OSTALI SEMINARSKI RADOVI
IZ MEDICINE |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
KOMPLIKACIJE KOD LEČENJA TUMORA
Operativni
zahvati u onkologiji su radi svoje obimnosti i stanja bolesnika često
pračeni akutnim i odloženim komplikacijama. Hemoterapija, iradijacija,
pa i hormoni i biloški agensi, nemaju selektivno djelovanje, nego oštečuju
ne samo tumorsko tkivo, nego i normalne strukture organizma. Izvjesne
osobine maligno transformisane ćelije čine je osjetljivijom na dejstvo
onkološke terapije nego što je to normalna ćelija. Zahvaljujući tome je
moguća terapijska primjena agenasa kojom se uništavaju maligna tkiva,
uz oštećenje normalnih u granicama koje se smatraju tolerabilnim i prihvatljivom.
Odnos između doze antitumoskog agensa potrebnog za uništenje tumora prema
dozi koja uništava zdrave ćelije naziva se terapijski indeks. U većini
slučajeva razlika u dozi je veoma mala. Način primjene antitumorske terapije
može u izvjesnoj mjeri uticati na povećanje terapijskog indeksa.
Onkološka terapija je vezana sa relativno visokom stopom toksičnih efekata
i komplikacija. Neke nastaju u toku ili neposredno nakon tretmana i nazivaju
se akutnim. Odložene ili hronične posljedice i komplikacije nastaju nakon
kraćeg ili dužeg vremenskog intervala po završetku liječenja. Komplikacije
se dijele organima i organski sistemima na sisteme koje zahvataju. U odnosu
na intenzitet mogu razvrstati na lake, srednje i teške, odnosno numerički
gradirati prema internacionalnuo usvojenim kriterijima.
MUČNINA I POVRAĆANJE
Mučnina i povračanje su česte popratne pojave antikancerskog
liječenja. Najčešći uzrtok mučnine i povrćanja kod onkoloških
pacijenata je hemoterapija i zračenje područja gastrointestinalnog
trakta, jetre i mozga. Drugi mogući uzroci su metabolički poremećaji,
kao što je hiperkalcemija, dehidratacija.
Prema sadašnjem saznanju, akutno povračanje tokom hemoterapije nasataje
oslobađanjem neurotransmitera (serotonin, histamin -H1 i H2, dopamine,
acetilholin) iz ćelija koje su osjetljive na prisustvo toksina u krvi
i likvoru, a locirane su u produženoj moždini i intestinalnoj mukozi (enterohromafine
ćelije). Neurotransmiteri djeluju na određene periferne receptore i i
centralne neuroreceptore u i tako iniciraju stimuluse koji koreliraju
prema centru za povračanje.
Primjena hemoterapijskih agenasa često dovodi do mučnine i povraćanja.
U odnosu na učestalost i intenzitet njihovog pojavljivanja, citostatici
se dijele na tri grupe: visoko, srednje i nisko
emetogene. Postoje individualne razlike u sklonosti ka nastajanju
povraćanja uzrokovanog hemoterapijom. Kod starijih je rjeđe, za razliku
od pacijenata mlađih od 30 godina, kod kojih se ono javlja u trećini slučajeva.
Alkoholičari su
manje osjetljivi na emetički efekat hemoterapije.
Prema vremenu nastajanja, hemoterpijom izazvano povraćanje se dijeli
na:
1. Akutno, koje nastaje u toku davanja ili u toku 24
sata na kon davanja hemoterapije
2. Odložena mučnina i povraćanje, koje nastaje nakon
tog roka, i koje obično nije tako ozbiljno kao akuto povračanje.
3. Anticipatorno povraćanje i mučnina nastaju prije početka davanja hemoterapije.
Povraćanje izazvano hemoterapijom ima veliki klinički značaj.
Zbog toga se preporučuje medikamentozna prevencija i liječenje povraćanja
koje je izazvano antitumorskim tretmanom. Savremenim srestvima može se
postići kompletna zaštita kod 60% pacijenata koji primaju hemoterapiju.
Osnova antiemetičke terapije je neurohemijska kontrola mučnine i povraćanja
primjenom antiemetika. Oni djeluju tako što blokiraju receptore za neurotransmitere,
inhibirajući stimulaciju perifernih nerava i CTZ a možda i centra za povračanje.
Zračenje gastrointestinalnog trakta i mozga ima najveći ematogeni potencijal
u radioterapiji. Zračenjem uzrokovano povračanje je obično akutno i prolazno,
a intenzitet zavisi od doze i volumena zračenja. Pojavljuje se pola do
nekoliko sati nakon nakon zračenja. Postoji takođe i kumulativni efekat
zračenja probavnog trakta u izazivanju povraćanja.
RADIACIONI ENTERITIS
To je funkcionalni poremećaj tankog i debelog crijeva koji
se pojavljuje tokom i nakon zračenja abdomena, pelvisa i rektuma.
Crijeva su veoma osjetljiva na zračenje i promjene se javljaju već nakon
10 Gy. Manifestuje se mučninom, povračanjem, abdominalnim bolovima, tenezmima,
vodenastim stolicama. Integritet zračenjem oštećene sluznice se uspostavlja
2-3 sedmice nakon zračenja. Pošto su terapijske doze više, gotovo svi
pacijenti zračeni u ovom području pokazuju izvjesne znake eneritisa. Učestalost
i ozbiljnost enteritisa zavise od doze, načina frakcioniranja, zračenog
volimena, konkomitetntne hemoterapije, individualne osjetljivosti.
Ako se enteritis javi tokom ili neposredno nakon zračenja enteritis se
smatra akutnim. Diareja remeti digestivnu i apsorpcionu funkciju probavnog
trakta i rezultira malapsorpcijom. Simptomi proktitisa su bol, rektalno
krvarenje, nelagodnost. Terapija se sastoji u davanju antidiareičnih medikamenata,
rehidrataciji, izbjegavanju mliječnih proizvoda, masne, začinjene hrane
i vlaknima bogatih namirnica.
Hronični enteritis se javlja mjesecima ili godinama nakon
zračenja i bilježi se kod 5-15% pacijenata. Manifestuje abdominalnim kolikama,
krvavim stolicama, tenezmima, gubitkom teđine, nauzejom, povračanjem,
steatorejom. Rjeđa je opstipacija, pojava fistula i perforacija. Radiološki
i kliniči je potrebno isključiti recidiv tumora. Tretman je sličan kao
i kod akutnog eneteritisa. Manje od 2% pacijenta zahtijeva hiruršku intervenciju.
OŠTEČENJE KOŠTANE SRŽI
Oštečenje koštane srži je česta komplikacija hemoterapije i
radioterapije. Većina citstatika data u standardnim dozama dovodi
do reverzibing oštečenja. Iradijacija terapijskim dozama trajno oštećuje
hematopoetsko tkivo u ozračenoj kosti.
Uslijed djelovanja antitumorskih agenasa dolazi do oštečenja matičnih
hematopoetskih ćelija i neadekvatne proliferativne repopulacije koja se
manifestuje kao određeni hematološki poremećaj. Kao posljedica antikancerske
terapije nastaje anemija, trombocitopenija i/ili leukopenija, odnosno
granulocitopenija.
Anemija
Anemija je sniženje koncentracije hemoglobina i
mase cirkuišućih eritorocita. U laboratorijskim
nalazima se uočava sniženje Hb, HTC, i broja eritrocita. Prema standardima
WHO anemija postoji ako je nivo Hb manji od 13g/dl kod muškaraca i 12g/dl
kod žena.
Mnogi onkološki pacijenti imaju tz. anemiju hroničnih bolesti sa nivom
hemoglobina od 10-11 g/dl, koja se dobro podnosi, te davanje perifernih
crvenih krvnih zrnaca obično nije potrebno. Citostatska terapija takođe
može doprinijeti nastanku anemije. Kod pacijenta sa simptomima (lako zamaranje,
glavobolje, gubitak koncentracije), kao i kada je Hb manji od 7g/dl, potrebne
su transfuzije krvi. Pacijenta sa bolestima srca transfuzije mogu biti
potrebne i kod viših vrijednosti hemoglobina.
Granulocitopenija
Granulocitopenija je najčešći neželjeni i ozbiljan
efekat oštečenja koštane srži izazvan hemoterapijom. Obično nastaje
10 do 14 dana nakon davanja terapije i traje 3 do 5 dana, iako postoje
individualne varijacije i varijacije u odnosu na upotrijebljeni citostik.
Iradijacija, posebno kostiju karlice i kičmenog stuba takođe može dovesti
do granulocitopenije.
Uslijed granulopenije povećan je rizik nastanka infekcije, koji zavisi
od stepena i trajanja leukopenije. Rizik infekcije je nešto niži kod pacijenata
koji nisu hospitalizirani, ako se maligna bolest dobro kontroliše, te
ako istovremeno nemaju druga ozbiljna oboljenja. Hematopoetski faktori
rasta su se pokazali korisnim u prevenciji i liječenju hemoterapijom izazvanog
oštečenja koštane srži, jer se smanjuje učestalost, trajanje i ozbiljnost
neutropeničnih kriza.
Pacijenti sa smanjenim brojem neutrofila u cirkulaciji, što je obično
posljedica antikancerskog tretmana imaju povećan rizik nastanka bakterijskih
i virusnih infekcija, koji je posebno veliki ako je broj neutrofila manji
od 1000. Ako je apsolutni broj neutrofila manji od 500 septične epizode
se bilježe kod 70% pacijenata. Česte su diseminirane gljivične infekcije.
Smrtnost varira od 30%-70%, zavisno od stepena i trajanja neutropenije.
Početni znaci infekcije neutropeničnih pacijenata su obično lokalni (gušobolja,
disfagija, kašalj, pečenje pri mokrenju), ili opšti u vidu slabosti, anoreksije.
Inflamatorna reakcija onkoloških bolesnika je često neadekvatna, tako
da simptomi infekcije ne moraju biti jasno izračeni. Jedini znak može
biti povišenje tjelesne temperature. Temperatura iznad 38 stepeni C kod
neutropeničnnih pacijenata smatra se sistemskom infekcijom i tretira kao
septično stanje.
Neophodno je utvrđivanje mjesta infekcije i izlovanje uzročnika obuhvata
klinički pregled, laboratorijske pretrge, urinokultiure, briseve grla
i drugih regija, sutum, RTG pluća. Klinički i mikrobiološki, infekcija
može biti dokazana kod 30%-60% slučajeva.
U liječenju infekcija kod neutroipeničnih pacijenata je od velike važnosti
što prije započinjanje antibiotske terapije širokog spektra, empirijski,
ne čekajući rezultate mikrobioloških ispitivanja, prema kojima se antibiotska
terapija naknadno može korigovati.
Trombocitopenija
Zračenje i lijekovi koji izazivaju oštečenje koštane srži, mogu dovesti
i do trombocitopenije. Deficit nastaje zbog neadekvatne produkcije trombocita,
ali su mogući i brojni drugi uzroci. Posljedice i načini liječenja trombocitopenije
zavise od njenog stepena i postojećeg stanja pacijenta.
Blaga i umjerena trombocitopenija se dobro podnosi i u odsustvu krvarenja
ne zahtijeva transfuzije. Ukoliko pacijent krvari, a broj trombocita prelazi
50 000, transfuzije takoče nisu potrebne.
KARDIOTOKSIČNOST
Kardijalne nenormalnosti mogu nastati kao rezultat antikancerskog
tretmana.
Radioterapija predjela srca može dovesti do koronarnog oštečenja, koja
se manifestuju kao promjene na EKG, pozna kardiovaskularna bolest, perikarditis
sa ili bez izliva. Perikarditis se može razviti tokom prve godine nakon
iradijacije ili godinama nakon toga. Efuzije mogu dovesti do tamponade
koja zahtijeva periardiocentezu. Pored toga se može razviti konstrikcioni
perikarditis, radi čega takoče može biti potrebna perikardiocenteza. Nije
sa sigurnošću dokazano da zračenje dovodi znatnog povišenja rizika nastanka
ishemične bolesti srca. Incidenca kardijalnih komplikacija radioterapijeje
ovisna o dozi rijetko nastaje kod zračenja dozom manjom od 30 Gy. Učestalost
komplikacija jako ovisi i od volumena zračenja, što nameće potrebu maksimalne
zaštite srca prilikom zračenja grudnog koša.
Hemoterapija takoče može dovesti do oštečenja srca. Pojedine vrste citostatika pokazuju značajnu kardiotoksičnost, kao što je doxorubicin, o čemu je potrebno voditi računa prilikom primjene hemoterapije. Prije davanja tih preparata potrebno je ispitivanje srčane funkcije, prije svega ejekcione frakcije. Ukoliko je ona nenormalna, treba primijeniti alternativni protokol bez kardiotoksičnih preparata.
PLUĆNA TOKSIČNOST
Pulmonalna toksičnost citostatske terapije se najčešće javlja kod imunodeficientnih pacijenata, tj. ukoliko postoji poremećaj stvaranja antitijela, defektan celularni imunitet, poremećaj funkcije granulocita. Hemoterapija može biti pračena plućnim toksicitetom posebno kod primjene bleomycina, MTX i cyclophosphamida. Patogeneza nije pozanta, ali se pretpostavlja da je posljedica direktnog toksičnog djelovanja citstaika na plućne strukture. Rizik nastajanja raste ukoliko se kod istog pacijenta primijenjuje i iradijacija, ili terapija kiseonikom. Najčešće manifestacija plućne toksičnosti su dispneja i kašalj pračeni povišenom temperaturom. Uočavaju se promjene u krvnoj slici (eozinofilija 10%-20%) i radiološke promjene. Tretman se sastoji u prekidu citoterapije i davanju kortikosteroida. Bolest ima dobru prognozu.
Druga forma hemoterpijske pulmonalne toksičnosti je hronični pneumonitis
i fibroza. Manifestuje se progresivnom dispnejom i kašljem.
Na RTG snimku se uočavaju intersticijalne ili alveolo-intersticijalne
promjene. Tretman se sastoji u prekidu hemoterapije i davanju kortizona.
Plućni edem je treća forma toksične reakcije, koja je najčešće uzrokovana metotrexathom i cyclophosphamidom. Simptomi su slični onima kod popuštanje srca. Pretpostavlja se da nastaje uslijed povećane kapilarne propustljivosti.
Radioterapija takoče može biti praćena plućnom toksičnošću. Pluća su izrazito radiosenzibilan organ. Nakon zračenja pluća, radiološki uočljive promjene na respiratornom sistemu se vičaju u 40% pacijenata, a simptome ima svega 5% do 15%. Na učestalost i ozbiljnost promjena utiću veličina polja, doza zračenja i način frakcioniranja. Istovremeno davanje nekih citostika, kao što je bleomycin, mitomycin i busulfan povećava opasnost nastajanja plućnih komplikacija. Akutne promjene se manifestuju tz. radiacionim pneumonitisom, a hroniene fibrozom ozraeenog dijela pluaaa. Kliničke manifestacije zavise od obima zahvaćenog plućnog parenhima. Radiološki se uočava zasjenjenje, koje je kod hroničnih fibroznih promjena oštro ograničeno na ozračeni dio pluća. Tretman radiacionog pneumonitisa se sastoji u davanju kortikosteroida. Već razvijena fibroza pluća ne reaguje na kortizonsku terapiju. Jedina efikasna preventivna mjera je maksimalno moguća zatita plućnog parenhima prilikom zračenja struktura grudnog koša.
NEFROTOKSIČNOST
Antitumorski tretman, hemo i radioterapija, mogu dovesti do značajnog oštečenja urinarnog sistema.
Cisplatin je citostik koji ima najveću nefrotoksičnost, što odrečuje
dozu i način njegove primjene. Najčešća forma renalne toksičnosti cisplatina
je nekroza renalnih tubula. Carboplatin je analog cisplatina, koji ima
znatno manju nefrotoksičnost. Nefrotpksični efekat ispoljavaju i carmustine
i lomustine (nitrozourea), streptozotocin, metothrexrte, mitramycin,.
Neki biološki agensi, kao što je interleukin-2 i interferon takođe mogu
izavati oštečenje bubrega.
Neki citostatici, kao što je cyclophosphamid i ifosfamid mogu izazvati
oštečenje mokraćnog mjehura, koje se nekad manifestuje veoma ozbiljnim
hemoragičnim cistitisom. Zato je kod njihove primjene potrebno davanje
i uroprotektora.
Zračenje bubrega frakcioniranom dozom od 20-30 Gy može rezultirati oštečenjem
bubrega, koje se javlja u nekoliko formi:
• Akutni radiacioni nefritis, koji nastaje 6-12 mjeseci nakon iradijacije.
Manifestuje se hipertenzijom, retencijom
soli, edemima, proteinurijom, mikroskopskom hematurijom, anemijom, azotemijom.
Može progredirati u hroničnu formi i dovesti do renalne insuficiencije.
• Hronični radiacioni nefritis nastaje nekoliko godina nakon zračenja,
ili se prelaskom akutne u hroničnu formu.
• Hipertenzija
• Izolovana proteinurija
Nije jasno da li je radiacioni nefritis posljedica oštečenja renalnih
vaskularnih struktura ili samih tubula. Patohistološki se promjene manifestuju
kao hronični intersticijalni nefritis i glomerularna skleroza. Sitni krvni
sudovi, arteriole i i arterije pokazuju kolageno zadebljenje intime. nastaje
i fibrinoidna nekroza malih renalnih arterija.
Ne postoji specifičan tretman za radiacioni nefritis. Najvažnije je izbjegavati
zračenje bubrega dozom većom od 20 Gy. Volumen ozračenog bubrežnog tkiva
je takoče važan faktor. Obično se dobro podnosi izlaganje manje od polovine
bubrega i višim dozama zračnenja. Unilateralni radiacioni nefritis sa
malignom hipertenzijom se može tretirati nefrektomijom.
DERMATOLOŠKA TOKSIČNOST
Antikancerska terapija može proizvesti lokalnu i sistemsku dermatološku toksuičnost.
Zračenje takoče dovodi do oštečenja kože i sluznica u ozračenoj regiji.
Akutne promjene se manifestuju radiacionim dermatitisom, odnosno
mukozitisom. U odnosu na intenzitet, dijele na nekoliko gradusa, od hiperemije,
kao najblaže, do nekroze tkiva, kao najteže posljedice zračenja. Simptomi
zavise od lokalizacije i stepebna oštečenja. Hronični efekti iradijacije
su subkutana fibroza, suženje lumena krvnih sudova, uništenje znojnih,
pljuvačnih i lojnih žlijezda sa pratečom suhoćom kože i oralne sluznice,
promjenama u pigmentaciji, poremećaju osjećaja ukusa hrane.
Lokalna oštečenja kod hemoterapije se najčešće javljaju zbog izlasaka
citostika van krvnog suda u okolno tkivo (ekstravazacija). Morbiditet
zavisi od vrste lijeka, količine ekstravazata, njegove koncentracije i
vremena prepoznavanja dogačaja. Ekstravazacija može prouzriokovati nekrozu
tkiva i funfcionalne promjene. Rano prepoznavanje ekstravazacije može
spriječiti ozbiljne teškoće. Ona se otkriva na osnovu povećanja rezistencije
protoku lijeka, žalbi pacijenta, lokalnog oticanja i crvenila, slabe aspiracije
krvi. Kad se ekstravazacija prepozna potrebno je zaustaviti infuziju,
odstraniti iglu, staviti lokalno led u trajanju ood 15-20 minuta, najmanje
4 puta dnevno u toku 24-48 sati. Kod ekstravazacije vinca alkaloida, stavljati
lokalno tople obloge. Nije utvrčeno da aplikacija kortikosteroida i antibiotika
ima nekog efekta. Da bi se smanjio rizik nastajanja ekstravazacije, treba
izbjegavati mjesta gdje je hemoterapija već davana, ili koja su prethodno
zrračena.
Lokalni simptomi u vidu pečenja, bola, crvenila, urtikarije, flebitisa
su mogući i bez ekstravazacije i mogu trajati sedmicama i mjesecima
nakon aplikacije. Antraciklini najčešće dovode do flebitisa. Davanje dacarbazina
može izazvati lokalno pečenje, što se ublažava stavljanjem leda iznad
mjesta injiciranja.
Sistemski efekti citoterapije su alopecija, pruritus, eritem, dermatitis,
hiperpigmentacija. Mnoge od ovih promjena su kratkotrajne i ne remete
fiziolkoško stanje pacijenta. Gubitak kose mečutim često uzrokuje značajne
psihološke smetnje, posebno kod osoba ženskog pola.
Opadanje kose (alopecija) uslijed antitumorskog
liječenja, iako ne pravi funkcionalne smetnje, predstavlja veliki psihološki
problem za onkološkog pacijenta. Ćelije koje su odgovorne za rast i diferencijaciju
kose imaju veoma veliki nivo mitoza i metabolizma. Hemoterapeuticima koji
djeluju na DNA sintezu i mitotske procese bivaju djelimično ili potpuno
oštečeni i folikuli dlaka. Ova ćelijska destrukcija je pračenja kompletnom
ili djelimičnom alopecijom. Gubitak kose uslijed hemoterapije je reverzivilan.
Kosa može početi rasti već tokom terpije, ali nije rijedak oporavak tek
nakon 2 do 3 mjeseca. Do alopecije najčešće dovode slijedeći citostici:
cyclophosphamide, doxorubicin, vincristin, dactinomycin, etoposide, daunorubicin.
Rijetka je kod primjene bleomycina, 5-FU, methotrexata. Iradijacija, zavisno
od doze, takoče dovodi do djelimičnog ili potpunog gubitka kose u zračenoj
regiji, koji je obično trajan.
POREMEĆAJI POLNE FUNKCIJE
Polne žlijezde su radi svoje velike proliferativne aktivnosti izuzetno osjetljive na djelovanje antitumorskih agenasa, što može uzrokovati značajne funkcionalne smetnje i psihološke probleme. O tome treaba voditi računa prilikom izbora i provočnja onkološke terapije. O efektima onkološke terapije na fertilnost i seksualne funkcije treba informisati pacijenta prije njenog započinjanja. Zavisno od situacije treba razmotriti mogučnost krioprezervacije sperme. Za sada ne postoji dokazan metod krioprezervacije ovarija. Ženama treba predočiti mogučnost supstitucione hormonalne terapije.
Spermatozoidi su izuzetno osjetljivi na djelovanje citostskih agenasa. Potporne i Laydigove ćelije su daleko rezistentnije. Hemoterapija dovodi do poremećaja spermatogeneze. Tokom prva dva mjeseca tretmana broj spermatozoida je obično normalan, sa tendencijom pada nakon toga i pojavom oligospermije i azospermije. To odgovara vremenu u kome senzibilne spermatogonije postaju spermnatozoidi. Poremećaj može biti stalan ili prolazan, zavisno od sposobnosti preostalih prekursornih ćelija da proliferiraju. Pošto citostatici ne oštečuje Laydigove ćelije, nivo androgena nakon hemoterapije je očuvan, kao i potencija, te pubertet i razvoj sekundarnih polnih karakteristika kod dječaka.
Iradijacija takoče smanjuje broj spermatozoida u prosjeku za 7 nedelja. Već doze nivoa 0,3 Gy izazivaju azospermiju, koja je dozno ovisna. Za doze niže od 6 Gy broj spermatozoida se eventualno može naknadno normalizovati. Iznad toga je azospermija stalna. Radijacija takoče snižava nivo androgena, ali tek na dozama iznad 30 Gy, koje testis prima ukoliko je direktno uključen u polje zračenja.
Kod žena germinativne ćelije ne proliferiraju postnatalno. Hemoterapija
može dovesti do destrukcije oocita, koja vodi hormonalnoj disfunkciji.
Hemoterapija često dovodi do amenoreje, koja može trajati od nekoliko
mjeseci do 3 godine. Pored toga snižava se broj primordijalnih folikula,
što dovodi do prerane menepauze.
Iradijacija takođe dovodi do oštečenja jajnika, koja su dozno ovisna.
Kumulativna doza od 5-20 Gy dovodi do trajnog oštečenja ovarija, amenoreje,
sterilnosti i izostanka razvoja sekundarnih polnih karakteristika kod
djevojčica.
GENETIČKA OSTEĆENJA I TERATOGENI EFEKTI
Mogućnost induciranja genetičkih oštečenja onološkom terpijom postoji kod oba pola. Najveća je kod primjene iradijacije, alikilirajućih agensa, ali i drugih citostatika. Zato se u kliničkoj praksi ne preporučuje fertilizacija najmanje tri do šest mjeseci nakon onkološkog liječenja. Poslije tog vremena incidenca mutacija odgovara promjenama u stromalnim ćelijama, koje su manje osjeltljive nego mejotične i postmejotične ćelije. Oštečenja stromalnih ćelija su odgovorna za rizik genetičkih oštečenja dugo nakon izliječenja malignog tumora. Ženama se trakođe radi rizika genetičkih oštečenja ne preporučuje trudnoća najmanje 3-6 mjeserci nakon antitumorskog tretmana. Pri tome treba imati na umu da je incidenca urođenih mana i genetičkih bolesti u opštoj populaciji oko 4% i da onkološka terapija ipak dovodi do izvjesnog povišenja tog postotka. Procjenjuje se da je rizik porasta kongenitalnih anomalija kod potomstva osoba izliječenih onkološkom terapijom manji od 2%.
Nasuprot ovome rizik oštečenja fetusa (teratogeni efekat) hemoterapijom datom tokom trudnoće daleko je veći, kod iradijacije gotovo siguran. Zato je odluka o ishodu trudnoće kod onkoloških pacijentica i liječenju tumora veoma kompleksna.
SEKUNDARNI MALIGNOMI
Savremeno onkološko liječenje povećava preživljenje pacijenata sa različitim malignim tumorima, posebno pedijatrijskim, testikularnim i tumorima dojke, limfomima. Uspješan tretman uključuje korištenje polihemoterapije i radioterapije. To povećava i učestalost dugotrajnih posljedica i hroničnih komplikacija antitumorskog liječenja. Između ostalog je povećan rizik i nastajanja drugih (sekundarnih) tumora kod osobe liječene od jedne neoplazme.
Pri tome treba imati u vidu da svi sekundarni malignomi nisu posljedica
onkološke terapije. Pojava više malignoma kod jedne individue može biti
slučajna, genetički predisponirana, posljedica kontinuiranom izlaganja
rizikofaktorima. Procjena rizika nastajanja malignih tumora nakon antikancerskog
tretmana bazira se na retrospektivnim studijama i registrima za rak, kao
i kliničkim pokusima.
Zapaženo je da gotovo sve vrste tumora mogu nastati pod uticajem jonizujućeg
zračenja. Određena tkiva, kao što je dojka, štitna žlijezda i koštana
srž su posebno osjetljivi.
Karcinogeni potencijal citostika je uočen znatno kasnije nego kod jonizjućeg zračenja. U tome postoji velika razlika između pojedinih citostika. Takođe postoji ovisnost o dozi.
Pacijenti liječeni od jednog karcinoma spadaju u rizičnu grupu za nastanak drugih. Zato se kod njih mora posvetiti posebna pažnja prevenciji i ranoj detekciji tumora.
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
