TROŠKOVI SA AKCENTOM NA FAKTORE FORMIRANJA TROŠKOVA

U praksi se susrećemo sa raznim izrazima koji su povezani sa pojmom troškova kao što su: isplata, izdatak, rashod, gubitak, utrošak i sl. Isplata je pojam koji je najčešće vezan za prodaju gotovih proizvoda. Isplata može prethoditi utrošku ili može uslijediti poslije njega. Izdatak ima slično značenje kao i isplata, sa tom razlikom što izdatak može biti ne samo u novcu već i u raznim materijalnim oblicima. Rashodi su širi pojam i obuhvataju sve utroške. Gubitak se pojavljuje kao posledica viška rashoda nad prihodima. Utrošak je potpuno podudaran sa pojmom troškova.

Na visinu troškova preduzeća utiču unutrašnji i spoljni faktori, unutrašnji djeluju na veličinu ukupnih troškova, a mogu biti objektivni i subjektivni. Spoljni faktori djeluju na veličinu ukupnih troškova preduzeća preko tržišta, zakonskih i ugovorenih obaveza.

Saznanja o vrstama i karakteristikama troškova, zakonitostima pod kojima se mijanjaju i o faktorima koji dovode do tih promjena uslovljavaju saznanje o veličini troškova. U tom cilju potrebno je sagledati tehničko-tehnološke karakteristike pojedimih proizvoda, njihove cijene i mogućnost povećanja cijena u procesu reprodukcije .

1. DEFINISANJE TROŠENJA

Proces reprodukcije kao uslov podmirivanja potreba čovjeka odvija se u vidu interakcije elemenata proizvodnje: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada. Ovi elementi se ulažu u proces reprodukcije kao određeni upotrebni kvalitet i kao ekonomske vrijednosti. Ulaganje ekonomskih vrijednosti ispoljava se kao: trošenje elemenata proizvodnje i angažovanje kapitala. Trošenje elemenata proizvodnje kao oblik ulaganja vrijednosti u reprodukciju odvija se tako što radna snaga djeluje pomoću sredstava za rad u tehnološkom procesu na materijal radi dobijanja novog upotrebnog kvaliteta proizvoda.
Elementi proizvodnje kao ekonomske vrijednosti izražavaju se u naturalnom i finansijskom obliku te se njihovo trošenje time određuje. Veličina trošenja elemenata proizvodnje uslovljena je naturalno izraženim obimom– utrošcima i cijenama sredstava za proizvodnju, odnosno zaradama po jedinici radnikovog rada. Na taj način posmatrano, trošenje elemenata proizvodnje klasifikuje se kao: - naturalno izraženo trošenje ili utrošci i
- finansijsko izraženo trošenje ili troškovi.
Ova dva vida ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje međusobno se uslovaljavaju kvalitativno i kvantitativno, pri čemu su utrošci svakog od ovih elemenata jedna komponenta, a novčani multiplikatori, druga komponenta podsistema ulaza mezoekonomskog sistema.
Utrošci elemenata proizvodnje uslovljeni su tehničkim faktorima, koji djeluju u datom procesu reprodukcije, kao i organizacionim faktorima odnosno subjektivnim slabostima na polju iskorišćenja uslova privređivanja.
Cijene sredstava za proizvodnju i zarade radnika determinisane su djelovanjem tržišnih zakona robnonovčane privrede, te odnosima u raspodjeli dohotka, kao društvenim faktorima, odnosno organizacionim faktorima u oblastima razmjene i raspodjele kao subjektivnim uticajem radnog kolektiva i upravljača preduzeća. Iz toga se može zaključiti da su utrošene vrijednosti uslovljene: trošenjem, djelovanjem tržišnih zakona i organizovanjem.
S obzirom na to što se vrijednosti u robnonovčanoj privredi izražavaju cijenama kao tržišnom vrijednošću, troškovi su novčani izraz utroška elemenata proizvodnje. Troškovi su funkcija:utroška elemenata proizvodnje i cijene sredstava za proizvodnju i zarada za izvršeni rad .

2. NATURALNO IZRAŽAVANJE TROŠENJA

Naturalno trošenje predstavlja trošenje elemenata proizvodnje u njihovom prirodnom, naturalnom vidu. Naturalno trošenje označava trošenje prirodne supstance elemenata proizvodnje, bilo supstance materijala i sredstava za rad, bilo bioenergije proizvodjača - pojedinca (radnika). Trošenjem elemenata proizvodnje u naturalnom vidu nastaju utrošci. Utrošci su fizički iskazane količine elemenata proizvodnje koje se reprodukciono troše u procesu proizvodnje. Količina utrošenih faktora proizvodnje zavisi od intenziteta trošenja i vremena trošenja. Intenizitet trošenja predstavlja količinu utrošaka faktora proizvodnje u jedinici vremena. Utrošci faktora proizvodnje razlikuju se medjusobno po mjestima na kojima nastaju, mogućnostima mjerenja, jedinicama mjere kojima se iskazuju, vezi sa nosiocima i drugim karakteristikama.Utrošci su uslovljeni tehničkim činiocima i organizacijom procesa rada i proizvodnje. Najznačajnije grupe tehnikih činilaca su: karakteristike proizvoda, karakteristike tehnološkog procesa, karakteristike sredstava za rad, karakteristike materijala, tehnički uslovi rada, tipovi proizvodnje i nivo tehničke opremljanosti rada. Tehnički faktori se mogu mijenjati jedino u dugom roku, investicijama u razvoj preduzeća. Organizacioni činioci predstavjaju odredjena dejstva zaposlenih i način na koji oni obavljaju svoje poslove u procesu transformacije ulaganja u rezultate.
Osnovna klasifikacija utrošaka - prema elementima proizvodnje koji se troše je podjela na:
• utroške materijala,
• utroške sredstava za rad i
• utroške radne snage .

2.1. Utrošci materijala

Utrošci materijala predstavljaju fizičke količine materijala utrošene u proizvodnji. Materijali su predmeti rada koji se posredstvom radne snage podvrgavaju manipulaciji sa ili bez upotrebe sredstava za rad, čime se mijenjaju njihovi upotrebni kvaliteti i prenose na novi proizvod, čime doprinose stvaranju novih upotrebnih vrijednosti.Osnovna karakrakteristika trošenja materijala u procesu proizvodnje jeste postepeno unošenje materijala u proces proizvodnje i njegova jednokratna upotreba u tom procesu. U zavisnosti od činilaca koji uslovljavaju trošenje svi utrošci materijala dijele se na:
• standardne utroške i
• stvarne utroške.
Standardni utrošci materijala nastaju pod isljučivim djelovanjem tehničkih činilaca i predstavljaju minimalnu količinu materijala potrebnu za proizvodnju proizvoda određenih karakteristika.
Stvarni utrošci materijala predstavljaju količine materijala koje su stvarno utrošene u procesu proizvodnje. Nastaju pod uticajem tehničkih i organizacionih faktora. Stvarni utrošci materijala veći su od standardnih utrošaka za iznos utrošaka nastalih pod uticajem organizacionih činilaca (propusta).

Osnovni pojavni oblici organizaciono uslovljenih utrošaka materijala su:
• škart materijala,
• kalo materijala i
• rastur materijala.

Sa stanovišta uloge u procesu reprodukcije razlikuju se slijedeće grupe materijala:
• osnovni materijal (materijal za izradu),
• pomoćni materijal i energija, i
• režijski materijal.

Troškovi materijala se kvantitativno određuju u funkciji utrošaka i nabavnih cijena, što se može prikazati obrascem:
Tm = f (M; Cm)
pri čemu je Tm = troškovi materijala, M = utrošci materijala i Cm = nabavna cijena po jedinici utrošenog materijala.
Savremeno poslovanje podrazumijeva proizvodnju uglavnom više proizvoda koji se proizvode od različitog materijala, pa su i troškovi materijala jednaki zbiru proizvoda utrošaka pojedinačnih materijala i njihovih cijena. Veliki broj preduzeća u svojoj strukturi troškova, u znatnoj mjeri, sadrže troškove materijala. S obzirom na varijabilnost tih troškova u odnosu na stepen korišćenja kapaciteta, neophodno je voditi računa o kontrolisanju trošenja ovog elementa proizvodnje, posebno u proizvodnji sa intenzivnim ulaganjem u materijal.

2.1.1. Utrošci osnovnog materijala

U ovu skupinu materijala ubrajaju se svi oni predmeti rada čije fizičko trošenje u proizvodnji ima sledeće karakteristike: ulazi svojom supstancom u sastav novog proizvoda, bitno opredjeljuje karakteristike proizvodnje, znatno utiče na izbor tehnološkog postupka, obim trošenja je u direktnoj zavisnosti od obima proizvodnje.
Sve ove karakteristike moraju se steći da bi se određeni predmeti rada svrstali u skupinu osnovnih materijala. Ove karakteristike premeti rada dobijaju na osnovu uloge koju im u procesu proizvodnje daje proizvođač kao organizator procesa reprodukcije. Usled tijesne funkcionalne veze između količine proizvoda kao rezultata proizvodnje i utroška osnovnog materijala, ova vrsta materijala ima proporcionalni karakter trošenja. To znači da se utrošene količine materijala mijenjaju u direktnoj proporciji sa promjenama obima proizvodnje. Takođe, primjena različitih tehnoloških postupaka zahtijeva različit obim utroška istovrsnog osnovnog materijala za dati proizvod.
Proporcionalnost između promjena obima proizvodnje i utroška osnovnog materijala uslovljavaju tehnički faktori koji se ispoljavaju kroz: karakteristike proizvoda, karakteristike tehnološkog procesa, karakteristike sredstava za rad, karakteristike osnovnog materijala i tehničke uslove rada.

2.1.2. Utrošci pomoćnog materijala

Pod pomoćnim materijalom u procesu reprodukcije podrazumijeva se onaj dio predmeta rada čije trošenje ima sledeće karakteristike: svojom supstancom može da ulazi u sastav proizvoda, doprinosi formiranju karakteristika proizvoda, ne utiče na karakteristike tehnološkog postupka, obim njegovog trošenja je u direktnoj zavisnosti od obima proizvodnje.
Trošenje pomoćnog materijala ima namjenu da doprinese karakteristikama proizvoda, da potpomogne odvijanje tehnološkog postupka i da doprinese upotpunjavanju sastava tog proizvoda. U ovu skupinu materijala svrstava se i pogonska energija, koja je u vezi sa pokretanjem mašina radilica i uslovljavaju izvršavanje različitih fizičkih i hemijskih procesa.

2.1.3. Utrošci režijskog materijala

Usled uticaja tehničke podjele rada na pripremu proizvodnje pored utroška osnovnog i pomoćnog materijala javljaju se i utrošci materijala na pripremno-zaavršnim poslovima, a ta vrsta materijala naziva se režijski materijal. To su određene količine materijala čije trišenje nastaje na poslovima proizvodnog menadžmenta, održavanje sredstava za rad, uređenje mikroklime i drugih mjera zaštite na radu, odnosno uređenja uslova radne sredine. Režijski utrošci materijala nastaju u vezi sa menadžmentom marketinga, organizovanjem poslova nabavke, skladištenja i prodaje. Ovome treba dodati i utroške materijala koji nastaju na poslovima opšteg menadžmenta kao što su troškovi kancelarijskog materijala, poštansko telegrafskih, telefinskih usluga i slično.
Karakteristike utroška režijskog materijala su: svojom supstancom ne ulaze u sastav proizvoda, ne doprinose formiranju proizvoda, ne utiču na karakteristike tehnološkog postupka, obim njihovog trošenja je nezavisan od obima proizvodnje, veličina njihovog trošenja uslovljena je veličinom proizvodnog kapaciteta.
Jedna od bitnih karakteristika utroška režijskog materijala jeste i okolnost što se njihova visina utvrđuje za ukupni proizvodni kapacitet čija izrada podrazumijeva zajedničku pripremu .

2.2. Utrošci sredstava za rad.

Utrošci sredstava za rad predstavljaju pretpostavljene iznose fizičke istrošenosti sredstava za rad nastale u proizvodnji. Budući da se sredstva za rad postavljaju između predmeta rada i radne snage, povećavajući proizvodnu snagu rada, njihova uloga u proizvodnji je u višekratnoj upotrebi. Troškovi sredstava za rad su u funkciji utrošaka i nabavnih cijena:
Ti = f (I; Ci)
pri čemu je Ti = troškovi sredstava za rad; I = utrošci sredstava za rad i Ci = nabavna cijena po jedinici sredstava za rad. Osnovna karakteristika trošenja sredstava za rad je jednokratno unošenje u proces proizvodnje i višekratna upotrebljivost u tom procesu. Fizičko trošenje sredstava za rad predstavlja proces gubitka njihove upotrebne vrijednosti do koga dolazi pod uticajem brojnih faktora trošenja, kako prilikom korišćenja u procesu proizvodnje, tako i kada su sredstva van upotrebe.
Osnovni oblici stvarnog trošenja sredstava za rad su:
• habanje,
• starenje i
• lom i kvar.
Habanje predstavlja osnovni oblik trošenja sredstva za rad do koga dolazi prilikom fukcionisanja sredstva za rad, odnosno prilikom korišćenja njihove upotrebne vrijednost (smanjenje radnog kapaciteta, pouzdanosti, brzine, preciznosti i sl.).
Starenje sredstava za rad predstavlja gubljenje upotrebne vrijednosti sredstava pod uticajem faktora fizičog trošenja koji deluju u vremenu (biohemijske, hemijske ili fizikalne promjene na sredstvima pod dejstvom "zuba vremena" (korozija)).
Lom i kvar predstavljaju specifične oblike trošenja sredstava za rad koji nisu tehnički nužni. Lom predstavlja mehanički udes jednog ili više delova sredstva za rad, a kvar funkcionalni poremećaj u radu sredstva.

2.3. Utrošci radne snage

Radna snaga predstavlja skup fizičkih i umnih sposobnosti čoveka da radi.
Utrošci radne snage predstavljaju odredjene količine bionergije koje se troše u procesima rada. Specifičnost trošenja radne snage je u neodvojivosti utrošaka radne snage od ličnosti proizvodjača. Utrošak ljudske bioenergije može se mjeriti jedinicama za energiju (džul). U praksi utrošci radne snage izražavaju se vremenskim jedinicama mjere. Da bi vreme trajanja procesa rada bilo adekvatan izraz utrošaka radne snage, neophodno je obezbjediti nepromenjnost elemenata vezanih za pojedinca - kvalifikovanosti, intenziteta rada i metoda organizacije rada. Da bi utrošci radne snage bili jednaki minimalno potrebnim za proizvodnju određenog proizvoda kvalifikovanost, intenzitet i metod organizacije moraju odgovarati potrebama što efikasnijeg trošenja radne snage. Najveća racionalost u trošenju radne snage obezbedjuje se izborom one kvalifikovanosti za koju su utrošci radne snage po jedinici proizvoda minimalni. Da bi se to postiglo kvalifikovanost radnika, vrstom i stepenom, mora da odgovara vrsti i složenosti posla koji se obavlja na svakom radnom mestu. Intenzitet trošenja radne snage izražava se količinom radne snage koja se troši u jedinici vremena. Zahtev za što racinalnijim trošenjem radne snage podrazumeva da se izabere intenzitet koji obezbedjuje minimalne utroške rada po jedinici proizvoda.
Svojom kreativnošću i sposobnošću da produkuje više nego što se potroši i uloži u nju, radna snaga je svakako u fokusu menadžmenta, koji nastoji da raznim materijalnim i nematerijalnim stimulativnim mjerama podstakne zaposlene da rade što produktivnije.
S time u vezi, troškovi radne snage su u funkciji utrošaka radne snage, tj. gubitka bioenergije zaposlenih, ali i u funkciji novčanih multiplikatora tih utrošaka, tj. zarada.
Tl = f (L; Cl) (1.1)
pri čemu je:
Tl – troškovi radne snage;
L – utrošci radne snage, odnosno izvršeni rad, i
Cl – zarada po jedinici rada.
U zavisnosti od toga u kojoj fazi zaposleni učestvuju u procesu reprodukcije, razlikujemo sljedeće vrste troškova radne snage:
-troškovi radne snage na pripremno-završnim poslovima,
-troškovi radne snage na izradi proizvoda,
-troškovi radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji .

3. FINANSIJSKO IZRAŽAVANJE TRŽIŠTA

Finansijsko izražavanje utrošenih elemenata proizvodnje, u okviru teorije troškova, polazi od okolnosti što su vrijednost, zarada i cijena, rezultat potrebnog rada uloženog u stvaranje kao određenih upotrebnih kvaliteta u proteklom vremenu. Otud se elementi proizvodnje posmatraju kao proizvodi određenog procesa reprodukcije, čija razmjena se odvija posredstvom novca .

3.1. Cijene sredstava za proizvodnju

Kako su sredstva za rad i materijal proizvodi određene faze reprodukcije u okviru preduzeća koje ih troši kao elemente proizvodnje, pribavlja ih u razmjeni za novac sa onim subjektom proizvodnje koji ih je proizveo. Ovo pribavljanje ostvaruje se posredstvom tržišta. Kada se trošenje sredstava za proizvodnju posmatra u funkciji nabavnih cijena ovih materijalnih elemenata proizvodnje, mora se imati u vidu specifičnost odnosa u razmjeni kojima se određuje ivih novčanih multiplikatora. Formiranje nabavne cijene sredstava za proizvodnju objektivno je uslovljeno tržišnim odnosima kao društvenim faktorima koji djeluju izvan preduzeća.
Konkretna ekonomska stvarnost preduzeća sa više ili manje umiješanosti uključuje se u globalni ekonomski sistem društvene zajednice, što se ogleda i u formiranju stvarnih nabavnih cijena sredstava za proizvodnju. Konkretne nabavne cijene sredstava za proizvodnju podrazumijeva utvrđivanje njihove objektivno uslovljene komponente, koja se formira pod dejstvom odnosa ponude i tražnje na tržištu. Konkretno preduzeće svoje poslovanje usmjerava na formiranje što nižih nabavnih cijena sredstava za proizvodnju čime utiče i na svoju ekonomsku efikasnost u smislu smanjivanja ulaganja u odnosu na rezultate reprodukcije.

3.2. Zarade za izvršeni rad

Radna snaga javlja se kao specifični element proizvodnje, ona se ne tretira kao ostala roba. Zato ni zarade radnika nemaju karakter tržišnih cijena. Troškovi zarade se posmatraju kao novčani multiplikator utrošene radne snage, radi njihovog svođenja na finansijski izraz.
Zarada predstavlja izraz društvenog priznanja vrijednosti izvršenog rada, odnosno utrošene radne snage, one su reprodukciona vrijednost utrošene radne snage. A ta utrošena radna snaga ispoljava se kao gubitak bioenergije proizvođača u procesu rada, koja se mora obnoviti da bi se obavio i proces rada.
Obnavljanje radnikove bioenergije podrazumijeva podmirivanje najrazličitijih potreba čovjeka koji je svoju radnu snagu ispoljavao određeno vrijeme u datom reprodukcionom procesu. Kako se trošenje radne snage naturalno izražava vremenom rada, zarada se formira na bazi iskazanih utrošaka. Ona se isplaćuje na osnovu primijenjene upotrebe vrijednosti radne snage, što se iskazuje u obavljenom procesu rada, koji je trajao određeno vrijeme, a obično je to mjesec dana.
Zarada za izvršeni rad isplaćuje se u vidu neposredne naknade za reprodukovanje radne snage prije nego što se ostvari dohodak, a njena visina ima ulogu novčanog multiplikatora trošenja ovog elementa proizvodnje. Takav iznos naknade predstavlja akontaciju ličnog dohodka, koi se isplaćuje prije utvrđivanja i raspodjele dohotka. Zato se u ovom pristupu trošenje radne snage, zarada uzima kao finansijski izraz trošenja ovog elementa proizvodnje .

4. KRITERIJUMI KLASIFIKACIJE TROŠKOVA

Svi kriteriji klasifikovanja troškova zasnovani su na potrebi upravljanja ovim oblikom ulaganja, u smislu djelovanja na njihovu veličinu, strukturu i dinamiku.
U ekonomskoj teoriji i praksi koriste se brojni kriterijumi za klasifikaciju troškova. Izbor kriterija klasifikovanja uslovljen je ciljevima klasifikovanja troškova. Dominantan cilj klasifikovanja troškova jeste da se omogući upravljanje troškovima, odnosno djeluje na njihovu visinu, strukturu i dinamiku.
Osnovni kriteriji klasifikovanja troškove jesu prema:
• elementima proizvodnje,
• mjestima nastanka,
• načinu prenošenja na nosioce,
• zavisnosti od obima proizvodnje, te
• ukupne, fiksne i varijabilne troškove.

4.1. Podjela troškova prema elementima proizvodnje

Podjela troškova prema elementima proizvodnje predstavlja prirodnu podjelu troškova. Proces proizvodnje se odvija kao interakcija tri elementa proizvodnje: radne snage, sredstava za rad i materijala. Kombinacija elemenata proizvodnje podrazumijeva odgovarajući kvalitativni, kvantitativni i vremenski sklad, što dovodi do sljedećih troškova:
a) troškovi materijala Tm = f (M; Cm)
b) troškovi sredstava za rad Ti = f (I; Ci)
c) troškovi radne snage Tl = f (L; Cl)

4.1.1. Specifičnosti troškova materijala

Materjal predstavlja predmet rada, na kome se odvijaju fizičke i hemijske promjene u pravcu dobijanja novog upotrebnog kvaliteta kojim se mogu zadovoljiti pojedine pootrebe društva. Vrijednost materijala prenosi se na novi proizvod u onom obliku koji je u njemu sadržan.Na visinu troškova materijala djeluje prirodni, dručtveni i subjektivni faktori. Svaki od tih fsktora djeluje preko veličine utroška i preko visine nabavne cijene materijala.
Vrijednost utrošenog materijala izražena u novcu, reprodukuje se kao prenosna vrijednost prodajom novog proizvoda. Uvođenjem novih sredstava za rad, sa visokim stepenom djelotvornosti, kao i uspostavljanjem savršenijih tehnoloških postupaka, može se smanjiti trošenje materijala. Pri tome iznosi troškova materijala moraju biti veći od povećanog trošenja sredstava za rad, ako se želi ostvariti poboljšnje kvaliteta ekonomije određenog preduzeć.

4.1.2. Specifičnosti troškova sredstava za rad

Kako se sedsva za rad postavljaju između radne snage i materijala, povećavajući proizvodnu snagu rada, njihova uloga u proizvodnji je u višestrukoj upotrebi. Preduzeća kao osnovni subjekti tišne privrede pribavljaju upotrebni kvalitet sredstav za rad u razmeni za novac.
Sredstva za rad troše se postepeno, prenoseći jedan po jedan dio svoje vrijednosti na novi proizvod, postavlja se problem utvrđivanja iznosa njihovog trošenja za svaku vrstu proizvoda. Zato se ovo trošenje sredstava za rad posmatra kao pretpostavljeno.
Savremena proizvodnja podrazumijeva sve veću zastupljenost troškova sredstava za rad u strukturi vrijednosti proizvodnje, što je izrz razvoja proizvodne snage rada.

4.2. Podjela troškova po mjestima nastanka

Proces poslovanja preduzeća odvija se na osnovu tehničke podjele rada, pri čemu se posebno organizuju poslovi pripreme i proizvodnog izvršenja.
Troškovi preduzeća kao cjeline, s obzirom na mjesto na kome nastaju utrošci koji izazivaju konkretne troškove, kao i karakter tih utrošaka mogu se podijeliti na :
- troškove izrade i
- režijske troškove.
Troškovi izrade se nazivaju primarnim troškovima i predstavljaju izražene utroške elemenata proizvodnje na tehnološkim radnim mjestima. Tu spadaju troškovi materijala, troškovi rada izrade i troškovi sredstava za rad.
Troškovi pogonske režije (troškovi pogonske režije i troškovi upravno prometne režije) su izraženi utrošci elemenata proizvodnje i to u pripremnoj fazi, završnjoj fazi i na organizacionim radnim mjestima tehnološke faze
Smisao podjele troškova na režijske i proizvodne sastoji se u potrebi i mogućnosti upravljanja ovim dijelom podsistema ulaganja u okviru ekonomskih sistema preduzeća. Upravljanje proizvodnim troškovima podrazumijeva racionalno raspolaganje elementima proizvodje u tehnološkoj fazi ciklusa reprodukcije, odnosno normativa koji su utvrđeni u pripremnoj fazi poslovanja.

4.3. Podjela troškova prema vezanosti za nosioce

Podjela troškova prema vezanosti za nosioca dijele se u dvije skupine i to: - pojedinačni troškovi i
- zajednički troškovi.
Ova podjela troškova ima značaj za utvrđivanje cijene koštanja proizvoda, kao i za upravljanje ovim dijelom podsistema ulaganja elemenata proizvodnje. Njena uloga je od posebne važnosti pri izboru metoda kalkulacije cijene koštanja proizvoda.
Pod pojedinačnim troškovima podrazumijeva se ono tročenje koje je nastalo kao posledica izrade određene jedinice proizvoda. Oni su posledica utroška elemenata proizvodnje, materijala i radne snage.
Veći dio troškova nastali u vezi sa proizvodnjom, ne mogu se precizno razlučiti po vrstama i jedinicama proizvoda, javljaju se kao zajednički. Osnovne karakteristike zajedničkih troškova su u tome što se ne mogu precizno vezati za pojedine proizvode i čto se ne mogu normirati po jedinici proizvoda.

4.4. Podjela troškova prema načinu obračuna po nosiocima

Utročene vrijednosti proizvodnih elemenata sadržane su u proizvodima i drugim činiocima ,čijom se realizacijom na tržištu, reprodukuje ovo ulaganje. Zato se proizvodi i usluge javljaju kao nosioci troškova.
Utvrđivanje troškova po nosiocima ima za cilj da se ocijeni kojiko troškova je nastalo u zavisnosti od proizvodnje pojedinih vrsta proizvoda. Raspoređivanjem troškova po nosiocima preduzeće se služi u politici formiranja prodajnih cijena pri nastupanju na tržištu na strani ponude. Iako se tržična cijena formira pod dejstvom ponude i tražnje, cijena koštanja proizvoda predstavlja osnovnu orjentaciju proizvođača pri zazuzimanju stava na tržištu u mehanizmu ponude i potražnje .

4.5. Ukupni fiksni i varijabilni troškovi

Osnovna karakteristika fiksnih troškova je da se oni u svojoj masi ne mijenjaju sa promenom obima proizvodnje. Kako se, medjutim, sa povećanjem obima proizvodnje ista masa fiksnih troškova rasporedjuje na sve veći broj jedinica proizvoda, to se sa povećanjem stepena iskorišćenja kapaciteta fiksni troškovi po jedinici proizvoda ili prosječni fiksni troškovi smanjuju .
ATC= TC / Q
Degresija prosječnih fiksnih troškova je najizrazitija na nižim stepenima iskorišćenja kapaciteta, a sa povećanjem stepena korišćenja kapaciteta degresija prosječnih fiksnih troškova se ublažava.

U fiksne troškove ubrajaju se sledeći troškovi:
• troškovi sredstava za rad kada se amortizacija obračunava po vremenskom metodu,
• troškovi rada i materijala u pripremnoj fazi procesa rada, odnosno na poslovima konstrukcije proizvoda, razrade tehnološkog procesa i sl.;
• troškovi rada najviših rukovodilaca u preduzeću - generalnog direktora, članova upravnog odbora i sl.

Za razliku od fiksnih troškova, varijabilni troškovi mijenjaju se sa promenom obima proizvodnje. Varijabilni troškovi raslojavaju se na komponentu proporcionalnih troškova, komponentu progresivnih i/ili degresivnih troškova, kao i komponentu relativno - fiksnih troškova. Ukupni proporcionalni troškovi mijenjaju se proporcionalno promjeni obima proizvodnje, dok se po jedinici prozvoda ne mijenjaju sa promenom obima proizvodnje. Pojedini varijabilni troškovi brže se mijenjaju od obima proizvodnje, i to su progresivni troškovi, a pojedini troškovi mijenjaju se sporije u odnosu na obim proizvodnje, i takvi troškovi nazivaju se degresivni troškovi. Relativno fiksni troškovi nastaju raslojavanjem proizvodnih kapaciteta na više zona obima proizvodnje.
Ovi troškovi ne mijenjaju se sa promenom obima proizvodnje u okviru odredjene zone obima, ali se naglo mijenjaju pri promjeni zone obima.

U relativno fiksne troškove ubrajaju se troškovi materijala i rada na pripremno - završnim poslovima organizacionih delova preduzeća (pogona, smena i sl.) i slojeva proizvodnje (serija, modela, tipova i sl).
Ukupni varijabilni troškovi.
prosječni varijabilni troškovi.
AVC = VC / Q
Granični (marginalni) troškovi predstavljaju promenu ukupnih troškova po jedinici promjene obima proizvodnje.
MC = Δ TC / ΔQ
MC = Δ VC / ΔQ
Prosječni varijabilni troškovi sa povećanjem obima proizvodnje najpre opadaju, dostižu minimum, a zatim počinju da rastu. Minimum prosječnih varijabilnih troškova ostvaruje se na onom obimu proizvodnje na kome se izjednačavaju marginalni i prosječni varijabilni troškovi. Ukupni troškovi predstavljaju zbir ukupnih varijabilnih i ukupnih fiksnih troškova. Stoga je dinamika ukupnih troškova rezultat dinamike varijabilnih i fiksnih troškova.
Prosječni ukupni troškovi sa povećanjem obima proizvodnje najpre opadaju, dostižu minimum, a zatim počinju da rastu. Prosječni ukupni troškovi jednaki su: ATC = TC / Q

ZAKLJUČAK

Proizvodnja je nemoguća bez određenih sastavnih komponenti koje nazivamo faktorima proizvodnje i koji se po pravilu kombinuju u različitim srazmjerama, jer subjekti firme imaju slobodu u pogledu izbora tehnike proizvodnje, organizacije i obima proizvodnje.
Poznavanje strukture svake proizvodnje i kombinacije njenih sastavnih dijelova, inputa, neophodno je poznavati i njima upravljati jer oni imaju uticaj na veličinu rezultata, autputa, tj. na bolju ili lošiju uspješnost privređivanja.
Novčano iskazivanje vrijednosti uloženih elemenata proizvodnje s obzirom na rezultat nazivamo troškovima proizvodnje.
Troškovi proizvodnje su predmet mnogih teorija i disciplina u kojima se razmatraju na razne načine i klasifikuju po raznim kriterijumima. Mikroekonomija obuhvata razne modalitete troškova polazeći od kriterijuma marginalne teorije i nastojeći da pruži metodološku osnovu za utvrđivanje optimuma proizvodnje na nivou firme.
Ekonomska teorija najčešće uzima obim proizvodnje kao nezavisnu promjenjivu funkciju troškova iz čega proizilazi da su ukupni troškovi funkcija obima proizvodnje.
Troškove koje imamo u poslovanju dijele se na fiksne i varijabilne.
Fiksni troškovi su oni troškovi koji postoje u poslovanju bez obzira na ostvareni obim proizvodnje i prodaje.
Varijabilni troškovi su oni koji zavise od obima poslovne aktivnosti.
Prelomna tačka ili tačka rentabilnosti predstavlja obim proizvodnje/prodaje na kojem su ukupni prihodi jednaki ukupnim troškovima.
Proizvodnjom/prodajom ispod tačke rentabilnosti ostvaruje se gubitak, dok proizvodnjom/prodajom iznad tačke rentabilnosti ostvaruje se dobit.
Prelomna tačka ili tačka rentabilnosti predstavlja obim proizvodnje/prodaje na kojem su ukupni prihodi jednaki ukupnim troškovima. Proizvodnjom/ prodajom ispod tačke rentabilnosti ostvaruje se gubitak, dok proizvodnjom /prodajom iznad tačke rentabilnosti ostvaruje se dobit.

LITERATURA

1. Doc. dr Nevenka Nićin „Mikroekonomija“, Banja Luka, 2007

2. Prof. dr. Šefkija Berberović, Prof. dr. Božidar Stavrić i Prof. dr. Željko Baroš „Mikroekonomija“, Banja Luka, 2006.

3. Markovski, S, ''Osnovi teorije troškova'', Informator, Zagreb, 1971.

4. Ivanić M. (1999), Principi ekonomije, Ekonomski fakultet, Banja Luka

PROČITAJ / PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:

ASTRONOMIJA | BANKARSTVO I MONETARNA EKONOMIJA | BIOLOGIJA | EKONOMIJA | ELEKTRONIKA | ELEKTRONSKO POSLOVANJE | EKOLOGIJA - EKOLOŠKI MENADŽMENT | FILOZOFIJA | FINANSIJE |  FINANSIJSKA TRŽIŠTA I BERZANSKI    MENADŽMENT | FINANSIJSKI MENADŽMENT | FISKALNA EKONOMIJA | FIZIKA | GEOGRAFIJA | INFORMACIONI SISTEMI | INFORMATIKA | INTERNET - WEB | ISTORIJA | JAVNE FINANSIJE | KOMUNIKOLOGIJA - KOMUNIKACIJE | KRIMINOLOGIJA | KNJIŽEVNOST I JEZIK | LOGISTIKA | LOGOPEDIJA | LJUDSKI RESURSI | MAKROEKONOMIJA | MARKETING | MATEMATIKA | MEDICINA | MEDJUNARODNA EKONOMIJA | MENADŽMENT | MIKROEKONOMIJA | MULTIMEDIJA | ODNOSI SA JAVNOŠĆU |  OPERATIVNI I STRATEGIJSKI    MENADŽMENT | OSNOVI MENADŽMENTA | OSNOVI EKONOMIJE | OSIGURANJE | PARAPSIHOLOGIJA | PEDAGOGIJA | POLITIČKE NAUKE | POLJOPRIVREDA | POSLOVNA EKONOMIJA | POSLOVNA ETIKA | PRAVO | PRAVO EVROPSKE UNIJE | PREDUZETNIŠTVO | PRIVREDNI SISTEMI | PROIZVODNI I USLUŽNI MENADŽMENT | PROGRAMIRANJE | PSIHOLOGIJA | PSIHIJATRIJA / PSIHOPATOLOGIJA | RAČUNOVODSTVO | RELIGIJA | SOCIOLOGIJA |  SPOLJNOTRGOVINSKO I DEVIZNO POSLOVANJE | SPORT - MENADŽMENT U SPORTU | STATISTIKA | TEHNOLOŠKI SISTEMI | TURIZMOLOGIJA | UPRAVLJANJE KVALITETOM | UPRAVLJANJE PROMENAMA | VETERINA | ŽURNALISTIKA - NOVINARSTVO

 

preuzmi seminarski rad u wordu » » »    

Besplatni Seminarski Radovi

SEMINARSKI RAD