ИНТЕРНА РЕВИЗИЈА НА ФИНАНСИСКОТО РАБОТЕЊЕ

ИСТОРИЈАТ И ПОДЕЛБА НА РЕВИЗИЈАТА

Сметководството како и ревизијата имаат долга предисторија. Докази за применувањето на ревизијата, антрополозите го пронашле уште во времето на Вавилон, 3000 години пред новата ера. Исто така се применувала во стара Кина, Рим, Грција.
Во средниот век доаѓа до прогресивен развој на ревизијата како и нејзиното применување. Во тој период постоела поделба на трудот, една личност го собирала данокот од даночните обврзници, а друга го евидентирала приходот, а трета личност правела ревизија на остварената работа, како и целиот процес.
Во првата половина на XIX век доаѓа до современ, модерен развој на ревизијата. Нејзиниот развој е директно поврзан со развојот на големите корпорации, технолошките достигнувања, методите на комуникација како и транспортот. Како резултат на тоа постои зголемување на побарувачката на капитал од страна на компании кои се управувани од нивните сопственици. За да се задоволат потребите на големите национални и меѓународни корпорации, доаѓа до појава на високо комплексни хартии од вредност и кредитни институции. Приливот на средства во корпорациите како и целиот процес на застапување на финансиските средства преку пазарот на хартии од вредност, стана целосно зависен од финансиските извештаи подготвени од страна на менаџментот. Една од најважните карактеристики на корпорацијата е фактот дека сопственоста е целосно одвоена од раководството.
Обединетото Кралство во 1844-тата година донесува акт за интернационализација на ревизорската пракса. Главната цел на ревизијата во тоа време била да се откријаат незаконските дејствија и грешки, како и да се процени солветноста на корпорациите. Паралелно со ова, во 1853-тата година во Шкотска е основана првата професионална асоцијација. Обединетото Кралство, Британија, останува центар на развојот на ревизијата се до 20-тите години на XX век. Тогаш центарот на профеионалната асоцијација на ревизорската пракса се поместува во САД.
Модерната интерна ревизија почнала да напредува во САД во 1941-та година, кога е и основан Институтот на интерни ревизори.

Во зависност од постапките кои се применуваат при испитувањето на работењето, како и различните критериуми, се среќава следнава поделба на ревизијата:

• ревизија според субјектот што го врши испитувањето :
1. поединечна ревизија,
2. ревизија што ја вршат група ревизори.

• ревизија според органот што ја врши :
1. интерна и
2. екстерна ревизија.

• ревизија според обемот на пoдрачјето на испитување :
1. делумна и
2. целосна ревизија.

• ревизија според деловните функции :
1. ревизија на финансиското работење,
2. ревизија на техничкото работење,
3. ревизија на комерцијалното работење,
4. ревизија на други деловни функции.

• ревизија според обемот на материјалот на испитување
1. континуирана или непрекината ревизија,
2. дисконтинуирана или ревизија со прекин.

• ревизија според времето на нејзиното вршење
1. предходна ревизија,
2. периодична ревизија,
3. ревизија во определени ситуации.

• ревизија според интензитетот на испитувањето
1. формална ревизија,
2. материјална ревизија.

• ревизија според објектот на испитување :
1. ревизија на работењето,
2. ревизија на финансиските извештаи.

ЦЕЛИ, ЗАДАЧИ, ПРЕДМЕТ И ВАЖНОСТ НА РЕВИЗИЈАТА

ЦЕЛИ НА РЕВИЗИЈАТА

Ревизијата како метод на испитување има за цел да помогне во одговорноста и котролата на водењето на економските активности во претпријатието. Основната цел на ревизијата претставува зголемување на одговорноста во работењето, па според тоа може да се разликува нејзината улога како: општествена, економска, психолошка, јавна како и личен интерес.
- Општествената улога на ревизијата не треба да се сфати како еден вид суптилно дисциплинирање на сигурноста и конзистентноста на сметководствените процедури користени во избештаите. Ревизорите како извршители се во позиција да дејствуваат дискреционо. Поради тоа тие мора да бидат предмет на дисциплинирање и самодисциплинирање со помош на нивното професионално однесување кое од нив се бара.
Општествената улога на ревизијата се поврзува со самите барања заради известување за финансиските информации од страна на претпријатието, а кои им се наменети на неговите внатрешни и надворешни членови, при што се применуваат општите принципи на верификација. Менаџерите секојдневно се одговорни за своите постапки, а заинтересираните ги известуваат за својата работа и тоа формално преку финансиски извештаи. Ревизијата на таквите извештаи ја зголемува веродостојноста на објавените информации и претставува средство за зголемување на одговорноста.
- Економската улога на верификацијата претставува способност за донесување на рационални економски одлуки и за преземање на рационални економски постапки во односите на определена организација. Економската улога на ревизијата претставува елиминирање или намалување на сомнението и несигурностите кои што ја ограничуваат употребата на информациите за рационално одлучување. Нејзината улога се детерминира преку независен и квалификуван ревизор кој го плаќаат сопствениците на капиталот.
- Јавната улога на ревизијата може да се смета како синоним за политичката улога. Таа произлегува оттаму, што ревизијата дејствува во јавен интерес, користејќи извор на знаење, задоволувајќи ги личните интереси, но и задржувајќи определени односи во општеството.
- Личниот интерес не се согледува само преку нејзината економска димензија, туку и преку нејзината улога што ја има, кај оние чии одлуки и информации се подложуваат во процесот на ревизијата. Ревизијата од аспект на личен интерес треба да се набљудува и како форма на контрола, која осигурува квалитет што на определен начин ги штити сите што се вклучени во донесувањето на одлуките. Менаџерите од нивна гледна точка, гледаат на ревизијата како полиса на осигурување, доколку нешто лошо се случи со употребата на објективните информации.
- Вредноста на психолошката улога на ревизијата се состои во настојување да ја отстрани нелогичноста на заинтересираните поединци со што во исто време се помага за одржување на стабилните економски и општествени односи. Таа со соодветно дизајнирани процедури во економскиот процес воведува хармонија и ред.

Основната цел на ревизијата се остварува со едновремено остварување на парцијалните цели кои го сочинуваат системот на ревизијата: сеопфатност, точност, постоење, сопственост, вреднување, проценка, прикажување и прекинливост.

ЗАДАЧИ НА РЕВИЗИЈАТА

Ревизијата има задача да обезбеди чесно и објективно информирање за сите корисници со што ќе им помогне да донесуваат оптимални одлуки. Овие одлуки секогаш се од финансиска природа и влијаат врз капиталот, на определен начин го штитат од лоши решенија, ризици и потенцијални загуби, односно овие одлуки го насочуваат капиталот во подрачјето каде може да се зголеми. Но реално, во целост, не може да се заштити капиталот. Од лошите одлуки не може да се обезбеди целосна заштита. Затоа може да се каже дека ревизијата претставува една од многу важните институции на претпријатијата во развиени пазарни услови на стопанисување.
Во спроведување на своите задачи, интерната ревизија не би требало да се вклучува во оперативни задачи, туку во прв ред треба да ја спроведува својата функција на надзор. Тоа не значи дека интерната ревизија не треба да ги врши сите активности во врска со изработката на плановите, програмите, извештаите и слично, таа дава свој советодавен продонес, а се со цел да се постигнат најдобрите резултати во иднина.
Интерната ревизија претставува функција на надзор, чија задача е на менаџментот на претпријатието да му овозможи ефикасно управување. Најчести се мислењата дека интерната ревизија претставува независна функција на испитувањето, којашто врши надзор над сите активности врз претпријатието, со цел да се овозможи негово ефикасно управување. Таа има за задача да врши испитување на целокупното работење, освен на органот на која му е починета и со својата активност му помага да ја зголеми ефикасноста во работењето.
Во таа смисла, интерната ревизија, придонесува за зголемување на економичноста, продуктивноста и рентабилноста на претпријатието.

ПРЕДМЕТ НА РЕВИЗИЈАТА

Предметот на интерната ревизија претставува многу хетерогена и сложена област, на која современата теорија и практика и посветила значајно внимание. Тоа не е ни малку случајно, посебно кога се почитуваат фактите врз основ на добиенти резултати од спроведувањето на интерната ревизија на одделните сегменти на деловниот субјект, за да се донесуваат бројни управувачки и деловни одлуки. Предметот на интерната ревизија не е однапред детерминиран, за да биде применлив за секој правен субјект каде е воведена интерна ревизија. Но не може ни да се негира фактот дека во структурата на предметот на интерната ревизија има и такви сегменти кои во најголем дел се карактеристични за секое претпријатие.
За определување на предметот на испитување од страна на интерната ревизија, постојат два пристапа и тоа:
- класичен и
- современ.

* Класичниот пристап се заснова врз сфаќањето дека интерната ревизија во прв ред треба да ја испитува формалната и материјалната уредност на сметководството и финансиското работење. Во литературата ова е познато како „ ревизија на финансиите “ што подразбира ревизија на сметководството и финансиите. Подрачјето на нејзиното дејствување мора да се прошири и во други области од работењето на деловниот субјект, тоа значи дека современиот поглед укажува дека таа мора да ги испита сите области од деловниот систем во кои претходно веќе се воспоставени интерни контроли, што ги извршуваат сите вработени како составен дел од своите редовни работни обврски.
* Современиот пристап на интерната ревизија го опфаќа целокупното работење на претпријатието. Таа концепција е позната како „ ревизија на работењето”, чија цел е да се испита и оцени дали во работењето на претпријатието се применуваат сите предвидени постапки со законските прописи, интерните нормативни акти и стандарди. Оваа ревизија во себе ги вклучува економичноста, ефикасноста и ефективноста. Овој современ пристап е значаен чекор напред во подигањето на квалитетот на интерниот надзор, на значително повисоко ниво. Таа преставува општ консултант на деловното раководство и му помага во проектирањето на иднината.

ВАЖНОСТ НА РЕВИЗИЈАТА

Со цел да се обезбеди реалност и објективност на информациите, се наметнала потребата за воведувањето на ревизијата. Во таа смисла посебно се наметнува прашањето која е улогата на ревизијата во пазарни услови на стопанисување, како и кои се корисниците на финансиските извештаи и ревизорскиот извештај. За да се одговори на ова прашање, како прво треба да се согледа која е улогата на ревизијата. Нејзината улога главно се состои од следново:
- создавање на реална и објективна основа на информации за успешно работење,
- заштита на интересите на сопствениците на капиталот и
- помош во прибавувањето на дополнителен капитал преку преземање на мерки за намалување на ризикот на вложувањата.

Во прв ред како корисници на финансиските извештаи и ревизорскиот извештај се јавуваат сопствениците на претпријатието. Во оваа област се укажува дека развитокот на ревизијата во вистинско значење на зборот доаѓа токму во моментот кога фунцијата на сопственост е одделена од функцијата на управување , па во таа смисла улогата на ревизијата се набљудува од аспект на заштита на интересите на сопствениците на капиталот. Ова може да се гледа и од аспект на поширок општествен и јавен интерес. Обично голем број поединци вложуваат свои пари во корпорации и според тоа, заинтересирани се за рационално работење, бидејќи во спротивно се загрозува интересот на секој оној кој има вложено во таа корпорација.
Како корисници на финансиските извештаи и на извештајот на ревизијата се јавуваат сегашните и потенцијалните кредитори и инвеститори. Сосема е разбирливо дека без вистински и фер финансиски извештаи невозможно е да се оцени оправданоста од вложувањата во некое претпријатие. Во овој случај улогата на ревизијата се состои во осигурувањето и веродостојноста на информативната подлога за донесување на деловните одлуки. Врз основа на ова можеме да потенцираме и наброиме кој се може да биде корисник на финансиските извештаи и ревизорскиот извештај:
- сопствениците,
- менаџментот,
- сегашните и потенцијаните инвеститори и кредитори,
- деловните партнери,
- државата, т.е владата и владините институции,
- општеството како целина т.е јавноста.

Зошто воопшто се јавува потребата од ревизија? Најчесто како одговор се јавуваат две групи на причини поради кои се наметнува потребата за ревизија и ревизорски извештај и тоа:
Интерни причини – во оваа група се истакнува дека ревизорот со своето испитување треба да констатира што не е во ред во работењето на претпријатието и во неговото сметководство и на тој начин да се добие претстава за квалитетно успешно работење во наредниот период. За таа цел од ревизорот се бара стручно лице, од кое се очекуваат совети за подобрување на работењето. Со самото негово присуство ревизорот треба да ги елиминира постојните недостатоци и намерните или ненамерните грешки што се јавуваат, со цел да да му заштеди пари на претпријатието и затоа тој се јавува како советник на својот клиент.
Екстерни причини – се наведуваат оддалеченостите, комплексноста или сложеноста на работењето, пристрасноста и мотивите.

ИНТЕРНА РЕВИЗИЈА НА ФИНАНСИСКОТО РАБОТЕЊЕ

Исто како и за другите контроли , така и за контролата на финансиското работење во претпријатието, важно е да постои добра организациона поставеност, соодветна документација и адекватен начин на проверка на документацијата. Мотивот на оваа контрола главно потекнува од почитувањето на законитоста во работењето и деловниот морал, при располагање со средствата и остварувањето, односно распределба на добивката и ефикасноста на претпријатието.
Ревизијата на финансиското работење, која што во претпријатијата ја врши интерната ревизија, треба да ги опфаќа следниве испитувања:
- ревизија на касовото работење,
- ревизија на работењето на финансиските средства преку сметките во деловните банки,
- ревизија на работењето со девизните средства,
- ревизија на работењето со хартии од вредност ( меници, чекови, акции, обврзници и сл. ),
- ревизија на побарувањата од купувачите и други побарувања од деловните односи и др.

РЕВИЗИЈА НА КАСОВОТО РАБОТЕЊЕ

Задачата на оваа ревизија е да ја провери правилноста при раководењето со паричните средства и другите вредности кои поминуваат низ касата.
Касовото работење во претпријатијата денес го нема она значање кое го имало во минатото, кога најголем дел на платниот промет се вршел преку касата. Таквите плаќања денес се вршат преку сметки на претпријатијата кои се водат во некоја деловна банка. Односно, платниот промет повеќе е безготовински отколку готовински. Готовинскиот платен промет е ограничен со законски прописи, според Законот за трговски друштва, претпријатијата односно друштвата во Р.Македонија можат да држат готовински парични средства најмалку во однос на благајничкиот максимум, што се утврдува со нормативните акти, .
Посебно внимание и се посветува на ревизијата на касовото работење, затоа што со касовото работење можат да се направат разни проневери, злоупотреби како и затајувања.
Интерната ревизија на касовото работење треба да биде насочена, пред се, на:
- испитувањата на функционирањето на котролниот систем на претпријатието, т.е да провери дали има посебно задолжено лице за работењето со паричните средства – касиер,
- дали документацијата со која се примаат и подигаат паричните средства од касата е исправна од материјална, формална и суштинска страна,
- дали има овластени лица кои се должни да ги потпишуваат документите со кои се внесуваат и подигаат паричните средства од касата,
- дали се врши повремен попис на касата, кој има пристап до неа и сл.

За оваа цел интерната ревизија врши повремен ненајавен попис на касата и ја проверува исправноста на документацијата. За резултатите од ова испитување таа доставува писмен извештај до менаџментот.

РЕВИЗИЈА НА РАБОТЕЊЕТО СО ФИНАНСИСКИТЕ СРЕДСТВА ПРЕКУ СМЕТКИТЕ ВО ДЕЛОВНИТЕ БАНКИ

Во минатото, претпријатијата беа задолжени на една жиро – сметка да ги чуваат своите парични средства и да ги вршат плаќањата, според Завод на платен промет. Но од самиот почетокот на 2002 – та година, согласно со Законот за платен промет и неговото дополнување, претпријатијата своите сметки, денарски и девизни, ги отвараат во една или повеќе деловни банки. Преку нив ги вршат сите безготовински плаќања, односно подигањето на парични и девизни средства за готовинските исплати. На тие сметки се слева и безготовинска и готовинска наплата на денарски и девизни средста. Со погоре изложеното можеме да констатитаме дека еден деловен субјект може да има една или повеќе деловни и денарски сметки, во една или повеќе деловни банки.
Факт е дека преку сметките на претпријатијата во банките настануваат енормни приливи и одливи на парични денарски и девизни средста. И токму поради овај факт, интерната ревизија на денарските и девизните средства на претпријатието, што се водат на сметки кај деловните банки, треба да биде насочена кон испитување на:
- придржување на претпријатието кон одредбите на законските прописи од областа на финансиите, односно од областа на платниот промет,
- навремено внесување на сметката на сите готовински примања на парични средства,
- покритието за издавање на налози до банката да врши одредени плаќања,
- намеско трошење на средствата од сметката за стопански цели, исплата на фактури за набавени суровини, материјали, ситен инвентар, извршени услуги, подмирување на обврските спрема добавувачите, државата и другите субјекти, утврдување на тоа дали имало случаи за набавка на средства што немаат деловен карактер,
- компензирањето меѓу побарувањата и обврските, и тоа особено кога како исти субјекти се јавуваат како купувачи и добавувачи,
- подмирување на обврските спрема добавувачите и другите субјекти што се врши исклучиво по пат на безготовинско плаќање, плаќање во готово. ( овде ревизијата треба да провери дали исплатата на добавувачите е извршена врз основ на добиени фактури од добавувачите. ),
- дали при подигањето и исплатата на платите, навремено, по три дена, се врши уплата кај банката на одделна сметка на неисплатени плати, односно дали навреме се врши уплата на одделни сметки на собрани средства врз основ на разни забрани и административни решенија.

Со оглед на тоа што паричните средства на амортизацијата не се издвојува на посебна сметка ( така беше случај во минатото ), туку останува на редовната сметка, треба да се води посебна аналитичка сметка за состојбата и движењата на средствата на амортизацијата. На тој начин се овозможува контрола да се провери како е извршено пресметувањето, односно колку и за кои цели се потрошени средствата од амортизацијата. Овој начин на аналитичка евиденција истовремено овозможува да се следи големината на обртните средства и големината на средствата на амортизацијата што служат за набавка на нови постојани средства.
Доколку интерната ревизија, преку испитувањето, дојде до сознанија дека се направени некои неправилности во врска со работењето што се врши преку сметката, таа составува записник.
Покрај записникот, лицето кое ја вршело интерната ревизија поднесува и извештај за работењето преку сметката. Во извештајот треба посебно да се истакне, дали подигнатите парични средства од сметката, како обртните средства, наменски се потрошени, односно дали тие се употребени за исплатите за коишто постои исправна документација и правилно формирана, и од овластено лице ликвидирани фактури и слично. Во врска со потрошувачката на постојаните средства, односно со издатоците за нивна набавка и одржување, во извештајот треба да се наведе присутноста на соодветни одлуки од управниот орган, како и дали било извршено правилно оформување на докуметите и исплата според истите. Извештајот за контрола на сметката се доставува до органите на претпријатието.
Ревизијата на работењето што се врши преку деловните банки. Главно го опфаќа кредитното работење и работењето поврзано со заемите. Ревизијата на кредитното работење има за цел да провери:
- дали претпријатието е способно за добивање на кредит,
- дали добиените кредити намески се трошат,
- дали претпријатието навремено врши отплата на кредитите.

Условите под кои што банката им дава кредити на претпријатијата се ориентирани кон тоа средствата да се вложуваат сигурно и според потребите на стопанскиот развој и тоа во корист на општествената заедница во целост и претпријатието како нејзин сегмент. Во тие услови спаѓаат:
- книговодството на претпријатието да биде ажурно и уредно водено,
- работењето на претпријатието да биде успешно, односно претпријатието во своето финансиско работење да нема големи побарувања, особено да нема инсолвентни побарувања,
- работењето да биде економично, рентабилно и ликвидно.
Ревизијата е таа која треба да утврди дали претпријатието е способно да добие кредит, односно дали ги исполнува споменатите предуслови, оценка на неговиот бонитет. Затоа што кредитите се намески, ревизијата проверува дали тие служат за целите за кои се наменети. Таа врши надзор дали кредитот за постојани обртни средства, навистина служи за формирање на залихи на суровини и материјали, недовршено производство, производство во тек и готови производи, . Во однос на сето ова, ревизијата води сметка за враќање на искористените кредити, при што користи посебни агенди за да не дојде до спор со банката и плаќање на казнени камати.
Ревизијата на работењето што произлегува од користењето разни кредити преку деловните банки ги опфаќа испитувањата на условите за добивање на кредит, големината, намената и правилното користење на кредитите. За да може таа да даде одговор на ова и на многу други прашања се наметнува потребата од водење на детална евиденција за секој вид кредит, кога е добиен, за кои потреби бил наменет, а за кои бил употребен, дали се вршело навремено враќање – амортизирање на кредитот и др.
Од книговодствената евиденција на кредитите се проверува и состојбата на остатокот на кредитот, заемот и се усогласува со состојбата на сметката во банката. Со други зборови кажано, од пасивата на билансот на состојбата, каде што е прикажана состојбата на изворите на средствата, треба да се согледа дали постои обврска за плаќање на ануитети по искористените кредити, колку време поминало од достасувањето на обврските и какви се шансите за нивно подмирување.

РЕВИЗИЈА НА РАБОТЕЊЕТО СО ДЕВИЗНИТЕ СРЕДСТВА

Под девизни средства се подразбираат ефективните средства за плаќање, како што се валутите и другите странски средства за плаќање.
Под девизно работење се подразбира она работење што предизвикува одредено побарување, определено побарување или обврска во однос на странство.
Потребните девизни средства за набавка на стока од странство, за покривање на разни трошоци во врска со патувања во странство, издржување на низа претставништа во странство и слично, претпријатијата го добиваат од овластените банки за продажба на овој вид на средства и од своите девизни сметки. За секој вид на девизни средства што се наоѓаат во касата на претпријатието или банката се отвора посебна аналитичка сметка. Работењето со девизните средства е мошне специфично, затоа службата на интерната ревизија треба да му посвети посебно внимание.
Интерната ревизија треба да ја испита законитоста при набавувањето, а особено трошењето на девизните средства. Трошењето е исклучително важно, затоа што станува збор за средства до коишто претпријатието потешко доаѓа, па според тоа се наметнува потребата од педантност и дисциплина при нивното економско и рационално трошење. Согласно Законот за девизно работење на Р. Македонија, е предвидено претпријатијата своите девизни средства да ги водат на девизни сметки кај деловните банки, преку кои се врши и целокупниот платен промет со странство.
Под девизна котрола се подразбира надзор на девизното и кредитното работење со странство на сите субјекти и тоа:
- претпријатијата,
- сите општествени и граѓански правни лица,
- граѓаните.
Оваа конторла главно ги опфаќа:
- содржината и разрешувањето на финансиските односи што постојат помеѓу домашните и странските лица,
- како и работење со странски средства за плаќање во земјата.
Поточно ревизијата на девизното работење го опфаќа:
- целокупниот платен промет со странство,
- потоа остварувањето, стекнувањето, располагањето и задржувањето на девизите,
- девизно-валутните работи,
- кредитните работи со странство,
- внесувањето и изнесувањето на девизи, хартии од вредност и злато,
- како и други девизни работи во земјата и странство.
При сите овие испитувања, ревизијата треба да го следи и доследното спроведување на законските прописи.
Според законските прописи, ревизијата и котролата на девизното работење во Р.Македонија можат да ја вршат повеќе органи и тоа:
- Министерството за финансии,
- Републичкиот девизен инспекторат,
- Народната Банка на Р. Македонија,
- Управата за јавни приходи и
- Царинските органи.
Како интерната така и органите на екстерната котрола, изготвуваат извештаи за работењето со девизните средства.
Во извештајот се презентираат:
- големината на набавките,
- искористените и состојбата на девизните средства во касата, односно сметката во банката,
- отстапувањата меѓу фактичката и книговодствената состојба на девизните средства,
- евентуланите неправилности со овој вид средства и др.
По еден примерок се доставува до раководните органи на претпријатието, а тие треба да превземат мерки, констатираните неправилности во определен рок да бидат отстранети.

РЕВИЗИЈА НА РАБОТЕЊЕТО СО ХАРТИИ ОД ВРЕДНОСТ

Според законските прописи, обезбедувањето на плаќања меѓу правни субјекти се врши со неотповиклив документарен акредитив и гаранција, чек и сл. Од сите овие инструменти за плаќање најголема примена во практиката имаат чековите и мениците.
Со оглед на тоа што чекот се користи за плаќање на обврските без одлагање, неговото издавање без покритие повлекува кривична одговорност. За да се обезбеди плаќање на издадените чекови, претпријатието може да издвои определена сума парични средства на посебна сметка кај деловната банка, кај која се води неговата сметка. Со огледа на тоа што издвоените средства за исплата на чековите преставуваат средства на доверителите, претпријатието не може да ги користи за подмирување на други обврски. Чекот служи за плаќање по видување, па затоа претпријатието, по правило, треба да го користи без одлагање. Заради непотполнувањата на датумот на издавање и датумот на наплатата, постои можност да се прават разни злоупотреби при нивното користење. Задачата на контролната служба е да врши постојан надзор на издавањето, евидентирањето и наплатата на чековите. Оваа контрола треба да се врши не само барираните чекови туку и на готовинските плаќања, односно за сите издадени вирмански налози. На тој начин се добива еден увид на контролата за плаќањата меѓу корисниците на средствата , односно дали при секое нивно издавање однапред се обезбедени средства на сметката.
Посебна задача на интерната ревизија и лицата задолжени за издавање на меници е пред нивното издавање да проверат и констатираат дали во времето на нивното доспевање за наплата претпријатието ќе располага со доволна сума на средства за нивна исплата.
Исто така, ревизијата треба да испита:
- дали при издавањето на мениците, правилно било оценето дека во моментот на нивното доставување претпријатието ќе има средства за исплата,
- дали било извршено навремено исплатување на мениците,
- колку има неплатени меници, колку меници се протестирани поради ненавремено плаќање и
- колкава е висината на судските трошоци.
Покрај овие меници, ревизијата треба да ги опфати и примените меници за обезбедување на побарувањата. Притоа треба да се констатираат, ненаплатените меници, протестираните а наплатени меници, пренесувањата на побарувањата од редовни во сомнителни и сл.
Носителите на ревизорската функција во претпријатијата се должни постојано да се грижат за донесување такви деловни одлуки со коишто ќе се овозможи навремено подмирување на достасаните обврски, односно спречување на можноста за неликвидност во работењето.
Извршувањето на ваквата задача ја налага потребата, ревизорските органи на претпријатието, при обезбедувањето на плаќањата со инструменти за плаќање, да испита и дали:
- неликвидираните обврски, особено поголемите суми, во законскиот рок се покриени со соодветни инструменти на плаќање,
- оформувањето на инструментите за плаќање е извршено согласно законските прописи,
- издадени инструменти за плаќање од страна на претпријатието, како и обезбедување на средства за нивно подмирување,
- во книговодството се води ажурна евиденција за примањето и издавањето на инструментите за плаќање како и нивно навремено ликвидирање,
- навремено издавање на налози за инструментите за плаќање, односно навремено примените инструменти се доставуваат кај деловните банки,
- какви мерки се превземаат за наплата на побарувања што не можеле да се подмират ниту со инструментите за плаќање итн.
Врз основа на овие и други испитувања, котролата изготвува повремени извештаи и ги доставува до органите – носителите на деловните одлуки во претпријатието. Во определени случаи, во согласност со законските прописи и одредбите на интерните нормативни акти, и самите контролни органи можат да донесуваат соодветни одлуки со кои ќе се овозможува отстранување на неправилностите во системот за плаќање.

РЕВИЗИЈА НА ПОБАРУВАЊАТА ОД КУПУВАЧИТЕ И ДРУГИТЕ ПОБАРУВАЊА ОД ДЕЛОВНИТЕ ОДНОСКИ

Побарувањата се дел од средствата на претпријатието кои се во преоден паричен вид – стока во пари, во пократок или подолг период, се наоѓа надвор од материјалната сфера на репродукцијата. Главно можат да се групираат во три групи и тоа:

- побарувања од купувачите,
- други побарувања од деловните односки,
- побарувања врз основ на пласирање на средства во други претпријатија, односно нивно финансирање.

РЕВИЗИЈА НА ПОБАРУВАЊАТА ОД КУПУВАЧИТЕ

Како редовни побарувања на купувачите се сметаат сите оние што произлегуваат од продажбата на готовите производи, трговските стоки и извршените услуги, продажба од постојаните средства, како и некои други побарувања од купувачите.
Без оглед која дејност ја врши претпријатието, важно е навременото наплаќање на побарувањата од купувачите. Тоа е многу важно затоа што долгото задржување на обртните средства за побарувањата ја наметнува потребата од зголемување на нивниот обем и користење на кредити од деловните банки и други деловни партнери. Во однос на тоа што за кредитите се плаќа камата, која што е доста висока, автоматски се зголемуваат трошоците на работењето на претпријатието и се намалува економичноста и рентабилноста на истото. За претпријатието не е доволно само да изврши продажба на готовите производи, трговските стоки и другите видови на средства, како и извршувањето на одредени услуги, туку особено треба да се води сметка за наплатата на побарувањата од купувачите. Претпријатието мора постојано да го следи текот на наплатувањето на своите побарувања, затоа што тоа е услов соодветно да одговори на обврските и нормално да го извршат своето работење.
За наплатата на побарувањата од купувачите е потребно да се ангажираат сите организациски делови и функции во претпријатијата, без разлика дали тие се од непосредното производство, прометот или заедничките служби.

Организациската единица која е задолжена за вршење на продажба има и најголема одговорност за наплата на побарувањата. Таквата одговрност произлегува од фактот што таа во најголема мера може да влијае врз изборот на купувачите, раководејќи притоа со нивниот бонитет.
Породажната служба е во можност да ја запре натамошната испорака на готовите производи, стоки или извршување на одделни улуги на купувачите кои не редовно ги плаќаат своите обврски. Од неа се бара да спроведе соодветна продажна политика, што ќе овозможува непречено, во законските определени рокови, да се реализира наплатата на побарувањата.
Предмет на ревизијата и деталното котролирање се всушност договорите што ги склучува продажната служба. На тој начин, превентивно се елиминираат евентуалните пропусти во овие договори, затоа што од нив може да потекнуваат различни спорови и несакани последици. Ревизијата пред се проверува дали договорите ги содржат сите потребни елементи, а во прв ред предметот на договорот, цената, роковите за испорака, условите за плаќање, надлежниот суд во случај на спор и друго. Исто така, со ревизијата се проверува, дали при составувањето на договорите учествувале дипломирани правници, дали се осигуруваат интересите на претпријатието, дали според не целосна документација може да има штети и загуби претпријатието. Овај сегмент е важен при склучување на договор со странски партнери, при што треба да се познаваат прописите на земјата купувач.
Организационата единица што врши изготвување и испорака на фактурите, може многу да влијае врз забрзувањето на наплатата на побарувањата. Тоа се постигнува преку правилно и точно оформување на фактурите, односно нивно навремено доставување. На тие моменти ревизијата мора да обрни посебно и поголемо внимание. Таа треба да изврши ревизија и котрола од економски, пресметковен и правен аспект, на сите побарувања со коишто се товарат купувачите. Треба да провери дали побарувањата се засновани врз реални калкулации и ги содржат договорените цени. Секое задоцнување во доставувањето на фактурите до купувачите, предизвикува доцнење во наплатата, а со тоа претпријатието запаѓа во поголеми финансиски потешкотии.
Правната служба исто така може да го забрза процесот за наплата на побарувањата од купувачите. Освен тоа што треба да се ангажира во изготвувањето на договорите според законските прописи, таа треба да се залага за постојано ажурно и навремено комплеметирање, поднесувањето на неопходната документација при покренувањето на тужби против купувачите коишто нередовно ги подмируваат своите обврски.
Интерната ревизија во пократки временски интервали треба да проверува дали правната служба во претпријатието редовно, по добивањето предлози од евидентната фукција, поднесува предлози за тужби до соодветните судови за наплата на побарувањата од купувачите, како и дали води евиденција за купувачите против кои се поднесуваат тужби.

Книговодствената евиденција се јавува како основен извор што обезбедува показатели за вкупната големина, наплатата и состојбата на побарувањата. Од оваа евиденција се користат сите податоци за преземање на евентуални административни мерки заради забрзување на наплатата на побарувањата од купувачите.
Интерната ревизија мора постојано и системски да проверува дали во финансиското книговодство, а особено во аналитичката евиденција – салдо на контата на купувачите, навремено и уредно се книжат сите задолжувања и раздолжувања, како и да е тоа се врши врз основ на веродостојна документација. Контролата на побарувањата на купувачите, врз основ на податоците од книговодствената евиденција, треба да опфаќа:
- ревизија на веродостојноста на побарувањата од купувачите, односно дали нивната фактичка состојба кај деловните партнери се согласува со онаа на книговодството,
- ревизија на усогласеноста на раздолжените суми на негативната страна на сметката – побарувања од купувачите со задолжување на позитивната страна на денарската и девизната сметка кај деловните банки, сметката каса,
- утврдување на оправданоста за префрлање на определена сума побарувања од редовната сметка – сомнителни и спорни побарувања, или пак нивни отпишувања,
- проверувања на наплатата на побарувањата што се врши преку поштенските уплатници,
- проверување дали претпријатието, односно задолженото лице, врши навремена пресметка на казнената камата на купувачите кои нередовно ги подмируваат своите обврски, како и дали навремено се врши нивно книжење и наплатување,
- констатирање на појавата и големината на застарени ненаплатени побарувања,
- испитување на постапката за наплата на побарувањата што не се наплатени во законскиот рок.
Ревизијата, најмалку еднаш во месецот, треба да провери дали на оние купувачи кои не го исплатиле долгот навреме им е испратена опомена. Самото испраќање на опомените е деликатна постапка, па затоа тоа мора да резултира со предходен договор меѓу лицата од книговодството што се задолжени за оваа работа и лицата кои работат во комерцијалната служба и кои директно контактираат со купувачите. Договарањето мора се сфати како постапка за подобро запознавање со бонитетот на купувачите , нивното поранешно однесување, шансите за нивно идно учество во вкупниот промет на претпријатието.
По извршената ревизија на побарувањата на купувачите се изготвува извештај што може да биде тримесечен, полугодишен и годишен и се доставува до менаџментот и органите на управување во претпријатието. Ивештајот се изготвува според метод на приоритетност, селективност, значајност, разбирливост и конструктивност.

РЕВИЗИЈА НА ДРУГИТЕ ПОБАРУВАЊА ОД ДЕЛОВНИТЕ СЕГМЕНТИ

Според сметководствениот план за водење на книговодството во претпријатијата, во групата – други побарувања – спаѓаат оние кои не потекнуваат од продажба на готови производи, трговски стоки и извршени услуги. Во оваа група на побарувања се вбројуваат:
- побарувања од добавувачите за исплатени аванси,
- побарувања од работниците за направени кусоци и вишоци по нивна вина,
- побарувања по дадени кауции и депозити,
- побарувања во основ на надоместоци за плати што се рефундираат,
- побарувања од сомнителни компании за имоти и лица и за надоместоци на штети,
- побарувања врз основ на повеќе платени даноци и други обврски од добивката и
- други слични побарувања.
Интерната ревизија на оваа група побарувања е важна за во средните и големите претпријатија, бидејќи кај голем дел од нив тие претставуваат значајна ставка што може да достигне и до 50% од краткорочните побарувања.
Интерната ревизија посебно внимание треба да обрне на испитувањето на – други побарувања – бидејќи постојат можности за појава на разни малверзации од страна на поединци. Мора редовно да испитува дали редовно се врши ликвидирање на патните налози, односно враќање на повеќе земени аванси за службени патувања. Во таа смисла мора да се испита исправноста на докуменатацијата, врз која е направена исплатата на авансите и нивното ликвидирање. Исто така ревизијата треба да обрне внимание и кај дадените аванси за набавка на некои материјали, чија исплата треба да се изврши во готови пари.
Во текот на работењето може да дојде до појава на разни кусоци и штети, за кои одговорноста ја поднесува задолжениот работник. Согласно законските прописи и интерните нормативни акти е предвидена постапка за утврдување на вината на работникот и надоместување на штетата. Ревизијата треба да испита дали имало појава на предизвикување штети и кусоци кај обртните средства по основ и дали се превземени соодветни мерки за нивно надоместување од страна на виновниците. Во контекст на ова исто така ревизијата треба да направи контрола дали управните органи на претпријатието, расправале во врска со појавата на кусоците и штетите.
Во случаи кога во претпријатијата ќе настанат штети на средствата што се осигурани кај осигурителните компании, се јавуваат побарувања за надомест на штети. Побарувањата се појавуваат во моментот на настанувањето на штетите, а акционерското друштво за осигурување на имоти и лица треба да ги подмири во договорениот рок.
Интерната ревизија треба постојано да следи како се врши наплатувањето на побарувањата од осигурителните друштва. Ревизијата проверува дали средствата со кои располага и ги користи претпријатието се плаќа премија за осигурување, но исто така врши проверка и на однесувањето на акционерското друштво спрема подмирувањето на преземените обврски.
Побарувањата врз основ на повеќе даноци и придонеси на државата и другите субјекти, обично се утврдуваат на крајот на даночниот период, односно годината, со изготвувањето на завршната сметка. Ревизијата треба да провери колкава е големината на овие побарувања, каква е нивната динамика во однос на изминатите периоди, кои биле причините за настанувањата на побарувањата и слично. Причините за повеќе платените даноци и придонеси можат да бидат:
- неажурност на книговодствената евиденција,
- погрешна пресметка на износите,
- примената на несоодветна стапка и др.
Доколку се превземени мерки, ревизијата треба да провери какви мерки се превземени за враќање, односно наплатување на побарувањата.

РЕВИЗИЈА НА ПОБАРУВАЊАРА ВРЗ ОСНОВ НА ПЛАСИРАНИ СРЕДСТВА ВО ДРУГИ ПРЕТПРИЈАТИЈА – АКТИВНО ФИНАНСИРАЊЕ

Под пласмани се подразбира вложувањата во постојани и обртни средства што претпријатието ги дава на друго претпријатие, како паричен или стоковен вид, како и во вид на извршени услуги со обврска, по определен рок, зголемени за сумата на договорената камата или друга сума, да му бидат вратени.
Ревизијата на побарувањата врз основ на пласирање средства во други претпријатија, главно ги опфаќа следниве испитувања:
- ревизија на економските, законските и другите основи врз кое е извршено пласирањето во другите претпријатија.
Во врска со економските ефекти што се очекуваат од пласирањето се врши испитување на висината на каматата средства, учеството во остварената добивка сразмерно на вложените средства, обезбедување, снабдување со репроматеријали и енергија, заедничкиот настап на домашните и странските пазари, размена на научно – техничките исклуства и сл. Покрај економската оправданост, ревизијата треба да ја согледа и усогласеноста на пласирањата на средствата со закоснките одредби што произлегуваат од меѓународните спогодби и договори.
- котрола на правната основа на побарувањата што произлегуваат од пласманите, односно дали тие произлегуваат од правилно склучените договори и меѓусебни спогодби.
- ревизија на усогласеноста на темпото и условите на пласираните средства со подмирување на договорените обврски.
Овде ревизијата треба да обрне посебно внимание на тоа дали имало случаи да се изврши пролонгирање на рокот за враќање на пласираните средства кај домашните и странските деловни партнери, како и дали имало целосно отпишување на овој вид на побарувања. Во таков случај ревизијата треба да ги открие факторите што придонесле претпријатието што ги пласирало средствата да не може навреме или воопшто да ги врати. Ваквите согледувања се посебно важни за пласирањето на средствата кај странски деловни партнери.

СТАНДАРДИ НА ИНТЕРНАТА РЕВИЗИЈА

Најпознатите стандарди на интерната ревизија се стандардите на Американскиот институт за интерна ревизија од 1978 – та година. Тие се систематизирани во пет главни подрачја или групи, и тоа:
100 – Независност
200 – Стручност
300 – Делокруг на работа
400 – Извршување на ревизијата
500 – Управување со интерната ревизија

Првите два стандарди, 100 и 200, се однесуваат на интерниот ревизор, додека последните стандарди 300, 400 и 500 се однесуваат на интерната ревизија.

Независност – Според овој стандард 100 предвидено е дека интернети ревизори треба да бидат независни во извршувањето на своите задачи. Интерните ревизори се дел од работниот кадар на претпријатието, од каде што земаат плата и ги имаат сите погодности, така да независноста на интерниот ревизор во одредени моменти може да се стави под знак прашалник. Тој ја извршува ревизијата за потребите на менаџментот, управата, па може да дојде до врска интерен ревизор – менаџмент. Во таков случај независноста на интерниот ревизор може да биде загрозена. Тоа може да дојде до израз во услови на непрофеионална организираност на интерната ревизија, како и во услови на неетичко однесување на менаџментот.
Институтот за интерни ревизори ги усвојува стандардите на интерната ревизија, кодексот на професионална етика, спроведува испити и доделува сетификати за овластен интерен ревизор, се грижи за постојано усовршување, ја надгледува работата на интерните ревизори и сл.
Според овој стандард, независноста на интернито ревизор се разгледува преку:
- организацискиот статус и
- непристрасноста.

Стручност - Како и за секоја професија така и за интерните ревизори од особено значање е стручноста и профеионалноста на персоналот, а таа се постигнува со посебна наобразба на интерните ревизори по завршување на универзитетското образование и со полагање на стручен испит за стекнување на звањето овластен интерен ревизор.
Во стандардите на интерната ревизија стручноста се разгледува на две нивоа: на скала на одделот на интерната ревизија и на скалата на интерниот ревизор.
Кога се зборува за одделот на интерната ревизија, тогаш може да се каже дека со стандардите се утврдува грижата на одделот за потребните знаења, вештини и дисциплина на интерните ревизори, што се особено потребни и примарни за извршување на ревизијата. Стандардите од подрачјето на стручноста се: персоналот и знаењето, вештините и способноста.
Од аспект на интерните ревизори, со стандардите се уредува проблематиката на знаењето, вештините, комуникациите, непрекинатото усовршување и професионалноста на интерните ревизори. Стандардите од подрачјето на стручноста на интерните ревизори се:
- почитување на стручни норми,
- знаење, вештини и способности,
- меѓучовечки односи на комуницирање,
- непрекинато усовршување,
- професионалност.

Делокруг на работа – Важните стандарди од делокруг на работата на интерната ревизија се однесуваат на проблематиката на доверливост и интегритетот на информациите, усогласувањето на делокругот на работа на интерната ревизија со политиките на претпријатието, чување на имотот, економичноста и делотворноста при користење на средствата и проблематиката на извршувањето на поставените цели на претпријатието.

Извршување на интерната ревизија – Стандардите од подрачјето на извршување на ревзијата се:
- планирање на ревизијата,
- испитување и проценка на информациите,
- соопштување на резултатите,
- следење на резултатите.

Управување со интерната ревизија – Проблематиката на управување со интерната ревизија и стандардите се ограничуваат на делокругот на одделот на интерната ревизија и значајни се следниве стандарди:
- цел, овластување и одговорност,
- планирање,
- политики и процедури,
- кадровска служба и развој,
- надворешни ревизори,
- квалитет и сигурност.

ЗАКЛУЧОК

Терминот ревизија етимолошки потекнува од латинскиот глагол “revidere“ , што во превод значи “да се испита”, да се изврши преглед, уште еднаш да се види заради испитување и просудување, последни корекции и сл. Во англиското јазично подрачје за ревизијата се употребува зборот “audit”, што потекнува од латинскиот збор “audite”, со значање да се чуе, т.е да се слушне. Изворното толкуваше на auditer( ревизор), во англискиот јазик е оној кој слуша и од него е изведен поимот audit( ревизија ) што, без оглед на своето дамнешно постоење, до ден денеска ја задржал својата оргинална форма. Имено во почетокот од развојот на ревизијата, ревизорот своите активности ги спроведувал преку сослушување на усните извештаи на обврзниците на ревизијата. Во Германија се употребува зборот “ wurtsch a ftspruftung”, а и изразот “ revision”, додека во Франција се користи зборот “ revision” и “ revision compatible” и тн.
Ревизијата во литературата се идентификува со духовно повторување на активностите, што укажува на нејзиниот карактер во функција на проверка на работењето. Поконкретно, ревизијата претставува дополнително проверување на спроведените деловни настани, што се врши врз основ на постојните документи, но за разлика од контролата, таа има главно, корективен карактер.
Том Ли, во раните осумдесети години, поточно во 1984-тата година ја има дадено најопширната дефиниција за поимот ревизија: Во најширока смисла на зборот, ревизијата претставува средство со помош на кое едно лице се уверува ( од страна на друго лице ), во квалитетот, состојбата или статусот на некое предметно прашање што другото лице го испитувало. Потребата од ревизијата настанува поради што прво споменатото лице е во дилема или се сомнева во квалитетот, состојбата или статусот на релевантното предметно прашање, а не е во состојба да го отстрани таквото сомневање или дилема.(Tom Lee, Corporete audit theory, Chapman and Halt, London, 1993)
Комитетот на Американската асоцијација на сметководители, ревизијата ја дефинира како системски процес на објективно прибирање и оценка на доказите поврзани со извештаите на економските настани и резултати, со цел да се потврди степенот на кореспондентноста меѓу постојните извештаи за работењето и однапред утврдените критериуми и да се дистрибуираат добиените резултати до заинтересираните страни.
Ревизијата како системски процес, претставува логичен и структуиран приод, со прецизно дефинирани цели, кои донесувањето на деловните одлуки и во никој случај не може да се оквалификува како непланиран, хазардерски потфат.

Ревизијата, набљудувана како системски процес, инволвира објектвино прибирање и оценување на низа докази. Консекветно на тоа, доказите претставуваат информации што имаат значително влијание врз ревизорот во процесот на донесувањето на одлуките. Но, без оглед на појавата на доказите и нивната доверлива моќ, од ревизорот се бара прецизно да ги дефинира целите на процесот на прибирање и оценка на релевантниот доказен материјал.

Основната компонента на процесот на ревизијата е прибирање на докази во врска со извештаите на економските настани и резултатите од работењето. При спроведувањето на ревизијата, ревизорот добива финансиски извештаи од деловниот ентитет – субјект на ревизијата, што треба темелно да ги провери и, врз основа на спроведените испитувања, да оформи и изрази експертско, објективно и пред се, независно мислење.

Во текот на спроведувањето на постапките за ревизијата на финансиските извештаи, примарна цел на ревизорот е да утврди дали изјавите, односно тврдењата на субјектите на ревизијата кореспондираат со утврдените критериуми, што обично се поврзани со одделните правила пропишани од легислативното тело, со планот или со други мерила за перформансите утврдени од страна на менаџментот или сметководствените стандарди, односно други авторитативни тела.

Ревизијата ќе биде ставена во функција на задоволување на минорните интереси на одделните корисници на ревизорските услуги само доколку ревизорот прибере докази за економските настани и резултати, единствено со цел да се утврди дали тие адекватно се презентирани во согласност со утврдените критериуми, без да се дистрибуираат добиените неревидирани резултати за работењето на клиентот до потенцијалните интересенти.
Може веднаш да се истакне дека без разлика на тоа дали интерната ревизија се однесува на помал или поголем обем на испитување на работењето на претпријатието, таа е одговорна за квантитетот и квалитетот на својата работа.
Со оглед на самото значање на работата што ја извршува, интерната ревизија мора да ги преземе сите организациони и стручни мерки со цел информациите што им ги дава на деловодните и другите органи да бидат сигурни. Со други зборови кажано, неопходно е интерната ревизија да ги почитува работните начела што укажуваат од каков квалитет треба да бидат нејзините информации. Во таа смисла треба да се истакне, дека раководителот на интерната ревизија е најодговорен за сигурноста на информациите што се однесуваат на извршените ревизии. Напоредно со нив одговорни се раководителот и групата за ревизија, како и самите ревизори кои работеле на определени работи.
Основно е, како што веќе погоре беше истакнато од предходното излагање, дека поголем број од информациите што ги дава интерната ревизија имаат за цел да послужат за донесување на ефикасни деловни одлуки во процесот на управување на претпријатието. Доколку таквите информации манифестираат и незначитлени грешки и заблуди во однос на оценките што ги врши ревизорот, тоа би можело да предизвика големи материјални и други последици. Токму заради тоа, раководителот на интерната ревизија мора да ги согледа сите организациони и стручни акти на својата организациона единица, и врз основа на таквите согледувања да им предложи на деловодните и управните органи да се отстранат согледаните недостатоци, а со цел да се избегне ризикот, но под услов тоа да не се одрази на квалитетот на работењето на интерната ревизија.
Впрочем и самата практика во земјите со развиена пазарна економија, каде и ревизијата е развиена, покажала дека интерната ревизија секогаш треба да води сметка за својот стручен авторитет и за неговото зачувување. Доколку во ревизијата се откријаат слаби точки, тогаш тешко ќе може да се воспостави потребниот авторитет, зошто ќе се појави сомнеж за секоја информација при донесувањето на деловните одлуки, а тоа воопшто не е цел на постоењето на интерната ревизија во претпријатијата.
Сепак, интерната ревизија не може секогаш да биде непогрешлива и покрај тоа што секогаш се има стремеж кон таа цел. За своите грешки ревизијата ќе понесе соодветна дисциплинска, па дури и материјална одговорност.

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

1. Проф. Д-р Славко Каравидич – издадено од www.scribd.com – 2010 година - “ Финансиско известување и менаџмент на контролата “

2. Проф. Д-р Татјана Петковска – издадено од www.scribd.com – 2010/2011 - “ Поим и видови ревизија “


3. Проф. Д-р Станоил Станоевски – издадено од Економски Факултет Прилеп – 1998 - “ Контрола и ревизија “

4. Проф. Д-р Благоја Ацески, Проф. Д-р Бранко Трајковски издадено од Економски Факултет Прилеп – 2004 “ Интерна и Екстерна ревизија “

Download СЕМИНАРСКА РАБОТА у wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi - Бесплатно семинарска работа

SEMINARSKI RAD