|
Osnovna sredstva preduzeća
Funkcionisanje preduzeća kao sistema započinje pribavljanjem
njegovih elemenata: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada (materijala)
u cilju izvršavanja određenog zadatka.
U sklopu toga može se reći da se sredstva za rad, i predmeti rada stalno
angažuju u proizvodnji i na taj način se obezbeđuju materijalni uslovi
za reprodukciju. Reprodukcija je stalno, neprekidno obnavljanje procesa
proizvodnje kao preduslova za opstanak i razvoj svakog društva.
Cesto se poistovećuje pojam sredstava za rad sa osnovnim sredstvima, međutim
osnovna sredstva su mnogo širi pojam u koji pored sredstava za rad ubrajamo
i određena prava i potraživanja po osnovu stalnih sredstava.
Ali ni sva sredstva za rad, nisu uvek osnovna sredstva. To su na primer
sitan alat i inventar koji ne ispunjavaju određeni vrednosni kriterijum
i čiji vek trajanja nije duži od 1 godine.
Sredstva preduzeća
Kako bi izvršilo svoj osnovni cilj i zadatak, i postiglo što veći profit
za sebe i društvo u celini, preduzće angažuje pored radne snage i određena
sredstva. Ova sredstva su neophodna za obavljanje delatnosti u preduzeću
i bez njih se ne može obavljati proces reprodukcije.
Može se reći da su sredstva određeni ekonomski resursi koje kontroliše
pravno lice, i rezultat su nekih prošlih događaja čijom upotrebom u budućnosti
se očekuje priliv prihoda.
Sredstva u preduzeću mogu se podeliti sa dva stanovišta:
- Prema pojavnim oblicima;
- Prema roku trajanja;
Prema pojavnom obliku se dele na:
- Stvari, to su sredstva koja se javljaju u konkretnom
materijalnom obliku i to mogu biti zgrade, zemljišta, mašine, proizvodi,
roba, sredstva za transport i slično;
- Prava, to su sredstva koja nisu materijalnog karaktera,
ne mogu se opipati i to mogu biti potraživanja na primer proizvoda, robe,
zatim patenti i slično;
- Novac, efektivni novac (gotovina) u banci i na žiro
računu;
Prema roku trajanja sva sredstva preduzeća se dele u dve osnovne kategorije:
-osnovna (stalna) i -obrtna.
Osnovna sredstva mogu biti u obliku stvari i prava (građevine,
oprema, šume, dugogodišnji zasadi,mašine, osnovno stado, patenti, licence,franšize,
koncesije, osnivački i izdaci za razvoj i slično), dok obrtna sredstva
mogu biti u obliku stvari, prava i novca (zalihe materijala, proizvoda,
gotovih proizvoda, deonice, participacije, novac na banci žiro računu
i slično).
Osnovna sredstva
Osnovna sredstva u preduzeću su trajna osnova za rad. To su sva ona sredstva
koja preduzeće koristi duži vremenski period, u više ciklusa reprodukcije,
a najmanje godinu dana. To predstavlja prvu i osnovnu osobinu osnovnih
sredstava. Dužina veka trajanja pojedinih sredstava je različita i zavisi
od više faktora:
-Vrste sredstava;
-Intenziteta korišćenja;
-Razvoja nauke i tehnike u proizvodnji sredstava;
-Kvaliteta sredstava i sl.;
Druga karakteristika osnovnih sredstava, je da ona postepeno prenose
svoju vrednost na gotove proizvode ili usluge, a da pri tome ne menjaju
svoj osnovni oblik. Ovde ne spadaju neka sredstva kao što su: zemljište,
stalna sredstva u pripremi, javni putevi, upisani a neuplaćeni kapital,
učešća i potraživanja, te dugoročni krediti i zajmovi, kaucije, potraživanja
i slično.
Treća karakteristika im je da im pojedinačna vrijednost prelazi zakonski
određen iznos novca.
Osnovna sredstva se ne troše znači u punom iznosu u jednom ciklusu reprodukcije
već se njihovo trošenje odvija u više faza. U periodu korišćenja celom
upotrebnom snagom učestvuju u procesu rada ali samo jedan deo svoje vrednosti
prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. Na kraju veka trajanja,
zadržavaju svoj prvobitni oblik a celu vrednost prenose na proizvode ili
usluge. Za taj proces potrebno je više godina.
Cesto se osnovna sredstva poistovećuju sa sredstvima za rad, međutim to
nije isto, osnovna sredstva su mnogo širi pojam, jer pored sredstava za
rad sadrže i određena prava i potraživanja po osnovu osnovnih sredstava,
a činjenica je i da sva sredstva za rad nisu i osnovna sredstva, na primer
sitan inventar, alati.
U raznim preduzećima je različita struktura osnovnih sredstava što zavisi
od delatnosti preduzeća, veličine i vrste preduzeća. Na primer transportna
preduzeća imaju različita sredstva od tekstilne industrije ili uslužnih
preduzeća.
Vrste osnovnih sredstava
S obzirom na raznovrsnost osnovna sredstva možemo podeliti na:
1. Osnovna sredstva u obliku stvari;
2. Osnovna sredstva u obliku prava i dugoročnih razgraničenja;
U obliku stvari osnovna sredstva mogu biti:
-Zemljište;
-Zgrade;
-Oprema;
-Mašine;
-Postrojenja;
-Sume i dugogodišnji zasadi;
-Osnovno stado i sl.;
Ova sredstva prema funkciji koju obavljaju mogu biti:
- Sredstva u pripremi, to su sredstva koja su u fazi
nabavke, izgradnje i osposobljavanja za upotrebu. Ove stvari će u budućnosti
obavljati funkciju osnovnih sredstava. To mogu biti nedovršene zgrade,
investiciona ulaganja u toku i slično;
- Sredstva u upotrebi, su stvari koje su u trenutku posmatranja
sposobna za upotrebu. To može biti zemljište ako služi u privredne svrhe,
zatim građevine (zgrade, saobraćajni putevi, piste, dalekovodi...), Oruđa
za rad (mašine uređaji, instalacije, inventar, nameštaj, kompjuteri i
slično), zasadi i stado kod poljoprivrednih preduzeća (voćnjaci, vinogradi,
plantaže, goveda, konji i slično);
- Sredstva van upotrebe su sredstva koja se obično rashoduju
ili prodaju jer nemaju perspektivu daljeg korišćenja;
U obliku prava i dugoročnih razgraničenja osnovna sredstva mogu biti:
- Patenti, pravo pronalazača da proizvede i proda izum;
- Licence, pravo korišćenja tuđeg izuma ili proizvoda;
- Koncesije, pravo na korišćenje nekog dobra u određenom roku;
- Franšize, pravo na ekskluzivne teritorije ili tržište;
- Osnivački izdaci, svi izdaci u vezi osnivanja preduzeća;
- Izdaci za istraživanje i razvoj, projekti koji će u budućnosti doneti
profit te goodwill - pozitivna razlika između tržišne vrednosti i fer
procjenjene vrednosti kupljenog preduzeća;
- Potraživanja iz osnovnih sredstava, avansi dati proizvođačima opreme
ili izvođačima građevinskih radova;
- Upisani a neuplaćeni kapital, vrednost upisanih deonica koje nisu uplaćene;
- Ostala dugoročna razgraničenja, ulaganja za istraživanja, softver, aktivna
vremenska razgraničenja i slično;
Vrednost osnovnih sredstava
U preduzećima se vode evidencije o svim vrstama stalnih
sredstava koje preduzeće ima. Evidencije se vode u naturalnom i vrednosnom
obliku. Naturalno - u komadima, kilogramima, kilovatima, i slično, utvrđivanja
stanja u magacinu, održavanja, izračunavanja proizvodnih kapaciteta i
slično.
Svako osnovno sredstvo ima i svoju vrednost izraženu u novcu, kako bi
se mogao izvršiti obračun amortizacije, kako bi se znala knjigovodstvena
vrednost, kalkulacija cene koštanja i sl.
Vrednost osnovnih sredstava se prati preko cena izraženih u novcu i vodi
se u poslovnim knjigama i to po:
- nabavnoj;
- amortizovanoj;
- sadašnjoj vrednosti;
Nabavna vrednost je najznačajnija kategorija vrednosti osnovnih sredstava.
Ona se vodi u poslovnim knjigama i osnovica je za amortizaciju. Kvantitativno
je određena fakturnom vrednošću i zavisnim troškovima nabavke (troškovi
dopreme, montaže, osiguranja, carine i sl.) osnovnih sredstava:
NV = FV + ZTN
Nabavna vrednost = Fakturna vrednost + zavisni troškovi nabavke
Amortizovana vrednost osnovnog sredstva je potrošeni, iskorišćeni iznos
vrednosti osnovnog sredstva prilikom upotrebe, a u toku veka njegovog
trajanja.
Zbir godišnjih amortizovanih vrednosti jednak je ukupno amortizovanoj
vrednosti (UAM) u posmatranoj godini korišćenja.
NV = UAM + SV
Nabavna vrednost = ukupna amortizovana vrednost. + sadašnja vrednost
Sadašnja vrednost osnovnog sredstva je neamortizovana, nepotrošena, neiskorišćena
vrednost osnovnog sredstva. To je njegova vrednost koja izražava koliko
ono stvarno vredi u određenom momentu.
Na kraju veka trajanja osnovnog sredstva, iznos njegove sadašnje (stvarne)
vrednosti je jednak nuli.
Amortizacija osnovnih sredstava
Amortizacija je proces postepenog trošenja sredstava i prenošenja vrednosti
sa osnovnog sredstva na uslugu ili proizvod koji je nastao korišćenjem
sredstva.
Drugim rečima to je alokacija nabavne vrednosti (cene) koštanja materijalnog
stalnog sredstva (osim zemljišta i prorodnih resursa) u toku njegovog
procenjenog veka upotrebe. Procenjeni vek upotrebe je ukupan broj jedinica
koristi, koje se očekuju od stalnog sredstva.
Sa ekonomskog gledišta, znači, amortizacija je vrednosni izraz trošenja
stalnih sredstava. Trošeći se, ova sredstva svoju vrednost, u obliku amortizacije,
prenose na proizvode, a prodajom proizvoda, preneti deo vrednosti pojavljuje
se u novčanom obliku i tako se postepeno prikupljaju novčana sredstva
koja će omogućiti nabavku novih stalnih sredstava.
Iz ovoga se može izvući zaključak da su osnovni zadaci amortizacije:
- Prikazivanje trošenja osnovnih sredstava i smanjivanje njihove vrednosti;
- Sredstvo koje služi za određivanje količine vrednosti osnovnih sredstava
koji je prešao na proizvod ili usluge;
- Sredstvo koje služi da se osigura mogućnost obnavljanja ili zamene dotrajalih
sredstava;
Cesto je u praksi teško ustanoviti koliko se troše sredstva za rad u
okviru jednog radnog procesa. Zato je amortizacija kalkulativni iznos
trošenja stalnih sredstava.
Osnovica za obračun amortizacije može biti nabavna, ili procenjena vrednost
osnovnog sredstva koje je predmet amortizacije.
Stopa amortizacije je procenat istrošenosti nekog osnovnog sredstva. Ona
se može izračunati ako znamo vek trajanja stalnog sredstva ili ako znamo
stopu može se izračunati vek trajanja sredstva. Postoji više načina za
obračun amortizacije. U praksi postoje:
■ Fizičko amortizovanje - nastaje zbog fizičkog trošenja
usled funkcionisanja, zbog dejstva prirodnih činilaca, klimatskih faktora,
zbog raznih oštećenja, nestručnog rukovanja i sl.
■ Moralno amortizovanje - nastaje usled naučnog i tehničko-tehnološkog
progresa, pri čemu dolazi do proizovodnje novih sredstava čija je funkcionalna
namena ista ali je njihova efiksanost mnogo veća.
Faktori koji utiču na trošenje vrednosti osnovnih sredstava mogu se posmatrati
kao:
■ Faktori koji utiču na fizičko trošenje:
Tehničko-tehnološka svojsta konkretnih sredstava; Funkcija sredstva u
reprodukciji; Način na koji se sredstvom rukuje; Način na koji se sredstvo
održava; Uslovi u kojim se sredstvo koristi;
■ Faktori koji utiču na moralno amortizovanje (ekonomsko
zastarevanje)
Pojava novih sredstava koja su u stanju da efikasnije vrše iste funkcije;
Pojava na tržištu novih proizvoda čija je upotrebna vrednost veća;
Utvrđeni iznos amortizacije za jednu godinu naziva se godišnjom amortizacijom.
Kada se godišnja amortizacija podeli sa 12 dobija se mesečna amortizacija,
koja se vodi kao trošak sredstava za rad. Prilikom obračuna amortizacije
mogu se koristiti tri osnovna sistema:
1.Vremenski sistem obračuna amortizacije, kao bazu za obračun uzima vreme,
odnosno vek trajanja osnovnih sredstava. Bilo koja metoda vremenske amortizacije
da je u pitanju, zbir amortizacionih stopa na kraju veka trajanja i korišćenja
osnovnog sredstva treba biti jednak 100%.
a. Metoda ravnomerne, konstantne amortizacije je u tome da je amortizacija
ravnomerno raspoređena u iznosima koji su jednaki (linearni) u celom periodu
amortizovanja osnovnog sredstva. To je prednost jer je jednostavno izračunavanje
amortizacionih iznosa koji su linearni, a nedostatak je jer se osnovna
sredstva u stvarnosti ne troše linearno jer njihova funkcionalnost nije
uvek ista.
b. Metoda progresivne amortizacije je metoda kod koje stopa amortizacije
raste progresivno a ujedno i iznos amortizacije u periodu korišćenja osnovnog
sredstva. Obično ovu metodu koriste novoformirana preduzeća ili kada tek
nabave novo sredstvo. Polazeći od pretpostavke da radnici nisu dovoljno
osposobljeni da to sredstvo koriste u punom kapacitetu ili nedovoljne
razrađenosti sredstva pa preduzeće donosi odluku da obračun rade po ovoj
metodi.
Ova metoda se može raditi na dva načina, metodom stalne stope ili metodom
delova.
c. Metoda degresivne amortizacije za razliku od progresivne u prvim godinama
korišćenja ima najveći iznos amortizacije, a svake naredne iznos se smanjuje.
Oni koji primjenjuju ovu metodu smatraju da su sredstva u početku korišćenja
najsposobnija i daju najveći efekat pa se u tom periodu i najviše troše.
Kod ove metode stope opadaju ali ne smeju biti manje od propisanih. Ova
metoda se takođe može raditi na dva načina, metodom stalne stope ili metodom
delova.
2. Funkcionalni sistem obračuna amortizacije zasniva se na očekivanom
korišćenju ili učinku sredstva i ona se koristi za obračun amortizacije
sredstava čiji se intezitet korišćenja može meriti, bilo u broju komada,
bilo u pređenim kilometrima, bilo u satima rada itd. Znači zavisnost između
trošenja i intenziteta upotrebe. Obračun ovim da se amortizacija obračunava
isključivo na osnovu sistemom znači da se amortizacija obračunava isključivo
na osnovu upotrebe stalnog sredstva.
Obračun amortizacije ovim sistemom doprinosi realnijem utvrđivanju dobiti
preduzeća jer je vrlo blizu realnom prenošenju vrednosti osnovnog sredstva
na gotove proizvode ili usluge.
4. Kombinovani sistem obračuna amortizacije zasniva se kombinovanju metoda
vremenskog i funkcionalnog sistema. Cilj je da se što tačnije obračuna
amortizacija.
Svi ovi sistemi imaju za cilj što tačniji obračun amortizacije osnovnih
sredstava, te se u svakom pojedinom preduzeću donosi Pravilnik u kome
se određuje način obračuna, rokovi, godišnje stope, način knjiženja amortizacije
i slično.
Na izračunavanje amortizacije u praksi utiču brojni faktori. Nekad će
biti potrebno izračunati mesečnu amortizaciju, zato što je sredstvo kupljeno
i prodato u toku jedne godine, a ponekad je veoma teško proceniti vek
trajanja pojedinačnog sredstva pa mnoga preduzeća nalaze prikladnijim
da u svrhu amortizacije grupišu slična sredstva.
Povlačenja sredstava iz upotrebe
Osnovno sredstvo se iz upotrebe može povući na tri načina:
- Rashodovanjem;
- Prodajom za gotovinu;
- Zamenom za drugo sredstvo.
Kada se osnovno sredstvo povlači iz upotrebe, prvo je potrebno proknjižiti
troškove amortizacije za deo godine do datuma povlačenja, jer se to sredstvo
koristilo do tog datuma. Osnovna sredstva se retko koriste onoliko koliko
je njihov procenjeni vek trajanja. Ako se koriste duže od tog perioda,
ono se ne amortizuje nakon tačke gde se knjigovodstveni iznos izjednačava
sa rezidualnom vrijednošću. Ali njihova nabavna vrednost i akamulisana
amortizacija ostaju u knjigama. Na taj način je obezbeđena kontrola nad
ovim sredstvima.
Ako se rashoduje sredstvo čija je vrednost 0, ne može se pojaviti ni dobitak
ni gubitak, međutim ako sredstvo ima vrednost na dan rashodovanja onda
se može desiti da će se pojaviti dobitak ili gubitak po osnovu povlačenja
stalnih sredstava iz upotrebe.
Ako rashodujemo sredstvo koje ima vrednost onda se javlja gubitak u iznosu
knjigovodstvene vrednosti stalnog sredstva. Ako ga prodamo i na taj način
povučemo iz upotrebe, onda knjižimo i dobitak gotovog novca. Cena prodaje
može biti manja, veća ili jednaka knjigovodstvenom iznosu. Ako je jednaka
onda se ne javlja ni dobit ni gubitak.
U slučaju da je sredstvo prodato za manju vrednost na primjer ako je knjigovodstvena
vrednost 2.000 a prodamo je za 1.000 onda knjižimo gubitak.
Ako je prodato za veću cenu onda knjižimo dobitak od prodaje osnovnog
sredstva. U svim slučajevima knjižimo i nabavnu vrednost sredstva i akumuliranu
amortizaciju.
Ukoliko se vrši zamena osnovnog sredstva za druga sredstva nabavnu cenu
umanjujemo za ostvarenu prodajnu cenu osnovnog sredstva.
ZAKLJUČAK
Vrlo bitna stavka u poslovanju preduzeća su osnovna sredstva.
Ona se javljaju u oblasti ukupnih sredstava i objavljenog profita. Otprilike
jedna polovina ukupnih sredstava uspešnog preduzeća su materijalna i nematerijalna
sredstva.
Na primjer amortizacija je značajan elemenat troškova u bilansu uspeha.
Novčani kapitalni izdaci opet čine značajan elemenat novčanih odliva u
izveštaju o novčanom toku. U bilansu stanja takođe čine značajnu stavku.
Zato je potrebno pažljivo planiranje i rukovanje ovim sredstvima u knjigovodstvu
i donošenje odluka o osnovnim sredstvima u preduzeću. Od njih se očekuje
priliv budućih ekonomskih koristi i ukoliko se pogrešno proceni njihov
tok i upravljanje s njima budući finansijski rezultat preduzeća može vrlo
lako biti podcenjen ili precenjen.
Danas na žalost mnoga preduzeća ne pridaju važnost osnovnim sredstvima
i planiranjima nabavke i rashodovanja ovih sredstava te dolazi čak i do
bankrota zbog nestručnog rukovanja ovim sredstvima. Posebno se to odnosi
na nematerijalna sredstva, jer će buduće koristi pristizati u preduzeće
ako se može dokazati kakvu ulogu ima to nematerijalno sredstvo, kakva
je njegova efektivnost, te mogućnost i namera preduzeća da to sredstvo
koristi na adekvatan način koji će omogućiti buduće ekonomske koristi.
LITERATURA
-Prof.dr Zoran Milenković, Finansijsko računovodstvo i sistem PDV-a,Beograd
2010.
- www.wikipedia.org
PROCITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni Seminarski
Radovi
SEMINARSKI RAD |
|