NASLJEĐIVANJE ERITROCITNIH KRVNIH GRUPA
Krvne
grupe predstavljaju nepromjenljive biološke karakteristike
koje se po Mendelovim zakonima, faktorima naslijeđa, genima, prenose sa
generacije na generaciju (nalaze se na: eritrocitima, leukocitima,
trombocitima i na proteinima plazme). Genetski i serološki, krvne grupe
pokazuju strogu individualnost. Uobičajeni naziv ¨krvna grupa¨ ne odgovara
sasvim jer krvne karakteristike nisu vezane samo za krv, eritrocite, već
se nalaze i u drugim organima, tkivima, tako da one za čitav organizam
predstavljaju jednu određenu biološku individualnost. Suština podjele
na krvne grupe sastoji se u tome što eritrociti pokazuju izoantigenske
osobine, sadržeći mnoge antigene koje se pomoću antitijela mogu dokazati.
Prema tome, krvne grupe spadaju u imunološke pojave dok se serološki izražavaju
reakcijama antigen – antitijelo. 1900 – 1902 god. Karl Lanštajner je prvi
otkrio fiziološku prirodu tzv. izoaglutinaciju ljudi.
2. Eritrociti
Eritrociti su crvene krvne stanice koje nastaju u koštanoj
srži, a razgrađuju se u stanicama histiomonocitnog sustava u koštanoj
srži, slezeni i jetri. Uloga eritrocita je: u prenošenju kiska, u prenošenju
CO2 koji se najvećim dijelom nalazi u vidu bikarbonata kao i u regulaciji
PH krvi.
Broj eritrocita kod zdravih osoba iznosi
4-5.000.000 u jednom mm³ krvi i najbrojnije su krvne stanice. Kod muškaraca
(4,6-6,2x1012 ) je ovaj broj nešto veći nego kod
žena (4,2-5,4x1012). Broj se povećava boravkom na
velikim visinama i mišićnom radu.
U litri krvi muškarca ima ih oko 5•1012, a u litri
krvi žene oko 4,5•1012. Životni vijek im je 120
dana, a razgradnja se vrši u jetri.
Stvaranje eritrocita naziva se eritropoeza i regulirana je potrebama tkiva
za kisikom. Stvaranje eritrocita ubrzano je u svim stanjima u kojima postoji
apsolutni ili relativni manjak kisika (npr. slabokrvnost, duži boravak
na velikim visinama, bolesti respiracijskog i cirkulacijskog sustava).
Stvaranje eritrocita se vrši u koštanoj srži gdje se odvija razvoj proeritroblasta
do eritrocita. Na stvaranje eritrocita utiču razni čimbenici: bjelančevine,
željezo i dr. Eritrociti žive u normalnim
uvjetima 100-120 dana, a zatim se najprije rastavljaju da bi se u jetri
i slezini raspali na svoje sastojke.
Oblik eritrocita je sličan disku, kada je u svježem stanju. Bikonkavan
izgled eritrocita omogućava im da lako prolaze kroz kapilare manjeg prromjera
od promjera eritrocita. Kod veličine eritrocita treba razlikovati promjer,
debljinu, površinu i zapreminu. Promjer je prosječno 7,2 mikrona, debljina
se kreće od 1,7-2,5 mikrona, zapremina je od 85-95 kubnih mikrona, površina
iznosi oko 128 mikrona kvadratnih.
Fizičke osobine eritrocita su sedimentacija, aglutinacija, propustljivost
i hemolize. Aglutinacija je spajanje, sljepljivanje eritrocita u veće
ili manje grupe. Propustljivost opne je nejednaka prema različitim tvarima.
Na tjelesnoj temperaturi je propustljiva za vodu, kisik, ureu i dušik.
Hemoliza je oštećenje eritrocita uslijed djelovanja fizičkih i kemijskih
faktora.
Eritrociti nemaju jezgru i bikonkavni su (udubljeni) s promjerom oko 7
mikrometara. Kod eritrocita razlikujemo membranu i citoplazmu. To je stanica
bez jezgre. Membranu čini tanak sloj sastavljen od bjelančevina, lipida
i steroida. Citoplazma je mrežaste strukture koja se zove stroma.
3. Hemoglobin
Najvažniji sastojak je hemoglobin koji čini 90% svih čvrstih tvari eritrocita.
Hemoglobin je crveni pigment eritrocita. Količina hemoglobina
je od 12,5-17 g u 100 cm³ krvi. Njegova uloga je u prijenos kisika pomoću
labavih vezivanja za željezo.
Najvažniji sastavni dio eritrocita je hemoglobin koji daje boju krvi i
čini 33% njihove mase. U litri krvi muškaraca ima 160 grama, a u litri
krvi žene oko 140 grama hemoglobina. Sastoji se od bjelančevine globina
i boje hema koja sadrži željezo. Glavna funkcija hemoglobina je prijenos
kisika, ali sudjeluje i u prijenosu ugljikova dioksida i regulaciji acidobazne
ravnoteže. Vezanje hemoglobina na kisik stvara oksihemoglobin i to daje
žarkocrvenu boju krvi koja teče arterijama u velikom optoku krvi, a vezanje
hemoglobina na ugljikov dioksid stvara karbaminohemoglobin i on daje zagasito
crvenu boju krvi koja teče venama u velikom krvotoku.
Hemoglobin također podliježe procesu raspadanja te prelazi u boju bilirubin
koja se izluči u žuč, a oslobođeno željezo se može iskoristiti za sintezu
novih molekula hemoglobina ili se može pohraniti u skladištima željeza
u tijelu.
3.1 Leukociti (Le)
Bijela krvna zrnca stvaraju se u koštanoj srži i imaju ulogu u zaštiti
organizma od infekcije, pri čemu svaka određena populacija leukocita (ima
ih 5) ima posebnu funkciju, što se vidi u leukocitarnoj formuli koja se
radi nezavisno od krvne slike, a preporučuje se kao obavezna dopuna koja
upotpunjava sliku o stanju organizma.
3.2 Trombociti (Tr)
Trombociti su krvne pločice koje imaju ulogu u hemostazi i zgrušavanju
krvi.
Referentne vrijednosti:
150 - 400 x 10 na 9/l
4.Podjela krvnih grupa
4.1 ABO SISTEM
Krv se dijeli na 4 krvne grupe, u zavisnosti da li u
eritrocitima postoje određeni proteini. To su: A, B, AB i
O. Hemijske analize su dokazale da nosioci krvne grupe A imaju
u membranama eritrocita specifičan protein aglutinogen A (antigen A).
Kad se krv krvne grupe A da nekom ko nema dotični protein, ali zato u
krvnoj plazmi ima istorodno antitelo (aglutinin α ili anti-A) doći će
do aglutinacije. Krv krvne grupe B sadrži aglutinogen B na eritrocitima,
krv krvne grupe AB sadrži oba proteina, a krv nulte krvne grupe (O) ne
sadrži ni jedan od ta dva proteina. Posledica ove pojave je ta da krv
krvne grupe O ne može da prima krv krvnih grupa A, B i AB, nego samo svoje
krvne grupe, a nosilac krvne grupe AB ne može da daje krv krvnim grupama
A, B i O, jer one ne poseduju oba proteina. Stoga, za O grupu se kaže
da je univerzalni davalac (jer krv bilo koje krvne grupe može da primi
krv O grupe), a za grupu AB se kaže da je univerzalni primalac (jer sadrži
oba proteina).
4.2 Rh faktor
Pored podjele na ABO grupe, postoji i rezus faktor (Rh
faktor), koji je dobio naziv po Rezus majmunu kod koga je
i prvi put otkriven. Svi ljudi se dijele na Rh+ (rh pozitivne)
i Rh- (rh negativne). Ljudi sa Rh+ krvlju stvaraju
rezus protein, dok ga ljudi sa Rh- krvlju ne stvaraju. Pri transfuziji,
pored ABO grupa, pazi se i na ovaj faktor. Tako da je O- krvna grupa najuniverzalniji
davalac jer, pored toga što ne sadrži ni jedan od dva aglutinogena, ona
ne sadrži ni rezus protein. Shodno tome, AB+ krvna grupa je najuniverzalniji
primalac, jer sadrži sva tri proteina.
Kod trudnoće, Rh faktor se nasleđuje. Ako je majka Rh-, postoji šansa
od 50% do 100% da će dijete biti Rh+ (pod uslovom da je otac Rh+). Tokom
porođaja, fetusna krv može da dođe u kontakt sa krvlju iz placente i kada
reaguju, može da se pokrene stvaranje imunog odgovora kod majke. Majka
će posle porođaja neminovno stvoriti antitela i trajno će doći do promene
imuniteta. Ovakva situacija se sada medicinski rešava.
Učestalost Rh faktora
Ovo je predviđena učestalost Rh faktora u stanovništvu, na bazi pojavljivanja
genotipa:
Stanovništvo Rh-
Rh+
evropsko poreklo 16% 84%
afričko poreklo 0.9%
99.1%
neevropsko, neafričko 0.1% 99.9%
Za Rh- osobe, postoji rizik kod putovanja u delove sveta gde su zalihe
Rh- krvi male, posebno u istočnoj Aziji.
5. Učestalost i kompatibilnost Krvnih grupa
Krvne grupe nisu pravilno raspoređene širom populacije. O+ je najčešća,
a AB- najređa. Takođe postoje varijacije u rasporedu krvnih grupa u okviru
ljudskih sub-populacija. Cifre u ovoj tabeli važe za stanovništvo evropskog
porijekla.
6.Antitijela i Antigeni
6.1 Antitijela
Antitijela nalaze se uglavnom u krvnom serumu ali ih
možemo naći i u mlijeku (kod žena koje doje), kolostrumu, eksudatima,
i ascitnoj tečnosti. Pripadaju globulinskoj frakciji plazme. Stvaraju
se u endoretelijalnom traktu – RES (plazma ćelije) Prema postanku, načinu
djelovanja i temperature potrebnoj za njihovo dejstvo oni se dijele u
nekoliko grupa: Prema postanku mogu biti prirodna . Samo u ABO sistemu,
pretežno u klasi IgM te mogu biti imuna . Javljaju se tek po prethodnoj
imunizaciji. Specifični u klasi IgG antigena. Prema načinu dejstva se
dijele na kompletna (daju vidljivu reakciju aglutinacije) i inkompletna
(ne daju aglutinaciju a to su aglutinoidi i kriptoglutinoidi). Prema temperaturi
optimalnoj za njihovo dejstvo hladna antitijela /sobna temperature od
18 – 23oC a topla antitijela na temperature od 37oC
U hladna antitijela spadaju aglutinini vezani za klasične grupe ABO sistema.
Treba spomenuti prave hladne aglutinine sa optimalnim dejstvom na +4 do
+15oC (koji se javljaju kao autoantitijela kod hemolitičkih anemija).
Topla antitijela su vezana za Rh faktor i druge krvne grupe. Iako nije
u potpunosti razjašnjeno zašto sve osobe poseduju antitijela na aglutinogene
koje ne eksprimiraju na površini eritrocita (iako njima nikada nisu bile
izložene), univerzalno prihvaćena pretpostavka je da neke intestinalne
bakterije ispoljavaju veoma slične antigene na površini svoje membrane
što inicira produkciju specifičnih antitela veoma rano u životu jedinke.
6.2 Antigeni
Na eritrocitima se nalaze dve vrste antigena nazvanih:
- aglutinogen A i
- aglutinogen B.
Antigen je supstanca koja je unijeta u organizam
sposobna da izazove obrazovanje specifičnih antitijela. Čoviječiji
eritrociti sadrže veliki broj antitijela koji su kao mozaik smješteni
u eritrocitu. Krvni serum može sadržavati različita antitijela za eritrocitne
antigene. Po pravilu, u normalnom organizmu nikad se ne nalaze istovremeno
antigen i odgovarajuće antitijelo jer bi došlo do reakcija sa štetnim
posljedicama po organizam (izuzetak: stanja organizma u slučaju autoimunih
oboljenja). Antigeni krvnih grupa u hemijskom pogledu pripadaju glukoproteidima
tj. oni su kompleks proteina i polisaharida. Polisaharidi određuju antigen
imunološku specifičnost, dok protein imaju antigensku sposobnost (antigeničnost).
Antigeni karakteristični za krvne grupe su termostabilni (kuhanjem na
100oC ne gube svoja antigena svojstva), pod povoljnim uslovima u suhom
stanju mogu se dugo držati, kiseline, baze i bakterije ih razaraju.
Aglutinini i aglutinogeni su pod kontrolom gena i nasleđuju se. U krvi
jedne osobe ne mogu se naći istorodno antitelo i antigen (aglutinin anti-A
i aglutinogen A ili aglutinin anti-B i aglutinogen B). Ako bi pri transfuziji
krvi do toga došlo, dogodila bi se aglutinacija – stvaranje agregata imunskih
kompleksa (gromuljice koje mogu zapušiti krvne sudove i izazvati teške
poremećaje).
Na osnovu prisustva aglutinogena na eritrocitima ljude dijelimo na 4 grupe:
1. osobe O krvne grupe koje nemaju aglutinogene na eritrocitima,
a u krvnoj plazmi imaju oba aglutinina i anti-A i anti-B; pošto nemaju
antigene ove osobe su univerzalni davaoci, a krv mogu primati samo od
svoje krvne grupe;
2. osobe A krvne grupe na eritrocitima imaju aglutinogen
A, a u plazmi aglutinin anti-B; primaju krv od svoje i O krvne grupe,
a daju svojoj i AB krvnoj grupi;
3. osobe B krvne grupe na eritrocitima imaju aglutinogen
B, a u plazmi aglutinin anti-A; primaju od svoje i O, a daju krv svojoj
i Ab krvnoj grupi;
4. osobe AB krvne grupe imaju oba aglutinogena i A i
B, dok u plazmi nemaju aglutinine; oni su univerzalni primaoci jer nemaju
antitela; daju samo svojoj krvnoj grupi. Reakcija između antigena i antitijela
može se različito manifestovati kao na primer aglutinacijom sljepljivanje
uobličenih elemenata (ćelija, eritrocita, bakterija) u veće ili manje
gomilice – pahuljice , lizom razaranje ili rastvaranje uobličenih elemenata
( krvnih ćelija – homolizini, bakterija – bakteriolizini),, precipitacijom
/ taloženje supstanci koje su do tada bile rastvorene u rastvoru (proteini)Prema
načinu na koji se ova reakcija manifestuje antitijela se nazivaju: aglutinini
– za eritrocite hemaglutini, lizini, precipitiniAntigeni koji dovode do
ovih reakcija se zovu: aglutinogeni, lizinogeni, precipitogeni.
7. Kodominantno nasleđivanje
Kodominantno nasleđivanje je pojava kada se u heterozigotnom stanju potpuno
izražavaju oba dominantna alela.
Tako se nasleđuju krvne grupe:
ABO sistema i
MN sistema.
7.1 Nasleđivanje krvnih grupa Imunogenetika krvnih grupa
Određivanje krvne grupe također se radi u svrhu utvrđivanja roditeljstva,
ako identitet oca, majke ili oba roditelja nije siguran. Na primjer, u
slučaju određivanja očinstva krvne grupe djeteta i majke uspoređuju se
s krvnim grupama osoba koje bi mogle biti otac djeteta, a pravi otac se
obično utvrdi na način da se isključe osobe koje nikako ne mogu biti očevi.
Ipak, određivanje krvne grupe korisnije je ako se želi dokazati da muškarac
nije otac djeteta, nego ako se želi dokazati da on to je. Dijete od svakog
roditelja nasljeđuje gen A, B ili 0. Gen A i gen B su dominantni, dok
je gen 0 recesivan. Slijedi prikaz mogućih kombinacija:
7.2 Nasleđivanje MN sistema krvnih grupa
MN sistem krvnih grupa se, takođe, nasleđuje kodominantno. Gen koji određuje
MN sistem obrazuje dva alela M i N. Aleli M i N su međusobno kodominantni
(M=N). Kada se nađu u paru (genotip MN) ispoljava se dejstvo oba alela,
stvaraju se oba antigena i M i N pa je osoba MN krvne grupe. Osoba M krvne
grupe je homozigot (MM) i sadrži samo antigen M ( isto važi i za N krvnu
grupu). Za razliku od nekih drugih krvnih grupa, antitela za MN sistem
normalno se ne nalaze u krvnom serumu ljudi te se zbog toga na ove krvne
grupe ne obraća pažnja prilikom transfuzije krvi.
7.3 Nasleđivanje Rh sistema krvnih grupa
Rh sistem krvnih grupa određuje gen koji obrazuje dva alela : dominantan
( D ) i recesivan (d). Dominantan alel određuje sintezu antigena D, pa
se osobe sa ovim antigenom označavaju kao Rh+. Recesivan alel je nefunkcionalan
pa se antigen D ne stvara, a osobe su Rh-. S obzirom da se dominantan
alel isto ispoljava i u homozigotnom i u heterozigotnom stanju, osobe
Rh+ krvne grupe mogu imati dva genotipa DD (homozigot) ili Dd (heterozigot).
Drugačije rečeno, dovoljno je da osoba ima samo jedan dominantan alel
da bi se stvorio D antigen i ispoljila Rh+ krvna grupa. Osobe Rh- krvne
grupe imaju samo jedan genotip tj. uvek su recesivni homozigoti (dd).
Nepotpuno dominantno nasleđivanje (intermedijarno nasleđivanje)
Intermedijarno nasleđivanje (nepotpuna dominansa) pokazuje dominantan
alel koji se različito ispoljava u homozigotnom i heterozigotnom stanju.
U tom slučaju se ispoljavaju tri fenotipa pri čemu je fenotip koji je
određen heterozigotnim genotipom (npr. Aa) intermedijaran (između dominantnog,
AA, i recesivnog homozigota aa, odnosno međuprodukt).
Zbog toga je fenotipski odnos u F2 generaciji 1 (AA) : 2 (Aa) : 1 (aa),
a ne 3 : 1 kao kod potpune dominantnosti.
Primer za ovaj tip je nasleđivanje oblika kose čoveka.
Ravna kosa određena je parom dominantnih alela (dominantan homozigot),
a kovrdžava parom recesivnih alela (recesivan homozigot). Talasasta kosa
je međuprodukt i određena je heterozigotnim genotipom.
Nepotpuno dominantno se nasleđuju i neka oboljenja ljudi, kao što su:
• anemija srpastih eritrocita,
• talasemija,
• familijarna hiperholesterolemija i dr.
8. Testovi
8.1 A,B,AB,O sistem test
Krv koja se prima putem transfuzije mora imati iste antigene kao i crvene
krvne stanice osobe koja je prima (odnosno krv davatelja i krv primatelja
moraju biti kompatibilne). Ako se putem transfuzije primi krv koja nije
kompatibilna krvi osobe koja ju je primila, antitijela u krvi primatelja
prepoznat će primljenu krv kao stranu, te će napasti i uništiti crvene
krvne stanice primljene krvi. Taj imunološki odgovor, odnosno transfuzijska
reakcija, događa se odmah nakon primanja nekompatibilne krvi i može imati
vrlo ozbiljne posljedice po zdravlje primatelja, pa čak dovesti i do smrti.
Krvna grupa 0 negativna u sebi nema niti jednog antigena. Zbog toga se
naziva univerzalnim davateljem, što znači da je kompatibilna sa svim krvnim
grupama. S druge strane, krvna grupa AB pozitivna naziva se univerzalnim
primateljem, odnosno osobe s tom krvnom grupom mogu primiti krv bilo koje
krvne grupe. No, iako se u hitnim slučajevima koristi podjela krvnih grupa
na univerzalnog davatelja i univerzalnog primatelja, uvijek kada je to
moguće radi se precizno određivanje krvne grupe, kako bi se spriječila
pojava imunološke reakcije na transfuziju. Antigeni koji nisu toliko važni
kao antigeni A, B i Rh, a nalaze se na površini crvenih krvnih stanica,
također mogu ponekad izazvati probleme, te se prije izvođenja transfuzije
kontrolira i njihova kompatibilnost s onima u krvi primatelja. Valja napomenuti
da su danas reakcije na transfuziju vrlo rijetke, upravo zbog toga što
se radi određivanje krvnih grupa.
8.2 Rh sistem krvnih grupa test
Testiranjem na Rh-antigen ili Rh-faktor utvrđuje se njegova prisutnost
(+) ili odsutnost (-) u krvi. Na osnovu rezultata krv se dijeli na sljedeći
način: Ako se u krvi nalazi Rh-faktor, ona je Rh-pozitivna. Ako Rh-faktor
nije prisutan, krv je Rh-negativna. To znači da je, na primjer, krv u
kojoj se nalaze antigeni A i Rh, A-pozitivna (A+). Ako pak krv sadrži
antigen B, ali ne i Rh-faktor, tada se radi o B-negativnoj krvnoj grupi
(B-). Podjela krvi s obzirom na Rh-faktor posebno je značajna za trudnice.
Potencijalni problem nastaje u slučaju da žena koja ima Rh-negativnu krv
nosi dijete koje ima Rh-pozitivnu krv, što se naziva Rh-inkompatibilnošću.
Za vrijeme trudnoće ili poroda Rh-pozitivna krv djeteta može se pomiješati
s Rh-negativnom krvi majke, nakon čega imunološki sustav majke počinje
proizvoditi antitijela. Taj odgovor organizma majke, odnosno stvaranje
antitijela, naziva se Rh-senzibilizacijom, zbog koje, ovisno o tome kada
nastupi, može doći do uništenja crvenih krvnih stanica djeteta. Rh-senzibilizacija
obično ne utječe na zdravlje djeteta koje majka nosi kada dođe do senzibilizacije.
Međutim, ako u sljedećoj trudnoći žena opet nosi dijete koje ima Rh-pozitivnu
krv, vjerojatno je da će doći do pojave problema koji mogu biti različitog
intenziteta, od vrlo blagih do izuzetno ozbiljnih. Takvo stanje naziva
se hemolitička bolest novorođenčeta ili erythoblastosis fetalis. Ako se
ne provede odgovarajuće liječenje, a majka je senzibilizirana, u rijetkim
slučajevima može doći do smrti djeteta koje ima Rh-pozitivnu krv. Testiranje
Rh-faktora radi se prilikom prvog pregleda trudnice. Ako žena ima Rh-negativnu
krv, daje joj se cjepivo koje se naziva Rh-imunoglobulin, koje gotovo
uvijek sprječava pojavu senzibilizacije. Valja napomenuti da su nakon
otkrića ovog cjepiva problemi izazvani Rh-senzibilizacijom postali vrlo
rijetki. Ako nije sigurno da li je kod žene došlo do senzibilizacije ili
nije radi se takozvani Coombsov test. Negativan rezultat Coombsovog
testa znači da u krvi trudnice nema antitijela, odnosno nema opasnosti
za dijete.
9. Na koji način se izvodi utvrđivanje krvne grupe?.
Osoba kojoj se želi odrediti krvna grupa ne mora se posebno pripremati
za testiranje. Zdravstveni radnik uzet će uzorak krvi iz vene na uobičajen
način, dakle postupak je gotovo ili sasvim bezbolan, a rizik od pojave
komplikacija vrlo je malen. Moguće je da se nakon vađenja krvi javi maleni
podljev na mjestu uboda, ali vjerojatnost da se to dogodi svest će se
na najmanju moguću mjeru pritiskom na mjesto uboda nakon izvlačenja igle.
Pritisak će onemogućiti izlijevanje krvi u okolno tkivo, te će ubrzati
prestanak krvarenja. Vrlo rijetko nakon vađenja krvi može doći do upale
vene.
To stanje naziva se flebitis i obično se liječi primjenom obloga, nekoliko
puta dnevno. Osobe koje imaju poremećaj zgrušavanja krvi mogu patiti od
produljenog krvarenja, koje također može biti rezultat uzimanja nekih
lijekova, poput aspirina ili nekih drugih lijekova koji utječu na zgrušavanje
krvi. U slučaju da osoba pati od poremećaja zgrušavanja krvi ili uzima
lijekove koji utječu na njeno zgrušavanje, svakako o tome treba obavijestiti
zdravstvenog radnika prije vađenja krvi.
10. Što može utjecati na rezultate testiranja?
Kontrastno sredstvo koje se koristi prilikom rendgenskog postupka prije
određivanja krvne grupe može utjecati na točnost rezultata testiranja.
Lažno pozitivan rezultat utvrđivanja Rh-faktora može biti posljedica uzimanja
nekih lijekova, poput metildopa, levodopa i nekih antibiotika. Rezultati
također mogu biti netočni ako je osoba u razdoblju od tri mjeseca prije
testiranja primila transfuziju krvi. Promjenu krvne grupe mogu izazvati
karcinom ili leukemija. Rezultati testiranja također mogu biti netočni
u slučaju nepravilnog rukovanja uzorkom krvi.
LITERATURA
- Matić, Gordana: Osnovi molekularne biologije, Zavet, Beograd, 1997.
- Prentis S: Biotehnologija, Školska knjiga, Zagreb, 1991.
- Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga,
Zagreb, 1990.
- Sr.m.wikipedia.org/wiki/Krvne-grupe
- www.plivazdravlje.hr/aktualno/clanak/3217/krvne-grupe.html
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|