JETRA
Jetra je organ kod sisara, uključujući i čoveka. Ovaj organ
igra veliku ulogu u metabolizmu, te ima veliki broj funkcija u telu, a
neke od važnijih su čuvanje glikogena, sinteza plazma proteina, te detoksifikacija
lekova. Jetra također proizvodi žuč, koja je veoma bitna u probavi. Medicinski
termini, koji se odnose na jetru, počinju sa hepato- ili hepatički
od grčke reči za jetru - hepar.
Anatomija Jetre
Jetra kod odraslih ljudi je obično teška 1-2,5 kilograma.
Jetra je mekani, smeđe-crveni organ klinastog oblika. Kao takav je najveći
organ u trbušnoj šupljini, a nalazi se sa desne strane trbušne šupljine,
neposredno ispod dijafragme.
Histologija
Parenhim jetre izgrađen je od ćelija hepatocita koje su organizovane u
nizove koji se nazivaju hepatične ploče (Remakovi nizovi). U izgradnji
jetre učestvuju i:
• endotelne ćelije sinusoidnih kapilara
• Kupferove ćelije
• Itoove ćelije
• gradivne komponente drugih tkiva: vezivnog, mišićnog i nervnog.
Jetra (lat. hepar) je za život važan organ kod kralježnjaka, uključujući
tu i ljude, te još nekih životinja. Jetra ima brojne važne funkcije za
organizam kao što su npr. sinteza proteina, detoksifikacija hemijskih
spojeva ili stvaranje biohemijskih molekula važnih za probavu
Kod čoveka jetra ima važnu ulogu u metabolizmu obavljajući mnoštvo funkcija,
uključujući detoksifikaciju, odlaganje glikogena i proizvodnju krvnih
belančevina. Jetra takođe proizvodi žuč, koji je važan prilikom probave.
Medicinski termini koji su u vezi sa jetrom, obično počinju sa hepato-
od grčke reči za jetru, hepar.
Anatomija
Gornja površina jetre
Donja površina jetre
Kod odraslih ljudi jetra je mekan, smeđocrveni organ klinastog oblika,
najveći organ u trbušnoj šupljini, a nalazi se sa desne strane trbušne
šupljine, neposredno ispod ošita. Jetra je teška obično 1200-1600 g, a
sastoji se od 2 režnja (lat. lobus), od kojih je desni oko 6 puta veći
od levog. Desni režanj je gornjom granicom u visini petog rebra, a donji
rub je na desnoj strani ispod prsnog koša. Levi režanj ide koso i svojim
vrhom dotiče levu stanu dijafragme.
Gornja strana jetre (lat. facies diaphragmatica hepatis) jeste
konveksna i naleže uz ošit i prednji trbušni zid. Pokrivena je peritoneumom
i pričvršćena za ošit i prednji trbušni zid srpastom vezom (lat. ligamentum
falciforme hepatis).
U svojoj donjoj, slobodnom rubu ona sadrži oblu svezu jetre (lat. ligamentum
teres hepatis), zaostatak pupčane vene (lat. vena umbilicalis).
Njena dva lista se razdvajaju kod stražnjeg ruba jetre i nastavljaju gornji
list vjenačne vene (lat. ligamentum coronarium hepatis).
Donja strana (lat. facies visceralis hepatis) jeste konkavna
i spušta se koso prema dole i u desno i naleže najpre na jednjak i prednju
stranu želuca, a zatim na gornji deo duodenuma, na desni kut debelog crijeva,
na desni bubreg i na desnu nadbubrežnu žlezdu. Na donjoj strani jetre
nalaze se tri žjeba, jedan poprečni i dva sagitalna, koji skupa oblikuju
slovo H. Poprečni žjeb predstavlja hilus ili portu jetre (porta hepatis),
kroz koji prolaze krvne žile, živci i žučni kanali. Levi sagitalni žljeb
je u vidu duboke pukotine, (lat. fissura sagittalis sinistra),
koja u svom prednjem delu sadrži lig. teres hepatis, a u svom zadnjem
delu lig. venosum. U prednji deo desnog žljeba naleže žučni mehur, koja
odgovara udubini (lat. fossa vesicae fallae).
Jetra se sastoji od dva nejednaka režnja, desnog (lat. lobus dexter)
i levog (lat. lobus sinister), od kojih je prvi znatno veći.
Granicu između režnjeva jetre označavaju na njenoj gornjoj strani srpasta
veza (lat. lig. falciforme hepatis), a na njenoj donjoj strani
levi sagitalni žlijeb (lat. fisura sagittalis sinistra). Na donjoj
strani jetre desnim sagitalnim žljebom izdvijeni su nepotpuno od desnog
režnja dva manja, prednji, četvrtasti (lat. lobus quadratus)
i stražnjki, repati (lat. lobus caudatus).
Jetra je ovijena vezivnom ovojnicom, lat. capsula fibrosa hepatis, (naziva
se i Glissonova ovojnica), koja se u području jetrenih vrata (lat. porta
hepatis' mjesta gdje u jetru ulaze jetrene arterije i vena porte) naziva
lat. capsula fiborsa perivascularis. Kroz jetrena vrata na donjoj strani
jetre, između desnog i levog režnja, ulaze grane jetrene arterije (lat.
arteria hepatica propria) i portalne vene (lat. vena porte)
u jetru zajedno sa tračicma ovojnice, zatim se te strukture granaju do
razine temeljene građevne jedinice jetre, jetrene režnjiće. Jetra, naime,
poseduje dvostruki krvožilni sustav. Oko 80% krvi ulazi u jetru portalnim
krvotokom kroz venu porte, a oko 20 % kroz arteriju hepatiku. Jetra je
na taj nači bogato opskrbljena krvlju, optok iznosi oko 1,5 litar u minuti.
Hepatičnom arterijom jetra dobiva hranu i kisik, a portalnim krvotokom
dospevaju u jetru hranjive tvari i ostali sastojci koji su apsorbirani
u probavnom sustavu (tanko crevo, debelo crevo), te se u jetri uglavnom
i metaboliziraju.
Histologija
Režanj jetre
Jetra je sastavljena od velikog broja temeljnih funkcionalnih jedinica
koje se nazivaju jetreni režnjići (lobul). Jetreni režnjić je heksaedričnog
oblika. U središtu lobula nalazi se centralna vena, oko koje se zrakasto
šire gradice jetrenih stanica hepatocit. Gradica se sastoji od dva niza
heptocita između kojih se nalazi žučni kanalić. Jetreni režnjići su međusobno
razdvojeni vezivnom pregradom koja sadrži venule nastale grananjem portalne
vene i jetrene arteriole nastale grananjem jetrenih arterija, te žučne
kanale i limfne žile. Venska krv iz portalnih venula u vezivnim pregradama
teče jetrenim sinusoidama prema središtu jetrenog režnjića u centralnu
venu. Jetrene sinusoide se sadrže brojne otvore te tvari iz venska krv
lako odlaze u prostor između stanica stijenke sinusoida i jetrenih stanica.
Taj prostor se naziva Disseov prostor, iz kojega tekućina odlazi
u limfne žile.
Centralne vene svakog režnjića se ulivaju se u veće sabirene vene, sve
do jetrenih vena (4-5 jetrenih vena) koje se ulevaju u gornju šuplju venu
(lat. vena cava inferior).
U jetrenim stanicama (heptocitima) stvara se žuč koja žučnim
kapilarama (kolangiole), koje se nalaze između između dvostrukih
redova heptocita u jetrenom režnjiću, te izlazi iz lobula formirajući
interlobularne kanaliće. Iz tih kanalića žuč odlaze u sve veće vodove
sve do 5-6cm dugog zajedničkog žučnog voda (lat. ductus hepaticus
communis), koji nastaje spajanjem lijevog i desnog žučnog voda. Ti
kanalići su omotani vezivnim tkivom. Zajednički jetreni vod sa izvodnim
kanalom (lat. ductus cysticus) žučnog mehura stvara glavni žučovod
(lat. ductus choledochus). Sastavom žučnih kanala izlučuju se
žuč i u njoj otopljene tvari iz jetre u žučni mjehur.
Funkcija jetre
Najveća je žlezda u ljudskom organizmu, a služi za skladištenje hranjivih
tvari te neutraliziranje štetnih.
Jetra ima vrlo važnu ulogu u nizu metaboličkih, kako kataboličkih tako
i anaboličkih procesa, pa se stoga naziva „centralnom laboratorijom"
organizma. U noj se odvija veliki dio metabolizma ugljikohidrata, lipida,
proteina i drugih dušikovih tvari. U jetri se također vrši proces detoksikacije,
konjugacije i esterifikacije. Metaboličke funkcije vrše se u parenhimatoznim
stanicama, hepatocitima, dok su Kupfferove stanice dio retikuloendotelnog
sistema i imaju sposobnost fagocitiranja. Danas je već poznato i koje
subcelularne organele vrše pojedine od navedenih funkcija.
Mitohondriji sadrže enzime potrebne u metaboličkim reakcijama ugljikohidrata,
proteina i lipida. U njima se odvijaju procesi oksidativne fosforilacije
i stvaranja energetskih bogati spojeva ATP. Ribosomi sadrže ribonukleinsku
kiselinu RNK i tu se vrši proces sinteze proteina i proces konjugacije.
U grubim i glatkim membranama endoplazmatskog retikuluma i ribosomima
aktiviraju se aminokiseline za sintezu proteina, vrši se sinteza holesterola,
konjugacija bilirubina i detoksikacija lekova i drugih tvari, dok se transport
i sekrecija bilirubina pripisuje golgijevom aparatu. Lizosomi sadrže razne
enzime, npr. kisele hidrolaze, proteaze, a neki od njih sudjeluju u metabolizmu
žučnih boja, železa i bakra.
Uloga krvožilnog sastava jetre
Krvožilni sastav jetre služi kao dodatni spremnik krvi,
u kojem se uboičajeno nalazi oko 500 mL krvi, a dodatno može primiti do
1 litre krvi. U limfnim žilama jetre stvara se 50% ukupne limfe u telu,
dok Kuppferove stanice uklanjaju bakterije
koje se iz probavnog sustava apsorbiraju zajedno sa hranjivim tvarima.
Uloga jetre u metabolizmu
Jetra ima važnu ulogu u metabolizmu masti, ugljikohidrata,
te najvažnije proteina ljudskog tela. Uz to u jetri se stvara dio faktora
zgrušavanja krvi, pohranjuje se železo, različiti vitamini, te sudjeluje
u detoksifikaciji tvari.
Uloga jetre u metabolizmu masti
U jetri se stvara većina lipoproteina, ugljikohidrati i
proteini se pretvaraju u masti, sintetizira se velika količina holesterola,
iskorištavanje masti za dobivanje spojeva (acetil-koenzim A) koji se dalje
u ostalim stanicama tela koriste za dobivanje energije u cikluse limunske
kiseline.
Jetra ima važnu ulogu u metabolizmu lipida. U tom se organu vrši sinteza
masnih kiselina, fosfolipida, holesterola
i lipoproteina. U jetri se vrši esterifikacija holesterola i stvaranja
žučnih kiselina, kao i metabolička razgradnja masnih kiselina, te stvaranja
ketonskih tijela. U praksi se u dijagnostici bolesti hepatobilijarnog
trakta najviše određuje koncentracija holesterola. On se najvećim dijelom
sintetizira u jetri iz aktivnog acetata (acetil-koenzim A), a jetra je
i organ preko kojeg se holesterol izlučuje u žuč. U jetri se vrši esterifikacija
holesterola sa masnim kiselinama uz sudjelovanje enzima acil-kolesterol-acil-transferaza
(ACAT), dok u krvi enzim lecitin-kolesterol-acil-transferaza (LCAT), pri
čemu se masna kiselina prenosi s lecitina i veže na C3 atom holesterola.
Određivanje koncentracije ukupnog holesterola u serumu korisno je za razlikovanja
opstruktivnog i hepatocelularnog ikterusa. U opstruktivnom ikterusu koncentracija
kolesterola u serumu raste do visokih vrednosti, te postoje određena povezanost
i s povišenjem koncentracije bilirubina i aktivosti alkalne fosfotaze.
Nasuprot tome, kod hepatocelularnog ikterusa holesterol je normalan ili
tek slabo povišen. Međutim, kod opstruktivnog ikterusa uzrokovanog malignom
bolesti, obično izostaje porast serumskog holesterola. Opšte se kod malignih
bolesti često nalazi niska koncentracija holesterola. Teška oštećenja
jetre (npr: ciroza jetre ili toksični hepatitis) smanjuju sintetsku i
esterifikacijsku funkciju jetre, pa se u tim stanjima mogu naći niske
koncentracije holesterola, čak ispod 2,6 mmol/L. Takav je nalaz uvijek
znak vrlo teškog ostećenja s jako oslabljenom funkcionalnom sposobnošću
jetre.
Uloga jetre u metabolizmu proteina
Najvažniji deo metaboličkih funkcija jetre, odnosi se na
metabolizam proteina. U jetri se odvijaju reakcije u koji se stvara karbamid
(iz amonijaka), stvaraju se brojne belančevine plazme, odvijaju se reakcija
u kojima iz jednih aminokiseline se stvaraju druge.
Funkcija jetre u konjugaciji i detoksikaciji
Razne toksične i organizmu strane tvari konjugiraju se u jetri sa glukuronskom
ili sumpornom kiselinom ili glicinom i time se prevode u netoksične i
bolje topive spojeve koji se zatim izlučuju iz tijela. Tako se indol apsorbiran
iz crijeva oksidira u jetri u indoksil i konjugira sa glukuronatom ili
sulfatom i kao takav izlučuje urinom kao indikan. Tako se i salicilna
kiselina, mentol, kamfor, fenol i druge tvari i lekovi vežu u glukuronide
ili sulfate. Na taj način jetra vrši detoksikaciju, iako možda taj izraz
nije sasvim dobar, jer se mnogi spojevi koji se stvaraju u organizmu i
nisu toksični, kao npr. bilirubin i neki hormoni, takođe konjugiraju i
izlučuju kao glukuronidi ili sulfati. Osim sa glukuronatom ili sulfatom
jetra vrši konjugaciju i sa glicinom pa se tako salicilna, nikotinska
ili benzojeva kiselina mogu vezati sa glicinom u salicilurnu, nikotinurnu
i hipurnu kiselinu.
Da bi se ispitala funkcija jetre u konjugaciji i detoksikaciji, predloženo
je više metoda, a sve se temelje na tome da se pacijent optereti nekom
tvari koja se u jetri konjugira, a potom se ispituje koliko se glukuronida
ili sulfata posle toga nalazi u krvi ili izlučenih u urinu. Od svih tih
testova najviše se koristio test sinteze hipurne kiseline nastale konjugacijom
benzoata sa glicinom. Taj se test prije dosta koristio u ispitivanju funkcije
jetre, a danas se, kao i drugi testovi opterećenje, manje koristi, jer
se dijagnostika jetrenih bolesti više koristi enzimatskim testovima.
Test sinteze hipurne kiseline: Benzojeva kiselin se u jetri konjugira
sa glicinom u hipurnu kiselinu, koja se izlučuje urinom. U zdravoj jetri
ova sinteza se brzo odvija, pa se već nakon nekoliko sati najvećim djelom
izlučuje hipurna kiselina. Ona se može iz urina istaložit u obliku igličastih
kristala i mjeriti gravimetrijski ili titracijom sa natrijevom bazom.
Referetne vrednosti jetrenih enzima
Normalne vrijednosti pojednih enzima jetre i najčešći uzorci njihovog
poremećaja:
· ALT normalna: muški: 12-48 U/L, ženski: 10-36 U/L. Povišene vrednosti
ukazuju na akutno oštećenje jetre, najčešće izazvano terapijom antibioticima,
unosom gaziranih pića, sokova. Uzroci povišene vrijednosti su:
- 1.Virusni hepatitis
- 2.Toksični hepatitis
- 3.Šok jetre
- 4.Infektivna mononukleoza
- 5.Alkoholni hepatitis
- 6.Polimiozitis
· AST normalna: muški 11-38 U/L, ženski: 8-30 U/L. Povišene vrednosti
ukazuju na značajno oštećenje jetre ili neka druga oboljenja kao što su:
- 1. Hepatocelularno oštećenje (virusni, toksični, alkoholni hepatitis,
šok jetre)
- 2. Infarkt miokarda
- 3. Hemoliza in vivo
- 4. Bolest skeletnih mišića
- 5. Infarkt pluća
- 6. Posthepatična bilijarna opstrukcija.
· GGT normalna: muškarci 11-55 U/L; žene 9-35 U/L. Povišene vrednosti
se najčešće javljaju kod alkoholičara i znak su oštećenja jetre.
· Bilirubin ukupni normalan: 5,1-17.0 μmol/L. Povišene vrednosti se javljaju
kod oštećenja jetre i opstrukcije žučnih puteva. Pored toga znak je:
- 1. Insuficijencije jetre
- 2. Ekstrahepatična opstrukcije
- 3. Hemolize
- 4. Kod novorođenčeta usljed raznih uzroka kao fiziološka hiperbilirubinemije
- 5. Gilbertov sindrom.
· Albumini normalna 40,6-51,4 g/L. Uzrok povišenih vrednosti dehidracija.
Uzroci sniženih vrednosti: akutna upala i insuficijencija jetre sa smanjenom
sintezom albumina.
· Referentne vrednosti za alkalnu fosfatazu zavise o dobi i razlikuju
se kod određenih populacija (muški: 60-142 U/L; ženski dob <50 g. 54-119
U/L; ženski dob >50 g. 64-153 U/L), a uzroci povišenih vrijednosti:
- 1. Intrahepatalna kolestaza
- 2. Ekstrahepatična kolestaza
- 3. Osteoblatična bolest
- 4. Tumor koji stvara alkalnu fosfatazu
- 5. Trudnoća.
Metabolizam bilirubina
Bilirubin nastaje nizom reakcija iz hemoglobina.
Hemoglobin se oslobađa prilikom raspadanja eritrocita
u stanicama retikuloendotelnog sustava, prvenstveno u slezeni, koštanoj
srži i jetri. Cepanjem metenskog mosta između prvog i drugog pirolnog
prstena otvara se porfirinski prsten i nastaje spoj biliverdin-željezo-globin,
koji se naziva još koleglobin ili verdohemoglobin. Reakciju katalizira
enzim hemoksigenaza uz kiseonik i NADPH2. Tada se otcjepljuje železo i
globin, a sam biliverdin se reducira u bilirubin delovanjem enzima biliverdin
reduktaze. Sve te reakcije odvijaju se u retikuloendotelnom sistemu (RES).
Iz stanica RES-a bilirubin dospjeva u krvotok, te se u krvi veže na albumin
i kao takav (prije se nazivao indirektni bilirubin) posebnim aktivnim
transportnim sastavom ulazi u jetrene sinusoide i iz njih u stanice jetrenog
parenhima (hepatocite). Tu se odvaja albumin, a bilirubin se konjugira
u endoplazmatskom retikulumu. Time netopivi bilirubin prelazi u topivi
oblik. Ovaj konjugirani bilirubin pre se nazivao direktni bilirubin. Pri
spomenutim procesima važan je aktivan transport bilirubina od sinusoida
kroz jetrenu stanicu do žučnih kanalića, u čemu igraju ulogu neke subcelularne
strukture, lizosomi i Golgijev aparat. Sa žuči bilirubin dospijeva u tanko
crijevo, gde se oslobodi iz glukuronida djelovanjem glukuronidaze i pod
uticajem delovanja anaerobne crijevne flore reducira u urobilinogen. Urobilinogen
se delom izlučuje preko debelog crijeva u stolicu, a drugi dio urobilinogena
vraća se enterohepatalnom cirkulacijom, portalnim krvotokom u jetru. Iz
jetre se ponovo izlučuje u tanko crijevo, a delom preko hemoroidalnog
venskog spleta (lat. plexusa hemorrhoidalesa) u sastavni krvotok, te dospijeva
u bubrege i izlučuje se kao mokraćni mol (0,5-4 mg) dnevno.. Zbog toga
se povećava koncentracija bilirubina vezanog za proteine u krvotoku. Ako
stvaranje bilirubina u RES-u poraste trostruko od normalnog, jetra, iako
zdrava i funkcionalno sposobna, ne može više svu tu količinu bilirubina
primati i dalje metabolizirati, pa dolazi do žutice. Jetra pojačano metabolizira
bilirubin i izlučuje ga konjugiranog s glukuronatom u žuč i preko nje
u crevo. Zbog toga raste i fekalni sterkobilinogen, što izaziva tamnu
boju stolice. U žuči se također povećava koncentracija bilirubina i to
izaziva predispoziciju za stvaranje žučnih kamenaca. Sterkobilinogen se
u većoj količini vraća enterohepatičnom cirkulacijom u jetru. Jetra opet
ne može svu tu količinu primiti i ponovo izlučiti, pa više žučne boje
dospijeva krvotokom u bubrege te se više urobilinogena izlučuje urinom.
Normalne vrijednosti bilirubina u krvi su za:
• ukupni bilirubin: 3-20 umol/L
• konjugirani bilirubin: < 4,3 umol/L
Žutica
Žutica (lat. icterus) je povišenje koncentracije bilirubina
u krvnom serumu (hiperbilirubinemija)
koja ima za posledicu pojavu žute boje kože, sluznica i bjeloočnica. Prema
uzroku hiperbilirubinemije razlikujemo razne tipove žutice, a diferenciranje
žutice jedno je od osnovnih problema u diferencijalnoj dijagnostici bolesti
hepatobilijarnog trakta. Razlikujemo četiri tipa žutice:
• 1. hemolitička žutica, uzrokovana povećanim raspadom eritrocita
i razgradnjom hemoglobina
• 2. opstruktivna žutica, uzrokovana zastojem u bilijarnom traktu,
• 3. hepatocelularna ili parenhimatozna žutica, uzrokovana poremećajem
ekskretorne funkcije jetrenih stanica
• 4. funkcionalna žutica.
PROČITAJ
/ PREUZMI I DRUGE SEMINARSKE RADOVE IZ OBLASTI:
|
|
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
Besplatni
Seminarski Radovi
|