dogaća da kupljeno sredstvo, oprema na primer, mora biti nakon kupovine, odnosno izgradnje zgrade. Od početnih ulaganja do aktiviranja osnovnog sredstva protekne u ovim slučajevima kraći ili duži vremenski period u okviru koga se osnovna sredstva lije je pribavljanje u toku smatraju osnovna sredstva u pripremi . Osnovna sredstva u pripremi su, prema tome, ona čija izgradnja još nije završena i koja zbog toga nisu spremna za uključivanje u poslovnu aktivnost. Faza pripreme osnovnih sredstava obuhvata sve pripremne osnovne radnje, počev od obezbeđivanja novčanih sredstava, preko nabavke investicionog materijala i opreme, izgradnje i montaže, sve do završetka osnovnog sredstvai njegovo uključivanja u funkciju. Osnovna sredstva u pripremi se mogu javiti u obliku:
a) osnovna sredstva u pripremi na investicionom računu,
b) potraživanja za avans po osnovu investicija i
c) potraživanja po osnovu zajedničke izgradnje osnovnih sredstava.

Za osnovna sredstva u pripremi važi zajednička karakteristika da ona ne predstavljaju predmet obračuna amortizacije sve dok se ne uključuje u process reprodukcije. Tom prilikom ona praktično i gube svojstva osnovnih sredstava u pripremi i postaju osnovna sredstva u funkciji .

Osnovna sredstva u funkciji

Sva osnovna sredstva koja se koriste za obavljanje delatnosti kojom se preduzeće bavi smatraju se osnovnim sredstvima u funkciji. Ona obuhvataju sledeće stvari i prava:
1. zemljišta koja služe u privredne svrhe,
2. šume,
3. građevinske objekte,
4. opremu,
5. dugoročne zasade,
6. osnovna stada,
7. materijalna prava i
8. ostala osnovna sredstva.

U zemljišta koja služe u privredne svrhe ubrajaju se poljoprivradna zemljišta, nepoljoprivredna zemljišta, zemljišta za eksplataciju rudne supstance, građevinska zemljišta i ostala zemljišta za privredne svrhe.
Šume obuhvataju prirodne šume, plantaže šume i ostale šume.
Građevinski objekti mogu biti: građevinski objekti hidrogradnje, saobraćaja i transporta, privredne zgrade i ostali građevinski objekti.
Opremu čine mašine, uređaji, postrojenja, transportna sredstva i sredstva veze, standardni i specijalna alati, laboratorijska oprema, pogonski i poslovni inventar i sl.
Dugogodišnji zasadima smatraju se voćnaci, vinogradi, plantaže drveća i sl.
Osnovna stada obuhvata radnu i priplodnu stoku.
Materijalnim pravima se smatraju: patenti, licence, pravo na model, pravo na uzorak i druga slična prava.
Ovde treba napomenuti da se licenca, koja predstavlja pravo korišćenja tuđeg izuma, smatra pa prema tome i evendentira koa osnovno sredstvo, samo u slučaju kada se naknada za korišćenje određenog patenta plaća jednokratno.
Ostala osnova sredstva obuhvataju: osnovna sredstva koja nisu klasifikovana ni u jedno od predhodno navedenih grupa, na primer alat, poslovni inventar is l. Alat se smatra osnovnim sredstvom ako je njegov vek trajanja duži od godinu dana. Poslovni inventar obuhvata različite imovinske predmete koji se ne koriste neposredno kao sredstvo rada .

Osnovna sredstva van funkcije

Obustavljene investicije i osnovna sredstava koja se ne mogu više koristiti zbog svoje fizičke porabaćenosti ili je njihovo korišćenje postalo ekonomski necelishodno, zbog toga što su moralna zastarela kao i sredstva koja su zbog izmene proizvodnog programa izgubila upotrebnu vrednost za dato preduzeće čine kategoriju osnovnih sredstava van funkcije.

Iako se ova osnovna sredstva ne koriste pri obavljanju poslovane aktivnosti, pa zvog toga in e učestvuju u stvaranju učinaka, ona se takođe otpisuju. Pored toga, držanje ovih sredstava izaziva i druge troškove kao što su, primera radi, troškovi osiguranja. To znači da ona opterećuju svojim troškovima proizvode u čijom stvaranju ne učestvuju i time izazivaju direkno smanjenje ukupnog finasijskog rezultata. Otuda se osposobljavanje ovih osnovnih sredstava i njihovo uključivanje u poslovnu aktivnost, kada je moguće, njihovo otuđivanje putem prodaje, privremeno ili trajno ustupanje drugim preduzećima i rashodovanje dotrajalih osnovnih sredstava javljaju kao mere koje su samo u funkciji maksimiranja finansijskog rezultata.
Otpisivanje osnovnih sredstava koja su van funkcije je u skladu sa zahtevom vlasnika u čijoj svojini se nalaze sredstva za proizvodnju, da se očuva integritet osnovnih sredstava. U tom smislu, osnovica za amortizaciju se ne može smanjivati, a amortizacija se obračunava na sva osnovna sredstva, bez obzira na to da li se koriste ili ne.

Očuvanje celine osnovnih sredstava nalaže da se eventualni gubici nastali usled:
- rashodovanja osnovna sredstva koja nisu u celini otpisana,
- prodaje osnovnih sredstava po ceni koja je niža od knjigovostvene sadašnje vrednost i
- štete koje osiguravajući zavod ne nadoknaćuje ili nadoknjaćuje samo delimično.

3. Izvori osnovnih sredstava

Preduzeće vrši zamenu dotrajalih ili zastarelih osnovnih sredstava, da bi mogla obavljati reprodukciju id a zadrži i jača poziciju na tržištu. Za nabavku novih osnovnih sredstava potrebno je obezbediti finasijska sredstva.
Osnovna sredstva u funkciji, kao osnovna sredstva u izgradnji, uglavnom se finansiraju iz poslovnog fonda i dfinasijskih kredita.

Izvori finanfiranja osnovnih sredstava dele se na:
- sopstvena,
- udružene,
- kreditne,
- izvore solidarnosti.

Izvori sredstava mogu biti stalni, dugoročni, kratkoročni i povremeni.
Osnovni izvori finanfiranja osnovnih redstava je dobit preduzeća.
Sopstvena sredstva investitor obezbeđuje raspodelom ostvarene dobiti iz amortizacije. U sopstvene izvore sredstava ubrajaju se i sredstva koja investitor prima od drugih lica bez obaveze vraćanja.
Pozamljena sredstva mogu se obezbediti kod domaćih i kod stranih lica. Osnovni pretežni način pozamljivanja sredstava su krediti. Pored kredita, sredstva se mogu pozajmiti i uduživanjem i ulaganjem sredstava drugih lica, izdvajanjem obveznica id r.
Ulaganje u osnovna sredstva je uslov za dalji uspešan razvoj i zato se politici ulaganja mora posvetiti posebna pažnja. U tom cilju, potrebno je izvršiti posebne analize ekonomske opravdanosti.

3.1. Kapaciteti osnovnih sredstava

Kapacitet podrazumeva proizvodnu moć sredstava za rad u izvršavanju odreženog rada u datom vremenu. Da bi se odredio kapacitet sredstava za rad potrebno je odrediti uslove pod kojima će se ostvariti korišćenje kapaciteta. Ti uslovi su najčešće: količina učinka i njihov kvalitet, predmeti rada i njihove karakteristike, radnici i njihova stručna sposobnost…
Kapacitet je kompleksna kategorija. On je razultat sinhonizovanog dejstva većeg broja različitih funkcija.

U praksi preduzeća u zavisnosti od korišćenja kapaciteta se pojavljuje kao:
- ugrađeni – instalirani kapaciteti, utvrđuje se na osnovu tehničkih mogućnosti sredstava za rad. U praksi maksimalno korišćenje kapacitete se vrlo retko ostvaruje. Ovakvo korišćenje kapaciteta je moguće naprezanjem tehničko-tehnoloških procesa.
- radni (mogući) kapacitet predstavlja u stvarnosti preduzeća moguće korišćenje ugrađenog kapaciteta. Ovde se od urađenog-teoretskog korišćenja kapaciteta odbijaju nužni prekidi u radu, tj. prekidi zbog smenskog rada, godišnjih i nedeljnih odmora, državanih praznika, održavanja sredstava za rad i dr .

4. Knjigovostvena evidencija osnovnih redstava

Preduzeća su obaveza da organizuju evidenciju o osnovnim sredstvima tako da se u svakom trenutku može sagledati ne samo nabavka, otpisana i sadašnja vrednost osnovnih sredstava u celini, već svakog osnovnog sredstva pojedinačno. Stim u vezi, preduzeća vode evidenciju o stanju i kretanju osnovnih sredstava kroz:
1. glavnu knjigu,
2. knjigu inventara i
3. analitičke kartice osnovnih sredstava.

1) U glavnoj knjizi se vodi sintetička evidencija po grupama osnovnih sredstava. Preko ovih računa prati se stanje i kretanje osnovnih sredstava samo po vrednosti.

2) Knjiga inventara osnovnih sredstava je oblik analitičke evidencije. Ona je obavezno povezana in e moze se voditi u slobodnim listovima. Knjiga mora biti povezana jeistvenikom i overena od strane ovlašćenog lica. Da bi se sprečile zloupotrebe, pored potpisa i pečata pri overi se obavezno navodi i broj stranica knjige. Evidencija o osnovnim sredstvima kroz knjigu inventara je obavezna oblikevidencije. S’obzirom da treba pružiti podatke o stanju i promenama na osnovnim sredstvima, knjiga inventara sadrži najčešće sledeće kolone:

a) inventarni broj,
b) nomenklaturni broj ( broj iz nomenclature osnovnih sredstva),
c) dobavljač (proizvođač) i njegovo sedište,
d) naziv osnovnog sredstva sa bližim oznakama,
e) broj i datum dokumenta o prijemu osnovnog sredstva,
f) vek trajanja osnovnog sredstva,
g) datum stavljanja u upotrebu,
h) nabavna vrednost,
i) otuđenje, rashodovanje sa naznakom datuma i
j) primedba.

Upisom u knjigu inventara svaka stvar iz osnovnih sredstava dobija inventarni broj, koji se ne može menjati niti koristiti za označavanje drugih stvari iz osnovnoh sredstava čak ni kada se te stvari otuđe ili rashooduju.

3) Analitička evidencija o osnovnim sredstvima vodi se na slobodnom listovima ‘ karticama. Za svaku stvar iz osnovnoh sredstava otara seposebna kartica. Na prednju stranu kartice upisuju se osnovni podaci o osnovnom sredstvu. Na poleđini kartice knjiže se stanja i promene u vrednosti osnovnog sredstva.
Skup analitičkih kartica čini kartoteku osnovnih sredstava.

Pored pomenutih obaveznih evidencija o osnovnim sredstvima u preduzećima s često vode i pomoćne evidencije. Reversna knjiga predstavlja upravo takvu pomoćnu neobaveznu evidenciju, čije je zadatak da pruži podatke o tome gde, tj. u kom delu preduzeća se nalaze i koriste stvari koje čine osnovna sredstva. Naime, zbog velike pojedinačna vrednosti nužno je imati podatke o tome gde se sredstva nalaze, ko je njima zadužen i ko, prema tome, odgovara za njihovu ispravnost. Za razliku od knjige invetara osnovnog sredstva, koja se void za cello preduzeće reversnih knjiga ima upravo onoliko koliko ima užih organizacionih jedinica, unutar preduzeća, odnosno koliko ima korisnika osnovnih sredstava. Knjiga se void u dva ravnoglasna primerka. Prvi u pogledu podataka koje sadrž indetičan je knjizi inventara, predstavlja deo dokumentacije rukovaoca osnovnih sredstava. Prodajom osnovnog sredstava na upotrebu u ovu revesnu knjigu unose na osnovu knjige inventara osnovni podaci o osnovnom sredstvu, a svojim potpisima u ovoj kjnizi korisnik osnovnoh sredstva (odgovorno lice za pogon, odeljenje, skladište, kancelariju) potvrđuje prijem osnovnog sredstva. Drugi, istovetan primerak reversne knjige nalazi se kod korisnika osnovnoh sredstava u pogonu, odeljenju ili kancelariji i služi kao document i dokazo tome kojim osnovnim sredstvima je zadužen. U reversnu knjigu, kao i knjigu invetara, osnovna sredstva se unoce hronološkim redom, tj. onako kako i pristižu u organizacioni deo. Kroz revesne knjige osnovno sredstva kojima preduzeće raspolaže su pna pojedine korisnike .

5. Nabavka osnovnih sredstava

Preduzeća mogu osnovna sredstva da pribave:
- kupovinom,
- izgradnjom,
- prijemom bez naknade i
- na ostale načine.

Kupovina osnovnih sredstava preduzeća, dolaze nabavkom na tržište. Kupovinu osnovnih sredstava vrše preduzeća u skladu sa svojom razvojnom politikom, radi zamene dotrajalih osnovnih sredtava ili radi proširenja kapaciteta.
Izgradnja podrazumeva, kada preduzeće nije u mogućnosti da obezbedi potrebna osnovna sredstva kupovinom na tržištu gotovih sredstava, ona ih obezbeđuje izgradnjom odnosno izradom. Izgradnju osnovnih sredstava može vršiti u sopstvenom režiji ili angažovanjem drugih preduzeća. Finanfiranjem izgradnje, osnovnih sredstava može se vršiti iz sopstvenih ii z pozamljenih sredstava
Preduzeće može pribaviti osnovno sredstvo bez naknade od drugog preduzeća. Način knjiženja prijema osnovnih sredstava bez naknade prema zakonskim propisima, zavisi od činjenice sa li se prijem vrši u postupku statusne promene ili se prenos vrši po drugom osnovu.

Zaključak

Osnovna ili stalna sredstva su traji, materijalni oblik sredstava preduzeća. Osnovna sredstva su deo ukupnig sredstava preduzeća, koja se postepeno troše u procesu poslovanja i to u dužem vremenskom periodu i kroz više radnih ciklusa. Upotrebom i korišćenjem u procesu rada osnovno sredstva ne menjaju svoj materijalni oblik.
Najveći deo osnovnih sredstava preduzece čini oprema odnosno sredstva za rad. Međutim, nisu sva sredstva za rad osnovna sredstva. Sredstva za rad male vrednosti i kraćeg roka upotrebe (manje od godinu dana), ne ubrajaju se u kategoriju odnovnih sredstava.
Osnovna sredstva sačinjavaju i građevinski objekti, šume, zemljište i drugo prirodno bogatstvo.
Trošenje osnovnih sredstava (izloženo u novčanom obliku) naziva se amortizacija. Novačno sredstvo od amortizacije služe za nabavku novih, odnosno reprodukovanje osnovnih sredstava preduzeća.

L I T E R A T U R A

1. Prof. dr Mrdović B., Menadzment računovostva, Čačak, 2006,

2. dr Škaric - Jovanović, K., dr Radovanović, R., Finasijsko računovostvo, Ekonomski fakultet u Beogradu, 2006,

PROČITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

ASTRONOMIJA | BANKARSTVO I MONETARNA EKONOMIJA | BIOLOGIJA | EKONOMIJA | ELEKTRONIKA | ELEKTRONSKO POSLOVANJE | EKOLOGIJA - EKOLOŠKI MENADŽMENT | FILOZOFIJA | FINANSIJE |  FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZANSKI    MENADŽMENT | FINANSIJSKI MENADŽMENT | FISKALNA EKONOMIJA | FIZIKA | GEOGRAFIJA | INFORMACIONI SISTEMI | INFORMATIKA | INTERNET - WEB | ISTORIJA | JAVNE FINANSIJE | KOMUNIKOLOGIJA - KOMUNIKACIJE | KRIMINOLOGIJA | KNJIŽEVNOST I JEZIK | LOGISTIKA | LOGOPEDIJA | LJUDSKI RESURSI | MAKROEKONOMIJA | MARKETING | MATEMATIKA | MEDICINA | MEDJUNARODNA EKONOMIJA | MENADŽMENT | MIKROEKONOMIJA | MULTIMEDIJA | ODNOSI SA JAVNOŠĆU |  OPERATIVNI I STRATEGIJSKI    MENADŽMENT | OSNOVI MENADŽMENTA | OSNOVI EKONOMIJE | OSIGURANJE | PARAPSIHOLOGIJA | PEDAGOGIJA | POLITIČKE NAUKE | POLJOPRIVREDA | POSLOVNA EKONOMIJA | POSLOVNA ETIKA | PRAVO | PRAVO EVROPSKE UNIJE | PREDUZETNIŠTVO | PRIVREDNI SISTEMI | PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT | PROGRAMIRANJE | PSIHOLOGIJA | PSIHIJATRIJA / PSIHOPATOLOGIJA | RAČUNOVODSTVO | RELIGIJA | SOCIOLOGIJA |  SPOLJNOTRGOVINSKO I DEVIZNO POSLOVANJE | SPORT - MENADŽMENT U SPORTU | STATISTIKA | TEHNOLOŠKI SISTEMI | TURIZMOLOGIJA | UPRAVLJANJE KVALITETOM | UPRAVLJANJE PROMENAMA | VETERINA | ŽURNALISTIKA - NOVINARSTVO

 

preuzmi seminarski rad u wordu » » »  

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD