|
REFORMACIJA
1. Pojam reformacije: reformacija kao religiozni pokret
u Evropi
Reformacija je naziv za verske pokrete
protiv papstva i katoličke crkve u 16.
veku. Iz tih pokreta nastale su nove verske zajednice, nezavisne
od papstva. Najvažniji pokretači reformacije bili su Martin Luter
u Nemačkoj, Cvingli i Kalvin u Švajcarskoj. Pristalice
reformacije odvojile su se od katoličke crkve, proglasile Sveto pismo
jedinim izvorom vere i raširile svoje učenje u Nemačkoj, Švajcarskoj,
Holandiji, Engleskoj i skandinavskim zemljama.
Uzrok reformaciji bili su izmenjeni društveno-ekonomski odnosi, haotično
stanje u katoličkoj crkvi, iskvarenost sveštenstva, prodaja oproštajnica
grehova i sl. Pokret reformacije i opiranje katoličke crkve doveli su
do dugih i teških verskih ratova, koji su decenijama besneli u Evropi
i uništili mnoga materijalna i kulturna blaga.
Reformacija je verski i društveni pokret koji je nastao u Evropi tokom
16. veka. Bio je to pokušaj unošenja duhovnih i strukturalnih promena
u Crkvu što je dovelo do uspostavljanja Reformiranog hrišćanstva.
1.1 Počeci reformacije
Ona se je suočila s etabliranim eklezijalnim ustrojstvom Crkve te je stavila
pod upitnik primat Pape, zahtevala je smanjenje sekularnog i materijalnog
uticaja Rimske kurije.
Među prvima koji su počeli raspravu o pravovaljanosti Rimske crkve bili
su valdežani, lolardi. Ono što nisu uspeli konačno se obistinilo po nemačkom
svešteniku Martinu Luteru, kako se čini zbog plemstva koje mu je dalo
podršku, nečući političku vlast papinstva i pleneći crkveno bogatstvo.
Važno je spomenuti da je želja za reformom takođe bila prisutna i u monarhijama.
Neki dokumenti pokazuju želju za promenom među engleskim i francuskim
plemstvom. Dokumenti su poznati kao Provisors and Praemunire koje su pisali
Englezi i Pragmatična sankcija građanstva koju su pisali Francuzi. Nakana
ovih dokumenata je bila Reformacija 2 uspostava nacionalnih crkava s ciljem
manje kontrole iz Rima. Kako je vreme teklo bilo je sve više protivljenja
i negativnog stava prema političkom uticaju i profanosti Rimske kurije.
Bilo je čestih napada na rastrošnost papinstva i kurije, njihovu svetovnost
i umešanost u dinastičku politiku Italije.
Kako mnoge promene dolaze valjanim povodom tako je verska reforma započela
buntom jednog sveštenika, koji je bio toliko predan instituciji kojoj
je pripadao da je smatrao da ju treba promeniti na bolje. Tako je Martin
Luter 31. oktobra 1517. odlučio započeti raspravu. Nekako u isto vreme
između 1523. i 1525., nadahnut Rečju Božjom, mudar, predan sveštenik Huldrych
Zwingli je počeo razmišljati o promenama koje su bile nužne za duhovni
i društveni napredak. Njegove je zamisli podržalo gradsko veće koje mu
je pomoglo staviti u praksu društvene i verske reforme, uglavnom u Cirihu,
ali je to imalo velik uticaj i na celu Švajcersku kao i na mnoga druga
područja u Evropi. Žak Kalvin je važan lik za razumevanje reformacije
jer je njegovo delovanje oko 1541. utemeljilo teokratsko društvo.S izuzetkom
Izraelskog kraljevstva nijedno drugo društvo u istoriji nije imalo nameru
biti organizovano i upravljano po Božjim standardima kao Ženeva za vreme
Kalvinova života. Kalvin je takođe imao značajan uticaj na teologiju i
delo Institutio Christiane Religionis (1536.) još uvek je jedno od najboljih
dela sastavne teologije. Njegove su ideje imale značajan uticaj na verski
i društveni aspekt mnogih društava: nemačkog, francuskog, engleskog, škotskog,mađarskog
i dr.
1.2 Francuska
U Francuskoj reformacija je uzela velikog maha, ali kako je došla tako
je i prošla, doduše više silom nego milom,ponajviše zbog istrebljivanja,
zlostavljanja i ubijanja Hugenota, kako su nazivani reformirani hrišćani.
Nakon serije verskih sukoba koji nisu završili samo na usmenim nego i
fizičkim okršajima Hugenoti su izvukli deblji kraj, tako je kalvinizam
u Francuskoj gotovo uništen, a poznata Bartolomjeska noć u literaturi
poznata kao pokolj hrišćana reformacije ostala sinonim za ubistvo i nasilje
inspirisano verskom netrpljivošću i mržnjom. Reformacija je uzela velikog
zamaha u Holandiji, a u Škotskoj je John Knox uveo prezbiterijalni sastav,
po uzor na Kalvinov eklezijalni ustroj u Ženevi, po kojemu su naveliko
postale poznate Prezbiterijanske crkve.
1.3 Engleska
Engleska je priča za sebe. Reformacija koja se tamo dogodila nije bila
potstaknuta duhovnim nego pragmatičnim i političkim potrebama. Naime kralj
Henrik VIII. nije mogao iz političkih razloga dobiti od Pape rastavu braka.
Tako je Henrik počeo promišljati i zaključio da je on glava monarhije,
a Crkva koju plaća i koja ubire danak za biskupa u Rimu mogla bi služiti
njemu, i novaca bi više ostalo kod kuće. Tako je doneo Akt o supremaciji
1534. te je ni više ni manje nego odbacio kontrolu pape, posebno onu političku,
uspostavio nacionalnu crkvu koju prozvaše Anglikanskom. I tako glava te
Crkve, barem što se tiče zemaljske, nije više bio biskup u Rimu nego kralj
u Londonu. Iako potaknuta politikom Reformacija u Engleskoj bila je pod
uticajem tzv. Kalvinističke teologije te je imala značajan uticaj na razvijanje
teologije i prakse Anglikanske crkve. U trenutku pojave i na njenim početcima
reformatori slabo su se slagali iako je bilo pokušaja usaglašavanja stavova.
Razjedinjenost je pomogla protureformaciji da ubere više ploda te mnoge
odbegle vrati pod skute majke Crkve. Žalosna i sramotna epizoda je Tridesetgodišnji
rat koji je doneo mnogo tuge, devastirao Evropu uzduž i popreko, a kada
je okončan 1648. doneo je stabilnost te je od tog vremena zavladao mir
i relativna trpeljivost, a protestantizam je postao vrlo moćna i rasprostranjena
konfesija u Evropi. Reformacija je donela mnogo značajnih promena te je
uticala na razvitak društvenih zajednica i hrišćanstva uopšte. Reformacija
3
1.4. Društveno okruženje i podsticaj za Reformaciju
Evropa šesnaestog veka imala je mnogo društvenih i ne manje ekonomskih
problema koji su doveli do stvaranja klime nezadovoljstva, a nezadovoljnici
pre ili kasnije započinju promene, težnje za promenama dovele su i do
reformacije. Manjina je bila bogata, oni su bili plemići i institucionalna
Crkva, a ni kleru nije bilo loše. Većina, uglavnom kmeti, bili su siromašni
a prehranjivali su imenovane grupe. Evropa je bila ujedinjena oko religije
i kontrolom rimskog biskupa, od milja zvanog Papa. Bila je ujedinjena
oko jezika i pisma – latinskog, i obrazovnog sastava koji je razvila Crkva.
Evropa 16. veka nije bila gusto naseljena, a kuga je vek i po ranije usmrtila
oko 30 % populacije. Oko 60 –80 miliona ljudi je živelo u Evropi na početku
16. veka, tek je početkom 17. veka broj stanovnika dosegao onaj pre crne
smrti, a između 85 i 100 miliona. Većina stanovnika bili su poljoprivrednici
koji su živeli u selima,manjina je ljudi živela u gradovima, a život je
škodljiv i neugodan. Ipak počinju i pozitivne promene, tako dobivanje
hrane postaje lakše, ali je i dalje bilo teško stvoriti profit uzgajanjem,
a organizovani sastav proizvodnje se polako počinje razvijati u nekim
regijama, dobra su se uglavnom prodavala na pijacama. Glavni je proizvod
bio tekstil, ovaj proces je poznat kao predindustrijalizacija, počinje
se razvijati konkurencija i nastaju monopoli u industriji i trgovini.
Renesansa je položila temelje za razvoj reformacije, a humanizam koji
je bio pretežno hrišćanski orijentisan je potsticao ljude da razmišljaju
o budućnosti i napretku. Novinarstvo je razvijalo izdavačku industriju,
a univerziteti su rasli i širili se u Evropi.
U Srednjem veku Rimo-katolička crkva je bila najveća politička i verska
sila tog vremena. Uticaj na društveni život je bio veliki, pod njenim
vodstvom došlo je do mnogih promena u životu ljudi onoga vremena. Bilo
je to vreme koje je donosilo odrađeni napredak kad su se razvijali univerziteti
i umetnost, uglavnom pod patronatom Crkve, ali bilo je to i vreme mnogih
kontaverzi u njoj. Rimska kurija je prerasla u veliku instituciju koja
je imala ogroman politički, ekonomski i vojni uticaj.
Papinstvo je bilo u izrazito velikoj krizi tako je jedno vrijeme bilo
dvoje, a kraće čak tri Pape, a Pape su stolovale u Avigonu 122 g. U papinstvu
onog vremena, bilo je mnogo amoralnosti i srebroljublja. Tako je Inocent
VII. (1484.-1492.) imao vanbračnu decu, a Alexandar VI. (1492.-1503.)
kome je bilo ime Rodrigo Borga postao je poznat kao jedan od najraskalašenijih
Papa tog vremena ali i uopšte. Njegova skandaloznost ogledala se i u činjenici
da je tokom sukoba s Francuzima kad je u pomoć pozvao Turskog sultana
što je pored svega dodalo ulje na vatru zbog činjenice da je za pomoć
u sukobu s hršćanskom subraćom pozvao u pomoć neznabošca. Ovakvi ali i
primeri Lav X. koji je imao slogan „Bog nam je dao papinstvo – uživajmo!“,
je 1517. uveo nauk o kupovini oprosta stvaralo je prostor ali i poticalo
nezadovoljnike, iskrene vernike, ali i razne hohštaplere da počnu razmišljati
o mogućoj izmeni društvenog sastava. Među iskrenim vernicima i intelektualcima
onog vremena nesumnjivo treba izdvojiti Johna Wyclifa († 1384.)kojega
još nazivaju Zvezda koja je najavila Reformaciju, Jana Husa († 1415.),
Girolamo Savonarola († 1498.), Desiderius Erasmus († 1536.) i mnoge druge.
Wyclif je bio među prvima i ne jedini koji je progovorio o grehovima institucije
kojoj je i sam pripadao, on je naglašavao probleme povezane s papinstvom.
2. Martin Luter-reformacija u Nemačkoj
Martin Luter (nemački: Martin Luther) (1483.—1546.)
je osnivač hrišćanske protestantske (luteranske) crkve u Nemačkoj i jedan
od vođa reformacije (pokreta za reformu katoličke crkve), sveštenik, profesor
moralne filozofije na Univerzitetu u Erfurtu i biblijske egzegeze u Vitenbergu.
2.1. Život i delo
Neposredni povod za njegovu aktivnost usmerenu na reformu i obnovu hrišćanskog
učenja bilo je nastojanje pape Lava X da prodajom indulgencija obezbedi
sredstva za dovršenje hrama Svetog Petra u Rimu. Luter je svoje zahteve
izložio u 95 teza, koje je 1517. godine objavio, prikucavši spis sa tezama
na vrata dvorske crkve u Vitenbergu. Tražio je povratak novozavetnom hrišćanstvu,
odbacivanje teologije svetih očeva i posredništva crkvene organizacije
i hijerarhije u spasenju, te mogućnost da svaki vernik otkriva Boga u
spostvenoj savesti. Njegov učenik Melanhton branio je to reformističko
učenje na saboru u Augsburgu 1530. godine, pod vidom tzv. augsburške veroispovesti.
Pokušaji vrhova tadašnje Rimokatoličke crkve da ekskomunikacijom Lutera
onemoguće reformistički pokret nisu uspeli, te je druga "velika šizma"
u hrišćanstvu od tada postala konačna. Nova (protestantska) crkva je ustanovljena.
Luter je pored teoloških spisa, autor prvog prevoda Biblije na nemački
jezik, čime je, nasuprot internacionalnom karakteru katoličanstva, afirmisan
nacionalni karakter protestantizma.
2.2. Verska nauka
U novembru 1510. zbog poslova posetio je Rim, gde je obavljao dužnosti
uobičajene za svešenika-gosta i bio šokiran raskošnim i razuzdanim životom
rimskog sveštenstva. Godine 1511. postao je profesor biblijske egzegeze
u Wittenbergu. Iako još uvek nesiguran u vlastiti spas Luter je postao
aktivni propovednik, učitelj i administrator. Negde u vreme proučavanja
Novog Zaveta u pripremama za svoja predavanja počeo je verovati kako hrišćani
nisu spašeni zahvaljujući vlastitim naporima već Božjom milošću, koju
oni prihvataju u veri ("Da, milošću ste spašeni - po veri. To ne
dolazi od vas; to je dar Božji" Ef 2.8). 31. oktobra 1517. na vrata
crkve u Vitembergu izvesio na javnu raspravu svojih 95 teza o indulgencijama,
dogmama i uređenju crkve. Povod za to bio je dolazak dominikanca Tetzela,
papinog opunomoćenika za prodavanje oprosta. Tetzel je tada naime, u papino
ime prodavao oproštajnice od prošlih i budućih greha, bez potrebe vere
i pokajanja, oproštenje se moglo kupiti ne samo za žive, već i za mrtve
koji navodno borave u čistilištu. Zanimljivo je pomenuti da prethodno
opisani događaj Luter ni jednom rečju nije spomenuo ni u jednom svom delu
iako je tim događajem obeležen početak verske reformacije. Luterov je
proglas izazvao veliko zanimanje javnosti i veoma brzo je preveden na
nemački jezik (izvorno ga je Luter napisao na latinskom jeziku) te proširen
delom Nemačke. Rasprava o oprostu brzo se pretvorila u napad na papstvo,
a zatim i na čitavu tradicionalnu crkvenu organizaciju. Uprkos nalogu
pape Lava X (1518) da se opravda pred njegovim izaslanikom, kardinalom
Cajetanom (Tommaso de Vio) ostao je čvrsto pri svojim tezama.
2.3. Početak sukoba sa Katoličkom crkvom
Papa gnevan zbog Luterove nauke izdao je 1520. bulu Exsurge domini, kojom
je osudio 41 navodnu Luterovu zabludu, naredio spaljivanje njegovih knjiga
i dao mu 60 dana da mu se podčini. Luter nimalo dirnut tom bulom, baca
je u oganj, odnosno spaljuje skupa sa spisima onih koji su podržavali
papinu nadležnost pred skupinom profesora, studenata i građana Vitenberga
10. decembra te iste godine. Time on jasno pokazuje da raskida sa Rimom.
Nakon spaljivanja Bule izdaje spis:
„Zašto je Dr. Martin Luter spalio papine knjige i knjige njegovih učenika“,
u tom spisu on kaže: „Mislim da ko god je tvorac te Bule, on je pravi
antihrist... Ali ja ti kažem antihriste, da Luter koji je naučio da se
bori, neće se dati zaplašiti tvojim praznim Bulama, jer je on navikao
da pravi razliku između komada papira i svemoguće Božje reči.“
Proučavajući Ivanovo Otkrovenje i knjigu proroka Danijela on izjavljuje
15. avgusta 1520: „Mi ovde smo uvereni da je papinstvo presto pravog i
stvarnog antihrista.“
1521. papa izdaje novu bulu Damnatio et excommunication Martini Luteri.
Luter i njegove pristalice bili su sada isključeni iz crkve i stavljeni
pod prokletstvo. Kada je papa ponovno osudio njegovo učenje Luter mu je
odgovorio s tri spisa (an den hristlihen adel dojčer nacion; fon der babylonišen
gefangenšaft der kirhe, i- fon der Freiheit ajnes hristenmenšen), u kojima
je izneo vlastite osnovne koncepcije: spas hrišćaninu donosi vera u Hristovu
otkupnu žrtvu, a ne dobra dela koja čini; izvor istine u religiji nije
tzv. sveta predaja nego Sveto pismo; Crkva nije posrednik između čovjeka
i Boga, jer unutrašnju religioznost daje neposredno sam Bog. "Samo
Isus", "samo Pismo", "samo milost" i "samo
vera" poznata su četiri načela kojima je obuhvatio reformacijski
nauk povratka na izvorno, novozavetno, hrišćanstvo. U svojim istupima
težio je i ka jeftinijoj crkvi. Pored stavova koje je zastupao njegovoj
popularnosti pridonela je i njegova elokvencija jer je njegovao humorističan,
grub i vulgaran stil (papu je, na primer, zbog njegovog razvratnog života,
zapostavljanja novozavetne kršćanske nauke i uvođenja kojekakvih hereza
nazivao antihristom, što je u ono vrieme bilo veoma šokantno). Krajem
1520. godine Luter javno spaljuje papinu bulu, a u januaru 1521. papa
ga je zauzvrat ekskomunicirao svojom bulom Decet Romanum Pontificem. Car
Karlo V, kao izvršitelj papske ekskomunikacije pozvao je Lutera da dođe
na sabor u Vorms u aprilu 1521. kako bi tu Luter opozvao svoje učenje.
Luter se pojavio na saboru, ali je odbio opozvati svoje učenje tvrdeći
kako ne može ići protiv svoje savesti pa je protiv njega i njegovih istomišljenika
izrečena kazna progona iz države.Tada mu je njegov simpatizer saski knez-izbornik
Fridrich pružio tajno utočište u svom dvorcu. U Vartburgu Luter počinje
da prevodi Novi zavet s originalnog grčkog na nemački jezik, što je bio
njegov doprinos stvaranju jedinstvenog njemačkog književnog jezika. U
to doba Luterov radikalizam počinje iščezavati te on sve više zalaže za
miran razvitak i nenasilna sredstva, a službenim osloncem Reformacije
proglašava kneževu feudalnu vlast.
2.4. Celibat
Oženio se 1525. godine Katarinom fon Bora, bivšom časnom sestrom. Time
je on jasno pokazao što misli o celibatu. Brak je bio uspešan, a supruga
mu je postala važan oslonac u životu. Na verskom planu, međutim, Luter
je doživljavao sukobe i unutar svoga pokreta te se tako razišao s radikalnim
Minzerom, kao i s nekim drugim velikim reformatorima svoga vremena - Erazmom
Roterdamskim (koji zapravo nije bio reformator, jer je do smrti ostao
katolik, a samog je Lutera još pre njegove ekskomunikacije upozoravao
na pogubnost dela koje je započeo) i dr. Luter je oštro istupio i protiv
anabaptista tražeći za njih progon i smrtnu kaznu.
2.5. Dalje delovanje
Njegov verni pristalica bio je Filip Melanhthon koji je bio njegov zastupnik
na saboru u Augusburgu 1530. godine, a na koji Luter nije mogao doći jer
je prognan. Premda to zapravo i nije tačno, jer je Melanhtona Luther nazivao
izrazom, koji bi se mogao prevesti kao »mekušac«, zbog njegove popustljivosti
i sklonosti kompromisima s Katoličkom Crkvom. Godinu dana ranije, 1529.
Luter je objavio svoju najpopularniju knjigu - Mali katekizam, u kojoj
objašnjava teologiju evangelističke reformacije jednostavnim i slikovitim
jezikom. Godine 1532. Luter prevodi Stari zavet s originalnog hebrejskog
na nemački. Iste godine delo je i objavljeno. U međuvremenu njegov uticaj
se raširio delom severne i istočne Evrope. Razlog tome bio je taj što
je branio nezavisnosti vladara od crkvenog nadleštva (kasnije će taj njegov
stav biti intepretiran na načine suprotne njegovoj prvobitnoj nameri).
Kada je 1525. izbio Seljački ustanak u krajevima gdje su kneževi i plemići
bili mahom katolici, Luter je pokušao posredovati svojim autoritetom.
Međutim, kada je ustanak zahvatio i protestantska područja, izrazito oštro
je istupio protiv ustanika, podržavajući i smrtnu kaznu za vođe pobune.
Do 1537. godine Luterovo zdravlje bilo je ozbiljno ugroženo. Istovremeno
sve ga više zabrinjava preporod papskog uticaja, kao i oni potezi koje
je on smatrao pokušajem jevreja da iskoriste konfuziju među hrišćanima
i ponovo otvore pitanje Isusovaog poslanja. Smatrajući i sebe odgovornim
za nastalu situaciju napisao je oštru polemiku protiv jevreja, kao i polemike
protiv papstva i radikalnog krila reformista - anabaptista (Treba, međutim,
spomenuti i da je Luter u ranijim godinama svoga delovanja bio protivnik
teološki motiviranog antisemitizma, pa je tada napisao i poznato delo
"Isus Hrist je rođen kao jevrejin" u kojem se zalaže za novozavetni
odnos prema jevrejima koji je pozitivan. Ipak, njegove antijevrejske teze
će omogućiti stvaranje antisemitske Nemačke evangeličke Crkve u doba nacizma,
a koja je zastupala izrazito rasističke stavove, predstavljajući se crkvom
arijevske rase. U zimu 1546. godine Luter je zamoljen da razreši spor
između dva mlada grofa koja su vladala u području Mansfelda, gdje se rodio.
Iako veoma star i bolestan, krenuo je na put, razriješio spor i umro 18.
februara 1546. u Aislebenu. Govoreći o Janu Husu izjavio je:„Ako se takav
čovek smatra heretikom, onda nitko na svetu nije pravi hršćanin.“
3. Žak Kalvin-kalvinizam
Žan Kalvin (fr. Jean Calvin), (10. jul 1509.
— 27. maj 1564), francuski reformator i teolog.Imao je nameru da se posveti
svešteničkom pozivu i u 12. godini primio je tonzuru, i to je jedini religiozni
obred koji je na njemu izvršen.Otputovao je u Bazel. Na proputovanju kroz
Ženevu pridružio se Farelu (G. Farel)u njegovoj nameri da izvrši Reformaciju
Kalvinizam je teološki sistem i pristup hrišćanskom životu koji naglašava
vladavinu Boga nad svim stvarima[1]. Ova varijanta Protestantizma je nazvana
po francuskom reformatoru Žanu Kalvinu.
Kalvin je naučavao apsolutnu predestinaciju po kojoj su jedni predodređeni
za blaženstvo drugi za prokletstvo. Zajedno s Martinom Luterom učio je
da samo vera spasava (sola fide) i nije priznavao crkvenu tradiciju kao
izvor vere, nego samo sveto Pismo (sola scriptura). Priznavao je samo
dve svete tajne (krštenje i pričest), tvrdeći da Isus u euharistiji nije
realno nego samo duhovno prisutan. Kalvin je svoje ideje pokušao da ostvari
uvodeći u Ženevi versku diktaturu.
4. Protestantizam
Protestantizam (ili protestantska Reformacija): u pocetku reformska struja
unutar Rimokatolicke crkve, koja se potom zasebno organizovala kao protestni
pokret protiv korupcije Rimokatolicke crkve i njenih "srednjovekovnih
izmišljotina". Naziv Protestantizam dolazi od stava nekoliko knezova
nemackih država koji, u ime Luterove vere, protestuju na Sastanku u Špejeru
(Speyer) 1529. god. protiv odluke Karla V da prisilno ubedi Lutera da
se odrekne svojih ideja.
4.1. Istorijski presek nastanka protestantskog pokreta u Nemačkoj
31. oktobra 1517. Martin Luter (1483-1546), kaluđer avgustinovskog manastira
u Erfurtu, profesor biblijskih studija na Univerzitetu u Vitenbergu, formuliše
95 teza protiv teologije i prakse indulgencija ("svete" trgovine).
Luter nije nameravao da stvori drugu crkvu, iako se sablaznio činjenicom
da sama vlast Rimske crkve, koju posećuje 1510-1511, štiti i pomaže zloupotrebe
sa indulgencijama (oprosnicama) radi smanjenja kazni u purgatorijumu (čistilištu).
Javno prikucavanje 95 teza na vrata crkve u Votembergu, uvlači ga u sukob
sa Rimokatoličkom crkvom i vlastima, pred koje je pozivan da se izjasni
1518. u Hajdelbergu i Augsburgu (pred kardinalom Kajetanom, papskim izaslanikom),
a 1519. u Lajpcigu, gde sa Johanom Ekom raspravlja o supremaciji pape
i nepogrešivosti Rimskih Sabora. Godine 1520. Martin Luter piše Vavilonsko
ropstvo Crkve. Iste godine papa Lav H (1513-1521) isključuje ga iz Rimske
crkve, a 1521. Sabor u Vormsu osuđuje. Proteran od Frederika Saksonskog,
Martin Luter se povlači u zamak Vartburg gde prevodi Novi Zavet na nemački
i štampa ga 1534. Godine 1522. ponovo dolazi u Vitenberg da bi izložio
deo svojih ideja: propovedanje reči, pričešćivanje vernih. U doba pobune
seljaka (1524-1525) on podržava i prihvata njihov oštar stav. Na sastanku
u Špajeru (1526. i 1529.) Luter je ponovo osuđen, ali knezovi nekih nemačkih
država protive se progonu Protestanata. Docnije, nemački Protestantski
knezovi formiraće "Šmalkadšku ligu" da bi branili Protestantizam,
ali ta akcija nije priznata sve do sporazuma u Pasauu 1532. godine. Na
Saboru u Augsburgu 1530. Luter predstavlja osnovna učenja Reformacije:
- Autoritet Biblije
- Opravdanje verom
- Stvarno prisustvo Hristovo u Evharistiji (protiv Urliha Cvinglija
koji učaše da je Evharistija prosto sećanje).
Martin Luter izlaže ova učenja u dva Katihizisa i u Šmalkaldškim člancima
(1537). U ovom periodu Melanhton (1497-1560) je bio Luterov konstruktivan
saradnik u Protestantskoj teološkoj propagandi, naročito u štampanju dela
Loci Communes 1521. god. i u redigovanju Augsburškog ispovedanja 1530.
god., koje i Luter prihvata.
4.2. Razni protestantski pravci
Martin Luter je otvorio put ne samo nizu teoloških sporova nego i velikom
reformatorskom pokretu u celoj Evropi. Reformacija je uzela tri glavna
pravca:
- Luteranstvo, u Nemačkoj, Skandinaviji i u centralnoj Evropi
- Kalvinstvo, u Švajcarskoj, Francuskoj, Holandiji i Škotskoj
- Anglikanstvo u Engleskoj.
4.2.1. Nemačka
U Nemačkoj, Luteranstvo potpomažu nemački knezovi, ali tek "Vestfalskim
sporazumom" (1648), kojim se završava tridesetogodišnji verski rat,
a Luterani stiču jednaka prava sa Rimokatolicima. Godine 1680. štampa
se Knjiga sloge, koja uključuje dva Luterova Katihizisa, Šmalkaldške članke,
Ispovedanje i Augzburšku aiologiju od Melanhtona i Formulu sloge.
4.2.2. Švajcarska
U Švajcarskoj, Reformacija najpre prodire u Cirih, 1518. godine, preko
Huldvajha (Ulriha) Cvinglija (Huldveich Zwingli, 1484-1531), na koga je
uticao Erazmo. Za Cvinglija Reformacija ima društveni i nacionalni karakter,
pa on priznaje sekularnoj vlasti pravo da se bavi crkvenim pitanjima.
Godine 1528. piše Komentar o pravoj i lažnoj religiji, a 1529. sukobljava
se sa Luterom u Marburgu u tumačenju suštine Evharistije, držeći da je
Hristos u Evharistiji prisutan samo du ovno ili simvolički. Umire u bitci
kod Kapela (Karrel), braneći Cirih od katoličkih švajcarskih kantona.
Žan Kalvin (1509-1564) - prognani Francuz koji se bavio ne samo teologijom
Reformacije nego i organizovanjem zajednica na prezviterijanski način,
gde je narod predstavljen preko prezvitera laika - uveo je Reformaciju
u Ženevu. On objavljuje 1536. godine Institucije hrišćanske religije u
kojima precizira razlike između svoje i protestantske teologije. Kalvin
priznaje dve tajne: krštenje i Evharistiju; odbacuje Cvinglijevu koncepciju
o simvoličkoj vrednosti evharistijskog pričešćivanja; govori o "gradu
Božijem", odnosno o crkvenoj organizaciji i disciplini. Svakako najvažnije
kalvinističko učenje jeste "predestinacija" ili doktrina "dvostrukog
izbora", po kojoj je Bog pre stvaranja sveta jedne izabrao za spasenje
a druge za pogibao; prema tome, ovi drugi su predodređeni za osudu. U
Cirihu, reformacijski pokret dalje vodi Johan Hajnrih Bilinger (Johann
Heinrich Bullinger, 1504-1575), a u Ženevi Teodor Beza (1519-1605).
4.2.3. Francuska
Pod Kalvinovim uticajem Reformacija prodire u Francuskujoš 1555. god.
i tu se veoma brzo transformiše u politički pokret. Masakrirani 1572.
godine na noć Svetoga Vartolomeja, reformati su zatim zaštićeni 1589.
godine od protestanta Henrika IV i priznati "Nantskim ediktom"
1598. godine.
4.2.4. Holandija
U Holandiju Reformacija stiže već 1523. godine, ali se prvi reformatorski
Sabor drži u Dortu 1574. i na njemu se prihvata hajdelberški Katihizis.
Priroda predestinacije bila je predmet teološke rasprave koju je vodio
Arminijus (1560-1609), koji protivno Kalvinu drži da Bog želi da se svi
ljudi spasu, a ne samo izbrani, pošto čovek ima stvarno slobodnu volju.
Osuđeno na Saboru u Dortu (1618-1619), Arminijevo učenje ipak je priznato
1795. godine.
4.2.5. Engleska
Godine 1534. kralj Henrik VIII proglašava sebe poglavarom Anglikanske
Crkve, odbacivši tako autoritet pape Klimenta P (1523-1534), koji je 1532.
poništio njegov razvod od Katarine Aragonske. Arhiepiskop kenterberijski
Tomas Kranmer (1547-1553) uveo je Reformaciju u Englesku, gde se protestni
pokreti sa jevanđelskim karakterom behu pojavili još pod vođstvom Džona
Viklifa (1320-1384). Tomas Kranmer osuđen je kao jeretik u Oksfordu 1556.
godine od strane kraljice Marije Tjudor (1553-1558), kojaje htela da ponovo
uvede Rimokatolicizam i da nametne vlast pape u Engleskoj. Tomas Kranmer
piše Pravila Anglikanske Crkve i Molitvenik. (1549-1552). Kraljica Jelisaveta
I (1558-1603) prihvata Reformaciju čuvajući pri tome osnovne strukture
Katolicizma, kao što su episkopat i Liturgija. Godine 1563. anglikanska
doktrina prihvaćena je u obliku "39 članova". U Škotskoj Reformaciju
je uveo Džon Noks (1505-1572), koji 1561. sačinjava Knjigu discipline.
4.2.6. Češka
U Češkoj, Jan Hus (1369-1415) i Jeronim Praški već behu pripremili Reformaciju.
Ali Luterov uticaj oseća se još 1524. godine. Husiti postaju kalvinisti.
4.2.7. Mađarska
Mađarska je pretrpela obadva uticaja: prvi luteranski Sabor drži se 1545,
a kalvinistički 1557. godine.
4.2.8. Skandinavija
U skandinavske zemlje Reformacija stiže 1527: Sabor u Upsali 1593. god.
prihvata Augsburško ispovedanje; u Danskoj i Norveškoj prve protestantske
kongregacije organizuju se 1536. godine.
4.3. Kontrareformacija
Protestantska Reformacija nije ostala bez odgovora Rimokatoličke Crkve.
U tom cilju papa Pavle III saziva Tridentski Sabor (držan u tri sednice
1545/1547, 1551/1552 i 1562/1563). Sabor stavlja udefinicije sholastičkog
tipa katoličke doktrine osporavane od Lutera: opravdanje verom i delima,
Sedam Tajni, celibat, čistilište, indulgenciju, transsubstancijaciju,
vlast pape. Isto tako, 1540. god. Sabor odobrava osnivanje jezuitskog
reda ("Isusovo društvo") pod vođstvom Ignjatija Lojole (1491-1556),
koji kao osnovnu devizu ima apsolutnu poslušnost papi i propagiranje vere
svim raspoloživim sredstvima. Da bi ojačala kontrareformu, Rimokatolička
Crkva ponovo je organizovala "Kongregaciju svete službe" ili
"Inkviziciju". "Indeks" zabranjenih knjiga i anti-protestantska
teologija (naročito Petra Kanisije i Roberta Belarmina) takođe su korišćeni
kao kontrareformatorska oruđa.
4.4. Istorijski presek Protestantizma tokom vekova
Sledećih vekova Protestantizam se ogleda u velikim teološkim sistemima,
kakav je npr. "liberalizam". Jedan od najvećih teologa protestantskog
liberalizma jeste Fridrih Šlajermaher (1768-1834). Pod uticajem nemačkog
filosofa Imanuela Kanta (1724-1804) - koji negira vrednost racionalnih
dokaza i metafizičkih spekulacija za dokazivanje postojanja Boga jer religija
ima samo moralnu osnovu - Šlajermaher smatra da je suština religije iskustvo,
a ono se sastoji u osećanju apsolutne nezavisnosti od Boga. I danski filosof
Seren Kirkegard (1813-1855) protivi se racionalnim dokazima vere, pošto
je Bog nepoznat onako kao što se On čini poznatim, dakle "incognito".
Vera je lična odluka da se "rizikuje". U ovoj epohi o teološkim
pitanjima izjašnjavaju se i veliki filosofi. Ako za Kanta teologija ne
može zameniti filosofiju, po Georgu V. F. Hegelu (1770-1831), osnivaču
apsolutnog idealizma, stvarnost ili svet jeste manifestovanje apsolutnoga
Duha. Hristos je najviše manifestovanje božanskoga Duha koji se nalazi
i u drugim oblicima i procesima sveta. Fridrih Niče (1844-1900) uči protiv
svih hrišćanskih vrednosti izjavljujući: "Bog je mrtav". Drugi
protestanstki teolozi i istoričari ovoga pokreta jesu: Albreht Ričl (1822-1889);
Valter Raušenbuš (1861-1918), koji piše Teologiju za socijalno Jevanđelje,
Alber Švajcer (1875-1965), koji ponovo vraća u diskusiju kInjcep-ciju
o Carstvu Božijem; i posebno Adolf fon Harnak (1851-1930), pisac dela
Suština hrišćanstva.
Karl Bart, osnivač dijalektičke teologije, zauzi-ma čvrst stav protiv
protestantskog liberalizma. U Komentaru na Rimljane (1919. i 1922) on
veli da se čovek nalazi pod otkrivenom rečju Božijom, jedinom veznom tačkom
između Boga i čoveka. Njegova dogmatika usredsređena je na ideju suverenosti
Boga. Hrišćanstvo nije "religija", odnosno organizacija religioznih
čovekovih težnji, nego otkrivenje o kojem se može govoriti samo pomoću
dijalektičkih metoda dokaza i protiv-dokaza. Iz iste škole potiče i Emil
Bruner (1889-1965). Zajedno sa Martinom Nimelerom, Karl Bart se diže protiv
germanskih hrišćana i formira "Ispovedajuću Crkvu", koja u maju
1934. prihvata "Deklaraciju Barmen". Teolozi koja se bave političkim
implikacijama vere jesu: Ditrih Bonhefer (1906-1945), ubijen od nacista,
koji je napisao delo Cena biti učenik (1937); Martin Luter King (1929-1968),
mučenik "nenasilja"; Jozef Hromadka (+1969), koji podržava "humanizovanje"
političkih odnosa.
Rudolf Bultman (1884-1976) drži da Jevanđelja više iznose teologiju
ili veru prvih opština nego što opisuju istorijska dela Isusa iz Nazareta.
Novi Zavet pun je mitskih koncepcija toga vremena; zato, da bi se saopštio
u današnjim naučnim terminima, on treba da se "demitologizuje".
Istu liniju tumačenja prihvata i anglikanski episkop DŽ.A.T. Robinson,
koji 1963. god. štapma Honest to God . Teologiju "smrti Boga"
formulisao je Paul van Buren a preuzeo je Tomas DŽ.DŽ. Altizer. Harvi
Koks (The Secular City, 1966) tvrdi da se Bog danas manifestuje u procesima
društvenih promena. Volfhart Panenberg, profesor iz Minhena, podržava
istoričnost događaja opisanih u Novom Zavetu, a Jirgen Moltman iz Tibingena,
poznat po delu Teologija nade (1965), pokazuje društvene i socijalne implikacije
Krsta Hristova.
U Sjedinjenim Američkim Državama Paul Tilih (1886-1965) objavljuje Sistematsku
teologiju (1951, 1957. i 1963) i razrađuje odnos kulture, religije i filosofije,
dok Rejnold Nibur (1893-1971), koji piše delo Priroda i sudbina čoveka
(1941-1943), raspravlja o odnosu teologije, društvene etike i politike.
Protestanstka teologija Latinske Amerike stoji pod uticajem "teologije
oslobođenja", u čijoj obradi učestvuju i katolički teolozi. Po njoj,
biblijska poruka treba da se tumači u kategorijama datog kulturnog konteksta,
kako bi se mogle utanačiti njene praktičke implikacije. Najpoznatiji protestantski
i katolički teolozi koji prihvataju metod kontekstualne teologije jesu:
Gustavo Gutijerez (Lima - Peru); Huan Luis Segundo (Montevideo - Urugvaj);
Hoze Migez Boninjo (Buenos Aires - Argentina); Hoze Porfirio Miranda (Meksiko).
4.5. Osnovne odlike Protestantskog učenja
Nezavisno od svojih osnovnih težnji da reformiše sholastičku teologiju
katoličke Crkve, Protestantizam je izneo na površinu nekoliko konfesionalnih
posebnih učenja:
Autoritet reči Božije. Svako učenje i hrišćanska praksa
treba da se temelje na biblijskoj istini. Suprotno katoličkom učenju,
da su Biblija i Tradicija izvori i norme vere, jednaki i paralelni, a
da je Tradicija jedini zakoniti i nepogrešivi tumač Biblije, protestantizam
odbacuje sve što nema čvrstu osnovu u Pismu. Ni Tradicija, ni autoritet
pape, niti Crkva, ne mogu se smatrati posrednicima između vernika i Biblije.
Ni "prirodno" otkrivenje nema neku ulogu u bogopoznanju. Biblija
i Bog govore neposredno onima koji imaju veru, koja je dar. Jevanđelje
blagodati dodeljuje se pokajanom verniku silom Duha Svetoga, propovedanjem
reči. Načelno, Reformacija se digla protiv kontemplativnog misticizma,
kao i protiv spekulativne i sholastičke teologije. Poznanje je ishod dvostrukog
svedočenja: spoljašnjeg, biblijskim štivom, i unutrašnjeg, Duhom Svetim.
Mistika je jeres. Bog se ne može svesti ni na prirodu, ni na istoriju,
niti na lično iskustvo, zato što Biblija govori o suverenitetu i veličanstvenosti
Boga. Priznavanje Boga za "Gospodara" istorije predstavlja jednu
od suštinskih ideja protestantizma.
Spasenje blagodaću Božijom ili opravdanje jedino verom.
Vernik je "opravdan", odnosno Hristos mu je oprostio Svojom
iskupiteljskom žrtvom, a ne kroz njegova sopstvena dela. Vernik uživa
izvesnost svoga izbora zato što je sam Hristos izabran od Boga. Vera je
prihvatanje tog dara oproštaja koji Bog daje u ime Hristovo. Dela nisu
uslov opravdanja ni dodatak veri, nego plod, dokaz opravdanja. Luter napada
praksu indulgencija baš zbog toga što ona podseća na teologiju dobrih
dela. On odbacuje posredništvo Djeve Marije i Svetih, kao i čistilište,
molitvu za umrle i individualno ispovedanje grehova. Spasenje nije toliko
u domenu čovekove odgovornosti, nego je pre nepromenjivi plan Boga koji
slobodno dela u istoriji.
Nevidljiva Crkva, ili Bogom izabrani narod, poznata je samo Bogu.
Ona nema stalnu apostolsku strukturu ni služeće sveštenstvo. Ni sveštenik
kao posrednik, ni Liturgija kao žrtva, ni učenje o transsubstancijaciji,
ne nalaze se u Bibliji. Luter prihvata kao tajne koje je ustanovio Hristos
samo krštenje i Evharistiju, a njih može vršiti svaki vernik, na osnovu
sveopšteg sveštenstva. Laici imaju pravo da čitaju i tumače Bibliju, da
uzimaju učešća u zajednici i u bogosluženju. Luter je za upotrebu nacionalnog
jezika u bogosluženju. On je protiv klira (kao sveštenstva) i celibata
sveštenika. Crkva uvek ostaje pod sudom Božijim i u stalnom je procesu
obnavljanja ("semper reformanda).
Simboli vere stare Crkve i učenja ustanovljena na Vaseljenskim
Saborima nisu ništa drugo do istorijski oblici vere i stoga oni imaju
sporednu vrednost za tumačenje Biblije. Oni mogu biti pravilo
tumačenja ako sadrže jevanđelsko učenje". Načelno, Luter ne priznaje
doktrinarnu crkvenu instancu (papski magisterij) za formalno nepogrešivu.
U Šmalkaldškim pravilima (1537) on govori o tri drevna simvola vere: Apostolskom,
Nikejskom i Halkidonskom. Melanhton prihvata tri ispovedanja vere kao
i četiri Vaseljenska Sabora, a Kalvin preporučuje dogmate ovih Sabora.
Učenje o oproštaju grehova i opravdanju verom nije ništa drugo
do rezime učenja o suštini greha i paloj ljudskoj prirodi. Reformacija
je metnula akcenat na nepopravljivu grešnost čoveka i na Adamovo čoveštvo
koje je lišeno blagodati, a ne na novu sudbinu i novo čoveštvo u Hristu.
Ontološki i kosmički aspekt iskupljenja u ovim učenjima nije jasan. Obnovljenje
čo veka relativno je jer on uvek ostaje "u isto vreme opravdan i
grešan". Zato i protesšantska etika snažno naglašava ličnu pobožnost.
4.6. Rezultati reformacije
Bez jedinstvene strukture ni na ravni vere niti na planu crkvene organizacije,
Reformacija je ohrabrila formiranje nezavisnih nekonformističkih grupa
koje su se veoma lako odvajale od skoro osnovanih protestantskih crkava.
Tako se u sledećim decenijama i vekovima javljaju: "puritanski"
pokret, "kongregacionistički" pokret (u Engleskoj), "anabaptisti"
i "baptisti" (u Švajcarskoj, Nemačkoj, Moravskoj, Engleskoj),
pokret "buđenja", "metodisti" i "prezviterijanci"
(u Engleskoj i Americi), "učenici" ili "društvo prijatelja"
Kvekeri (Quakers), a u naše vreme "jevanđelski" i "pentikostalni"
pokret.
5. Posledice reformacije - zaključak
Iako je reformacija bila prevashodno religiozni reformatorski pokret,
ostavila je posledice i na društveno političku i ekonomsku sferu i doprinela
razvoju moderne države. Ovaj pokret je oslabio položaj i uticaj katoličke
crkve, i uticalo na razvoj ideje jednakosti na nepostojanju razlike izmedju
običnog sveta i sveštenstva-na nepostojanju duhovne razlike. Ovim je zadat
jak udarac tradicionalnoj srednjovekovnoj podeli stanovništva na staleže
i pripremljen teren za uspešnu afirmaciju nekih od ključnih ideja prosvetiteljske
epohe i ideje liberalizma.
Protestanti su dali poseban podstrek kapitalističkom načinu proizvodnje.
Protestanska etika tako raskida sa srednjovekovnom praksom prema kojoj
se u prvi plan ističe potreba za povlačenjem iz svetovnog života u molitvenu
kontemplaciju i askezu. Religiozna etika protestantizma oslobodila je
privrednu energiju koja je pospešila započeti proces akumulacije kapitala
i dalji razvoj kapitalizma. Ekonomski status gradjanstva jača pod uticajem
ovih novih okolnosti, čime se stvara neophodna predpostavka i za njihov
politički uspeh krajem XVIII veka.
PROCITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|
|