SEMINARSKI RAD IZ POLJOPRIVREDE
|
|||||
BOLESTI PČELA1. BOLESTI LEGLA1.1 Američka trulež leglaSvaki pčelar, i onaj koji misli da se bavi pčelarstvom kao hobijem ili profesionalnim zanimanjem, treba da bude načisto sa tim da je američka trulež legla najopasnija pčelinja bolest u svetu. Ovo je izrazito zarazna bolest koja, ako se ne suzbija, može uništiti pčelinje društvo i proširiti se na druge košnice u istom i drugim pčelinjacima. Što je najgore, sa pojavom zaraze u pčelinjem društvu dolazi do inficiranja opreme i svih pčelinjih proizvoda. Uzrok ovome je što izazivač američke truleži, bakterija poznata po latinskom imenu Bacillus larvae, u procesu svoga razmnožavanja formira spore koje se mogu godinama i decenijama održavati na opremi i u pčelinjim proizvodima. Zbog svega ovog, američka trulež legla je kod nas uvršćena u one zaraze domaćih životinja koje se po zakonu obavezno suzbijaju. 1.1.1 Raširenost američke truležiOvu pčelinju bolest, srećemo u svim krajevima naše zemlje. U poslednje vreme sve je veći broj slučajeva ove bolesti. Ranije se smatralo, posebno su to isticali nemački naučnici, da je kraljska pčela u Jugoslaviji manje podložena američkoj truleži legla. Iako je poznato da sva pčelinja društva nisu u istom stepenu osetljiva na bolesti, ipak je uzrok ovoj pretpostavci bio što, do nedavno, kod nas faktori koji utiču na brzo širenje američke truleži, nisu u tolikoj meri bili prisutni. Uglavnom se pčelarilo stacionarno, tako da je postojala manja mogućnost širenja bolesti. To sada već nije slučaj, jer se seoba pčelinjih društva na različite paše naširoko upražnjava. 1.1.2 Otkrivanje bolestiPrvi i najvažniji korak za uspešno suzbijanje američke truleži legla
je rano otkrivanje bolesti od strane pčelara. Neophndno je u regularnim
razmacima detaljnije vršiti pregled satova sa leglom. Onde gde ranije
nije bilo pojave bolesti, detaljan pregled treba izvršiti u proleće, pre
nego dođe do naglog razvoja i jačanja pčelihjih društava i unosa velikih
količina nektara. Istina, ovaj pregled se može obaviti i kasnije u proleće
onde gde glavna paša nije bagrem ili uljana repica. Ako je u okolini otkrivena
američka trulež legla, preglede radi otkrivanja ove zaraze treba vršiti
češće i pažljivije. Ako se u jednom društvu na pčelinjaku otkrije trulež,
onda se mora izvršiti pregled svih ostalih pčelinjih društava u poluprečniku
od 3-4 km. Američka trulež je oboljenje koje se uglavnom manifestuje na
poklopljenom pčelinjem leglu. Nasuprot tome, evropska trulež je u najvećem
broju slučajeva bolest otklopljenog legla. 1.1.3 Holstov test za otkrivanje truležiJedan brz i prost test za dokazivanje prisustva američke truleži zasniva se na osobini Bacillas larvae da proizvodi proteolitične enzime. Ovaj test se može izvesti na pčelinjaku ako se sumnjiva ljuspa ili trula larva otopi u tri do četiri mililitra vode kojoj je dodat jedan procenat obranog mleka u prahu. Epruveta se drži na temperaturi od 37 °C. ukoliko se spore Bacillus larvae prisutne rastvor se izbistri nakon 10 do 20 minuta. Ako je u pitanju uginula larva od evropske truleži ili neke bolesti legla, rastvor ostaje mutan. Ima još niz laboratorijskih metoda koje se mogu primeniti u dijagnostici američke truleži legla, ali ne vrlo često zahtevaju veću stručnost i odgovarajuću opremu. Otkrivanje spora vrši se mikroskopskom analizom uginulih larvi. 1.1.4 Otkrivanje američke truleži bez otvaranja košniceZa pčelare i one koji se bave dijagnostikom i suzbijanjem američke truleži,
pregled uz otvaranje pčelinjih društava predstavlja ogroman posao uz veliki
utrošak vremena. Da bi se to izbeglo, već duže vremena se pokušava sa
nekim metodama koje bi osigurale rano otkrivanje bolesti bez otvaranja
košnica. 1.1.5 Putevi prenošenja zarazeSpore američke truleži najčešće se prenose iz jedne košnice u drugu putem
grabeži i naletanja pčela. Pored toga, sami pčelari to često čine prenošenjem
okvira iz zaraženih košnica u zdrave ili prihranjivanjem društava zaraženim
medom. 1.1.6 Kako dolazi do zaraze larvi?Samo u mladim larvama dolazi do klijanja spora. Povećanjem starosti larve,
smanjuje se procenat klijanja. Nakon 53 časa posle izvođenja larve, iz
jajeta spora američke truleži nije u stanju da izazove infekciju. Kada
spora proklija, dobijamo vegetativni oblik bakterije kojim se zaraza ne
prenosi. 1.1.7 Otpornost i osetljivost pčelirijih društava na američku trulež leglaJoš tridesetih godina ovoga veka došlo se do zaključka da sva pčelinja
društva nisu u istoj meri osetljiva na zarazu američke truleži legla.
To znači da ipak sva društva neće uginuti ako su izložena sporama i infekciji.
Na ovoj činjenici se proteklih decenija zasnivao rad na selekciji pčela
na otpornost na američku trulež u SAD koji je konačno doveo do komercijalne
proizvodnje otpornog soja matica u Kaliforniji. 1.1.8 Suzbijanje-američke truleži u Srbiji i JugoslavijiKao što smo već napomenuli, u Srbiji je zakonom regulisano suzbijanje američke truleži uz primenu radikalnog uništavanja legla i pčela spaljivanjem. Upotrebljive košnice i druga oprema se dezinfekuju pomoću plamena let-lampe i rastvorom dvoprocentne žive sode. Društva se tretiraju antibiotikom oksitetraciklinom (Geomicin) pod nadzorom veterinarskih organa. Umesto antibiotika u šećernom sirupu, bolju i dugotrajniju zaštitu daju šećerno-uljane pogače sa geomicinom. Druge republike u Jugoslaviji takođe imaju svoje propise o suzbijanju pčelinjih bolesti koji su uglavnom slični ovim u Srbiji. 1.2 Evropska trulež leglaVećina pčelara ne smatra evropsku trulež ili kugu legla posebno opasnom
iako to nije baš sasvim tako. Ova zaraza nije još dobro objašnjena iako
je opisana pre američke truleži. U uginulim larvama mogu se naći nekoliko
vrsta bakterija, ali sve govori u prilog tome da naučnik L. Bejli (L.
Bailey) sugerisao novo ime Streptococus pluton. 1.2.1 Kako prepoznati evropsku trulež legla?Evropska trulež je oboljenje otklopljenog legla, ali se mogu naći i uginule
larve u poklopljenom leglu. Zaražavanje larvi traje do starosti od 48
časova. Mlada larva sa hranom unosi prouzrokovača bolesti u srednje crevo
gde se bakterija umnožava i zauzima prostor između hrane i peritrofične
membrane. Kada je larva stara pet dana, prostor srednjeg creva u kome
treba da je hrana ispunjen je masom bakterija Streptococus pluton koje
razaraju membranu i zbog toga larva zahteva sve više hrane. Zbog tako
abnormalnog ponašanja, pčele izbacuju takve larve iz ćelija ili one tu
ostanu, gube belu sedefastu boju, postepeno se srozaju u ćeliji da bi
na kraju došlo do pojave karakterističnog kiselog mirisa. Zbog toga ovu
vrstu pčelinje bolesti Nemci nazivaju kiselo leglo. 1.2.2 Suzbijanje evropske truležiAko se ovo oboljenje javi u lakoj formi, većina pčelara ne preduzima posebn emere lečenja jer bolest, ostane neprimećena, simptomi obično brzo nestaju. Taj posao obavi dobra i duža pčelinja paša. Treba napomenuti da kod pčela postoje razlike u pogledu osetljivosti na evropsku trulež legla, kako između pojedinih rasa pčela tako i u okviru iste rase. Tamna severno-evropska rasa je zbog toga potisnuta iz Severne Amerike od strane žute italijanske pčele. 1.2.2.1 Terapija antibioticimaNekoliko vrsta antibiotika mogu uspešno suzbiti evropsku trolež legla,
ali često se događa da i posle toga u istim pčelinjim društvima ponovo
dođe do pojave ove bolesti. Izgleda da antibiotici zaista doprinose preživljavanju
već obolelih larvi, ali izlučevine iz zadnjeg creva starijih larvi sa
bakterijama ostaju na ćelijama u većoj meri nego ako pčele izbace zaražene
larve iz košnice. Da bi se dobio najbolji efekat, antibiotike, ako se
većkoriste, trebalo bi primeniti što ranije u proleće, odnosno pre pojave
simptoma. Ovo će sprečiti umnožavanje uzročnika bolesti. 1.2.3 PreventivaPored opštih higijenskih mera koje treba sprovoditi na pčelinjaku, neophodno je održavati uvek samo jaka pčelinja društva koja su snabdevena dovoljnom količinom kvalitetne hrane (med i polen). Ne treba dozvoliti da se odlaže sa zamenom starog saća u košnici jer u takvom saću uvek ima više uzročnika evropske kao i američke truleži, koji čekaju pogodne uslove za pojavu bolesti. U proleće kao prevetivu, treba koristiti i sužavanje pčelinjeg gnezda prema jačini društva. To je slučaj samo sa onim društvima koja su nedovoljno jaka ili se nalaze u izuzetno velikim košnicama. 1.3 Prehlađeno legloOva bolest nastaje na leglu ako se ono nеdоvоljnо zagreva ili se naglo izlozi hladnoći. Javlja se najčešće u proleće kada iznenada zahladni paelp moraju da obrazuju klube. U sredini klubeta leglo je pokriveno i dobro se zagreva. Međutim, izvan klubeta, gde pčela nema, larve su izložene hladnoći i uginjavaju. Uginulo leglo je po pravilu bez mirisa. Kad se pogled aram, u sredini se vidi nepromenjeno i dobro razvijeno leglo, a na krajevima uginule larve. Do prehladjenog legla dolazi i onda kada strada veliki broj pčela. Mali broj pčela ne može dovoljno da hrani i zagreva leglo pa ono zbog toga strada. Ukoliko pređeaio leglo nije posledica neke druge bolesti (nozemoze, američke kuge legla), čim otopli, stanje se u pčelinjem društvu normalizuje. Radi što bržeg oporavka društva potrebno je suziti plodište i prihranjivati pčele. 2. Gljivična oboljenjaNa saću se često, pogotovu pri većoj vlazi u košnici, mogu naći razne vrste gljivica. Pčelari ovu pojavu nazivaju budanjem. Dobrom ventilacijom se porast gljivica može izbeći. Međutim, pored obične budi, koja može naneti veće štete rezervama polena, ako se ona nalazi u okvirima bliže zidovima košnice, za pčelare su od daleko većeg značaja dve vrste gljivičnih oboljenja koja ugrozavaju razvojne stadijume pčela. Te su bolesti poznate pod imenom krečno i kameno leglo. Ovo prvo oboljenje koje napada pčelinje larve od nedavno sve više ugrožava pčelarsku proizvodnju i u našoj Republici. 2.1 Krečno legloOvo
oboljenje pčelinjeg legla izaziva gljivice Ascosphera apis koja
predstavlja organizam sa razdvojenim polovima i kod koje se stvaraju spore
samo onda kada dođe do spajanja sa micelijom suprotnog pola. 2.1.1 Zaražavanje pčelinjeg legla gljivicama krečnog leglaPčelinje i trutovske larve su najosetljivije na zaražavanje sporama Ascosphera
apis, kada se ove inficiraju hranom kod starosti od tri do četiri dana,
a potom u periodu od dva dana po poklapanju ćelija sa larvama ako dođe
do prehladenja. Pošto je mogućnost prehlađenja veća na periferiji pčelinjeg
gnezda, tu se uglavnom nalazi i najveći broj ćelija sa krečnim leglom.
Zbog ovoga se ranije verovalo da od krečnog legla propadaju samo trutovske
larve jer se one obično mogu naći izvan centralnog dela sa leglom. Međutim,
u slučaju jake zaraze i ako je pčelinje društvo osetljivo na krečno leglo,
to pravilo mnogo ne vredi. 2.1.2 Suzbijanje krečnog leglaU našoj zemlji nalaze se u prodaji neki lekovi namenjeni suzbijanju ovog
gljivičnog oboljenja pčelinjeg legla. Ova sredstva su uglavnom na bazi
nistatina i nekih drugih hemikalija. Efikasnost ovih lekova nije se pokazala
kao najbolja, a sem toga pčele burno reaguju na prisustvo nekih od njih
kao što su askocidin i jukolak. 2.1.3 Mogućnost selekcije pčela na otpornost prema krečnom legluIstraživanja u Danskoj su pokazala da je krečno leglo nasledna bolest i da se selekcijom mogu dobiti otpornije pčele. Izgleda da je otpornost povezana sa higijenskim ponašanjem pčela radilica, odnosno sa njihovom naklonošću da brzo iz ćelija uklone uginulo leglo.Zbog toga, u svaki selekcioni program treba obavezno uključiti i selekciju na otpornost prema krečnom leglu. Sami pčelari mogu doprineti smanjenju prisustva krečnog legla na pčelinjaku ako društva kod kojih se ova bolest redovno javlja ne umnožavaju već što pre im zamene matice makar one bile i produktivne jer se neki put dogodi da društvo sa niskim intenzitetom oboljenja ne trpi veće štete, ali uprkos tome, neizvesno je kako bi se pokazale kćerke te iste matice. 2.2 Kameno legloLarve uginule od kamenog legla mogu biti poklopljene i nepoklopljene. U početku, obolela larva ima belu boju dok se kasnije pretvara u sivu ili zelenkasto žutu boju i postaje vrlo tvrda. Kameno leglo izaziva gljivica Aspergillus flavus a ponekad i jedna druga vrsta Aspergillus fumigatus. One se donekle razlikuju jer A.flavus ima zelenkasto-žuti izgled a A.fumigatus sivo-želen. Inače, ove gljivice mogu inficirati i neke druge insekte a ponekad prouzrokovati disajne tegobe kod životinja kao i kod čoveka. 2.2.1 Zaražavanje i širenje bolestiSpore ovih gljivica mogu klijati na spoljnjem omotaču pčelinje larve,
ali glavno zaražavanje ide preko organa za varenje. Unutrašnji organi
se brzo pune micelijama koje probijaju kutikulu (kožu) larve blizu zadnjeg
dela tela da bi potom za 2-3 dana obuhvatile celu površinu larve. 2.2.2 Lečenje oboljenja kamenog leglaNema nekog specifičnog preparata za tretiranje pčelinjih društava koja
su napadnuta gljivicama ove vrste. Ako je bolest izrazito prisutna, preporučuje
se spaljivanje okvira sa napadnutim leglom i pčelama dok se košnica podvrgava
dezinfekciji. Gde je zaraza tek u početnom stadijumu pčele se mogu stresti
u čistu košnicu, na zdravo saće. Dok se ovo radi, treba žaštititi oči
i disajne organe. Smatra se da ni med iz tako obolelih društava nije dobar
za ljudsku upotrebu jer se zna da gljivica Aspergillus flavus može klijati
u nosnim šupljinama čoveka. Nekoliko autom probalo je na pčelama više
preparata namenjenih za druga gljivična oboljenja. Rezultati su samo delimično
zadovoljili. 2.2.3 Preventiva gljivičnih oboljenjaZa sprečavanje svih vrsta gljivičnih infekcija kod pčelinjeg legla, odraslih
pčela pa i polena kao pčelinjeg proizvoda, osnovno je obezbediti takve
uslove koji neće povoljno uticati na razmnožavanje gljivica: 3. Virusne bolestiBolesti pčela i pčelinjeg legla sa simptomima koji odgovaraju paralizi
i mešinastom leglu bile su poznate pčelarima i pčelarskim stručnjacima
još od prošlog veka. Izvesno je da je i Aristotel
zapazio i opisao paralitične pčele. Langstrot je 1857. godine ukazao na
bolest pčelinjeg legla koja odgovara mešinastom leglu. Paraliza kao "crna
bolest" ili "šumska crna bolest" opisane su u Francuskoj
i Nemačkoj pre mnogo godina. 3.1 Mešinasto legloDo zaražavanja larvi dolazi u starosti do četiri dana. Virus se razmnožava
sa porastom larve tako da ona ugine pošto se ispravila u ćeliji. Ćelija
sa naduvenom i vodljivakom larvom koja je promenila boju od belo-sedefaste
na sivo prljavu često je poluotklopljena. Promenom boje na crnu smanjuje
se infektivnost virusa u vodljikavoj masi. Izazivač ove bolesti legla
je virus šestougnone forme, veličine od 28 nm. Virus se najviše nalazi
u citoplazmi masnog tkiva larve. Zaražavanje larvi vrši se preko hrane,
jer virus opstaje i u odrasloj pčeli koja zbog toga brže stari nego što
je to slučaj sa zdravim jedinkama. 3.1.1 Lečenje infekcije mešinastog leglaPoznato je da lečenje virusnih oboljenja ide mnogo teže nego što je to
slučaj sa bolestima koje izazivaju bakterije i protozoe. Virus, u stvari,
postaje deo ćelije koju inficira tako da ga je teško uništiti da se ne
ošteti ili uništi ćelija, odnosno čitav organizam životinje. Postoje izveštaji
da su neki antibiotici pomogli u suzbijanju ove bolesti. Na primer: aureomycin
u ČSR i chloromycetin u Argentini, ali se ovo nije potvrdilo u širim i
bolje osnovanim iapitivanjima na pčelinjim društvima. Literatura " PRAKTIČNO PČELARSTVO " , Vojina Todorović i dr. Dušan Todorovića, sedmo dopunjeno izdanje, Nolit, Beograd 1990. godine. |