SEMINARSKI RAD IZ BIOLOGIJE
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BIOLOŠKE OSNOVE PSIHIČKOG ŽIVOTADa li je čovjek proizvod gena koji je naslijedio ili je proizvod uticaja
okoline kojima je bio izložen? Ovo je jedna od najstarijih dilema kojom
se bavio ljudski rod. Pokušaji da se odgovori na ovo pitanje, svrstavali
su naučnike u dvije velike grupacije. Jednu su činili nativisti, koji
su tvrdili da je sudbina jedinke u potpunosti određena njenom genetskom
strukturom, a drugu su činili empiristi, koji su smatrali da je čovjekovo
funkcionisanje u potpunosti određeno njegovim individualnim iskustvom.
Za jedne je presudan uticaj nasleđa, a za druge uticaj iskustva, ali više
niko ne smatra da je uticaj onog drugog faktora irelevantan. Pitanje je
samo koji je faktor dominantan, presudan. Danas se smatra da je dilema
nasleđe ili okolina – lažna dilema, jer ni okolina ne može bez nasleđa,
kao ni nasleđe bez okoline. Nikakvi podsticajni uslovi neće omogućiti
da se razvije ono što genetski nije dato i obrnuto. Iako svako sjeme u
sebi sadrži potencijal da se razvije, do njega nikada neće doći ako uopšte
nema svjetlosti. Slično je i sa čovjekom. Iako je čovjeku urođena sposobnost
govora, on se neće razviti ako nema nekoga u djetetovoj okolini ko govori.
Nervna energijaPosmatrajući odnos između organizma i sredine, Ozgud je rekao:” Okolina je, sa gledišta ponašanja, kompleks nervnih energija u centralnom nervnom sistemu.” Ovakav stav zahtijeva da shvatimo da fizičke energije u materijalnom svijetu stavljaju u akciju one nervne procese koji se odražavaju u svijesti i da postoje značajne individualne razlike u biološkoj i psihološkoj osnovi tih energija. Ovaj načelni stav nema isto značenje ne samo za živa bića koja se nalaze na različitim stepenima evolucione ljestvice, već i za bića koja se nalaze na istom stepenu evolucionog razvoja. Pokrenuti kompleks nervnih energija nije isti, čak ni kada je neka situacija identična za dvije osobe. Vjerovatno je, da će se različite nervne energije aktivirati u kritičnoj situaciji kod dvije osobe različite inteligencije. Inteligentna i emocionalno stabilna osoba će biti u stanju da realno procjeni stepen opasnosti i da proba da nađe rješenje. Manje inteligentna osoba će u opasnoj situaciji, najvjerovatnije, reagovati panikom. Dok će kod prve biti pokrenut kompleks energija karakterističnih za rješavanje problema i donošenje odluke, kod druge će biti karakterističan kompleks energija koje se aktiviraju u stanjima mentalne konfuzije. Dakle, objektivno ista situacija je rijetko kad i psihološki ista za različite osobe. Mitoza i mejoza1. Mejoza Kako od jedne oplođene ćelije nastane na milione i milijarde različitih ćelija koje se, uz to, tokom čitavog života iznova reprodukuju uvijek baš za onaj organ za koji su namijenjene? U toku jednog minuta u našem tijelu se rodi više od sto miliona ćelija i svaka zamijeni otprilike toliko umrlih. Kako se takav grandiozan plan realizuje od samo jedne oplođene ćelije na početku ? U ljudskom organizmu postoje dva tipa ćelija: tjelesne ili somatske ćelije i polne ćelije ili gameti. Tjelesne ili somatske ćelije dijele se procesom koji se naziva mitoza. Ćelija koja se priprema za mitozu udvostručuje svoju veličinu, a svaki od 46 (23 para) hromozoma dobija svoj duplikat. Tada se duplirani hromozomi udaljavaju ka ivici ćelije, oko svakog skupa hromozoma stvara se novo jedro i ćelija se dijeli na dvije identične nove ćelije. Mitoza se završava pojavom dvije identične ćelije, od kojih svaka može da se dijeli nazavisno. Polne ćelije ili gameti nastaju na poseban način i to putem redukcione deobe ili mejoze. Ćelija od koje će nastati polna ćelija, takođe u početku sadrži, kao i svaka druga ćelija, 46 hromozoma.I u mejozi dolazi do dupliranja lanca hromozoma. Spajaju se duplirani novonastali lanci hromozoma i počinje razmjena genetskog materijala između njih. U objema varijantama ćelijske deobe hromozomi igraju glavnu ulogu. Hromozomi su lanci bjelančevina koji se nalaze u ćelijskom jedru. Končastog su oblika i sadrže gene. To znači da je u hromozome svake ćelije ugrađen gotovo sav genetički materijal organizma. Za razliku od mitoze tokom koje somatske ćelije umnožavaju same sebe, polne ćelije imaju sposobnost da reprodukuju cijeli organizam. Novi život – izgleda jednostavno, ali nije Život počinje kada sjemena ćelija oca prodre u jajnu ćeliju majke. Svaka od tih oplodnih ćelija nosi u sebi hromozome, koji su kod polnih ćelija nosioci nasleđa. Neophodno je da se ćelije dijele tako da se broj hromozoma u njima svede sa 23 para (koliko ima svaka somatska ćelija poslije diobe) na 23 hromozoma. Taj proces redukcije hromozoma naziva se gametogeneza. Nakon spajanja spermatozoida sa jajnom ćelijom, oplođena ćelija (zigot) ima ponovo 46 hromozoma. Polovina potiče od oca, a polovina od majke. Hromozomska konstitucija naziva se kariotip. Kariotip muškarca i žene razlikuje se samo na 23. hromozomskom paru. Kod žena se najčešće označavaju kao XX hromozomi, a kod muškaraca XY. Ova prva 22 para hromozoma koji su identični za oba pola nazivaju se autozomi, a preostali par hromozoma koji se razlikuju naziva se polni ili genozomni hromozom. Hromozomi Svaki hromozom ima više složenih molekula koji se nazivaju geni. Oni su nosioci naslednih osobina koji se sa roditelja prenose na njihove potomke. Poređani su u linearnom redu duž hromozoma tj, jedan za drugim sa određenim međusobnim rastojanjem i zauzimaju određeno mjesto – lokus na hromozomu. Uloga gena sastoji se u svakodnevnoj kontroli funkcije ćelija u njenom razmnožavanju, tako što određuju koje će se materije sintetizovati u ćeliji, kakve strukture, koji enzimi i kakvi hemijski spojevi. Osnovnu građu gena čine molekuli DNK. Molekuli DNK su nosioci kodifikovane genetske informacije, odnosno skupa „uputstava“ ili „genetskih programa“, koji se odnose na sintezu bjelančevina u ćelijama. Geni koji se nalaze na bliskim mjestima istog hromozoma, obično se zajedno prenose na potomstvo i nazivaju se vezani geni. Za razumijevanje brojnih razlika koji se javljaju pod uticajem genetskih faktora od važnosti je saznanje genetičara da geni ne ostaju uvijek u sastavu hromozoma na kojima su se prvobitno nalazili. Tokom razvoja ćelije uočeno je da dolazi do ukrštanja hromozoma, tzv krosing over hromozoma. Ovaj fenomen uslovljava rekombinaciju gena, praćenu izmjenama materijala između homolognog hromozoma. Hromozomi se ne dijele pravilno u dvije oplodne ćelije, već je kombinovanje slučajno. Na taj način broj genetski različitih kombinacija iznosi 8.385.108. Pošto hromozomi, uzajamnim ukrštanjem, mogu razmjenjivati gene (kojih na svakom hromozomu ima oko 30.000), broj mogućih kombinacija gena u zigotu je praktično neograničen.
Mendelova pravila nasleđivanjaPoznata otkrića Johana Mendela omogućila su neka osnovna pravila nasleđivanja. Do njegovih istraživanja smatralo se da je potomstvo neka vrsta prosjeka ili mješavine roditeljskih osobina. On je prvo započeo seriju eksperimenata na grašku. Ukrštao je različite varijetete biljke graška. Ukrštao je grašak okruglog zrna sa smežuranim, žutih kotiledona sa zelenim, svježih mahuna sa smežuranim, visokih stabljika sa niskim, itd. On uspijeva, na osnovu ranijeg rada, da predvidi rezultate. Poslije osam godina eksperimentalnog rada formulisao je princip segregacije. Dobijeni hibridi su bili kao jedan od roditelja, a poslije samooplodnje, u sledećoj generaciji, javila se recesivna roditeljska karakteristika. Smatrao je da u svakoj biljci postoje dva faktora, ali se ispoljava samo jedan i njega naziva dominantnim. A drugi faktor koji se ne ispoljava – recesivni. Negirao je mišljenje, koje je vladalo, da se stapanjem (prostim miješanjem) tjelesnih tečnosti roditelja, nastaju potomci čiji izgled nije moguće predvidjeti. Došao je do sledećeg zaključka: „ Postoji nešto stabilno, nedjeljivo, kvantitativno i partikularno u srcu nasleđivanja. Nema mješanja tečnosti, spajanja krvi, već samo privremenog spajanja mnoštva „klikerčića“. Inače kako bi se moglo objasniti da u jednoj porodici jedno dijete ima plave oči, a drugo smeđe!“ Možemo slobodno reći da je Mendel dokazao „ atomsku energiju“ biologije. Nasledna obilježja, koja su nastala pod uticajem gena, prelaze sa generacije na generaciju. Genetičari smatraju da se nasleđem ne mogu prenijeti iskustva odrasle osobe na njene potomke. Prenose se jedino geni, a njih ne mogu promijeniti životna iskustva. Međutim, to ne znači da su geni nepromjenljivi. Promjene gena (mutacije) mogu se javiti pod uticajem hemijskih procesa ( izazvanih uzimanjem neodgovarajućih lijekova za vrijeme trudnoće, upotreba alkohola ili droge ) ili radijacije. Tako nastale promjene u genima najčešće imaju degenerativne posledice ( razni oblici mentalne zaostalosti, tjelesne promjene, itd). Genetski poremećajiGenetski poremećaji, mogu se naslijediti na tri načina. Jedan je dominantnim nasleđivanjem. Takvi slučajevi su rijetki i u evoluciji su prirodno osuđeni na nestanak, pošto u mnogim poremećajima, smrtni ishod zbog oštećenja nastupa prije nego što jedinka uspije da ostavi potomstvo. U ovim slučajevima, dominantan gen se ispoljava baš zbog svoje dominantnosti. Drugi način je preko nasleđivanja recesivnih gena za poremećaj. U tom slučaju bolest se razvija samo kada od oba pretka naslijedimo recesivni gen za poremećaj. Pošto dominantni geni suzbijaju pojavu recesivnih, vjerovatnoća nasleđivanja bolesti na ovaj način nije velika. Treći način nasleđivanja poremećaja je preko oštećenja hromozoma. Moguće je da hromozom ima višak ili manjak potrebnih dijelova, do čega dolazi u procesu mejoze. Daunov sindrom je primjer takvog poremećaja. Genetski eksperimenti na životinjamaKada žele da se neko genetski uslovljeno svojstvo ispolji na životinjama, genetičari koriste eksperimente sa odabiranjem. Suština ovakvih eksperimenata je da se namjerno ukrštaju one jedinke kod kojih je neko od interesantnih svojstava posebno izraženo. Poznat je Trajenov eksperiment, u kojem je, primjenjujući postupak razmnožavanja sa odabiranjem, uspio da dobije soj pacova koji su bili „bistri“ i soj pacova koji su bili „tupi“. Mjera „bistrine“ bila je sposobnost životinje da izađe iz lavirinta sa najmanjim brojem grešaka. U prvoj fazi eksperimenta Trajen je ispitivao sposobnost snalaženja u lavirintu jednog neodabranog uzorka od 142 životinje. Rezultati su pokazivali da se najveći broj životinja svrstava oko prosječne vrijednosti broja grešaka, a prema krajevima ove raspodjele svrstavaju se životinje koje imaju veliki broj greški („tupi“), na lijevoj strani od prosjeka i minimalan broj („bistri“) desno od prosjeka. Najbistrije životinje pravile su, u prosjeku, 14 grešaka, a najtuplje 174. Zatim je sparivao bistre životinje sa bistrim, a tupe sa tupim. Isti postupak ( izdvajanje izrazito sposobnih i izrazito nesposobnih, uz eliminaciju prosječnih iz daljeg eksperimenta), primjenio je u 18 generacija pacova. Na kraju eksperimenta dobio je dva potpuno različita soja životinja. Nakon 18 generacija koje su razmnožavane putem odabiranja, dobijena je jedna grupa životinja u kojoj je poboljšana sposobnost učenja lavirinta u odnosu na prosječnu sposobnost njihovih „ bistrih“ roditelja, dok je u drugoj grupi ukrštanjem manje sposobnih jedinki stabilizovana nesposobnost za učenje. Ovaj eksperiment je više puta ponovljen od strane drugih istraživača i većina je imala slične rezultate. Istraživači koji su ispitivali biohemijske osobenosti procesa u kori velikog mozga životinja otkrili su da je kod bistrih životinja bilo više enzima holinesteraze, nego kod tupih. Na osnovu ovog nalaza, zaključeno je da nasleđivanje bistrine ili tuposti može ići preko gena koji određuju nivo holinesteraze u nervnom sistemu. Poslije ovih eksperimenata izvedeno je još niz drugih, sa ciljem da se pokaže koja svojstva psihičke prirode su posebno podložna genetskom uticaju. Istim postupkom eksperimenata sa odabiranjem, dokazano je da se mogu kod životinja na ovaj način pojačati svojstva životinje kao što su agresivnost i bojažljivost. Genetske studije kod ljudiIstraživanja uticaja nasleđa na ljudsko ponašanje ne mogu biti eksperimentalnog tipa, jer direktno mijenjanje genetskih karakteristika i direktna kontrola sredine nije moguća. Ipak, moguće su genetske studije o djelovanju naslednih faktora na ponašanje i kod ljudi, jer, genetski principi utvrđeni eksperimentalno na životinjama i biljkama, mogu u značajnoj mjeri biti primjenjeni i kod ljudi. Za ovu svrhu, posebno su pogodna istraživanja srodnika. Npr. genotipska sličnost između parova blizanaca, znatno je veća od genotipske sličnosti braće i sestara. Sa stepenom srodstva, raste genetska bliskost. Prilikom zaključivanja o genetskim mehanizmima kod ljudi, na osnovu nalaza dobijenih na životinjama, treba imati na umu da je genetska determinacija većine osobina kod ljudi, znatno manje izražena nego kod životinja. Što je živo biće na nižem stepenu evolucione ljestvice, utoliko je genetski mehanizam prenošenja osobina na potomstvo direktniji. Kod ljudi je, pod uticajem veoma složenih odnosa između čovjeka i svijeta, došlo do varijacija u ponašanju pod uticajem socijalnih faktora. Tako je tzv. „genetski skor“ kod ljudi znatno niži, nego i kod najviših primata. To je razlog da se sličnosti u nizu osobina ličnosti, ne mogu direktno pripisati nasleđu, već se prije toga mora kontrolisati dejstvo sredinskih faktora. Smatra se da skup svih osobina koje se javljaju kod čovjeka nastaje kao rezultat dejstva faktora nasleđa i sredine. Većina procjena naslednog uticaja na pojedine osobine kod ljudi izvedena je studijama sa blizancima. Studije sa blizancimaPosebno su značajne studije sa monozigotnim blizancima (blizancima koji se razvijaju iz iste jajne ćelije i čiji je genetski materijal potpuno identičan). Takođe su izvedene brojne studije poređenjem monozigotnih, dizigotnih blizanaca, braće i sestara, roditelja i djece, kao i daljih srodnika. Studije o nasleđivanju inteligencije izvedene u 12 zemalja, pokazale su da je prosječna korelacija između skorova inteligencije kod monozigotnih blizanaca 0.86, a kod dizigotnih 0.60. Istraživanja u SAD su pokazala da je kod blizanaca koji su rasli zajedno IQ bio u korelaciji 0.98, a kod onih koji su rasli odvojeno samo 0.77. Mejer je rezimirao analize iz brojnih studija u kojima je analizirana inteligencija osoba sa raznim stepenima srodstva i došao je do sljedeće procjene: Stepen srodstva i IQ – koeficijenti korelacije
Iako brojini nalazi ukazuju da je inteligencija pod uticajem genetskih faktora, nepovoljni socijalni uslovi mogu dovesti do velikih teškoća u ostvarivanju intelektualnog potencijala. Druga svojstva ličnosti pod znatno su manjem genetskim uticajem, ali ni kod njih nije zanemarljiv. Npr. nalazi dobijeni na osobama koje mucaju. Nađeno je da je rizik od pojave mucanja kod djece veći, ukoliko je bilo koji od roditelja ranije mucao. U istom istraživanju nađeno je da se mucanje češće javlja kod dječaka, i to da je četiri puta učestalije nego kod djevojčica. To ukazuje na moguću genetsku osnovu. Kod blizanaca nađene su značajne sličnosti u temperamentu, crtama ličnosti kao što su introverzija – ekstraverzija, interesovanjima i kod niza drugih svojstava. Zanimljiv je nalaz do koga je došlo više istraživača da identični blizanci pokazuju manju sličnost u nizu osobina ličnosti ako rastu zajedno, nego ako rastu odvojeno. Jedno od objašnjenja za ovaj neobičan nalaz je da blizanci, kada žive zajedno, više teže ka ispunjavanju individualnosti (tj. ulažu napor da bi se razlikovali od drugog blizanca), dok u uslovima odvojenog života ove težnje ka individualnosti u odnosu na drugog blizanca nema, pa su sličnosti veće. NERVNI SISTEMFunkcija nervnog sistema ja da uskladjuje odnos jedinke i sredine tj. da uspostavlja vezu sa spoljnim svijetom preko čulno–nervnog sistema, da reguliše, koordinira i integriše rad organizma u cjelini. Nervni sistem predstavlja osnovu za odvijanje složenih psihičkih procesa kao sto su svijest i samosvijest. Nervni sistem je gradjen od ćelija i to nervnih (neurona) i vezivnih (sinapsi). Nervi su ,,žice,, nervnog sistema. Svaki nerv se satoji od snopa neurona(nervnih ćelija) koje na okupu drži jak spoljni omotač. Nervi se šire iz mozga i kičmene moždine i granaju se po čitavom tijelu. Većina nerava sadrži senzorne neurone koji nose nervne impulse ka centralnom nervnom sistemu i motorne neurone koji nervne impulse raznose iz centralnog nervnog sistema. NeuronNeuron je strukturalna jedinica nervnog sistema. Postoje
neuroni veoma različitih veličina i oblika. Nervna celija je sastavljana
od protoplazmatičnog jedra i nervnih završetaka (vise njih koji izlaze
iz ćelijskog tijela). Protoplazmatični nastavci koji granajući se izlaze
iz ćelija nazivaju se dendriti. Iz ćelijskog tijela polazi i jedan drugi
nastavak koji se zove akson. Akson se grana u teledendron koji omogoćava
vezu sa sledećom nervnom ili mišićnom ćelijom. Kroz protoplazmu nervne
ćelije i njenih nastavaka prolaze tanke niti – neurofibrile koje se u
nervnoj ćeliji ukrštaju a kroz aksonu prolaze paralelno. Aksoni nervnih
ćelija cerebrospiralnog sistema imaju bijelu izolacionu opnu od mijelina
a preko ove opne u perifernim nervima je Schwannov-a opna.. Više aksona
, omotanih vezivnom opnom formiraju nerv.
SinapsaDa bi se povezali nervni impulsi odgovorna je sinapse koje su spojevi
odnosno prenosnici impulsa sa završetka jedne nervne ćelije na drugu nervnu
ćeliju (hemijske sinapse) ili izmedju nervnih ćelija i efektorskih ćelija
odnosno ćelija mišica i žlijezdi (električne sinapse). STRUKTURA NERVNOG SISTEMANervni sistem čovjeka dijeli se na periferni nervi sistem i centralni nervni sistem.
PERIFERNI NERVNI SISTEM Periferni nervni sistem moguće je zamisliti kao kanal kojim se prenose
informacije ka i od nervnog sistema odnosno sprovodi puteve izmedju čula
i nervnih centara s jedne strane i izmedju nervnih centara i efektornih
organa s druge strana. - Cerebrospinalnog nervnog sistema i Cerebrospinalni nervni sistemNjime se obezbeđuje povezanost organizma sa spoljašnjom sredinom i nalazi
se pod uticajem naše volje odnosno preko čulnih organa prima draži iz
sredine, reaguje na njih i šalje impulse na periferiju. Ovaj deo nervnog
sistema sačinjavaju: Moždani nervi polaze sa mozga i ima ih 13 pari i to: Kičmeni nervi polaze sa kičmene moždine. Ovi nervi sa kičmene moždine izlaze sa dva korijena – ledjnim I trbušnim koji se spajaju gradeći mješovite nerve. Kod čovjeka postoji 31 par kičmenih nerava. Autonomni nervni systemAutonomni nervni sistem je deo nervnog sistema koji reguliše funkcije unutrašnjih organa odnosno kontroliše glatke mišiće unutrašnjih organa, krvne sudove, srce i izvjestan broj žlijezda. Autonomni nervni sistem obuhvata centre u kičmenoj moždini, moždanom stablu i hipotalamusu. Ovaj sistem deluje nesvesno najčešće putem visceralnih refleksa. Senzorni signali ulaze u pomenute centre sa periferije, a iz centara se šalju refleksni odgovori nazad u visceralne organe, čime se reguliše njihova aktivnost. Autonomni nervni sistem sadrži dvije funkcionalne cjeline koje su sa suprotnim funkcijama i to su: simpatičke i parasimpatičke funkcije. Simpatički sistem se aktivira tokom uzbudjenog stanja organizma tada
stimuliše rad nekih organa dok djeluje inhibitorno na druge. Simpatikus
se uglavnom aktivira kada postoji neka opasnost ili nagla promjena pa
tada priprema organizam ,,za borbu ili bijeg. Centar simpatičkog sistema
nalazi se u bočnim delovima sive mase kičmene moždine CENTRALNI NERVNI SISTEMCentralni nervni sistem obuhvata tj. sastoji se iz mozga i kičmene moždine. Nakon prijema informacija iz perifernog nervnog sistema, centralni nervni sistem ove podatke reorganizuje i transformiše, povezuje sa drugim informacijama , neke od njih zadržava u memoriji i salje podatke preko motornog dijela perifernog nervnog sistema. Reorganizacija, transformacija, povezivanje I čuvanje podataka su njegove integrativne funkcije zbog toga ga jos nazivamo I integratorom informacija. Da bi ostvario funkciju grupisanja podataka on sadrži neurone koji su grupisani u centre koji su formirani od ćelija i moždane puteve koji su formirani od neuronskih vlakana. Centri u nervnom sistemu nazivaju se jezgra, ganglije ili regioni u zavisnosti od mjesta ili funkcije. Kičmena moždinaKičmena moždina je smještena u kičmenom stubu, centralni dio je sive boje i on nosi signale uz i niz kičmeni srub a vanjski bijele I on prenosi informacije izmedju kičmene moždine I kičmenih nerava. U centralnom dijelu se nalaze neuroni a u vanjskom nervni putevi. Motorni neuroni provode impulse od mozga ka mišićima ili žlijezdama (motornim strukturama) a senzorni neuroni od čula ka mozgu. Kičmena moždina ima dvije finkcije: omogućava sprovodjenje impulsa od i ka mozgu i omogućava refleksnu aktivnost. Npr. u eksperimentima sa životinjama moguće je odvojiti kičmenu moždinu od mozga i njenim izolovanim draženjem aktivirati reflekse. MozakOd svih djelova nervnog sistema za razumijevanje složenih mentalnih procesa koji ostvatuju komunikaciju sa sredinom najznačajniji i najsloženiji organ je mozak. Upravlja svim vitalnim aktivnostima koje su neophodne da bi organizam preživeo. Sve ljudske emocije su kontrolisane mozgom. On takođe šalje i prima bezbrojne signale od svih ostalih delova tela i spoljašnje sredine. Mozak nas čini svesnim, emotivnim i inteligentnim bićima. Smešten je u lobanjskoj čauri i obavijem moždanim opnama: tvrdom, paučinastom i mekom. Težina mozga odraslog čoveka pretežno iznosi 1.350 g, ali intelektualne sposobnosti čoveka nisu srazmerne težini i veličini mozga. Osnovni delovi mozga su: produžena moždina, varolijev most, mali mozak , hipofiza, moždana greda, srednji mozak, međumozak i veliki mozak. Produžena moždina, varolijev most i mali mozak zajednički se nazivaju moždano stablo. Centralni kanal kičmene moždine se nastavlja u mozgu, ali se proširuje i obrazuje četiri šupljine-moždane komore, koje su ispunjene likvorom. Ova tečnost štiti mozak od potresa.
Mozak čine: Rombasti mozakRombasti mozak čine: produžena moždina, moždani (Varolijev) most, mali
mozak i četvrta moždana komora. Srednji mozakSrednji mozak se sastoji iz krovne pločice i pedunuculus cerebri, a između njih se nalazi Silvijev kanal ispunjen cerebrospinalnom tečnošću koji povezuje treću i četvrtu moždanu komoru. Na krovnoj pločici se nalaze dva para kvržica: gornje i donje. Gornje kvržice su zadužene za refleksne pokrete očiju, kao i koordinaciju pokreta očiju i glave. Gornje kvržice na određene vizuelne nadražaje mogu da reaguju bez učešća kore velikog mozga. U donjim kvržicama se prvi put sastaju sve akustičke informacije, a zatim se prosleđuju kori velikog mozga na obradu. I one u nekim situacijama mogu samostalno da reaguju na neke zvučne nadražaje. Pedunuculus cerebri je deo tzv. sistema nagrađivanja. On je uključen u veoma važan način učenja koji nam pomaže da preživimo. Taj sistem se aktivira kada ispunjavamo neke funkcije koje su od vitalnog značaja (ako jedemo kada smo gladni ili pijemo kada smo žedni i sl.), a zauzvrat mozak nas nagrađuje prijatnim osećanjima koja nas uče da te aktivnosti treba da ponovimo. Prednji mozakPrednji mozak se sastoji iz međumozga i velikog mozga.
Psihičke djelatnosti i funkcionalana organizacija mozga Alkmen je bio prvi naučnik koji je učio da je mozak centar psihičkih
pojava i da je povezan sa čulnim organima. Hipokrat je kasnije to učenje
razvio nesto detaljnije. Poslije njega Broca je uradio autopsiju nad mozgom
pacijenta koji je bolovao od nemogućnosti govora (afazije) i pokazalo
se da nije bilo bitnijih promjena na samom mozgu osim ležaja u jednom
veoma ograničenom regionu u bazi kore velikog mozga. To su bili prvi empirijski
nagovjetaji da svaku psihičku funkciju treba tražiti u regionu u kome
se ta funkcija integriše. Pa je predmet interesovanja bio gdje se u mozgu
koja od psiholoških funkcija lokalizuje. To je trajalo sve do pojave sovjetskog
neuropsihologa i neurolingviste Aleksandra Romanoviča Lurija (1903-1977)
kada je nalaze o lokalizaciji psihičkih funkcija u mozgu dobio metodom
draženja, metodom razaranja i uporedo anatomskim podacima.
Čeona zona učestvuje u kontroli nagona, planiranju,
rasuđivanju, pamćenju, rešavanju problema, socijalizaciji, spontanosti,
pomaže nam da izaberemo između dobrog i lošeg ili boljeg i najboljeg,
ima sposobnost da predvidi posledice trenutnih događanja i na osnovu toga
donese neku odluku, pomaže da se prebrode i potisnu socijalno neprihvatljive
želje, ima sposobnost da uvidi sličnosti i razlike između nekih događaja
i stvari, omogućava da se naše misli pretvore u reči, stvara našu ličnost.
PSIHIČKE AKTIVNOSTI MOZGAPsihički procesi čovjeka predstavljaju složene funkcionalne sisteme I
nisu usko lokalizovani, već se ostvaruju uz istovremeno učešće kompleksnih
moždanih aparata. Lurija je sistematizovao brojne nalaze i svojih istraživanja
i istraživanja drugih naučnika i izveo zaključak da je moguće izdvojiti
tri osnovna funkcionalana bloka kako bi se mogao ostvariti bilo koji oblik
psihičke aktivnosti. A to su:
I blok: koji reguliše tonus mišića i stanje budnosti Istraživanja su pokazala da se stanje budnosti i optimalan stepen tonusa
obezbjedjuje djelovanjem centara koji se nalaze u kori velikog mozga.
Utvrdjeno je da su izvori aktivacije u stanju budnosti sledeći: II blok: za prijem, obradu I čuvanje informacije koje dolaze iz spoljašnje sredine i organizma Ovaj blok se nalazi u zadnjim hemisverama velikog mozga. Podsistemi
ovog bloka su hijerarhijski organizovani. III blok: za programiranje, planiranja i kontrolu složenih formi mentalne djelatnosti Funkcija trećeg najsloženijeg bloka je organizacija aktivne, svjesne
djelatnosti. Covjek ne reaguje samo pasivno na uticaje iz sredine,on planira
svoje ponasanje,razmatra,razne mogucnosti akcije i izabranu mogućnost
i skazuje namjeru,prati ostvarivanje namjera i planova i usmjerava svoje
ponasanje,saglasno tim planovima i namjerama . ENDOKRINI SISTEMEndokrini sastav je sastav žlijezda s unutrasnjim lučenjem, a produkti
lučenja zovu se hormoni koji se u malim količinama izlučuju u krv. Funkcija endokrinog sastavaEndokrini sastav je signalni informativni sastav sličan nervnom sastavu.Dok nervni sastav koristi nerve za upravljanje informacijama, endokrini sastav koristi krvne žile kao informacijske kanale. Žlijezde locirane u raznim dijelovima tijela u krvotok otpuštaju specifične hemijske spojeve zvane hormoni koji potom reguliraju razne funkcije u organizmu. Hormoni se otpuštaju direktno u lokalnu krvnu žilu i potom putuju krvotokom i djeluju tačno na onaj organ ili funkciju za koju su namijenjeni, odnosno onaj koji ima receptore za određeni hormon. To je klasična endokrina signalizacija. U drugim signalizacijama cilj može biti ista stanica (autokrina) ili obližnja (parakrina). Hormoni služe u regulaciji raspoloženja, rasta i razvoja, raznih funkcija tkiva i metabolizma, kao i slanje poruka i djelovanje na njih. Neke žlijezde mogu biti povezane i djelovati jedna preko druge u skevenca čineći tako osovinu, primjer tome je hipotalamus-hipofiza-nadbubrežna osovina. Tipične endokrine žlijezde su hipofiza, štitna žlijezda i nadbubrežna žlijezda. Za razliku od njih, tipične egzokrine žlijezde su žlijezde slinovnice, znojne žlijezde i žlijezde u probavnom sastavu. Hipotalamičko-hipofizni sastav Hipotalamus oslobađa hormone koji potom nervnim vlaknima odlaze u središnju
endokrinu žlijezdu hipofizu koja zatim oslobađa hipofizne hormone koji
će djelovati na periferne endokrine žlijezde. Hormoni oslobođeni u perifernim
endokrinim žlijezdama su djelatni hormoni, oni kruže krvotokom i hvataju
se na receptore ciljnog organa. Endokrine žlijezde i hormoni
1. Epifiza: 2. Hipofiza 3. Štitna žlijezda: 4. Nadbubrežna žlijezda Poremećaji funkcije štitne žlijezdeŽlijezde su organi koji luče odredjene hemijske sastojke.Ako ih luče
u pojedine djelove tijela,a ne u krv,zovu se žlijezde sa spoljašnjim lučenjem;takva
je pljuvačna žlijezda,koja luči pljuvačku u usnu šupljinu.
Smatra se da je dilema nasleđe ili okolina – lažna dilema, jer ni okolina
ne može bez nasleđa, kao ni nasleđe bez okoline. Nikakvi podsticajni uslovi
neće omogućiti da se razvije ono što genetski nije dato i obrnuto. LITERATURA:
|