SEMINARSKI RAD IZ FINANSIJA
|
||||||||||||||||
|
Finansiranje preduzeća kapitalom od emisije običnih akcija
Današnjom ekonomijom dominiraju akcionarska društva. Na planetarnom novou, multinacionalne kompanije – akcionarska društva – su moćnije od mnogih država i diktiraju globalni razvoj ekonomije. U svijetu postoje mnogobrojna tržišta kapitala na kojima se trguje akcijama. Na njima kapital u vidu akcija doživljava stalnu transformaciju i promjenu vlasništva. To onemogućuje da najbolja poslovna ideja dobije najbolju šansu. Da bi i jedna ideja mogla biti ostvarena, neophodan je kapital. Najčešći način prikupljanja kapital au akcionarskom društvu je, svakako, emisija običnih akcija. Emisijom običnih akcija preduzeće dolazi do neophodnog kapitala, a investitori koji otkupljuju emitovane obične akcije će ostv ariti određena prava. Akcionarsko društvo može biti finansirano i emisijom preferencijalnih akcija, a prava koja preferencijalne akcije nude svojim vlasnicima su: pravo prvenstva isplate dividendi preferencijalnim u odnosu na obične akcionare i u slučaju bankrotstva preferencijalni akcionari će biti isplaćeni prije običnih akcionara. Međutim, i obične akcije svojim vlasnicima pružaju veom aznačajna prava, kao što su: pravo glasa, pravo na dio dobiti, pravo prečekupovine akcija, pravo na uvid u najvažnije poslovne rezultate korporacije, pravo na aktivu u slučaju likvidacije i pravo na transfer akcija. Kada se investitori odluče i kupe obične akcije, njima se pruža mogućnost da ostvare prinos na obične akcije. Prinos koji ostvaruju obični akcionari je, također, karakteristika koja ih bitno razlikuje od preferencijalnih akcija. Ovaj prinos može biti u vidu dividende i kapitalne dobiti, a obične akcije zbog visokog rizika daju mnogo veći prinos od preferencijalnih akcija. Preduslov za ostvarivanje vlasništva nad običnim akcijama jeste da akcionarsko društvo identifikuje potrebu za dodatnim dugoročnim sredstvima, a zatim i izvrši emisiju običnih akcija, kao najpovoljnije vrijante finansiranja. Sam postupak emisije običnih akcija se izvodi u okviru primarnog tržišta i zahtijeva niz radnji i ispunjenje određenih uslova. Najopštije rečeno, postupak emisije se sastoji iz tri grupe aktivnosti, a to su: priprema i donošenje odlluke, odobravanje emisije i realizacija emisije. Obične akcije imaju svoju vrijednost. Osnovni tipovi vrijednosti su nominalna, knjigovodstvena i tržina vrijednsot običnih akcija. Kroz vrijednost ovih akcija može se sagledati uspješnost poslovanja samo g emitenta. Potreba za utvrđivanjem vrijednosti običnih akcija se javlja kod potencijonalnih investitora, vlasnika ovih akcija, ali i kod menadžmenta preduzeća. 1. Osnovna obilježja osnovnih akcija1.1. Osnovi akcionarstvaKorjene savremenog akcionarstva nalazimo u Engleskoj sredinom XVI i početkom XVII vijeka. Prema nekim zapisima, kompanija Sebastijana Kaboa (Sebastian Cabot) “Muscovy Company“ je 1553. godine postala prva firma koja je putem javne emisije akcija prikupila neophodan kapital. Novi poslovni poduhvat zahtijevao je velika sredstva koja pojedinci nisu imali. Zbog toga je organizovano javno prikupljanje sredstava. Za novac koji bi uložio pojedinac bi dobio akcije, kao dokaz o udjelu u vlasništvo kompanije. Dobio je i obećanje o bogatoj nagradi, ukoliko poslovni poduhvat uspije. U suprotnom slučaju, novac bi bio izgubljen. To znači da je ulagač snosio rizik cijele operacije, jer njemu nije zagarantovan povrat uloženog novca. Jak uticaj na razvoj akcionarstva imala je industrijska revolucija. Pojavom novih formi poslovnih organizacija, odnosno industrijskih preduzeća, javila se sve veća potreba za kapitalom koji će omogućiti ekspanziju poslovanja. Pokzalo se da emisija akcija predstavlja efikasan način kojim se mogu obezbijediti ogromne količine kapitala. Akcija se najčešće definiše kao hartija od vrijednosti
koja predstavlja udio u vlasništvu jedne firme. Osoba koja posjeduje
akcije nekog društva je suvlasnik tog društva. Vlasnik akcija u stvari
posjeduje dio kapitala preduzeća i po osnovu veličine svog akcijskog
udjela ostvaruje pravo na: Akcije ne emituju svi privredni subjekti. One su vezane
samo za jedan specifičan vlasnički oblik preduzeća koja se nazivju akcionarska
društva ili korporacije (corporation). Pri tome, treba istaći da bez
obzira na specifičnost zakonskih propisa, u osnovi se mogu razlikovati
tri osnovne vlasničke forme privrednih organizacija:
1.1.1. Akcionarsko društvoAkcionarsko društvo je najmoćniji vlasnički oblik preduzeća u većini privreda savremenog svijeta. Prema leksikonu finansijskih tržišta “akcionarsko društvo se smatra najčešćim pravnim oblikom organizovanja krupnijih preduzeća, odnosno oblik udruživanja privatnog kapitala koji se formira uplatom sredstava i kupovinom akcija. Danas skoro da nema velikog preduzeća u razvijenim zemljama tržišne privrede, a da nije organizovano u ovu pravnu formu. Iako, po pravilu, ima više osnivača, ovo društvo ne može
da osnuje i samo jedno lice – pravno ili fizičko. Osnivanje akcionarskog
društva vrši se ugovorom o osnivanju. To je slučaj kad ovo društvo osniva
više pravnih i fizičkih lica. Međutim, kada se kao osnivač javlja samo
jedno lice, tada se osnivanje ovog društva vrši odlukom o osnivanju. Akcionarsko društvo se može osnovati na dva načina: 1. sukcesivno osnivanje se javlja onda kada osnivači
upućuju javni poziv za upis i otkup emitovanih akcija društva, a to
znači kad otkup ovih akcija, pord njih, vrše i treća lica, i Ova društva predstavljaju takve privredne subjekte koji su u registar upisana sa tačno određenim iznosom osnivčkog – akcionarskog kapitala uplaćenog od strane akicionara – vlasnika akcija. Kod akcionarskog društva akcionarskikapital podijeljen je na veći broj akcionara – vlasnika tog kapitala. Sva ostala imovina, u bilo kom obliku van osnivačkog kapitala, je vlasništvo akcionarskog društva, može postati vlasništvo akcionara samo kod i pri likvidaciji akcionarskog društva u postupku stečaja. Kao institucionalan oblik organizovanja preduzeća, akcionarsko društvo ima slijedeće bitne karakteristike:
Prva karakteristika se odnosi na obavezu akcionarskog društva da se u skladu sa Zakonom ponaša kao privredno društvo i da u skladu sa tim ispunjava sve nametnute obaveze prema ovim društvima. Jedna od najvećih obaveza jeste plaćanje poreza na dobit korporacije. Osnovica za izračunavanje ovog poreza jeste ostvarena godišnja dobit. Imati status pravnog lica znači imati sopstvenu pravnu i poslovnu sposobnost. Ovo svojstvo akcionarskom društvu daje pravo da samostalno stupa u pravni i posloni promet, da posjeduje sopstvenu imovinu, da se obraća sudu, da ima svoju firmu i sl. Akcionarsko društvo može biti osnovano sa osnovnim ulogom u novcu, stvarima i pravima. Osnovni kapital j eutvrđen i podijeljen na akcije nominalne vrijednosti. Zbir nominalne vrijednosti svih akcija čini osnovni kapital akcionarskog društva. Četvrta karakteristika akcionarskog društva jeste da društvo ima sopstvenu obavezu i odgovornost prema trećim licima. Lica, odnosno vlasnici akcija se vremenom mijenjaju i iz tog razloga ne mogu biti odgovorni za obaveze preduzeća. Odgovornost posjeduej samo društvo i ono za obaveze odgovara sopstvenom imovinom. Pored već nabrojanih karakteristika akcionarskog društva,
potrebno je istaći i neke karakteristike koje ujedno predstavljaju prednosti
i nedostatke ovog vida preduzetničkog organizovanja. 1. lakši pristup finansijskim tržištima i veća mogućnost
za prikupljanje ogromnog kapitala od velikog broja sitnih investitora,
Slabosti akcionarskog društva su: 1. visoki troškovi osnivanja, Akcija društva mogu biti zatvorene ili privatne korporacije i otvorene ili javne korporacije. Zatvorena društva se sastoje od manjeg broja kacionara, a to su obično osnivači i članovi njihovih porodica. Često je slučaj da akcije ovih preduzeća imaju ograničenja u prometu i akcijama se ne trguje javno na berzama. Za razliku od zatvorenog akcionarskog društva, otvoreno društvo objavljuje javnu poudu za emisiju akcija. Kod njih ne postoje ograničenja u pogledu prometa, a akcija se slobodno promeću u okviru berzanskog i vanberzanskog poslovanja.
1.1.2. Razdvajanje akcionarskog vlasništva i upravljanjaU akcionarskom društvu dolazi do razdvajanja vlasništva i kontrole. Često se dešava da je vlasništvo podijeljeno na veliki broj akcionara, a svi oni ne mogu učestvovati u upravljanju preduzećem. Odvojenost vlasništva od kontrole može dovesti do sukoba između vlasnika i menadžera, jer se ciljevi menadžera mogu razlikovati od onih koje imaju akcionari u preduzeću. U takvoj situaciji menadžment može djelovati u sopstvenom, a ne u interesu akcionara. Pojava odvajanja funkcija vlasništva i upravljanje je dosta davno uočeno, još 30-tih dogina XX vijeka od strane dvojice profesora Univerziteta Kolumbija (Columbia University) – Adolfa Berla i Gerdinara Minsa ( Adolf Berle & Gardnier Means). Upravljanje akcionarskim društvom vrše odgovarajući organi koje, po pravilu, čine: 1. skupština akcionara, Skupština akcionara jeste najviši organ društva. Svi akcionari imaju pravo učešća u Skupštini. Međutim, ukoliko je društvo veliko i ukoliko iz tehničkih razloga ne ogu svi akcionari da učestvuju u radu Skupštine, tada se učešće akcioanra ostvaruje putem njihovih predstavnika. Na Skupštini se biraju direktori koji čine Upravni odbor. Skupština akcionara se saziva najmanje jedanput godišnje, a sazivanje vrši Upravni odbor, a u pojedinim slučajevima i Nadzorni odbor, pa i akcionari. Neke od odluka koje donosi Skupština akcionara su: donosi i mijenja statut, usvaja periodični i godišnji obračun, donosi odluke o raspodjeli ostvarene dobiti, pokriću gubitka i usvaja finansijski izvještaj, bira i opoziva članove Upravnog i Nadzornog odbora, donosi odluku o povećanju i smanjenju trajnog kapitala, itd. Upravni odbor je organ upravljanja društvom. Osnovni zadatak Upravnog odbora jeste da brine o zaštiti interesa vlasnika i u tom smislu ima pravo da bira top menadžere (izvršne direktore) koji su odgovorni za poslovne rezultate. Upravni odbor bira Skupština akcionara, i to iz redova članova društva, zaposlenih u društvu i lica izvan društva (raznih stručnjaka i funkcionera). Sastoji se od najmanje tri člana. Izborom članova se vrši jasno razgraničenje funkcija upravljanja i vlasništva. Vlasnici akcija u velikim društvima nemaju stvarnu moć kontrole nad poslovanjem društva. Moć upravljanja se nalazi u rukama menadžera koji su izabrani od strane Upravnog odbora. Ovim odborom rukovodi predsjednik kojeg biraju članovi Upravnog odbora. Funkciju predsjednika Upravnog odbora društva može da vrši i direktor društva. Direktor društva vrši menadžersku funkciju u društvu. On predstavlja i zastupa društvo, organizuje i vodi poslovanje društva i odgovara za ostvarene poslovne rezultate društva. Direktor je odgovoran i za zakonitost rada društva. On ima sva ovlaštenja za vođenje poslovanja društva, ali istovremeno je i jedini odgovoran za njegovo uspješan rad i razvoj. Direktor predstavlja i razrješava Upravni odbor društva. Nadzorni odbor se najčešće obrazuje u srednjim i velikim preduzećima. Članove Nadzornog odbora bira Skupština akcionra i to najmanje tri člana. Članovi se biraju iz redova društva ili izvan njega. Članovi Nadzornog odbora biraju direkotra ovog odbora.
1.1.3. Formiranje akcijskog kapitalaAkcionarska društva formiraju potreban kapital na različite
načine, što zavisi od vrste akcionarskog društva i potrebnog kapitala
za ostvarivanje poslovnih cilejva. Pri tome se može govoriti o osnivačkom
kapitalu i sukcesivnim povećanjima dodatnog akcionarskog kapitala. Otvorena
akcionarska društva obično upućuju pisani poziv zainteresovanoj javnosti
radi upisa kapitala. Kada se radi o zatvorenim akcionarskim društvima,
u svijetu je praksa da se zainteresovana lica međusobno dogovore o visini
nominalnog iznosa kapitala, kao i o visini sredstava koja će uplatiti
svaki pojedinac.
Nominalna vrijednost akcije predstavlja novčani iznos po kojoj se emituju akcije i po kojoj se registruju u knjigovodstvu preduzeća emitenta. Razlika između postignute prodajne cijene i nominalne cijene akcija predstavlja kapitalni višak (emisiona premija ili ažio), a preduzeće će se truditi da ova razlika, odnosno kapitalni višak bude što viši. S obzirom na to da preduzeće neće prodati svoje akcije ispod nominalne vrijednosti, to znači da kapitalni višak ne može biti negativan. Zadržani profit jeste rezultat uspješnog poslovanja preduzeća. Ovaj element akcijskog kapitala je internog karaktera, a formira se tako što preduzeće donosi odluku da ne isplati akcionarima cijeli iznos dobiti u vidu dividenti, nego dio ili cijeli iznos ostavlja za potrebe nekog narednog perioda. Zadržana dobit predstavlja najvažniji element akcijskog kapitala, jer pozitivno utiče na povećanje knjigovodstvene i tržišne cijene akcija. Na ovaj način preduzeće kreira vrijednost za vlasnike. 1.2. Pojam i karakteristike običnih akcijaObične akcije su najzastupljenija komponenta akcijskog kapitala. Emitovanjem običnih akcija preduzeće dolazi do sredstava neophodnih za finansiranje poslovanja, a investitori postaju novi suvlasnici preduzeća. Osnovni cilj prodaje (emisije) redovnih akcija je prikupljanje trajnog kapitala za finansiranje osnivanja i razvoja preduzeća. Osnovni kapital predstavlja stalni (trajni) izvor finansiranja preduzeća. Ovo je najkvalitetniji izvor pošto je trajno raspoloživ i nikome se ne vraća. U teoriji ne postoji jedinstveno prihvaćena definicija
običnih akcija. Postoje različita shvatanja u običnim akcijama, kao
što su: Obične akcije su po svojoj prirodi prava vlasnika na dio imovine preduzeća. Sva prava vlasnika običnih akcija su sadržana u osnivačkom aktu preduzeća i ona su mlađa u odnosu na prava vlasnika obveznica i preferencijalnih akcija. To znači da se dividenta običnim akcionarima isplaćuje nakon izmirenja obaveza prema vlasnicima obveznica i preferencijalnih akcija, a ovo pravilo se poštuje i u slučaju likvidacije i bankrotstva firme. Akcija se sastoji iz dva dijela: plašta akcije i kuponskog tabaka. Plašt akcije sadrži: 1. firmu i sjedište emitenta, Kuponski tabak sadrži: 1. firmu i sjedište emitenta, Svaki vlanik akcije dobija od emitenta certifikat ili potvrdu o posjedovanju akcija. Certifikat akcije je dokument koji predstavlja dokaz o vlasništvu. U novije vrijeme sve manje se vrši fizičko štampanje akcija, a umjesto toga izdaju se potvrde koje, također, predstavljaju dokaz o vlasništvu nad akcijama. Preduzeće je dužno da vodi evidenciju o svim akcionarima, kao i o emitovanim certifikatima ili potvrdama. Ovu obavezu preduzeće može da obavi angažovanjem transfernog agenta (može da bude banka, brokersko – dilerska kuća i slično) koji će vršiti poslove štampanje, dijeljenje i potpisivanje certifikata, vođenje knjige akcionara, obavještavanje akcionara, prenos vlasništva i slično. Prednosti koje donose obične akcije za preduzeće su: - obične akcije nemaju fiksiran rok dospijeća i nikada
se ne otplaćuju. Osim toga, obične akcije ne obavezuju preduzeće da
vrši fiksne isplate akcionarima, a ako preduzeće ostvaruje prihod, može
isplatiti dividende na obične akcije, ukoliko nema veće potrebe za tim
prihodom, Međutim, pribavljanje kapitala putem emisije običnih akcija, ima i određene nedostatke: - emisija i prodaja običnih akcija proširuje pravo
glasa novim akcionarima,
1.3. Prava vlasnika običnih akcijaObične akcije kao finansijski instrument akcijskog kapitala predstavljaju jedan od najatraktivnijih oblika finansijske aktive za investitore. Osnovni razlog za popularizovanje ovog finansijskog instrumenta jeste činjenica da obične akcije investitorima daju prava koja ne mogu steći kupovinom bilo kojeg drugog finansijskog instrumenta. Kolektivna prava su vezana za odlučivanje na Skupštini akcionara kada svi akcionari mogu da se izjasne po nekim izuzetnim važnim pitanjima. U ova prava moguće je uključiti: - pravo na izmjene članova statuta i drugih internih
akata korporacije, Što se tiče individualnih prava, ona se odnose na prava koja pripadaju svakom akcionaru, nezavisno od drugih akcionara. U individualna prava ubrajamo: - pravo glasa,
1.4. Prinos na obične akcijeUlaganje predstavlja odricanje od novca u očekivanju koristi u budućnosti. Obične akcije kupuju fizička lica, penzioni fondovi, osiguravajuća društva, investicioni fondovi, banke, trgovačka društva, i sl. Svojstvo običnog akcionara stiče se uplatom iznosa prilikom emitovanja običnih akcija ili njihovom kupovinom na berzi. Vlasnici običnih akcija dobijaju dividendu tek nakon vlasnika prioritetnih akcija preduzeća. Ako preduzeća posluje negativno, ostvaruje gubitak, tada vlasnici običnih akcija ostaju bez dividende. Također može se desiti da preduzeće koje ostvaruje dobit ne isplati dividendu. Odluku o tome donose akcionari, u zavisnosti od potrebe da se ostvarena dobit reinvestira. Donošenjem odluke o reinvestiranju, akcionari očekuju da će to dovesti do uspješnijeg poslovanja preduzeća u budućnosti. Za investitore najvažniji pokazatelj je stopa prinosa na njihova ulaganja u akcije. Prinos koji ostvaruje investitor sastoji se, kao što je rečeno, od dividende i kapitalne dobiti. Stopa prinosa izračunava se za vremenski period od kada je investitor kupio akcije do njene prodaje na berzi. Dakle, ukoliko preduzeće uspješno posluje (ostvaruje profit) tada akcionari imaju mogućnost zarade. Time ulaganje u akcije uspješnih preduzeća i nije toliko rizično kao što se na prvi pogled čini.
|